Halk Sağlığı Penceresinden Ev Tozu Akarları

Transkript

1 TAF Preventive Medicine Bulletin, 2010: 9(6) Derleme/Rewiev Article TAF Prev Med Bull 2010; 9(6): Halk Sağlığı Penceresinden Ev Tozu Akarları [House Dust Mites from Public Health s Perspective] ÖZET Alerjik hastalıkların tüm dünyada sıklığı giderek artmakta olup toplum sağlığını ciddi şekilde etkilemektedir. Ev tozu akarları, alerjik hastalıklarla ilişkili iç ortam alerjenlerinin en önemli kaynağı olarak kabul edilmektedir. En sık Dermatophagoides pteronyssinus ve Dermatophagoides farinae tipinin görüldüğü ev tozu akarları, başta yatak ve oturma odası olmak üzere gerekli optimum şartların sağlandığı her türlü ortamda bulunabilmektedir. Bu derlemenin amacı, ülkemizin çeşitli bölgelerinde ev tozu akarları ile ilgili yapılan çalışma sonuçlarından örnekler vererek akarların ülkemizdeki sıklıkları ve bunlardan korunmak için alınması gereken tedbirleri halk sağlığının bakış açısıyla sunmaktır. Ev tozu akar alerjilerinin tedavisinde en önemli basamağın koruyucu önlemler olduğu açıktır. Ev tozu maruziyetini azaltacak koruyucu tedbirler etkili bir şekilde uygulandığında ev tozu akarlarının neden olduğu alerjik hastalıklara duyarlaşma riski ve alerjik hastalık semptomları azalabilmektedir. SUMMARY The prevalence of allergic diseases has been increasing steadily worldwide and public health is seriously affected. House dust mites are considered as the most important source of indoor allergens associated with the allergic diseases. House dust mites, the most common species Dermatophagoides pteronyssinus ve Dermatophagoides farinae, can be found in every environment where has optimum conditions, especially bed and sitting rooms. The purpose of this review, is to present some knowledge with public health perspective about the mites frequencies in our country and which measures must be taken to avoid from them by via of the examples from studies related to house dust mites performed in various regions of Turkey. It is clear that the protective measures are the most important step in the treatment of house dust mite allergies. The risk of sensitization to allergic diseases and symptoms result from house dust mites can be reduced if preventive measures to decrease this exposure is used manner effectively. Seher Gökçe, Sibel Cevizci, Ayşe Kaypmaz. İstanbul Üniversitesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı AD, İstanbul. Anahtar Kelimeler: Ev Tozu Akarları, Alerjik Hastalıklar, Halk Sağlığı. Key Words: House Dust Mites, Allergic Diseases, Public Health. Sorumlu yazar/ Corresponding author: Seher Gökçe İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, 34098, Fatih, İstanbul, Türkiye. sehce@istanbul.edu.tr GİRİŞ Çevresel alerjenlere maruziyet, son yıllarda prevalansı giderek artan astım, alerjik rinit, atopik dermatit, konjunktivit gibi alerjik hastalıkların oluşumunda önemli rol oynamaktadır (1 4). Dünyada ve ülkemizde yapılan birçok çalışmanın sonucunda ev tozu akarları, alerjik hastalıklara sebep olan iç ortam alerjenlerinin en önemli kaynağı olarak görülmektedir (5 11). Sıklığı giderek artan ev tozu akarı alerjisi, çok yaygın olup Batı ülkelerinde bireylerin en az %15 ini etkilemektedir ve artmış morbidite ile ilişkilidir (1,7). Bu hastalıklar, hastaların fiziksel ve psikososyal yaşamını etkilemekle birlikte okul hayatını ve iş gücünü de etkileyebilmektedir. Ev tozu akarları, hem sağlık hem de ekonomi üzerine etkileri nedeniyle tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de önemli bir sorundur. Ev tozu akarları insanın doğal yaşam ortamında, iş çevresinde ve diğer uygun olan tüm ortamlarda yaygın şekilde bulunmakta ve çok güçlü alerjenler üretmektedir. Dünya genelinde alerjiden en sık sorumlu olan ev tozu akar türleri Dermatophagoides farinae ve Dermatophagoides pteronyssinus