Abdülkadir ERDEN

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Abdülkadir ERDEN (erden@metu.edu.tr, http://design.me.metu.edu.tr/aerden/)"

Transkript

1 Endüstri&Otomasyon MEKATRONİK TEKNOLOJİ ve UYGULAMALARI Abdülkadir ERDEN Makina Mühendisliği Bölümü, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara GİRİŞ 1990 lõ yõllardaki hõzlõ gelişimi ile mekatronik teknolojisi güncel yaşamõmõzda önemli bir yer kazanmõştõr. Mekatronik teknoloji ve bu teknoloji ürünü makinalar özel ve iş yaşamõmõzda giderek çoğalmakta ve daha çok kullanõlmaktadõr. Kullanõcõlarõn günlük yaşamda bu teknolojinin farkõnda olmasõ beklenmemekte, belki de farkõnda olunmamasõ kullanõcõ konforunu arttõrmaktadõr. Ancak gelişen konfor düzeyimizi sağlayan birkaç temel ögeden birisinin mekatronik teknoloji uygulamalarõ olduğu açõktõr. MEKATRONİK TEKNOLOJİ Günümüzde ulaştõğõmõz teknolojik düzeyde, makinalarõn teknolojik gelişim süreçleri ve yaşadõğõmõz çevrede gördüğümüz uygulama örneklerini incelediğimizde Çizelge 1 de özetlenen bir sõnõflandõrma elde edilmektedir. Bu çizelgede yukarõdan aşağõya doğru işlevsel olarak basit işlevlerden karmaşõk işlevlere doğru bir gelişim gözlenmektedir. Verilen bu sõnõflandõrma, mekatronik makinalarõ bu sõnõflarla eşleştirme veya gruplama amacõ taşõmamaktadõr. Ancak son üç grup makinalarõ (Esnek tezgah ve makinalar, Yarõ akõllõ makinalar, ve Akõllõ makinalar) basit te olsa mekatronik ögeler kullanmadan gerçekleştirmek mümkün değildir. Özellikle kendinden denetimli akõllõ makinalar ile mekatronik teknoloji tamamen bütünleşik bir yapõdadõr. Mekatronik teknoloji, Akõllõ makinalarõn tasarõm ve üretimine yönelik sistematik düşüncelerin uygulamasõdõr. Bir makinada Mekatronik teknolojinin var olup olmadõğõnõ anlamak için Şekil 1, 2, ve 3 te verilen şematik ürün yapõlarõna uygunluğunun incelenmesi gerekmektedir. Şekil 1 de makina mühendisliğinde çok bilinen alõşõlmõş makina yapõsõ görülmektedir. Bu yapõdaki makinalar sadece tasarõm yapõsõnda tanõmlanan işi yapan, ve en basit teknolojik özelliklere sahip makinalardõr. Bu makinalarõn temel özellikleri; işlevlerinin ve çalõşma performanslarõnõn tasarõmcõnõn ve imalat mühendisinin başarõsõna çok bağlõ olmasõdõr. Bu makinalarõn performansõ ancak yeniden tasarõm ile iyileştirilebilir. Şekil 2 de verilen makinalar ise, makina içinde geri besleme ile daha iyi performans beklenen, kõsmen esnek makinalardõr. Ancak geri besleme sisteminin makina içinde kalmasõ nedeni ile herzaman için kõsõtlõ bir ortamda çalõşmak zorundadõrlar. Şekil 3 de şematik olarak özetlenen makinalar ise çevre algõlama özellikleri ile mekatronik teknoloji ögeleri içermektedir. Makinanõn işlevleri ve performansõ çevreden gelen verilerle değişebilmekte, makina bu verilere göre değişik düzeylerde düşünerek karar alabilmektedir. Şekil 3 de verilen şematik yapõdaki makinalarõ çağdaş teknolojik kapsamda ve genel olarak mekatronik teknolojiye sahip

2 Mekatronik Teknoloji Uygulamaları makinalar olarak tanõmlayabiliriz. Bu tanõma göre ideal koşullarda güncel mekatronik makinalarõn tasarõmõna temel olan ve vazgeçilmez nitelikli teknolojik özelliklerini üç grupta toplayabiliriz; 1- Çevrenin İzlenmesi ve Algõlanmasõ: Burada çevre kelimesi olarak makinanõn etkileşim içinde bulunduğu fiziksel ortam, makinanõn dõşõndaki fiziksel değişkenlerden oluşan ve makinanõn yaptõğõ iş ile bağõmlõ veya bağõmsõz olarak değişebilen fiziksel ortam anlaşõlmaktadõr. Bu kavram içinde, makinanõn içindeki geri besleme bilgileri ile beraber, çevrenin tanõnmasõ ve tanõmlanmasõ, çevredeki olaylarõn farkõna varõlmasõ ve izlenmesi, ve sonuçta makinanõn işlevine bağlõ olarak çevrenin algõlanmasõ özellikleri kapsanmaktadõr. Bu durum teknolojik olarak duyucu teknolojisinin uygulanmasõnõ gerektirmektedir. Duyucu teknolojisine paralel olarak eyleyici teknolojisi de mekatronik makinalar için alõşõlmõş makina anlayõşõndan farklõlõklar taşõr. Bütün makinalar az veya çok bulunduklarõ ortamõ değiştirirler. Ancak Şekil 1 de verilen makinalar bu değişimi ne pahasõna olursa olsun yaparlar. Şekil 2 deki makinalar ise makinanõn korunmasõ ve verimin artõrõlmasõ içgüdüsü ile daha gelişmiş düzeydedirler. Ancak mekatronik makinalarõn yapõlan işin farkõnda olmak özelliğini taşõmasõ beklenir. Bu ise algõlama sistemleri ile eyleyici sistemlerin yakõn ve karmaşõk işbirliğini gerektirir. Bu husus Şekil 3 de özellikle belirtilmiştir. 2- Karar Verme Yeteneği: Düşünme olgusu karar verme olgusundan daha karmaşõk bir olgudur. Bu nedenle mekatronik makinalarõn düşünen makinalar veya akõllõ makinalar olduğunu genellemek her zaman doğru olmayabilir. Bunun sonucu olarak mekatronik ürünleri akõllõ makinalar olarak tanõmlamak durumunda, bazõ mekatronik makina ve ürünlerin kapsam dõşõ kalmasõ gerekir. Bunun yerine karar alma yeteneği olan makinalarõ mekatronik makinalar ve ürünler olarak tanõmlamak daha doğru bir yaklaşõm olur. Güncel teknolojik koşullarda bir makinanõn karar verme yeteneği kazanabilmesi için temel koşul, yazõlõm tabanlõ bir denetim sisteminin var olmasõdõr. Bu husus yazõlõm teknolojisinin mekatronik makinalarla bütünleşmesini sağlayan bir özelliktir. Mekatronik makinalarda yazõlõm teknolojisi, mikroişlemci teknolojisi ile birlikte mekatronik makinanõn çekirdeğini oluşturur. Bu durum önceki makalede bahsedilen üst düzeyden alt düzeye tasarõm yaklaşõmõ ile tamamen uyumludur. Mikroişlemci ve yazõlõm tabanlõ denetim nedeni ile uygulama düzeyinde, mikroişlemci teknolojisi ve yazõlõm teknolojisi (özellikle Yapay Zeka (AI) uygulamalarõ), mekatronik teknoloji kapsamõnda temel ögeler olmaktadõr. Bu husus biliş sistemleri ve biliş sistemleri teknolojisinin uygulamasõnõ gerektirir. 3- Bütünleşik Yapõ: Alõşõlmõş mühendislik yaklaşõmõ ile yukarõda verilen iki özelliği bir makina yapõsõna yerleştirmek mümkündür. Ancak bu durum Şekil 4a da ifade edildiği şekilde verimli olmayan bir teknoloji birleşimi ile sonuçlanõr. Bu özellik eşzamanlõ mühendislik ile uygulanmõş ancak başarõsõz olmuş bir yaklaşõmdõr. Güncel mekatronik teknoloji ise Şekil 4b de verilen yapõsal bütünleşmeyi amaçlamaktadõr. Bu özellik mühendislik yaratõcõlõğõnõn mekatronik özellikler taşõmasõ, ve ürün yaratõcõlõğõnda mekatronik ögelerin ve unsurlarõn kullanõmõ ile sağlanõr. Bu husus tasarõm mühendislerinin mekatronik özellikleri özümsemesi, ve varolan sistemlere yapay eklemeler yerine, ürün tanõmõndan itibaren uygun mekatronik ögelerin kullanõlmasõnõ gerektirir. Bu süreç mekatronik teknoloji süreci, ürünler ise mekatronik teknoloji niteliklerini taşõyan ürünler 2

3 Abdülkadir ERDEN olarak tanõmlanmaktadõr. Bu tanõma göre bir ürünün mekatronik teknolojiye sahip olup olmamasõ, ürünün fiziksel özelliklerinden daha çok, ürünün geliştirme sürecindeki özelliklerinden kaynaklanmaktadõr. Bundan dolayõ da, elektromekanik sistemler ile mekatronik sistemler farklõ özellikler taşõmaktadõrlar. Yukarõda verilen hususlarõn õşõğõnda mekatronik mühendisliği teknolojisini ilgili mühendislik disiplinlerini bir yapõda bütünleştirerek uygulama olgusu ve sürecidir şeklinde tanõmlayabiliriz. Bu disiplinler ve ilgili konular Şekil 5 te şematik olarak özetlenmiştir. Mekatronik teknolojinin uygulanmasõ ile sağlanan teknolojik üstünlüklerden bazõlarõ şunlardõr: 1- Bir ürün içinde çok sayõda işlevi bütünleştirmek mümkündür. Bu husus özellikle kullanõcõ tatmini için önemlidir. 2- Mekatronik ürün içine kullanõcõ konforu ile beraber kullanõcõ ve çevre güvenliğini yerleştirebiliriz. 3- Mekatronik ürünlerin üretimi daha kolay ve ucuzdur. Makinalarõn boyutlarõnõn küçültülmesinin yanõnda, tolerans, malzeme seçimi, ve üretim tekniklerinde önemli esneklikler sağlanabilmektedir. 4- Mekatronik makinalarõn tasarõm yapõlarõnda önemli değişiklikler yapõlmadan bir üst düzeye yükseltilebilmeleri mümkündür. Mekatronik teknolojinin ürünün yapõsõ üzerindeki etkisini tipik olarak Şekil 6 da bir büro yazõcõsõ özelinde görebiliriz. Giderek azalan mekanizma, ve artan yazõlõm oranõ tipik mekatronik teknoloji göstergeleridir. DUYUCULAR ve DUYUCU TEKNOLOJİSİ Duyucular, sistem dõşõndan gelen uyarõlara tepki veren, bunlarõ algõlayan, ve önceden belirlenmiş bazõ değişkenleri ölçebilen algõlayõcõ cihazlardõr. Çağdaş mekatronik teknoloji kapsamõnda bir duyucudan beklenen işlevler şunlardõr: 1- Algõlama: Dõş olgularõn varlõğõnõ algõlama, 2- Seçme: Dõş uyarõlardan birisini süzme ve istenirse ölçme, 3- Sinyal İşleme: Girdi sinyalini çõktõ sinyaline dönüştürme, 4- İletişim: Denetim sistemi, kayõt sistemi veya insana bilgi aktarõmõ. Duyucular algõlama sistemlerinin bir parçasõ, biliş sistemlerinin ise önkoşuludur. Duyucu teknolojisi ölçüm teknolojisinden daha kapsamlõ bir kavram olup, bir fiziksel olgunun varlõğõnõn algõlanmasõ duyucu teknolojisinin görev tanõmõ kapsamõndadõr. İnsan duyularõ çevreden gelen uyarõlarõ algõlayabilirler, ancak ölçüm yoktur. İnsan fizyolojisi sõcaklõk ve soğukluk derecelerini ayõrt edebilir ama bir termometre gibi hassas bir ölçüm veremez. Bir imalat hattõnda kalite denetimi sisteminin bir parçasõ olarak ölçüm yapõlabilir ama bu ürünün kalitesi hakkõnda da duyucular bilgi veremezler. İnsan 3