tur (5,6,12-19). Çok yaygın görülen ve giderek artan, hastaların yaşam kalitesini bozan, özellikle çocukların sağlığını ciddi şekilde etkileyen ve maliyeti yüksek olan alerjik hastalıkların en büyük sebebi olarak görülen ev tozu akarlarının bir halk sağlığı sorunu olduğu ve akarlarla mücadelenin halk sağlığı açısından önem taşıdığı aşikârdır. ALERJİK HASTALIKLAR Astım ve diğer alerjik hastalıklar, dünyada milyonlarca insanın fiziksel sorunlar, yaşam kalitesinde azalma ve ekonomik yük nedeniyle sıkıntı yaşadığı sağlık durumlarıdır (20). Alerjik hastalıkların gelişimi yaş, cinsiyet, ırk, genetik gibi kişiye bağlı faktörler ile iklim, bitki örtüsü, yükseklik, bölgede maruz kalınan alerjenler gibi çevresel faktörlere ve sigara dumanı, hava kirliliği gibi diğer faktörlere dayanmaktadır (9,21). Alerjik hastalarda en sık rastlanan semptomlar burun akıntısı, hapşırık, öksürük ve nefes darlığı gibi solunum sistemi ile ilgili şikâyetler iken göze, deriye, 695

2 TAF Preventive Medicine Bulletin, 20010: 9 (6) gastrointestinal sisteme ait belirtiler de olabilmektedir (9,22). Alerjik hastalıklara sebep olan alerjenler arasında ev tozu akarları, evde beslenen kedi, köpek gibi tüylü hayvanlar, hamam böceği, kemiriciler, küf ve mantarlar iç ortam alerjenlerini oluştururken; ağaç, çayır, yabani ot, polenler ile mantar sporları dış ortamda bulunan ve mevsimsel özellik gösteren alerjenlerdir. Bu çok çeşitli alerjenler arasında ev tozu akarlarının büyük önemi olduğu bildirilmektedir (23 26). Alerjik hastalıkların prevalansı tüm dünyada giderek artmaktadır, bunun sebebi tam olarak bilinmemekle birlikte değişen yaşam tarzı ve çevre koşulları, şehirleşme ve enfeksiyon hastalıklarındaki azalma etkili olarak kabul edilmektedir (8,20,27). Polonyalı erkekler üzerinde yapılan bir araştırmada daha önce yapılan benzer bir çalışma ile kıyaslandığında 16 yıl içinde atopik alerjenlere karşı IgE nin %52 arttığı görülmüş, yani duyarlaşmış insanların her sene yaklaşık %3,25 oranında arttığı belirlenmiştir (28). Dünya nüfusunun, özellikle gelişmiş ülkelere bakıldığında, %15 25 inin astım, rinokonjunktivit, egzema gibi alerjik hastalıklardan etkilendiği tahmin edilmektedir (20,29,30). Batı ülkelerinde atopinin değişik formları çocukların yaklaşık %30 unu etkilemektedir ve bu çocuklarda polenler, ev tozu akarları, evcil hayvanlar ve nem en önemli 4 aeroalerjen olarak tanımlanmıştır (27). Wheezingi olan çocukların %50 den fazlasının ve riniti olan çocukların %75 inden fazlasının aeroalerjenlere duyarlaşmış olduğu gösterilmiştir (31,32). Oniki ülkenin katıldığı 2184 yeni doğan üzerinde yapılan bir çalışmada alerjen duyarlılığının en yüksek olduğu ülkeler Avustralya (%83), İngiltere (%79) ile İtalya (%76) ve her ülkede en karakteristik alerjenler sırasıyla ev tozu akarı, kedi, bitki poleni ve alternaria olarak saptanmıştır (33). Astım, yetişkinlerin %50 sinden fazlasında ve etkilenmiş çocukların en az %80 inde alerjiktir ve pediatrik populasyonda %5 15 civarında oluşmaktadır. Astım, Dünya Sağlık Örgütü ne göre dünyada 150 milyon kişiyi etkilemekte, birçok ülkede sağlık kaynaklarının çok fazla tüketilmesine neden olmaktadır. Çoğu gelişmiş ülkede astım, çocukluk çağında en yaygın kronik hastalıktır ve Batı ülkelerinde çocuklarda kronik hastalıklar için hastaneye yatışların en büyük sebebidir (20,34). Astımı atopi, aile hikayesi, çevresel alerjenler ile ev içi alerjenlerin tetiklediği ve duyarlaşmaya yol açan alerjenler içinde ev tozu akarlarının en başta yer aldığı belirlenmiştir (9,11,34). Astımlı çocukların yaklaşık %80 inde aynı zamanda rinit varlığı saptanmıştır (34). Rinit ve egzemaya astımdan daha az tıbbi önem verilmekte, ama bunlar uzun dönem morbidite ile direkt ve dolaylı ekonomik yüke neden olabilmektedir. Tüm dünyada insidansı ve prevalansı giderek artan, ülkemize bakıldığında da sıklığı %9 20 arasında değişen alerjik rinit ve diğer bir alerjik hastalık olan atopik dermatit için ev tozu akarları en önemli alerjen etken olarak görülmektedir (10,35 38). EV TOZU AKARLARI Ev tozları, yaklaşık 0, mm çapında, bölgeye ve eve göre değişmekle birlikte akarlar başta olmak üzere evcil hayvanlar, polenler, böcekler, mantar sporları ve miçelyumları gibi canlı ve tüy, iplik, doğal lif gibi cansız birçok alerjenik materyalin artık ve parçalanma ürünlerinin birikiminden oluşan heterojen yapıda katı parçacıklardır (24,39,40). Ev tozlarının en önemli alerjik komponenti ve ev içi alerjenlerin en önemli kaynağı ev tozu akarlarıdır (18,23,26,38) Resim 1 (41). Dermatophagoides pteronyssinus Akarlar, alerjik etkileri çok fazla olan böcek grubu içine girmektedir ve mikroskopta Resim-1 de olduğu gibi örümcek biçiminde görülmektedir (41,42). Özellikle beslenebileceği insan deri döküntülerinin fazla olduğu yatak odalarından alınan toz örneklerinde çok sayıda akar rapor edilmektedir (26,38,39). Canlı akarların dışında vücut parçaları ve dışkılarının da alerjiye neden oldukları saptanmıştır (23,43). Ev tozu akarlarının en önemli türlerinin Acarina takımına ait Astigmata dizisinin, Pyroglyphiade ailesindeki Dermatophagoides cinsinde yer aldığı bildirilmektedir (19). Bu cinse bağlı birçok tür arasında D.pteronyssinus ile D.farinae insan sağlığını en çok tehdit eden ve en sık rastlanan türler olarak bilinmektedir (12 19). Ev tozu akarları uygun besin, C sıcaklık ve %70 80 nem bulunan her ortamda bulunabilmektedirler (23,24). Besin, nem ve sıcaklık bakımından akarlar için en uygun yerlerin başında yatak odası ve yatak, yorgan, nevresim takımları, çarşaf ve yastık kılıfı takımları gelmektedir (24,39,44). Bunun dışında oturma odalarında, halılarda, battaniyelerde, perdelerde, döşemelerde, 696

3 TAF Preventive Medicine Bulletin, 2010: 9(6) minderlerin altında, kumaş kaplı mobilyalar üzerinde, eski eşyalarda ve tüylü oyuncaklarda, ayrıca sadece evlerde değil, her türlü konutta, hastane, kütüphane, okul gibi topluma açık yerlerde, işyeri gibi diğer yaşam alanlarında, ağaçlar üzerinde kısacası yaşamaları için uygun olan her türlü ortamda akarlar bulunabilmektedirler (19,42,44,45). Akarlar ile ilgili yapılan bir çalışmada ev tozu akarlarının dış ortamdan ev içine toz ve rüzgarla taşındığı ve ev ortamında gerekli önlemlerin alınmasına karşı düzelme olmamasının buna bağlı olabileceği düşünülmüştür (46). Hatta ilköğretim okullarında yapılan parazit taraması sırasında 9 yaşındaki bir erkek çocuğun selofanlı lam yöntemi ile perianal bölgesinden alınan örnekte D.pteronyssinus gözlenmesi ve çocuğun alerjik astım şikayetlerinin olduğunun öğrenilmesi ev tozu akarlarının sadece ev tozunda değil, akarın yaşaması için yeterli koşulların sağlandığı yerlerde de bulunabileceği kanısına yol açmıştır (23). Ev tozu akarının üremesinde iç ortam kadar dış ortam ısı ve nemi de önemlidir. Akarlar kuru iklimde ve yüksek rakımda daha nadir görülürken, nem oranının yüksek olduğu ve deniz kenarı bölgelerde daha sık görülmektedir (44). Dünyada yapılan bazı araştırmalarda; Polonya da %47,2, Rusya da %67,16, Hindistan da alerji kliniğine başvuran hastalarda %77,13 oranında ev tozu akarlarına rastlandığı bildirilmiştir (12,47,48). Türkiye nin çeşitli yörelerinde ev tozu akarları ile ilgili değişik yöntemlerle yapılan sıklık çalışmalarından bazı örnekler Tablo 1 de sunulmaktadır. Birçok ülkede yapılan çalışmalarda ev tozu akarlarının çoğunluğunu Dermatophagoides cinsi akarların (D.pteronyssinus ve D.farinae) oluşturduğu bildirilmiştir (5 8,12 16). Türkiye de yapılan çeşitli çalışmalarda ise ev tozu akar duyarlılığı D.pteronyssinus için %32,7 66,9, D. farinae için %33,7 65,4 arasında değişen oranlarda saptanmıştır (9,19,22). Atambay ve ark. Malatya da yaptıkları çalışmada akar