4 Mekatronik Teknoloji Uygulamaları duyucularõnõn değişik kaynaklardan gelen uyarõlarõ birleştirip bir sonuç bildirme özelliği vardõr. Alõşõlmõş duyucular da bu özellik yoktur. Mekatronik duyucu teknolojisinin gelişim eğilimi alõşõlmõş gerekirci denetim sistemleri yerine daha gelişmiş insan duyucu-beyin sistemine benzer yöntemler geliştirmektir. Şekil 7 de şematik olarak bir duyucu yapõsõ verilmiştir. Mekatronik özellikler gözönüne alõndõğõnda bir duyucunun seçiminde gözönüne alõnmasõ gereken hususlar şunlardõr: 1- Duyulan olgu; Ölçülen, 2- Duyucunun uyarõya uzaklõğõ 3- Ölçüm tekniğinin etkileşimi, 4- Ölçülen değişkenin etkileşimi, 5- Çõktõ sinyalin şekli, 6- İşlevsel özellikler, 7- Ergonomik etkenler, 8- Ekonomik etkenler. Birçok uygulamada duyucu çõktõlarõ denetim sistemi için doğru karar verecek yeteri düzeyde sağlõklõ bilgi veremez. Bu durumda ortaya çõkan belirsizliklerin doğru değerlendirilmesi gerekir. Bu ise Yapay Zeka yaklaşõmlarõnõn uygulanmasõnõ gerektirmektedir. Bu durumlarda iki veya daha fazla duyucudan gelen bilgilerin kullanõldõğõ Duyucu Tümleştirme işleminin yapõlmasõ gerekmektedir (Örnek; Ses, Koku, ve Kamera bilgilerinin beraberce kullanõlmasõ). Benzer şekilde bir mekatronik robot uygulamasõnda bir gezer robotun şu değişkenleri algõlamasõ beklenmektedir; Bir cismin varlõğõ, bir cismin uzaklõğõ, sõcaklõk, kimyasal yapõ, basõnç, hava akõmõ, ivme, açõsal hõz. Karar verme aşamasõnda robotun, bu bilgilerin tümünü kullanarak karar vermesi (Örneğin yönünü belirlemesi) gerekmektedir. Mekatronik duyucular, bir ölçülebilen değişken yerine birden çok sayõda fiziksel değişkeni birarada kullanan bir yapõda tasarlanmaktadõr. Buna tipik bir örnek olarak protez bir el için tasarlanan bir dokunma duyucusu Şekil 8 de verilmiştir. Burada tutulmakta olan cismin kaymasõ, bu kayan yüzeyin yarattõğõ çok hafif titreşimlerin mikrofon tarafõndan algõlanmasõ ile duyulmaktadõr. Protez elin katõ bir cismi sõkmasõ ise esnek tüpün geometrik şekil değiştirmesi ile õşõk iletiminde görülen değişimlerin algõlanmasõdõr. Bu iki fiziksel olgu sonuçta protez bir parmak için dokunma duyusu kazandõrabilmektedir. BİLİŞ SİSTEMLERİ ve BİLİŞ SİSTEMLERİ TEKNOLOJİSİ Mekatronik sistemler duyuculardan gelen bilgileri, kullanõcõlardan gelen istekleri, ve sistem tasarõmcõsõnõn önceden yüklediği bilgileri değerlendirerek bir eylem oluşturan sistemlerdir. Biliş ve biliş sistemleri bu süreç içinde algõlama ve eylem arasõndaki tüm işlem ve işlevleri içeren, sistemin amaç, 4

5 Abdülkadir ERDEN davranõş, ve çevre arasõnda köprü kuran kavram ve uygulamalardõr. Genel anlamda düşünüldüğünde biliş sistemleri aşağõdaki işlerden sorumludur: 1- Kalõp algõlama: Biliş sistemleri duyuculardan ve algõlama sistemlerinden gelen bilgileri, gerekirse ve çoğunlukla işleyerek, çevre ile ilgili kalõplar arar. Bu kalõplarõ değerlendirerek önceden belirlenmiş bazõ kalõplar ile uyumlu olup olmadõğõna bakar. 2- Çevre modelleme: Mekatronik sistem tasarõmcõsõnõn sisteme tasarõm aşamasõnda yüklediği bilgileri de kullanarak, ilgi alanõ dünya (çevre)nin modelini geliştirir. Bu model herzaman kesin bir model değildir, belirsizlikler içerir. Gerekirse bu belirsizliklerin ortadan kaldõrõlmasõ için varsayõmlar yapõlabilir, veya yakõştõrma yaklaşõmlarõ kullanõlabilir. Kuramsal olarak mekatronik sistemin çevresini tam olarak modellemek mümkün görünse de, pratik olarak bu durum çok zor veya mümkün değildir. Bu nedenle varsayõm ve yakõştõrmalar kaçõnõlmazdõr. Belirsizlikler ve bunlarla ilgili düzenlemeler biliş sistemleri içinde önemli bir yer tutar. 3- Eylem geliştirme: Algõlama bilgileri ve çevre modeli ile beraber biliş sistemleri eylem türü, niteliği, ve niceliği hakkõnda bir karar alabilirler. Bu eylem bir dizi planlama ve alt eylemler içerir. Bu eylemlerin belirlenmesi ve tanõmõ biliş sistemleri içinde önceden yüklenmiş olmalõdõr. Örneğin bir robotun hareket eylemini biliş sisteminden doğrudan bir emir olarak çõkarmak mümkündür. Ancak bu hareket eyleminin engel atlama alt eylemini de içermesi gerekir. Bu nedenle planlama eylemleri üst düzeyde sistem amaçlarõna daha yakõn görünmektedir. Alt düzeylerde ise çevreye daha yakõndõr. Denklem tabanlõ planlama ise robot kol v.b. uygulamalarda görülür. Biliş sistemi için önceden yüklenmiş bir dizi denklemler, algõlama sisteminden gelen bilgilere göre kullanõlarak hesaplama yapõlõr. Bu hesaplama sonuçlarõna göre eylem için veri üretilir ve bu verilere göre eylem yapõlõr. 4- Öğrenme: Çevre hakkõndaki belirsizlikler, fazla ve gereksiz bilgi, ve eksiklikler sonucu tüm eylemlerin başarõlõ olmasõ beklenmemelidir. Bazõ eylemler istenen sonucu sağlamaz ve sistemin üst düzey amaçlarõna ulaşõlamaz, veya verimli ve tatmin edici sonuçlar alõnamaz. Biliş sistemleri bu durumlarda deneyim birikimi sağlayarak daha sonraki davranõşlarõn yeniden düzenlenmesine olanak verir. Bu süreç öğrenme olarak bilinmektedir. Öğrenme olgusu biliş sistemleri için önemli ve mutlaka varolmasõ istenen bir kavramdõr. Sonuç olarak; biliş sistemleri algõlama bilgilerini kalõplaştõrdõktan sonra, bu kalõplara uygun eylemleri belirler. Algõlama kalõplarõ ve eylem seçenekleri birbirleri ile önceden ilişkilendirilmiştir. Algõlama sistemlerinden gelen bilgiler genellikle kullanõma hazõr kalõp bilgiler içerir. Ancak bu bu bilgilerin yorumlanmasõ gerekmektedir. Yorumlama işlemi en basit şekli ile, mekatronik sistem içeriğinde zaten varolan önceden belirlenmiş kalõplarla karşõlaştõrma işlemidir. Böylece algõlanan kalõp ile önceden yüklenmiş kalõplar eşleştirilerek, yüklü kalõplarla yine önceden ilişkilendirilmiş eylemler etkinleştirilir. Bu tür uygulamalar daha çok gerekirci sistemler içermektedir. Oysa karmaşõk sistemlerde algõlama kalõplarõnõn birden çok sayõda yorumu olabileceği gibi, her yorum için birden çok eylem gerekebilir. Bu sistemler daha karmaşõk olmakla birlikte öğrenebilen sistem yapõlarõ için daha uygundur. 5

6 Mekatronik Teknoloji Uygulamaları EYLEYİCİLER ve EYLEYİCİ TEKNOLOJİSİ Mekatronik davranõşõn üçüncü aşamasõ çevreyi değiştiren bir eylem içerir. Eyleyiciler algõlama ve biliş sistemlerinin görevlerini tamamlamasõndan sonra genellikle bir hareket başlatan, enerji aktarõmõ ve değişimi içeren, önceden belirlenmiş bir amaca yönelik olarak çevreyi değiştirebilen cihazlardõr. Yapõ olarak eyleyiciler de duyucular gibi transduser yapõsõnda olup, kendilerine gelen bir enerjiyi başka bir enerji türüne dönüştürürler. Duyucu seçiminde olduğu gibi eyleyici seçiminde de gözönüne alõnmasõ gereken birçok etmen vardõr. Bu etmenler şunlardõr: a- İvme: Duran bir konumdan hareketli bir konuma geçişte, veya frenleme işlevinde geçen zaman önemlidir. İvme nin her durumda insan konforunu olumsuz yönde etkilememesi gerekir. b- Hõz: Çalõşma koşullarõna göre hõzõn denetimli olmasõ gerekir. c- Tepki süresi: Örneğin çarpõşmalarõ önlemek için robotlarõn kõsa tepki süreleri olmasõ gerekmektedir. Bu süre ivme ve hõz ile yakõndan ilgilidir. d- İşlem gücü: Bazõ uygulamalar yüksek güç isteseler de, kamera merceklerinin hareketi gibi uygulamalarda küçük elektrik motorlarõ kullanõlabilmektedir. Mekatronik teknolojide eyleyiciler çoğunlukla bir çeşit hareket üretirler. Bu hareket, makinanõn yürütülmesi, bir cismin iletilmesi veya tutulmasõ, bir cismin dengede tutulmasõ olabilir. Aşağõdaki listede bazõ tipik mekatronik uygulamalar ve kullanõlan eyleyiciler verilmiştir: a- Kendinden yönlenmeli araçlar: Genellikle doğrusal hareket ve yönlendirme sistemleri için elektrik motorlarõ kullanõlõr. b- Uzaktan kumandalõ araçlar: Kendinden yönlenmeli araçlara benzer yapõdadõrlar. Tehlikeli alanlarda kullanõlõr. c- Malzeme kaldõrma makinalarõ: Ağõr yüklerin hassas konumlamalarõ için genellikle hidrolik güç kullanõlõr. d- Kamera ve video kayõt cihazlarõ: Mercekleri kõsa mesafelerde hareket ettirmek için mini ve mikro boyutlarda elektrik motorlarõ kulanõlõr. e- Taşõt araçlarõ: Mekatronik yapõdaki yönlendirme ve amortisör sistemleri için elektrik motorlarõ ve hidrolik sistemler kullanõlõr. f- Eğitim ve eğlence amaçlõ sistemler: Bu sistemler daha çok pnömatik sistemler kullanmaktadõrlar. Gelecekte elektrik motorlu sistemlerin daha yaygõn kullanõlmasõ beklenmektedir. g- Üretim ve takõm tezgahlarõ: Elektrik, hidrolik ve pnömatik eyleyicilerin en yaygõn ve çeşitli olarak kullanõldõğõ alanlardõr. h- Robot eklemler: Teleskopik ve dişli sistemleri kullanõlmaktadõr. i- Robotik tutucular: Genellikle mekanizma teknolojisi kullanõlmaktadõr. 6