bulunan tüm evlerde D.pteronyssinus un tespit edildiğini bildirmiştir (18). Hollanda da 150 evden alınan toz örneğinin hepsinde D.pteronyssinus varlığı gözlenmiştir (40,58). Akdemir ve ark. Kütahya da yaptıkları çalışmada da alerjik çocukların %100 ünde D.pteronyssinus akarını tespit etmişlerdir (57). RİSK FAKTÖRLERİ Akarla yoğun ve uzun süreli temas alerji gelişmesine neden olmaktadır. Yaş dağılımına bakıldığında akar alerjisi her yaşta görülebilmekle birlikte çocukları daha sık etkileyebilmekte ve yakınmaların şiddeti daha fazla olabilmektedir. Özellikle iç ortamda ısı ve nemdeki değişimlerden dolayı akar alerjisinde yakınmaların şiddeti, yılın farklı zamanlarında değişiklik gösterebilmektedir (44,59). Alerjik hastalıklarda alerjenle karşılaşma ve semptomların ortaya çıkışı arasında sebep sonuç ilişkisi vardır; yani hasta ev tozu ile karşılaştığı zaman yakınmaları başlamaktadır (44). Çakır ve ark. nın Trakya bölgesinde yaptıkları çalışmaya göre %26 sı ev hanımı olan hastaların %46,9 unda evde ve toz alırken yakınmaların arttığı bildirilmiştir (9). Benzer şekilde Bursa da kadınlarda yapılan bir çalışmada çoğunluğu ev hanımlarından oluşan hastaların %50 sinde semptomların ev ortamında arttığı ve olguların yarısından çoğunda ev tozu akarlarına duyarlılık geliştiği saptanmıştır (19). Ev tozu alerjisi olan çocukların evlerindeki aktiviteleri sonucunda tozların solunan havaya karışmasıyla semptomların kötüleştiği, tozların ortamdan uzaklaştırılmasıyla ise durumlarında düzelme olduğu belirtilmiştir (39,40). Hastaların semptomları ile yaşadıkları çevre koşullarının da yakın ilgisinin bulunduğu saptanmıştır (11,19). Güleğen ve ark. ile Budak ın yaptığı çalışmalarda evlerin ısıtma sistemleri (sobalı, kaloriferli vb.), evde beslenen hayvanlar, rutubet, evin bulunduğu arazinin yapısı, iklim, deniz seviyesi gibi faktörlerin akar görülme oranları üzerinde etkisi olduğu saptanmıştır. Güleğen ve ark. yaptıkları çalışmada sobalı evlerin %50 sinde, kaloriferli evlerin %18,75 inde akar tespit edildiğini; Budak apartmanlara nazaran müstakil evlerde özellikle gecekondularda ve kaloriferli evlere nazaran sobalı evler ile tuğla evlerde daha fazla miktarda akarın saptandığını bildirmişlerdir (19,60). Aygan ve ark. ise apartmanlarda %16,6 oranında, ahşap evlerde ise %12,5 oranında akarlara rastlamışlardır (45). Aycan ve ark. yaptığı çalışmanın sonuçlarına göre ev tozu akarlarının bulunma durumu ile evde yaşayan kişi sayısının fazlalığı, evin ahşap olması, güneş almaması, rutubetli olması, havalandırılması, evde ikinci el eşya bulunması, temizliğin seyrek yapılması, temizlikte elektrikli süpürge kullanılmaması, bahçede hayvan beslenmesi ile anlamlı bir ilişki saptanmıştır. Evin kat sayısı, evde elektrikli battaniye kullanımı, evin ısınma şekli, evde bitki bulunması, evde sigara içilmesi gibi durumlarda istatistik olarak anlamlı bir fark saptanamamıştır. Hayvan beslenilen evlerin daha sık havalandırılıp iyi temizlenmesi nedeniyle akar varlığında azalma olduğu düşünülmüştür (24). Öztürk ve ark. nın çalışmasında ise ev tozu akarları ile ev içinde hayvan beslenmesi, yaşayan kişi sayısı, sigara içimi ve nem gibi faktörlerle belirgin ilişki tespit edilmemiştir (51)

4 TAF Preventive Medicine Bulletin, 20010: 9 (6) Tablo 1. Türkiye de ev tozu akarları ile ilgili yapılan çalışma örnekleri Araştırmacılar Araştırma bölgesi, tarih Araştırma konusu Sıklık (%) Türkiye geneli, 2004 Ev tozu akarı 18,6 Kalpaklıoğlu ve ark (49) Akdeniz bölgesi Ev tozu akarı 48,4 Karadeniz bölgesi Ev tozu akarı 46,0 Ertabaklar ve ark (50) Aydın, Ev tozu akarı 22,72 IgE düzeylerine göre akarlar 14,7 Öztürk ve ark (51) Mersin, IgE düzeylerine göre ev tozu akarları 11,5 Aycan ÖM (24) Malatya, 2007 Ev tozu akarı 23,1 Güleğen ve ark (19) Bursa, 2005 Ev tozu akarı 34,38 Doğan ve ark (52) Eskişehir, 2005 Ev