7 Abdülkadir ERDEN MEKATRONİK TEKNOLOJİ ve UYGULAMALARI Mekatronik teknolojisi uygulamalarõ çağdaş teknoloji kapsamõnda kõsa örneklemeler yapamayacak kadar çoğalmõştõr. Bu uygulama konularõnõn sõnõflandõrmasõna yönelik yapõlabilecek her tür sõnõflandõrmanõn bazõ konularõ sõnõflandõrma dõşõnda bõrakmasõ da çok olasõdõr. Yine de bu yazõda tamamen gözleme dayalõ çeşitli sõnõflandõrmalar verilmiştir. Uygulama konularõna göre sõnõflandõrma: a- Üretim otomasyonuna yönelik uygulamalar (tezgah ve makinalarõnõn otomasyonu, fabrika içi otomasyon sistemleri, ve tarõmda otomasyon uygulamalarõ), b- Sağlõk ve tõp ile ilgili uygulamalar, c- Silah ve savunma sistemleri, d- Güvenlik sistemleri, e- Çalõşma koşullarõnõn insan için uygun olmadõğõ çevrelerdeki (Uzay, Yangõn, Petrol vb.) uygulamalar, f- Eğitim ve eğlence amaçlõ uygulamalar. Konumlarõna göre sõnõflandõrma: a- Gezer (Hareketli) robotlar (Gövde hareketli), b- Robot Kollar (Gövde sabit, kollar hareketli), c- Tezgah ve makina otomasyonu (Gövde ve kollar sabit, takõmlar hareketli), d- Gözlem ve bilgilendirme cihazlarõ. Boyutlarõna göre sõnõflandõrma: a- Normal boyuttaki uygulamalar; 25 mm den büyük robot ve makinalar, b- Mini (robot) uygulamalarõ; 10 mm 25 mm arasõndaki boyutlardaki robot ve makinalar, c- Mikro (robot) uygulamalarõ; 10 mm den küçük robot ve makinalar. İşlevlerine göre sõnõflandõrma: a- Gözlem yapan robot ve cihazlar, b- İşlem yapan robot ve makinalar, c- Gözlem ve İşlemi birlikte yapan robot ve makinalar. Yukarõda verilen sõnõflandõrmalarõ özetleyen ve yaygõn uygulama konularõ kümelendirerek verilen uygulama özellikleri Çizelge 2 de verilmiştir. Bu tür sõnõflandõrmalarõn hiçbir zaman tüm uygulamalarõ kapsamadõğõnõ, eksik ve özel uygulamalarõn sõnõflandõrma dõşõ kalabildiği durumlar olabileceğini tekrar belirtmek gerekir. Yaygõn olarak kullanõlmakta olan mekatronik ürünlerden derlenen çeşitli örnek 7

8 Mekatronik Teknoloji Uygulamaları ürünler ise aşağõda verilmiştir. Bu liste M. B. Histand ve D. G. Alciatore den genişletilerek uyarlanmõştõr. Taşõtlarda hava yastõğõ güvenlik sistemleri, ABS fren sistemleri, uzaktan kumandalõ kapõ kilitleri, sürüş ve seyir denetimi, motor ve güç sistemleri denetimi, yolcu güvenlik sistemleri, ve taşõt araçlarõndaki benzer sistemler, NC, CNC, AC v.b. tezgahlar, hõzlõ protip üretim tezgahlarõ, ve benzeri otomatik üretim tezgahlarõ, Fotokopi makinalarõ, faks makinalarõ, elektronik daktilolar, ve benzeri büro makinalarõ, MR cihazlarõ, atroskopik cihazlar, ultrasonik problar, ve benzeri diğer tõbbi cihazlar, Otomatik odaklamalõ fotoğraf makinalarõ, Video kameralarõ, Video, CD ve DVD göstericileri, CD kayõt ve benzeri kişisel kullanõm amaçlõ elektronik cihazlar, Lazer yazõcõar, Sabit disk kafa konumlayõcõlarõ, Teyp sürücü ve yükleyicileri, CD okuyucu ve yazõcõlarõ, ve benzeri bilgisayar aksesuarlarõ, Kaynak robotlarõ, Fabrika içi kendinden yönlenmeli araçlar (AGV), Uzay araştõrmalarõnda kullanõlan robotlar, Askeri amaçlõ mayõn imha robotlarõ, bomba taşõyõcõlarõ, ve benzeri gezer robotlar, Uçuş denetim eyleyicileri, İniş sistemleri, Kokpit kumanda ve cihazlarõ, ve benzeri hava taşõtlarõ sistemleri, Garaj kapõsõ otomatik açma sistemleri, Güvenlik sistemleri, İklimlendirme denetim sistemleri, ve benzeri ev ve büro uygulamalarõ, Çamaşõr makinalarõ, Bulaşõk makinalarõ, Otomatik buz makinalarõ, ve benzeri ev uygulamalarõ, Değişken hõzlõ matkaplar, Sayõsal tork anahtarlarõ, ve benzeri takõmlar, Malzeme test cihazlarõ, ve benzeri laboratuar cihazlarõ, Bar kodlu sistemler, Konveyör sistemleri, ve benzeri fabrika otomasyon sistemleri, El ve otomatik kumandalõ hidrolik krenler ve benzeri malzeme taşõma ve inşaat makinalarõ, Otomatik etiketleme, Kalite denetiminde kamera, ve benzeri kalite denetimi ve paketleme uygulamalarõ, Video oyunlarõ ve Sanal gerçeklik uygulamalarõnda gerçek girdi denetim sistemleri. SONUÇ Mekatronik teknoloji başlõca üç konuda bilgi ve teknoloji birikimi ve bu konularõn tümleşik uygulamasõnõ içerir. Bu konular Duyucu teknolojisi, Eyleyici teknolojisi, ve Biliş sistemleri teknolojisidir. Bu konular ayrõ ayrõ gelişmişler, ve kendi başlarõna ayrõ disiplinler olsalarda bu konularõ bir ürün içinde 8

9 Abdülkadir ERDEN tümleştirmek ve kullanõlõr bir ürüne dönüştürmek özel yaklaşõmlar gerektirir. Bu yaklaşõmlarõn sistematik olarak uygulanmasõ mekatronik teknolojisi üretir. Mekatronik tekolojisi ürünleri çağdaş yaşamõmõzda insan konforunu, güvenliğini, ve sağlõk koşullarõnõ artõran önemli bir düzeye ulaşmõştõr. Bu gelişim eğilimi içinde mekatronik teknolojisi ürünler giderek çeşitlenecek ve yaygõnlaşacaktõr. KAYNAKÇA 1- M. B. Histand, D. G. Alciatore, Introduction to Mechatronics and Measurement Systems, McGraw- Hill Book Co G. Rzevski (Ed.), Mechatronics, Volume 1: Perception, Cognition and Execution, Butterworth- Heinemann Ltd W. Bolton, Mechatronics, Longman Group Ltd SÖZLÜK (Türkçe-İngilizce) TÜRKÇE Algõ, algõlama Belirsizlik Biliş Duyucu Duyucu Tümleşimi Eyleyici Gerekirci Kalõp Kendinden yönlenmeli Varsayõm Yakõştõrma İNGİLİZCE Perception Uncertainity Cognitive Sensor Sensor Fusion Actuator Deterministic Pattern Autonomous Assumption Approximation 9

10 Mekatronik Teknoloji Uygulamaları Çizelge 1 Çeşitli teknoloji düzeylerinde makina tanõmlarõ Teknoloji Düzeyi Hareket Güç Açõk Çevrim Denetim Dõş Geribeslemeli Denetim Özel İşlev Programlanabilen İşlev Kendinden hedef belirleme Kendinden programlama ve Öğrenme Aletler! Mekanizasyon!! Otomatik Makinalar (açõk denetim) Otomatik Makinalar (Geribeslemeli denetim)!!!!!! CNC Tezgah ve Makinalar!!!! Esnek Tezgah ve Makinalar, Robotlar Yarõ Akõllõ Makinalar (Kõsmen kendinden denetimli makinalar) Akõllõ Makinalar (Kendinden denetimli makinalar)!!!!!!!!!!!!!!! 10

11 Abdülkadir ERDEN Çizelge 2 Mekatronik Teknoloji Uygulama Örneklerinin Sõnõflandõrmasõ Uygulama Grubu Uygulama Örnekleri Sabit konumlu Gezer (Hareketli) Konumlu Otomasyon Sistemleri Gözlem ve Bilgilendirme Eylem ve işlem Normal Boyut Mini Boyut Mikro Boyut Endüstriyel Robot ve cihazlar, Otomasyon Sistemleri Tõp ve Sağlõk Sistemleri Savunma Uygulamalarõ Tarõm Endüstrisi Eğitim ve Eğlence Diğer çeşitli uygulamalar Otomatik üretim tezgahlarõ ve hatlarõ!!!! Kaynak robotlarõ!!! Boyama robotlarõ!!! Montaj robotlarõ!!!! Makina sağlõğõ izleme!!! Çevre koşullarõnõ izleme!!!! Kalite kontrol robotlarõ!!!! Bakõm robotlarõ!!!! Malzeme taşõma robotlarõ!!! Depolama robotlarõ!!!!! Teşhise yardõmcõ cihazlar!!!!!! Protezler!!!! Tedaviye yardõmcõ robotlar!!!!!!! Patlayõcõ taşõyan robot ve ukm(*)!!! Silah nitelikli robotlar!!! Gözlem robotlarõ!!!!! İmha robotlarõ!! Hasat robotlarõ!!! Tarõm ürünlerini işleme robot ve makinalarõ!!!! Ürün sõnõflandõrma sistemleri!!! Kalite denetleme sistemleri!!! Eğitim robotlarõ ve ukm!!!!! Araştõrma robotlarõ ve ukm!!!!! Eğlence sistemleri ve ukm!!!! Kurtarma robotlarõ ve ukm!!!! Yangõn söndürme robotlarõ ve ukm!!!! Duvar tõrmanan robotlar ve ukm (Yangõn,!!!! boyama, kaynak, gözlem vb. İşler için) Su altõ robotlarõ ve ukm (Gözlem, arkeoloji,!!!! kurtarma, tamir, bakõm, boyama vb. İşler Maden kazalarõ ve deprem sonrasõ!!!! kurtarma robotlarõ ve ukm Radyoaktif ve zehirli ortamlarda çalõşan robot ve ukm!!!! (*) umk: Uzaktan Kumandalõ Makina(lar) 11

12 Mekatronik Teknoloji Uygulamaları Güç Girdi Sistem Çõktõ Şekil 1 Açõk Çevrimli Denetim sistemi Güç Girdi X Sistem Çõktõ Geri Besleme Şekil 2 Kapalõ Çevrimli Denetim sistemi Güç Algõlama Girdi X Sistem Çõktõ Çevre Geri Besleme Algõlama Şekil 3 bir Akõllõ Makinanõn şematik yapõsõ 12

13 Abdülkadir ERDEN Elektronik Mekanik Yazõlõm (a) (b) Şekil 4 Mekatronik teknoloji öncesi (a) ve sonrasõ (b) uygulamalarõn şematik anlatõmõ Tasarõm ve İmalat Sistem Dinamiği Eyleyiciler Duyucular Yapay Zeka ve İletişim Algoritma Uygulamalarõ Gerçek Zamanlõ Sistemler Denetim Sistemi Tasarõmõ Makina Mühendisliği Elektronik Mühendisliği Bilgisayar Bilimi MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİ Denetim Bilimi Şekil 5 Mekatronik teknoloji ile ilgili disiplinler Yüzde Oranõ Mekanizma Elektrik/Elektronik Birimler Yazõlõm Daktilolar Topkafalõ Yazõcõlar Papatya Yazõcõlar Grafik Yazõcõlar Ürün Gelişimi Şekil 6 Ürünlerin gelişimi ile teknolojik birimlerin oranlarõnõn değişimi 13

14 Mekatronik Teknoloji Uygulamaları Girdi Sinyali Çevre ile Arayüz Duyucu Elemanõ Seçimi Duyum Değişkeni Sinyali Çõktõ Arayüzü Sinyal Düzenleyici Fiziksel olarak aynõ birim içine paketlenmiş Çõktõ Sinyali (Biliş sistemine) Şekil 7 Bir duyucu yapõsõnõn şematik gösterimi Hareket Cisim Basõnç Photodiode Titreşen hava molekülleri Phototransducer Mikrofon Şekil 8 Protez bir parmak için bir duyucu yapõsõnõn şematik gösterimi 14

www.muhendisiz.net MEKATRONĐK NEDĐR? Mekatronik Sistemlerin Genel Şeması

www.muhendisiz.net MEKATRONĐK NEDĐR? Mekatronik Sistemlerin Genel Şeması www.muhendisiz.net MEKATRONĐK NEDĐR? Mekatronik; makine, elektrik, elektronik, kontrol sistemleri teknolojisi programları ile bilgisayar yazılım bilim dallarının bir bütünlük içinde algılanmasına dayanan

Detaylı

Yararlanılan Kaynaklar

Yararlanılan Kaynaklar Mekatroniğe Giriş Yararlanılan Kaynaklar 1- Introduction to Mechatronics and Measurment Systems.Third Edition, David G. Alciatore, Michael B. Histand, McGraw-Hill Intentaional Edition, 2007. II-Temel Elektronik,

Detaylı

Robot Bilimi. Robotların Sınıflandırılması

Robot Bilimi. Robotların Sınıflandırılması Robot Bilimi Robotların Sınıflandırılması Öğr. Gör. M. Ozan AKI r1.0 Robot Teknolojisinin Temelleri Robot bilimi, birçok mühendislik dalını kapsar. Teknoloji Düzeyi Hareket Güç Açık Çevrim Denetim Dış

Detaylı

POMPALARDA TAHRİK ÜNİTELERİ

POMPALARDA TAHRİK ÜNİTELERİ POMPALARDA TAHRİK ÜNİTELERİ Serkan ÖĞÜT Alarko-Carrier San. ve Tic. A.Ş. KISA ÖZET Genel olarak pompalar, sõvõlara hidrolik enerji kazandõrarak bir yerden bir yere naklini sağlamak ve akõşkanlarõn enerji

Detaylı

COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ ( CBS ) TEKİL NESNE TANIMLAYICILARI İÇİN ÖNERİLER

COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ ( CBS ) TEKİL NESNE TANIMLAYICILARI İÇİN ÖNERİLER Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. Yõl Sempozyumu,16-18 Ekim 2002, Konya SUNULMUŞ BİLDİRİ COĞRFİ BİLGİ SİSTEMLERİ ( CBS ) TEKİL NESNE TNIMLYICILRI İÇİN ÖNERİLER Hande

Detaylı

TÜNEL KALIP YAPIDA KULLANICI GEREKSİNİMLERİ

TÜNEL KALIP YAPIDA KULLANICI GEREKSİNİMLERİ TÜNEL KALIP YAPIDA KULLANICI GEREKSİNİMLERİ ARDA HAKAN ÖZGÜL TÜNEL KALIP TEKNOLOJİSİ İLE ÜRETİLEN TOPLU KONUTTA KULLANICI GEREKSİNİMLERİ Konut tiplerindeki (değişik yapõ tipleri) biçimsel çeşitlilik kullanõcõ

Detaylı

35 Bu dokümanõn hiçbir kõsmõ yazarlarõn yazõlõ izni olmadan herhangi bir biçimde kopyalanamaz, çoğaltõlamaz.

35 Bu dokümanõn hiçbir kõsmõ yazarlarõn yazõlõ izni olmadan herhangi bir biçimde kopyalanamaz, çoğaltõlamaz. 3. MALİYET YÖNETİMİ 35 3.1 GİRİŞ Bu bölüm, tüm proje evrelerinde tümleşik ve kapsamlõ bir maliyet yönetim sistemi yardõmõ ile, proje maliyetlerinin yönetilmesi, kontrol edilmesi ve izlenmesi hususunda

Detaylı

NESNEYE DAYALI VERİ MODELİNİN COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ TASARIMINDAKİ YERİ

NESNEYE DAYALI VERİ MODELİNİN COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ TASARIMINDAKİ YERİ Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. Yõl Sempozyumu,16-18 Ekim 2002, Konya SUNULMUŞ BİLDİRİ NESNEYE DAYALI VERİ MODELİNİN COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ TASARIMINDAKİ YERİ Doğan

Detaylı

İnsansõz Sistemler Uygulamalar-Teknolojiler-Gelişmeler

İnsansõz Sistemler Uygulamalar-Teknolojiler-Gelişmeler AFCEA İnsansõz Sistemler Uygulamalar-Teknolojiler-Gelişmeler Mehmet ZAİM ASELSAN Brifing Bilgileri Konu Hangi Amaçla Hazõrlandõğõ Kime, Nerede, Hanfi Tarihte Verildiği Gizlilik Derecesi Hazõrlayan Kişi

Detaylı

İYELİK TAMLAMASINDA ÇOKLUK ÜÇÜNCÜ KİŞİ SORUNU

İYELİK TAMLAMASINDA ÇOKLUK ÜÇÜNCÜ KİŞİ SORUNU İYELİK TAMLAMASINDA ÇOKLUK ÜÇÜNCÜ KİŞİ SORUNU Doç. Dr. Mustafa S. KAÇALİN Kõrgõzistan Türkiye Manas Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türkoloji Bölümü İlgi tamlamasõ, iyelik tamlamasõ, ad tamlamasõ gibi

Detaylı

Makina İmalatõ Sektöründe İş Mükemmelliği ve Elektronik İş Stratejileri

Makina İmalatõ Sektöründe İş Mükemmelliği ve Elektronik İş Stratejileri Makina İmalatõ Sektöründe İş Mükemmelliği ve Elektronik İş Stratejileri Özet Bulgular 09 Ekim 2002 TS/BAS/02-83 TÜSİAD tarafõndan hazõrlanan Makina İmalatõ Sektöründe İş Mükemmelliği ve Elektronik İş Stratejileri

Detaylı

İşletme Kõlavuzu. Tiyatro Uygulamalarõ İçin Çift Diskli Fren BMG..T. Baskõ 06/2004 A6.C86 11295384 / TR

İşletme Kõlavuzu. Tiyatro Uygulamalarõ İçin Çift Diskli Fren BMG..T. Baskõ 06/2004 A6.C86 11295384 / TR Redüktörlü Motorlar \ Elektronik Hõz Kontrol Cihazlarõ \ Sürücü Otomasyon \ Servis Tiyatro Uygulamalarõ İçin Çift Diskli Fren BMG..T Baskõ 06/2004 11295384 / TR A6.C86 İşletme Kõlavuzu SEW-EURODRIVE Driving

Detaylı

GPS İLE HAREKET HALİNDEKİ ARAÇLARDAN ELDE EDİLEN GERÇEK ZAMANLI VERİLERİN ORTA ÖLÇEKLİ CBS ÇALIŞMALARINDA KULLANILABİLİRLİĞİ

GPS İLE HAREKET HALİNDEKİ ARAÇLARDAN ELDE EDİLEN GERÇEK ZAMANLI VERİLERİN ORTA ÖLÇEKLİ CBS ÇALIŞMALARINDA KULLANILABİLİRLİĞİ Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. Yõl Sempozyumu,16-18 Ekim 2002, Konya SUNULMUŞ BİLDİRİ GPS İLE HAREKET HALİNDEKİ ARAÇLARDAN ELDE EDİLEN GERÇEK ZAMANLI VERİLERİN

Detaylı

Türk Akreditasyon Kurumu. LABORATUVARLARARASI KARŞILAŞTIRMA PROGRAMLARI PROSEDÜRÜ Doküman No.: P704 Revizyon No: 03. Hazõrlayan Kontrol Onay

Türk Akreditasyon Kurumu. LABORATUVARLARARASI KARŞILAŞTIRMA PROGRAMLARI PROSEDÜRÜ Doküman No.: P704 Revizyon No: 03. Hazõrlayan Kontrol Onay Doküman Adõ: YETERLİLİK DENEYLERİ VE LABORATUVARLARARASI KARŞILAŞTIRMA PROGRAMLARI PROSEDÜRÜ Doküman No.: Revizyon No: 03 5.2,5.3 03 5.2 ve 5.3 maddeleri değiştirildi 3, 4 02 5.2. Karşõlaştõrma Ölçümleri

Detaylı

E-Devlet ve İnternet Veri Merkezleri

E-Devlet ve İnternet Veri Merkezleri E-Devlet ve İnternet Veri Merkezleri Haluk Tanrõkulu haluk.tanrikulu@telekom.gov.tr Her yerde WEB Web sayfa sayõsõ dünyadaki insan sayõsõndan çoktur. Daha fazla band genişliği = Çok daha fazla disk Alanõ

Detaylı

BİLGİ TOPLUMUNA DÖNÜŞÜM POLİTİKASI

BİLGİ TOPLUMUNA DÖNÜŞÜM POLİTİKASI BİLGİ TOPLUMUNA DÖNÜŞÜM POLİTİKASI I Gİ R İŞ Bilgi, geleneksel faktörlerin yanõ sõra üretimin en temel girdisi haline gelmiştir. Dünya ekonomisindeki küreselleşme ile bilgi ve iletişim teknolojilerindeki

Detaylı

Derste Neler Anlatılacak? Temel Mekatronik Birimler,temel birim dönüşümü Güncel konular(hes,termik Santral,Rüzgar Enerjisi,Güneş

Derste Neler Anlatılacak? Temel Mekatronik Birimler,temel birim dönüşümü Güncel konular(hes,termik Santral,Rüzgar Enerjisi,Güneş Derste Neler Anlatılacak? Temel Mekatronik Birimler,temel birim dönüşümü Güncel konular(hes,termik Santral,Rüzgar Enerjisi,Güneş Enerjisi,Doğalgaz,Biyogaz vs.) Mekatroniğin uygulama alanları Temel Mekanik