tozu akarı 16,67 Aldemir ve ark (39) Konya, 2004 Çiçek ve ark (53) Elazığ, Gülbahar ve ark (54) İzmir, 2004 Atambay ve ark. (18) Malatya, Çakır ve ark (9) Trakya, 2007 Ev tozu örneklerinde akar 57,66 Halıdan alınan örneklerde ev tozu akarı 6,66 Yatak odası örneklerinde ev tozu akarı 56,44 Alerjik hastalık tanısı almış ve deri testi uygulanmış bireylerde saptanan ev tozu akarı Alerjik kişilerdeki deri testi ile akar alerjen duyarlılığı Alerjik hastalık tanısı almış ve deri testi uygulanmış bireylerin ev ortamında ev tozu akarı 18,1 84,0 46,3 Alerji deri testi (+) olanlarda ev tozu akarı 50,0 Alerji deri testi (-) olanlarda ev tozu akarı 42,1 Alerjik semptomlarla başvuranlarda alerji deri testi ile ev tozu duyarlılığı Atahan ve ark (55) CTF, 2002 Alerjik grupta prick testi sonuçlarında akar alerjisi 86,2 Çiftçi ve ark (56) Afyon, 2005 Spesifik IgE (+) bulunanlarda ev tozu duyarlılığı 51,5 Akdemir ve ark (57) Kütahya, ,8 Ev tozu örneklerinde akar 29,3 Spesifik IgE (+) çocukların evlerindeki örneklerde ev tozu akarı Spesifik IgE (+) olmayan çocukların evlerindeki örneklerde ev tozu akarı 31,7 27,5 TANI ve TEDAVİ YÖNTEMLERİ Alerjik hastalıkların tanısında detaylı bir öykü, fizik muayene ile birlikte bazı testler kullanılmaktadır: Alerji Deri (Prick) Testi: IgE ölçümü ile birlikte alerjik hastalıkların rutin tanısında birincil yöntemlerdir (61). Kolay ve çabuk uygulanışı, güvenli ve ucuz bir yöntem olması, öyküyle desteklenip doğru teknikle ve uygun koşullarda uygulandığında sensitivitesinin yüksek oluşu en önemli avantajlarını oluşturmaktadır (10). Ülkemizde alerjik hastalarla yapılan çalışmalarda prick test pozitiflik oranı %48 60 arasında değişmektedir (9,10,18,22,62). Atambay ve ark. yaptıkları çalışmada deri testi negatif ve pozitif olanlar arasında ev tozunda akar varlığı açısından anlamlı bir fark saptayamamış ve alerjik yakınmaları olan kişilerin deri testlerinin negatif olmasının evde akar olmadığını veya pozitif olmasının evde akar bulunduğunu gösteremeyeceği ve deri desti negatif olsa da evlerinde akar aranması gerektiğini savunmuşlardır (18). Kullanılan prick testi alerjenlerinin yurtdışında üretilmeleri nedeniyle Türkiye için spesifik olmaması ve Türkiye nin her bölgesinde coğrafi şartların farklı olması nedeniyle, her bölgenin kendine özgü sık görülen alerjenlerinin belirlenmesinin ardından yapılacak prick testlerinin 698

5 TAF Preventive Medicine Bulletin, 2010: 9(6) daha başarılı ve güvenilir sonuçlar vereceği düşünülmektedir (10). Kanda total ve spesifik IgE ölçümü: Normalde serumda çok düşük olan total IgE antikoru alerjik bireylerde genellikle yükselmektedir. Serumda ve salgılarda IgE ölçümü için RAST (Radioallergosorbent test), PRIST (Paper radioimmunosorbent test), ELISA ve kemiluminesans yöntemler uygulanmaktadır (22). Total IgE nin birçok hastalıkta artması ve alerjik hastaların %50 sinde normal seviyede bulunabilmesi nedeniyle alerji konusunda tanısal değeri sınırlıdır (9,10). Periferik kan ve vücut salgılarında, nazal smearde eozinofil sayımı: Bunların yüksek olması alerjiyi düşündürmektedir. Ancak ayırıcı tanısının da iyi yapılması gerekmektedir (63,64). Diğer testler: Solunum fonksiyon testi, Histamin salınım testi, Provokasyon testi gerekli durumlarda kullanılmaktadır (10,27,30,44). Bazı çalışmalarda eozinofillerin alerjik reaksiyonlarda salgıladığı Eozinofilik katyonik protein (ECP) ile akar alerjisi duyarlılığı arasında anlamlı ilişki saptanmakla birlikte, ECP yüksekliğinin atopiye spesifik olmadığı ve farklı parametrelerin de etkilediği de düşünülmektedir (55,65). Tedavide en önemli basamak, sorumlu alerjenlerin tespiti ve bu alerjenlerden kaçınmak yani alerjenlerin ortamdan uzaklaştırılmasıdır. Bunun yetersiz kaldığı durumlarda ilaç tedavisi (başlıca kortikosteroidler, antihistaminikler) veya desensitizasyon (spesifik immunoterapi) alternatif olarak düşünülmelidir (10,27,30). Bireysel olarak hastanın klinik hikayesine ve alerjik deri testinin sonuçlarına göre hazırlanan spesifik immunoterapi alerjik hastalıklarda sadece semptomlara yönelik değildir; ayrıca nedene yönelik tek tedavi olarak görülmektedir (66). KORUYUCU ÖNLEMLER Alerjenlere yönelik alınacak önlemler hastalığın hafiflemesini hatta bazen tamamen ortadan kalkmasını sağlayabilmektedir (26,44). Alerjik şikayetlerin olmaması için yaşanılan ortamdaki akarlar ve dışkıları tamamen yok edilmelidir. Kişinin kendisinin düzenleme imkanının olduğu ve ev tozu akarlarının en çok bulunduğu yatak odası ve oturma odası gibi daha uzun zaman geçirilen odalarda öncelikle ve daha sıkı önlem alınmalıdır (44). Ayrıca hastaların şikayetlerinin azalması için alınacak önlemlerde, sadece ev ortamı değil iş yeri gibi diğer yaşam alanlarında da uygun değişikliklerin yapılması daha olumlu sonuçlar verecektir (18,67). Öncelikle hasta uyumunu sağlamak açısından hasta ile hekim arasında iyi bir iletişim ve işbirliği sağlanmalıdır. Alerjinin sebepleri, semptomları ve tetikleyici faktörler tanımlanmalı, tedavi düzenlenmeli, koruyucu önemleler alınmalı ve hasta bu konularda eğitilmelidir. Alerjik hastalıklarda hasta eğitim programları hastalık kontrolünde önemlidir ve maliyet etkindir (20). Nemi azaltmak için iç ortam sık sık havalandırılmalı, havadaki nem mümkünse %45 50 nin altında tutulmalı ve nemli ev ortamından kaçınılmalıdır. Hava temizleyiciler ve HEPA filtreler faydalı olabilir (20,44). Hastalar kuştüyü veya yün yastık, yorgan ve yatak, yün battaniye kullanmamalıdır. Elyaf yorganlar pamuklu bir nevresim içinde kullanılabilir. Sentetik elyaf doldurulmuş yastık kullanılabilir, ancak bu yastıklar 1 2 yıldan fazla kullanılmamalıdır. Nevresim ve çarşaflar, yastık kılıfları yıkanabilir olmalıdır. Yatak takımları, yastık ve yorganlar düzenli olarak 1 2 haftada bir C sıcaklıktaki suda yıkanmalıdır. Yastık ve yorganlar için koruyucu kılıflar kullanılmalıdır. Alerjen geçirgen olmayan plastik vinil (sentetik) kılıflar pahalı olmakla birlikte yıllarca kullanılabilir (20,44,68). Özellikle yatak odasında toz tutucu tüylü eşyalar, kitap, elbise dolabı ve üstü kumaşla döşenmiş mobilya bulunmamalıdır. Hayvan postu kullanılmamalıdır. Yalnızca o anda kullanılmakta olan elbiseler dolapta durmalı, dolap kapakları devamlı kapalı tutulmalıdır. Kürkler, yün kazak ve süveterler gibi eşyalar hastanın odası dışında kapalı dolapta bulunmalıdır (44,68). Tüylü veya içi doldurulmuş oyuncaklar, ev tozu akarlarını öldürmek için C de yıkanmalı veya mutfak derin dondurucusunda dondurulmalıdır. Yatak odasında hayvanlara izin verilmemelidir (20). Perdeler kalın kumaş, kadife ve duvardan duvara değil; toz tutmayan kolay yıkanabilir malzemeden ve pencere boyutunda olmalı ve ayda bir yıkanmalıdır. Gölgelikler ya da stor perdeler tercih edilebilir (44,68). Kanepenin içindeki sünger, nemi tutar ve akarlar için iyi bir yuvadır. Kumaş kaplı kanepelerin yerine sentetik veya deri kaplamalı mobilyalar kullanılmalıdır (20,44). Özellikle yatak odasındaki halılar ve duvardan duvara halılar kaldırılmalıdır. Halı yerine temiz silinebilen linolyum (muşamba), cilalı veya ahşap bir zemin tercih edilmelidir. Yer döşemelerini temizlerken ve toz alırken ıslak temizlik yapılmalıdır; ancak halılar ıslak bezle silinmemelidir. Halı kaldırılamıyorsa kısa tüylü, sentetik halı veya kilim kullanılmalıdır; yün halı kullanılmamalıdır (20,44,68). İyi kalitede, mümkünse HEPA filtreli elektrikli süpürgeler ile sık sık iç ortam temizliği yapılmalıdır 699