Detaylı

R O B O T T E K N O L O J İ L E R İ U Y G U L A M A v e A R A Ş T I R M A M E R K E Z İ

R O B O T T E K N O L O J İ L E R İ U Y G U L A M A v e A R A Ş T I R M A M E R K E Z İ atılım üniversitesi R O B O T T E K N O L O J İ L E R İ U Y G U L A M A v e A R A Ş T I R M A M E R K E Z İ Abdülkadir Erden (30 Nisan 2010) Gündem Robotlar, Etimoloji, Kilometre taşları, Tanımlar ve yasalar,

Detaylı

YEREL YÖNETİMLERDE KENT BİLGİ SİSTEMİNİN KULLANIMINI KOLAYLAŞTIRMAK İÇİN YAZILIM GELİŞTİRME

YEREL YÖNETİMLERDE KENT BİLGİ SİSTEMİNİN KULLANIMINI KOLAYLAŞTIRMAK İÇİN YAZILIM GELİŞTİRME Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. Yõl Sempozyumu,16-18 Ekim 2002, Konya SUNULMUŞ BİLDİRİ YEREL YÖNETİMLERDE KENT BİLGİ SİSTEMİNİN KULLANIMINI KOLAYLAŞTIRMAK İÇİN

Detaylı

Türk Akreditasyon Kurumu. Doküman No.: P509 Revizyon No: 01. Kontrol Onay. İmza. İsim

Türk Akreditasyon Kurumu. Doküman No.: P509 Revizyon No: 01. Kontrol Onay. İmza. İsim Doküman Adõ: GÜVENLİK SÜREÇLERİ Doküman No.: P509 Revizyon No: 01 5 01 Bilgi İşlem Personelin Bilgilerin Gizliliği konusundaki taahhütlerine ilişkin paragraf eklendi. Sayfa No Rev. Revizyon Nedeni Yürürlük

Detaylı

ICS 91.040.10 TÜRK STANDARDI TS 6793/Nisan 1989 91.040.30 İÇİNDEKİLER

ICS 91.040.10 TÜRK STANDARDI TS 6793/Nisan 1989 91.040.30 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER 0 - KONU, TARİF, KAPSAM... 1 0.1 - KONU... 1 0.2 - TARİF... 1 0.2.1 - Teçhizat... 1 0. - KAPSAM... 1 1 - GENEL KURALLAR... 1 2 - YÜK DEĞERLERİ... 1 - DÜZGÜN YAYILI YÜKLERİN AZALTILMASI... 2

Detaylı

E-Business ve B2B nin A B C si

E-Business ve B2B nin A B C si E-Business ve B2B nin A B C si Hazõrlayan : Cengiz Pak diyalog Bilgisayar Üretim Sistemleri Yazõlõm ve Danõşmanlõk Ltd. Şti Büyükdere Caddesi No : 48 / 4 Mecidiyeköy İstanbul URL : www.diyalog.com Öneri

Detaylı

Yazõlõm Etmenleri (Software Agents)

Yazõlõm Etmenleri (Software Agents) AFCEA Türkiye 18 Şubat 1999, Ankara Yazõlõm Etmenleri (Software Agents) Dr. Tuncer Ören Emeritüs Profesör (Ottawa Üniversitesi, Kanada) Tübitak - Marmara Araştõrma Merkezi Bilişim Teknolojileri Araştõrma

Detaylı

TARİHİ ESERLERİN FOTOGRAMETRİK YÖNTEMLE 3D MODELLENMESİNE ÖRNEK

TARİHİ ESERLERİN FOTOGRAMETRİK YÖNTEMLE 3D MODELLENMESİNE ÖRNEK Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. Yõl Sempozyumu,16-18 Ekim 2002, Konya SUNULMUŞ BİLDİRİ TARİHİ ESERLERİN FOTOGRAMETRİK YÖNTEMLE 3D MODELLENMESİNE ÖRNEK Zaide DURAN,

Detaylı

İLAN VE REKLAM GELİRLERİNDE VERİMİN ARTIRILMASI

İLAN VE REKLAM GELİRLERİNDE VERİMİN ARTIRILMASI İLAN VE REKLAM GELİRLERİNDE VERİMİN ARTIRILMASI Y.Doç.Dr. Tahsin YOMRALIOĞU Araş.Gör. Bayram UZUN Karadeniz Teknik Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü 61080 - Trabzon 1. GİRİŞ Kentin

Detaylı

Nitelikli Elektronik Sertifikanõn İptal Edilmesi EİK m.9 f.1 e göre,

Nitelikli Elektronik Sertifikanõn İptal Edilmesi EİK m.9 f.1 e göre, 15 Ocak 2004 tarihinde T.B.M.M. tarafõndan kabul edilerek yasalaşan ve 23 Ocak 2004 tarihli ve 25355 sayõlõ Resmi Gazete de yayõnlanan 5070 sayõlõ Elektronik İmza Kanunu ( Kanun veya EİK ) -25. maddesinde

Detaylı

Kent İçi Trafik Güvenliği: Problemler ve Çözüm Önerileri* Prof. Dr. Nebi Sümer

Kent İçi Trafik Güvenliği: Problemler ve Çözüm Önerileri* Prof. Dr. Nebi Sümer Kent İçi Trafik Güvenliği: Problemler ve Çözüm Önerileri* Prof. Dr. Nebi Sümer Trafik ve Ulaşõm Güvenliğinden sorumlu kurum ve kuruluşlarla, ilgili alandaki bilim insanlarõnõ bir araya getirmeyi amaçlayan

Detaylı

POMPALARDA ENERJİ TASARRUFU

POMPALARDA ENERJİ TASARRUFU POMPALARDA ENERJİ TASARRUFU Serkan ÖĞÜT Alarko-Carrier San. ve Tic. A.Ş. KISA ÖZET Enerji tasarrufunun temelde üç önemli faydasõ bulunmaktadõr.en kõsa vadede şahõs veya firmalar için görünen faydasõ maliyetlerin

Detaylı

44 Bu dokümanõn hiçbir kõsmõ yazarlarõn yazõlõ izni olmadan herhangi bir biçimde kopyalanamaz, çoğaltõlamaz.

44 Bu dokümanõn hiçbir kõsmõ yazarlarõn yazõlõ izni olmadan herhangi bir biçimde kopyalanamaz, çoğaltõlamaz. 4. SÜRE YÖNETİMİ 44 4.1 GİRİŞ İnsanlarõ, ekipmanlarõ, araçlarõ ve parayõ projede en etkin biçimde kullanmak için, etkin çalõşan bir süre yönetim sistemine ihtiyaç vardõr. Doğru planlama, programlama ve

Detaylı

(Noise in Pumps) Reşat Gün Taşel Alarko-Carrier

(Noise in Pumps) Reşat Gün Taşel Alarko-Carrier POMPALARDA GÜRÜLTÜ (Noise in Pumps) Reşat Gün Taşel Alarko-Carrier 1973 yõlõnda İstanbul da doğan Reşat Gün Taşel, Özel Saint Michel Fransõz Lisesi nden 1991 yõlõnda mezun oldu. İstanbul Teknik Üniversitesi

Detaylı

BİNA ARAŞTIRMA VE VERİ TOPLAMA TEKNİKLERİ

BİNA ARAŞTIRMA VE VERİ TOPLAMA TEKNİKLERİ BİNA ARAŞTIRMA VE VERİ TOPLAMA TEKNİKLERİ SÜKRÜKTÜR BAKIMINDAN İKİ YAPININ İNCELENMESİ HAZIRLAYAN ARDA HAKAN ÖZGÜL 1 BÖLÜM 1 1.1. SİSTEM Sistem, konuşma dilimizde değişik anlamlarda kullanõlmaktadõr. Fakat

Detaylı

MEKANSAL NESNELERİN GÖRSELLEŞTİRİLMİŞ ÜÇ BOYUTLU MODELLERİNİ OLUŞTURMA TEKNİKLERİ VE BİR ÖRNEK UYGULAMA

MEKANSAL NESNELERİN GÖRSELLEŞTİRİLMİŞ ÜÇ BOYUTLU MODELLERİNİ OLUŞTURMA TEKNİKLERİ VE BİR ÖRNEK UYGULAMA Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. Yõl Sempozyumu,16-18 Ekim 2002, Konya SUNULMUŞ POSTER MEKANSAL NESNELERİN GÖRSELLEŞTİRİLMİŞ ÜÇ BOYUTLU MODELLERİNİ OLUŞTURMA TEKNİKLERİ

Detaylı

KENTSEL ULAŞIM SORUNLARI VE ÇÖZÜMLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA (BALIKESİR ÖRNEĞİ)

KENTSEL ULAŞIM SORUNLARI VE ÇÖZÜMLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA (BALIKESİR ÖRNEĞİ) KENTSEL ULAŞIM SORUNLARI VE ÇÖZÜMLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA (BALIKESİR ÖRNEĞİ) Turgut ÖZDEMİR 1, Ayşe TURABİ 2, Füsun ÜÇER 3, Ayhan ARIK 4 SUMMARY The present transportation infrastructures couldn t enough

Detaylı

Girdilerin en efektif şekilde kullanõlmasõ ve süreçlerin performansõnõn yükseltgenmesi,

Girdilerin en efektif şekilde kullanõlmasõ ve süreçlerin performansõnõn yükseltgenmesi, GENEL TANIM Hepimizin bildiği üzere Endüstri Mühendisliği, insan, makine, malzeme ve benzeri elemanlardan oluşan üretim ve hizmet sektöründeki bu bütünleşik sistemlerin incelenmesi, planlamasõ, örgütlenmesi,

Detaylı

ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2002

ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2002 Ön söz Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN 12390-1:2000 standardõ esas alõnarak, TSE İnşaat Hazõrlõk Grubu nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu nun 8 Nisan 2002 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ

Detaylı

TEMATİK BİLGİ TABANLI KENT BİLGİ SİSTEMİ UYGULAMASI : TRABZON ÖRNEĞİ

TEMATİK BİLGİ TABANLI KENT BİLGİ SİSTEMİ UYGULAMASI : TRABZON ÖRNEĞİ TEMATİK BİLGİ TABANLI KENT BİLGİ SİSTEMİ UYGULAMASI : TRABZON ÖRNEĞİ Arş. Gör. Selçuk REİS ve Doç. Dr. Tahsin YOMRALIOGLU Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü Karadeniz Teknik Üniversitesi, 61080

Detaylı

TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD BETON BASINÇ DENEY NUMUNELERİNİN HAZIRLANMASI, HIZLANDIRILMIŞ KÜRÜ VE BASINÇ DAYANIM DENEYİ

TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD BETON BASINÇ DENEY NUMUNELERİNİN HAZIRLANMASI, HIZLANDIRILMIŞ KÜRÜ VE BASINÇ DAYANIM DENEYİ https://www.tse.org.tr/turkish/abone/kapak.asp?stdno=7620 Page 1 of 1 19.04.2004 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS 3323 Mart 1979 ICS 91.100.30 BETON BASINÇ DENEY NUMUNELERİNİN HAZIRLANMASI, HIZLANDIRILMIŞ

Detaylı

KENTSEL BİR COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ MODELLEME

KENTSEL BİR COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ MODELLEME KENTSEL BİR COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ MODELLEME Y.Doç.Dr. Tahsin YOMRALIOĞLU, Araş.Gör. Osman DEMİR Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mühendislik -Mimarlõk Fakültesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü,

Detaylı

AFCEA - TÜRKİYE. Termal Görüntüleme Teknolojisi 02.11.2000 AFCEA. ASELSAN Mikroelektronik, Güdüm ve Elektro-Optik Grubu 02.11.2000

AFCEA - TÜRKİYE. Termal Görüntüleme Teknolojisi 02.11.2000 AFCEA. ASELSAN Mikroelektronik, Güdüm ve Elektro-Optik Grubu 02.11.2000 AFCEA AFCEA - TÜRKİYE Termal Görüntüleme Teknolojisi \document\mgeo\ppt\afcea - 1 - Gündem Kõzõlötesi Enerji, Termal Görüntüleme Termal Görüntüleme Sistemleri Tasarõmõ Uygulama Alanlarõ \document\mgeo\ppt\afcea

Detaylı

MEKATRONİĞİN TEMELLERİ

MEKATRONİĞİN TEMELLERİ MEKATRONİĞİN TEMELLERİ Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Mekatronik Programı Yrd. Doç. Dr. İlker ÜNAL Vize %30 Dersin Koşulları Final %60 Ödev %10 Dersin Konuları Mekatronik Sistemler Birimler ve Ölçme

Detaylı

Teminatlandõrma ve Kar/Zarar Hesaplama

Teminatlandõrma ve Kar/Zarar Hesaplama Giriş Borsada kullanõlan elektronik alõm satõm sisteminde (VOBİS) tüm emirler hesap bazõnda girilmekte, dolayõsõyla işlemler hesap bazõnda gerçekleşmektedir. Buna paralel olarak teminatlandõrma da hesap

Detaylı

7. İŞ GÜVENLİĞİ YÖNETİMİ

7. İŞ GÜVENLİĞİ YÖNETİMİ 7. İŞ GÜVENLİĞİ YÖNETİMİ 74 7.1 GİRİŞ Bu bölüm, iş güvenliği yönetiminin malsahibine sağladõğõ hizmetleri kapsamaktadõr. Proje yöneticisinin iş güvenliği ile ilgili hizmetlere yönelik yükümlülüğü, büyük

Detaylı

ÖZELLEŞTİRME MEVZUATININ TAŞINMAZ MÜLKİYETİ AÇISINDAN İRDELENMESİ

ÖZELLEŞTİRME MEVZUATININ TAŞINMAZ MÜLKİYETİ AÇISINDAN İRDELENMESİ (1997) - YOMRALIOĞLU, T. / UZUN, B., Özelleştirme Mevzuatõnõn Taşõnmaz Mülkiyeti Açõsõndan İrdelenmesi, İşletme ve Finans Dergisi, Sayõ:120,Ankara ÖZELLEŞTİRME MEVZUATININ TAŞINMAZ MÜLKİYETİ AÇISINDAN

Detaylı

Hastanede Genel Sosyal Hizmet Uygulamalarõ Sosyal hizmet; insanlarõ, yaşamlarõnõ daha iyi sürdürebilmelerini sağlamak için psiko-sosyal ve ekonomik

Hastanede Genel Sosyal Hizmet Uygulamalarõ Sosyal hizmet; insanlarõ, yaşamlarõnõ daha iyi sürdürebilmelerini sağlamak için psiko-sosyal ve ekonomik Hastanede Genel Sosyal Hizmet Uygulamalarõ Sosyal hizmet; insanlarõ, yaşamlarõnõ daha iyi sürdürebilmelerini sağlamak için psiko-sosyal ve ekonomik yönlerden destekler, içinde bulunduklarõ durumun olumsuz

Detaylı

HIZLANDIRILMIŞ ELEKTRON DEMETİ İLE ATIK SULARIN IŞINLANMASI TEKNİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

HIZLANDIRILMIŞ ELEKTRON DEMETİ İLE ATIK SULARIN IŞINLANMASI TEKNİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ HIZLANDIRILMIŞ ELEKTRON DEMETİ İLE ATIK SULARIN IŞINLANMASI TEKNİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ÖZET Sema Bilge OCAK, Tülin ZENGİN, Şeref TURHAN Ankara Nükleer Araştõrma ve Eğitim Merkezi (ANAEM), 06100 Beşevler-

Detaylı

1. Aşağõdaki üç temel unsur, demokrasi için vazgeçilmez unsurlardõr: - Siyasal katõlõm (Vatandaşlarõn yönetime katõlõmõ, serbest seçimler, partiler)

1. Aşağõdaki üç temel unsur, demokrasi için vazgeçilmez unsurlardõr: - Siyasal katõlõm (Vatandaşlarõn yönetime katõlõmõ, serbest seçimler, partiler) Walter Bajohr 1. Aşağõdaki üç temel unsur, demokrasi için vazgeçilmez unsurlardõr: - Düşünce özgürlüğü, basõn-yayõn özgürlüğü - Hukuk devleti (İnsan haklarõ, bağõmsõz yargõ) - Siyasal katõlõm (Vatandaşlarõn

Detaylı

SAP2000. Üç boyutlu Yapõlarõn Lineer ve Nonlineer Statik ve Dinamik Çözümlenmesi ve BAŞLARKEN

SAP2000. Üç boyutlu Yapõlarõn Lineer ve Nonlineer Statik ve Dinamik Çözümlenmesi ve BAŞLARKEN SAP2000 Üç boyutlu Yapõlarõn Lineer ve Nonlineer Statik ve Dinamik Çözümlenmesi ve Boyutlandõrõlmasõ Yazõlõmlarõ Serisi BAŞLARKEN COMPUTERS & ENGINEERING Versiyon 10 Eylül 2005 Türkçesi: Nisan 2006 TELİF

Detaylı

MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) ENDÜSTRİYEL OTOMASYON TEKNOLOJİLERİ ALANI ANKARA 2007 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ -13 ENDÜSTRİYEL OTOMASYON TEKNOLOJİLERİ

Detaylı

TAKBİS-TAPU VE KADASTRO BİLGİ SİSTEMİ

TAKBİS-TAPU VE KADASTRO BİLGİ SİSTEMİ Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. Yõl Sempozyumu,16-18 Ekim 2002, Konya SUNULMUŞ BİLDİRİ TAKBİS-TAPU VE KADASTRO BİLGİ SİSTEMİ Orhan MATARACI, Mustafa İLKER Tapu

Detaylı

YÖNETİM KURULU BAŞKANI TUNCAY ÖZİLHAN IN TÜRKİYE'DE GİRİŞİMCİLİK RAPORU TANITIM TOPLANTISI KONUŞMASI

YÖNETİM KURULU BAŞKANI TUNCAY ÖZİLHAN IN TÜRKİYE'DE GİRİŞİMCİLİK RAPORU TANITIM TOPLANTISI KONUŞMASI TÜSİAD YÖNETİM KURULU BAŞKANI TUNCAY ÖZİLHAN IN TÜRKİYE'DE GİRİŞİMCİLİK RAPORU TANITIM TOPLANTISI KONUŞMASI 27 ŞUBAT BEYLİKDÜZÜ FUAR VE KONGRE MERKEZİ Sayõn konuklar, değerli basõn mensuplarõ, Türk Sanayicileri

Detaylı

DEN 318. Dalga Mekaniği. Ders Notlarõ. Dalga Mekaniğine Giriş. Gemi İnşaatõ ve Deniz Bilimleri Fakültesi. Hazõrlayan. Yrd. Doç. Dr.

DEN 318. Dalga Mekaniği. Ders Notlarõ. Dalga Mekaniğine Giriş. Gemi İnşaatõ ve Deniz Bilimleri Fakültesi. Hazõrlayan. Yrd. Doç. Dr. DEN 318 Dalga Mekaniği Ders Notlarõ 1. Bölüm Dalga Mekaniğine Giriş İTÜ Gemi İnşaatõ ve Deniz Bilimleri Fakültesi Hazõrlayan Yrd. Doç. Dr. Şafak Nur Ertürk Oda No:417 Tel: (212) 285 6382 e-posta: erturk@itu.edu.tr

Detaylı

YÜK TAŞIMACILIĞINDA TÜR TERCİHİ VE KARAR DEĞİŞKENLERİ

YÜK TAŞIMACILIĞINDA TÜR TERCİHİ VE KARAR DEĞİŞKENLERİ YÜK TAŞIMACILIĞINDA TÜR TERCİHİ VE KARAR DEĞİŞKENLERİ Sevil AY 1, Aydõn EREL 2 SUMMARY Facilitating economic growth and prosperity through efficient movement of goods is at the center of any comprehensive

Detaylı

Şenol Gürvit sgurvit@apc.com 11/27

Şenol Gürvit sgurvit@apc.com 11/27 sgurvit@apc.com 11/27 3 KGK Seçiminde Gözönüne Alõnmasõ Gereken Parametreler KGK gibi sistemlere yapõlan yatõrõmõn kullanõcõ açõsõndan edinilen yararõ "availability"dir. Yani KGK çõkõşõna bağlanacak yük

Detaylı

ASFALT ÇİMENTOLARINDA BEKLEME SÜRESİ VE ORTAM SICAKLIĞININ DUKTULİTEYE ETKİSİ

ASFALT ÇİMENTOLARINDA BEKLEME SÜRESİ VE ORTAM SICAKLIĞININ DUKTULİTEYE ETKİSİ ASFALT ÇİMENTOLARINDA BEKLEME SÜRESİ VE ORTAM SICAKLIĞININ DUKTULİTEYE ETKİSİ Ercan ÖZGAN *, Tuncay KAP* Özet - Karayollarõnda, esnek üst yapõ tabakalarõndan olan binder ve aşõnma tabakalarõ trafik etkisi

Detaylı

2. Yõllõk üyelik tutarõ, faturalandõrma tarihinden sonra en geç 14 gün içinde TL olarak İnterBarter a ödenmelidir.

2. Yõllõk üyelik tutarõ, faturalandõrma tarihinden sonra en geç 14 gün içinde TL olarak İnterBarter a ödenmelidir. İnterBarter Anonim Şirketi üyelik koşullarõ 010102-5 1. İnterBarter üyeliği şahsa özel bir karakter taşõr ve herkese açõktõr, hem şirketler, hem de şahõslar üye olabilirler. İnterBarter bir üyelik başvurusunu

Detaylı

Almanya daki Türkler Entegrasyon veya Gettolaflma

Almanya daki Türkler Entegrasyon veya Gettolaflma Almanya daki Türkler Entegrasyon veya Gettolaflma Prof. Dr. Faruk fien Giriş Türkiye nüfusunun yaklaşõk % 8 nin ülke dõşõnda yaşadõğõ tüm dünyadaki Türklerin en kalabalõk grubu Federal Almanya da yaşamaktadõr.

Detaylı

ICS TÜRK STANDARDI TS 3816/Nisan 1983 İÇİNDEKİLER

ICS TÜRK STANDARDI TS 3816/Nisan 1983 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER 0 - KONU, TANIM, KAPSAM, AMAÇ, UYGULAMA ALANI... 1 0.1 - KONU... 1 0.2 - TANIM... 1 0.2.1 - Demir Listesi»... 1 0.3 - KAPSAM... 1 0.4 - AMAÇ... 1 0.5 - UYGULAMA ALANI... 1 1 - KURALLAR... 1

Detaylı

KTO KARATAY ÜNİVERSİTESİ MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

KTO KARATAY ÜNİVERSİTESİ MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ KTO KARATAY ÜNİVERSİTESİ MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ Prof. Dr. Mehmet ÇELİK Mekatronik Müh. Bl. Bşk. mehmet.celik@karatay.edu.tr 1 MEKATRONİK TEKNOLOJİSİNİN KISA TANIMI IEEE/ASME Transactions on Mechatronics

Detaylı

DİGİTAL FOTOGRAMETRİNİN TIP ALANINDA UYGULANMASINA BİR ÖRNEK

DİGİTAL FOTOGRAMETRİNİN TIP ALANINDA UYGULANMASINA BİR ÖRNEK Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. Yõl Sempozyumu,16-18 Ekim 2002, Konya SUNULMUŞ BİLDİRİ DİGİTAL FOTOGRAMETRİNİN TIP ALANINDA UYGULANMASINA BİR ÖRNEK Dursun Z. ŞEKER

Detaylı

ERP nin A B C si. diyalog 2002 ERP nin ABC si 1. Hazõrlayan : Cengiz Pak. diyalog Bilgisayar Üretim Sistemleri Yazõlõm ve Danõşmanlõk Ltd. Şti.

ERP nin A B C si. diyalog 2002 ERP nin ABC si 1. Hazõrlayan : Cengiz Pak. diyalog Bilgisayar Üretim Sistemleri Yazõlõm ve Danõşmanlõk Ltd. Şti. diyalog 2002 ERP nin ABC si 1 ERP nin A B C si Hazõrlayan : Cengiz Pak diyalog Bilgisayar Üretim Sistemleri Yazõlõm ve Danõşmanlõk Ltd. Şti. Büyükdere Caddesi No : 48 / 4 Mecidiyeköy İstanbul URL : www.diyalog.com

Detaylı

DERAYMAN OLAYLARININ MUHTELİF NEDENLERİ VE DERAYMAN RİSKİNİ AZALTMAK İÇİN ALINACAK ÖNLEMLER

DERAYMAN OLAYLARININ MUHTELİF NEDENLERİ VE DERAYMAN RİSKİNİ AZALTMAK İÇİN ALINACAK ÖNLEMLER DERAYMAN OLAYLARININ MUHTELİF NEDENLERİ VE DERAYMAN RİSKİNİ AZALTMAK İÇİN ALINACAK ÖNLEMLER Aydõn Erel 1, Selim Dündar 2 SUMMARY Reasons of accidents that occur on railroads, which is the safest mode of

Detaylı

Ders 13 te daha önce değinmediğimiz bazõ çizim araçlarõnõn kullanõmõnõ gündeme getireceğiz.

Ders 13 te daha önce değinmediğimiz bazõ çizim araçlarõnõn kullanõmõnõ gündeme getireceğiz. Ders 13 te daha önce değinmediğimiz bazõ çizim araçlarõnõn kullanõmõnõ gündeme getireceğiz. Ölçü Çizgilerini Birleştirmek Ölçü Noktasõ Eklemek veya Kaldõrmak Kot Markasõ Kaynak İşareti Ölçülendirme Şeçenekleri

Detaylı

ICS 91.100.30 TÜRK STANDARDI TS EN 12504-1/Nisan 2002

ICS 91.100.30 TÜRK STANDARDI TS EN 12504-1/Nisan 2002 ÖNSÖZ Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN 12504-1 (2000) standardõ esas alõnarak, TSE İnşaat Hazõrlõk Grubu nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu nun 19 Nisan 2002 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ

Detaylı

ELEKTRONİK DEVLET KAMU HİZMETLERİNİN SUNULMASINDA YENİ İMKANLAR. N. Murat İNCE Planlama Uzmanõ

ELEKTRONİK DEVLET KAMU HİZMETLERİNİN SUNULMASINDA YENİ İMKANLAR. N. Murat İNCE Planlama Uzmanõ ELEKTRONİK DEVLET KAMU HİZMETLERİNİN SUNULMASINDA YENİ İMKANLAR N. Murat İNCE Planlama Uzmanõ Mayõs 2001 ISBN 975 19 2763-3 (basõlõ nüsha) Bu Çalõşma Devlet Planlama Teşkilatõnõn görüşlerini yansõtmaz.

Detaylı

PRESİZYONLU EĞİM SENSÖRLERİNİN BÜYÜK YAPILARIN HAREKETLERİNİN İZLENMESİNDE KULLANILMASI

PRESİZYONLU EĞİM SENSÖRLERİNİN BÜYÜK YAPILARIN HAREKETLERİNİN İZLENMESİNDE KULLANILMASI Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. Yõl Sempozyumu,16-18 Ekim 2002, Konya SUNULMUŞ BİLDİRİ PRESİZYONLU EĞİM SENSÖRLERİNİN BÜYÜK YAPILARIN HAREKETLERİNİN İZLENMESİNDE

Detaylı

(1994) - YOMRALIOĞLU, T. / ÇELİK, K., GIS?, CBS'94-1.Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, Sayfa:21-32, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon

(1994) - YOMRALIOĞLU, T. / ÇELİK, K., GIS?, CBS'94-1.Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, Sayfa:21-32, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon GIS? Y.Doç.Dr. Tahsin YOMRALIOĞLU, Araş.Gör. Kemal ÇELİK Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mühendislik -Mimarlõk Fakültesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü, 61080 Trabzon ÖZET : Geographical Information

Detaylı

YAPAY SİNİR AĞLARI VE BİRLEŞTİRİLMİŞ SİNİRSEL BULANIK SİSTEMLER İLE ŞEHİRLERARASI YÜK TAŞIMASI TÜR SEÇİMİNİN MODELLENMESİ

YAPAY SİNİR AĞLARI VE BİRLEŞTİRİLMİŞ SİNİRSEL BULANIK SİSTEMLER İLE ŞEHİRLERARASI YÜK TAŞIMASI TÜR SEÇİMİNİN MODELLENMESİ YAPAY SİNİR AĞLARI VE BİRLEŞTİRİLMİŞ SİNİRSEL BULANIK SİSTEMLER İLE ŞEHİRLERARASI YÜK TAŞIMASI TÜR SEÇİMİNİN MODELLENMESİ Ahmet TORTUM 1, Nadir YAYLA 2, Mahir GÖKDAĞ 3 SUMMARY In this study, the mode choices

Detaylı

FİLO YÖNETİM SİSTEMİ TASARIMI

FİLO YÖNETİM SİSTEMİ TASARIMI Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. Yõl Sempozyumu,16-18 Ekim 2002, Konya SUNULMUŞ BİLDİRİ FİLO YÖNETİM SİSTEMİ TASARIMI Caner GÜNEY 1, Ö. AVCI 2, A.Ö. DOĞRU 2,C. KILIÇ

Detaylı

Zeminlerde Statik ve Dinamik Yükler Altõnda Taşõma Gücü Anlayõşõ ve Hesabõ

Zeminlerde Statik ve Dinamik Yükler Altõnda Taşõma Gücü Anlayõşõ ve Hesabõ Zeminlerde Statik ve Dinamik Yükler Altõnda Taşõma Gücü Anlayõşõ ve Hesabõ Prof. Dr. S. Feyza ÇİNİCİOĞLU İstanbul Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü 1. Giriş Bir yapõ sistemi genel olarak iki kõsõmda

Detaylı

Tebliğ. Sermaye Piyasasõnda Bağõmsõz Denetim Hakkõnda Tebliğde Değişiklik Yapõlmasõna Dair Tebliğ (Seri: X, No:20)

Tebliğ. Sermaye Piyasasõnda Bağõmsõz Denetim Hakkõnda Tebliğde Değişiklik Yapõlmasõna Dair Tebliğ (Seri: X, No:20) Tebliğ Sermaye Piyasasõ Kurulu ndan: Sermaye Piyasasõnda Bağõmsõz Denetim Hakkõnda Tebliğde Değişiklik Yapõlmasõna Dair Tebliğ (Seri: X, No:20) Madde 1 4/3/1996 tarihli ve 22570 sayõlõ Resmi Gazete de

Detaylı

SAĞLIK TESİSLERİNDE HASTA HAKLARI UYGULAMALARINA İLİŞKİN YÖNERGE

SAĞLIK TESİSLERİNDE HASTA HAKLARI UYGULAMALARINA İLİŞKİN YÖNERGE SAĞLIK TESİSLERİNDE HASTA HAKLARI UYGULAMALARINA İLİŞKİN YÖNERGE BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Hukukî Dayanak ve Tanõmlar Amaç Madde 1- Bu Yönergenin amacõ; sağlõk tesislerinde yaşanan, hasta haklarõ ihlalleri

Detaylı

İNSÜLİN POMPASI TEDAVİ KILAVUZU

İNSÜLİN POMPASI TEDAVİ KILAVUZU İNSÜLİN POMPASI TEDAVİ KILAVUZU EDİTÖRLER NURGÜN KANDEMİR Z. ALEV ÖZÖN E. NAZLI GÖNÇ Ankara, 2006 Bu kitabõn her türlü yayõn hakkõ editörlere aittir. Yazõlõ olarak izin alõnmadan ve kaynak gösterilmeden

Detaylı

Akdeniz Üniversitesi

Akdeniz Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü Makine Mühendisliği (Örgün Öğretim) Diploma Programı 017 Müfredatı 1 0 TDB101 Türk Dili 1 11 MAK109 Fizik 1 1 180 MAK10 Makina Mühendisliğine Giriş 88 MAK101

Detaylı

Mekatronik Bileşenler (MECE 302) Ders Detayları

Mekatronik Bileşenler (MECE 302) Ders Detayları Mekatronik Bileşenler (MECE 302) Ders Detayları Ders Adı Mekatronik Bileşenler Ders Kodu MECE 302 Dönemi Ders Uygulama Saati Saati Laboratuar Saati Kredi AKTS Bahar 2 0 2 3 5 Ön Koşul Ders(ler)i Dersin

Detaylı

1.Sınıf / Güz Dönemi

1.Sınıf / Güz Dönemi SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ DERS PLANI (BİRİNCİ VE İKİNCİ ÖĞRETİM) 2012 %25 V4 DERS PLANI (2016-2017 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI NDAN İTİBAREN) 1.Sınıf / Güz

Detaylı

PAZARDA REKABETÇİ ÜSTÜNLÜK ARACI OLARAK HEDEF MALİYETLEME

PAZARDA REKABETÇİ ÜSTÜNLÜK ARACI OLARAK HEDEF MALİYETLEME PAZARDA REKABETÇİ ÜSTÜNLÜK ARACI OLARAK HEDEF MALİYETLEME Dr. Semra AKSOYLU Erciyes Üniversitesi Kayseri Meslek Yüksekokulu aksoylus@erciyes.edu.tr Doç. Dr. Yunus DURSUN Erciyes Üniversitesi İktisadi ve

Detaylı

Araştırma Geliştirme Ltd. Şti. - Firma Tanıtım Sunumu -

Araştırma Geliştirme Ltd. Şti. - Firma Tanıtım Sunumu - Araştırma Geliştirme Ltd. Şti. - Firma Tanıtım Sunumu - Şubat 2013 Hakkımızda Firma Profili Ekip Faaliyet Alanları Firma Profili Hakkımızda Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı nın 2012 Teknogirişim Sermaye

Detaylı

1.Sınıf / Güz Dönemi

1.Sınıf / Güz Dönemi SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ DERS PLANI (BİRİNCİ VE İKİNCİ ÖĞRETİM) 2012 %25 V5 DERS PLANI (2017-2018 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI İKİNCİ ve ÜST SINIFLAR) Açıklama:

Detaylı

Uludağ Üniversitesi Rektörlüğü Akreditasyon Üst Kurulu DERS DOSYASI HAZIRLAMA REHBERİ

Uludağ Üniversitesi Rektörlüğü Akreditasyon Üst Kurulu DERS DOSYASI HAZIRLAMA REHBERİ Uludağ Üniversitesi Rektörlüğü Akreditasyon Üst Kurulu DERS DOSYASI HAZIRLAMA REHBERİ Ocak 2003 Hazõrlayan ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜĞÜ AKREDİTASYON ÜST KURULU Başkan Prof. Dr. Erdal EMEL Başkan Yardõmcõlarõ

Detaylı

1.Sınıf / Güz Dönemi

1.Sınıf / Güz Dönemi SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ DERS PLANI (BİRİNCİ VE İKİNCİ ÖĞRETİM) 2015 %25 V1 DERS PLANI (2017-2018 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI 1. SINIFTAN İTİBAREN) Açıklama:

Detaylı

6301 8873 11/2001 TR Kullanõcõ için. Kullanma Kõlavuzu. Logano GE515. Kullanmadan önce dikkatle okuyunuz

6301 8873 11/2001 TR Kullanõcõ için. Kullanma Kõlavuzu. Logano GE515. Kullanmadan önce dikkatle okuyunuz 6301 8873 11/2001 TR Kullanõcõ için Kullanma Kõlavuzu Sõvõ/Gaz Yakõtlõ Özel Kazan Logano GE515 Kullanmadan önce dikkatle okuyunuz Önsöz Bu kõlavuz hakkõnda Bu cihaz ilgili Norm ve Yönetmelikler tarafõndan

Detaylı

Uzaktan Algõlama Ve Yerbilimlerinde Uygulamalarõ

Uzaktan Algõlama Ve Yerbilimlerinde Uygulamalarõ Uzaktan Algõlama Ve Yerbilimlerinde Uygulamalarõ Bölüm 1 Uzaktan Algõlama Prensipleri ve Yerbilimlerinde Bazõ Uygulamalar B.Taner SAN tanersan@mta.gov.tr Engin Ö. SÜMER esumer@mta.gov.tr Mart, 2003 Uzaktan

Detaylı

Finansal İstikrar ve Finansal İstikrara Yönelik Kamusal Sorumluluk Çerçevesinde Para Politikasõ: Türkiye Analizi

Finansal İstikrar ve Finansal İstikrara Yönelik Kamusal Sorumluluk Çerçevesinde Para Politikasõ: Türkiye Analizi Finansal İstikrar ve Finansal İstikrara Yönelik Kamusal Sorumluluk Çerçevesinde Para Politikasõ: Türkiye Analizi Yrd. Doç. Dr. Burak Darõcõ ÖZET 2008 Global Finansal Kriz sürecinde finansal istikrarõn

Detaylı

VİA Veri / İnternet Adaptörü. Özet Bilgi

VİA Veri / İnternet Adaptörü. Özet Bilgi VİA Veri / İnternet Adaptörü Özet Bilgi MST/YMM-KKH 26 Ağustos 2002 1 Tanõm Taktik Veri / İnternet Adaptörü (VIA), CNR bölgesinde çevrim düzeninde çalõşan taktik telsizlere yerel alan ağõ (LAN) oluşturma

Detaylı

YAZICILAR HOLDİNG ANONİM ŞİRKETİ

YAZICILAR HOLDİNG ANONİM ŞİRKETİ YAZICILAR HOLDİNG ANONİM ŞİRKETİ 1 Ocak 30 Haziran 2008 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolar ve Dipnotlarõ İÇİNDEKİLER Sayfa Bağõmsõz İnceleme Raporu 1-2 Konsolide Bilanço 3-4 Konsolide Gelir

Detaylı

İÇİNDEKİLER Sayfa No Tablolar 2 Grafikler 2 1. GİRİŞ 3

İÇİNDEKİLER Sayfa No Tablolar 2 Grafikler 2 1. GİRİŞ 3 HAZIRLAYAN BAHAR ÖZSU 2007 İÇİNDEKİLER Sayfa No Tablolar 2 Grafikler 2 1. GİRİŞ 3 2. KONTAKT LENS İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER 4 2.1. Geçmişten Günümüze Kontakt Lensler 4 2.2. Kontakt Lensin Tanõmõ 5 2.3.

Detaylı

APSİS ARAÇ TAKİP SİSTEMİ İLE ŞEHİR HARİTALARININ SAYISALLAŞTIRILMASI ve KONYA UYGULAMASI

APSİS ARAÇ TAKİP SİSTEMİ İLE ŞEHİR HARİTALARININ SAYISALLAŞTIRILMASI ve KONYA UYGULAMASI Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. Yõl Sempozyumu,16-18 Ekim 2002, Konya SUNULMUŞ POSTER APSİS ARAÇ TAKİP SİSTEMİ İLE ŞEHİR HARİTALARININ SAYISALLAŞTIRILMASI ve KONYA

Detaylı

1.Sınıf / Güz Dönemi

1.Sınıf / Güz Dönemi SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ DERS PLANI (BİRİNCİ VE İKİNCİ ÖĞRETİM) 2016-2017 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI NDAN İTİBAREN 1.Sınıf / Güz Dönemi FIZ-137 KIM-607 Fizik

Detaylı

KENTİÇİ OTOBÜS TAŞIMACILIĞINDA BİR MODEL ÖNERİSİ, SİMÜLASYON TEKNİĞİ İLE PERFORMANS DEĞERLEMESİ

KENTİÇİ OTOBÜS TAŞIMACILIĞINDA BİR MODEL ÖNERİSİ, SİMÜLASYON TEKNİĞİ İLE PERFORMANS DEĞERLEMESİ KENTİÇİ OTOBÜS TAŞIMACILIĞINDA BİR MODEL ÖNERİSİ, SİMÜLASYON TEKNİĞİ İLE PERFORMANS DEĞERLEMESİ Erdal Yõlmaz 1 SUMMARY One of the essential problems of a city is the problem of transportation and one basic

Detaylı

VIII Inetr 02. Türkiye İnternet Konferansõ 19-21 Aralõk 2002 Harbiye Askeri Müze ve Kültür Sitesi İstanbul

VIII Inetr 02. Türkiye İnternet Konferansõ 19-21 Aralõk 2002 Harbiye Askeri Müze ve Kültür Sitesi İstanbul VIII Inetr 02 Türkiye İnternet Konferansõ 19-21 Aralõk 2002 Harbiye Askeri Müze ve Kültür Sitesi İstanbul Java ve SOAP kullanõlarak Mobil Cihazlardan Hisse Senedi Alõmõ Uygulamasõ Özgür Toprak, Seyhun

Detaylı

Organik Solventlerin Kullanõmõ ile Yapõlan Yüzey İşlemlerindeki

Organik Solventlerin Kullanõmõ ile Yapõlan Yüzey İşlemlerindeki AVRUPA KOMİSYONU Organik Solventlerin Kullanõmõ ile Yapõlan Yüzey İşlemlerindeki Mevcut En İyi Teknikler Referans Dokümanõ Ağustos 2007 Üst kat veya film lamine Astar ve/veya yapõşkan Ön işlem Metalik

Detaylı

KIRKLARELİ ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ BİLİMSEL HAZIRLIK PROGRAMLARI YILLIK EĞİTİM PLANI

KIRKLARELİ ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ BİLİMSEL HAZIRLIK PROGRAMLARI YILLIK EĞİTİM PLANI KIRKLARELİ ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ BİLİMSEL HAZIRLIK PROGRAMLARI LIK EĞİTİM PLANI (2015-2016 eğitim-öğretim yılından itibaren geçerlidir.) I. ve II. YARI ADI Z/S T U L KREDİ AKTS TEK15001 MATEMATİK

Detaylı

HANGİ SERAMİK NEREYE DÖŞENİR?

HANGİ SERAMİK NEREYE DÖŞENİR? SERAMİK NEDİR? Seramik, en basit tarifiyle, çok yüksek sõcaklõkta pişirilmiş toprak demektir. Seramiğin tarihi, uygarlõk tarihi kadar eskidir. ilk seramiğin Milattan Önce 6000 yõlõnda Anadolu da üretildiği

Detaylı

Endüstri Bölgeleri Kanununda Değişiklik Yapõlmasõ Hakkõnda Kanun

Endüstri Bölgeleri Kanununda Değişiklik Yapõlmasõ Hakkõnda Kanun Endüstri Bölgeleri Kanununda Değişiklik Yapõlmasõ Hakkõnda Kanun Kanun No. 5195 Kabul Tarihi: 22.6.2004 MADDE 1.- 9.1.2002 tarihli ve 4737 sayõlõ Endüstri Bölgeleri Kanununa 1 inci maddeden sonra gelmek

Detaylı

ÇOCUK HAKLARININ KULLANILMASINA İLİŞKİN AVRUPA SÖZLEŞMESİ

ÇOCUK HAKLARININ KULLANILMASINA İLİŞKİN AVRUPA SÖZLEŞMESİ 375 Çocuk Haklarõnõn Kullanõlmasõna İlişkin Avrupa Sözleşmesi ÇOCUK HAKLARININ KULLANILMASINA İLİŞKİN AVRUPA SÖZLEŞMESİ Sözleşme 25 Ocak 1996 tarihinde Strasbourg da imzalanmõş ve 21. maddeye uygun olarak

Detaylı

ERP projelerinde en çok yapõlan 8 hata

ERP projelerinde en çok yapõlan 8 hata ERP projelerinde en çok yapõlan 8 hata Hazõrlayan : Cengiz Pak diyalog Bilgisayar Üretim Sistemleri Yazõlõm ve Danõşmanlõk Ltd. Şti Büyükdere Caddesi No : 48 / 4 Mecidiyeköy İstanbul URL : www.diyalog.com

Detaylı

2009 MÜFREDATI MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ / MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ EĞİTİM PLANI SINIF: 1 DÖNEM: GÜZ. Ders Kodu Dersin Adı T P K ECTS Ders Tipi

2009 MÜFREDATI MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ / MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ EĞİTİM PLANI SINIF: 1 DÖNEM: GÜZ. Ders Kodu Dersin Adı T P K ECTS Ders Tipi 2009 MÜFREDATI MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ / MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ EĞİTİM PLANI SINIF: 1 DÖNEM: GÜZ Aİ 101 ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ-I 2 0 2 2 ZORUNLU MM 101 GENEL MATEMATİK-I 3 0 3 5 ZORUNLU MM 103 LİNEER

Detaylı

Nokta Kenetleme Araçlarõ

Nokta Kenetleme Araçlarõ Nokta Kenetleme Araçlarõ Nokta kenetleme (snap) araçlarõ siz modeliniz üzerinde ilerlerken göstergenize en yakõn kenetleme noktasõnõ bulur. Nokta kenetleme (snap) araçlarõ, nesnelerin hõzlõ ve doğru bir

Detaylı

H1 - Otomatik Kontrol Kavramı ve Örnek Devreler. Yrd. Doç. Dr. Aytaç Gören

H1 - Otomatik Kontrol Kavramı ve Örnek Devreler. Yrd. Doç. Dr. Aytaç Gören H1 - Otomatik Kontrol Kavramı ve Örnek Devreler MAK 3026 - Ders Kapsamı H01 İçerik ve Otomatik kontrol kavramı H02 Otomatik kontrol kavramı ve devreler H03 Kontrol devrelerinde geri beslemenin önemi H04

Detaylı