6 TAF Preventive Medicine Bulletin, 20010: 9 (6) (9,20,44). Hasta temizlik sırasında ortamda bulunmamalıdır veya o esnada maske takmalıdır (44). Aldemir ve ark. nın yaptığı araştırma sonuçlarına göre su hazneli temizlik robotu, toz torbalı elektrik süpürgesine kıyasla akar ve akar ürünlerini yaşam ortamından uzaklaştırmada kullanılabilecek iyi bir alternatiftir (39). Ev tozu akarlarının güneş ışığına karşı doğal korunması yoktur. Döşek, kilim ve halıların 3 saatten fazla direkt olarak güçlü güneş ışığına maruziyeti akarları öldürmektedir ve uygun bölgelerde kullanılabilmektedir (20). Ev tozu akarlarını öldüren ilaçlar yüksek ısıda yıkanamayan tüm eşyalara uygulanabilmektedir. Yılda 1 veya 2 kez yapılan ilaç uygulamasını takiben saat beklenip elektrik süpürgesi ile ölü akarların temizlenmesi gerekmektedir (44). Ev tozu akarlarının akarisitlerle öldürülmesinin pratik bir önem taşımadığını savunan çalışmalar da vardır. Bu çalışmalar akarisit uygulamasının akarların tabii düşmanları olan örümcekleri de yok edeceğini ve sonuçta, ortamın indirekt olarak akarların çoğalması için elverişli hale gelmiş olacağını ileri sürmüşlerdir. Ayrıca ev tozu akarlarının öldürülmesinin onların yok olduğu anlamına gelmediğini, çünkü akarların en önemli alerjik özelliklerinin dışkılarında bulunan bir glikoprotein olduğunu, dolayısıyla ev tozlarında bulunan akar ve ürünlerinin ortamdan uzaklaştırılmasının en radikal yöntem olduğunu savunmuşlardır (39,44). SONUÇ Alerjik rinit, astım, konjunktivit, atopik dermatit gibi alerjik hastalıklar tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de giderek artmakta olup hastalarda özellikle solunum yollarında önemli semptomlara yol açmaktadır. Alerjik hastalıklara sebep olan birçok alerjen arasında ev tozu akarları, en önemli kaynak olarak düşünülmektedir. Türkiye de ev tozu akarları ile ilgili çalışmalar henüz yeterli sayıda değildir. Etkili tanısal, tedavi edici ve koruyucu yaklaşımların gelişimi, özellikle değişik iklim özelliklerine sahip olan Türkiye nin değişik bölgelerinde ev tozu akarları konusunda yapılacak yaygınlık ve tür araştırmalarının devamlılığına bağlıdır. Ayrıca hastalık yönetimi açısından ev tozu akarlarının neden olduğu alerjik hastalıklar ile ilgili maliyet çalışmaları yapılarak ülkemizde hastalığın ekonomik yükünü belirlemek de gerekmektedir. Alerjik hastalıkların yönetiminde, uygun tıbbi tedavinin yanı sıra esas yaklaşım koruyucu önlemler almaktır. Alerjik semptomlar bireylerin yaşadıkları çevre koşullarıyla yakından ilgili ve ev tozundan kaçınma tedavinin en önemli basamaklarından biri olduğu için hastaların akarlar ve akar maruziyetini azaltacak önlemler konusunda eğitilmeleri ve bilinçlendirilmeleri, etkili koruyucu önlemlerin alınması açısından faydalı olacaktır. Koruyucu önlemler ile risk faktörleri veya bunların tetiklediği semptomlar önlenerek, sağlık kaynaklarının da maliyet etkin kullanılması sağlanacaktır. KAYNAKLAR 1 Sheehan WJ, Rangsithienchai PR, Baxi SN, Gardynski A, Bharmanee A, Israel E, et al. Agespecific prevalence of outdoor and indoor aeroallergen sensitization in Boston. Clin Pediatr (Phila) Jan 13. [Epub ahead of print] 2 Peden D, Reed CE. Environmental and occupational allergies. J Allergy Clin Immunol. 2010; 125(2 Suppl 2): Bush RK. Indoor allergens, environmental avoidance, and allergic respiratory disease. Allergy Asthma Proc. 2008; 29(6): Deschildre A. Allergens causing respiratory allergy: the aeroallergens. Arch Pediatr. 1999; 6 Suppl 1: Feng M, Sun W, Cheng X. Seasonal dynamics and distribution of house dust mites in China. Biosci Trends. 2009; 3(6): Zock JP, Heinrich J, Jarvis D, Verlato G, Norbäck D, Plana E, et al. Distribution and determinants of house dust mite allergens in Europe: the European Community Respiratory Health Survey II. J Allergy Clin Immunol. 2006; 118(3): Pacciani V, Gregori S, Chini L, Corrente S, Chianca M, Moschese V, et al. Induction of anergic allergen-specific suppressor T cells using tolerogenic dendritic cells derived from children with allergies to house dust mites. J Allergy Clin Immunol Feb 10. [Epub ahead of print] 8 Yong TS, Jeong KY. Household arthropod allergens in Korea. Korean J Parasitol. 2009; 47 Suppl: Çakır EE, Tabakoğlu E, Çağlar T, Hatipoğlu ON, Altıay G. Trakya bölgesinde pulmoner semptomlarla başvuran hastalarda alerji deri testi sonuçları. Trakya Univ Tıp Fak Derg. 2007; 24(1): Öztürk Ö, Tokmak A, Güçlü E, Yıldızbaş Ş, Gültekin E. Düzce de allerjik rinitli hastalarda prick testi sonuçları. Düzce Tıp Fakültesi Dergisi. 2005; 1:

7 TAF Preventive Medicine Bulletin, 2010: 9(6) 11 Uzaslan EK, Yüksel EG, Özyardımcı N, Ege E. Allerjik astımlı kadın hastaların allerjen duyarlılıklarının semptomları ve bulundukları ortam ile ilişkisi. Akciğer Arşivi. 2002; 3: Shaikh WA, Shaikh SW. Allergies in India: an analysis of 3389 patients attending an allergy clinic in Mumbai, India. J Indian Med Assoc. 2008; 106(4): Ree HI, Jeon SH, Lee IY, Hong CS, Lee DK. Fauna and geographical distribution of house dust mites in Korea. Korean J Parasitol. 1997; 35(1): Díaz RA, Fabré ODE, Coutin MG, Gonzáles MT. Sensitization to mites. Relation with atopic diseases in school children from San Antonio de los Baños. Rev Alerg Mex. 2009; 56(3): Milián E, Díaz AM. Allergy to house dust mites and asthma. P R Health Sci J. 2004; 23(1): Caplin J, Capriles HA, Iraola V, Pinto H, Sánchez BM, de los Santos G, et al. Allergic sensitization to domestic mites in Corpus Christi, Texas. Allergy Asthma Proc. 2009; 30(2): Sönmez TG, Çalışkan S. Prevalence of house dust mite allergy in cases with atopic disease symptoms in Kocaeli province, Turkey. Mikrobiyol Bul. 2009; 43(2): Atambay M, Aycan ÖM, Yoloğlu S, Karaman Ü, Daldal N. Alerjik deri testi ile ev tozu akarı arasındaki ilişki. T Parazitol Derg. 2006; 30(4): Güleğen E, Girişgin O, Kütükoğlu F, Girişgin AO, Coşkun ŞZ. Bursa evlerinde bulunan ev tozu akar türleri. T Parazitol Derg. 2005; 29(2): Asher I, Baena CC, Boner A, Canonica GW, Chuchalin A, Custovic A, et al. World Allergy Organization Guidelines for prevention of allergy and allergic asthma. Int Arch Allergy Immunol. 2004; 135(1): Halken S. Prevention of allergic disease in childhood: clinical and epidemiological aspects of primary and secondary allergy prevention. Pediatr Allergy Immunol. 2004; 15 Suppl 16: 4-5, Harmancı E, Us T, Özdemir N, Akgün Y, Aydınlı A, Mutlu S. Solunum sistemi alerjisini saptamada kullanılan deri testleri ve kemiluminesans tekniği ile bakılan serum spesifik IgE arasındaki ilişki. Solunum. 2000; 2(1): Aycan ÖM, Atambay M, Şahsıvar O, Karaman Ü, Daldal N. Olgu sunumu: Selofanlı lam yöntemi ile alınan örnekte saptanan akar. İnönü Univ Tip Fak Derg. 2002; 9(4): Aycan ÖM, Atambay M, Daldal ÜN. Ev tozu akarlarının görülme durumunun sosyal değişkenler açısından incelenmesi. T Parazitol Derg. 2007; 31(3): Diette GB, McCormack MC, Hansel NN, Breysse PN, Matsui EC. Environmental issues in managing asthma. Respir Care. 2008; 53(5): Arlian LG, Platts MTA. The biology of dust mites and the remediation of mite allergens in allergic disease. J Allergy Clin Immunol. 2001; 107(3 Suppl): Mulier S, Hanssens L, Casimir G. Immunoallergology in children: diagnosis and treatment. Rev Med Brux. 2008; 29(4): Bant A, Kruszewski J, Piechota W, Raczka A. Increased sensitization prevalence to common inhalant and food allergens in young Polish males. Pol Merkur Lekarski. 2006; 20(119): Sly RM. Changing prevalence of allergic rhinitis and asthma. Ann Allergy Asthma Immunol. 1999; 82(3): Schnyder B, Schweri T, Thomann B, Pichler C. Allergy to house dust mites. Schweiz Med Wochenschr. 2000; 130(12): Guilbert TW, Morgan WJ, Zeiger RS, Bacharier LB, Boehmer SJ, Krawiec M, et al. Atopic characteristics of children with recurrent wheezing at high risk for the development of childhood asthma. J Allergy Clin Immunol. 2004; 114(6): Calabria CW, Dice JP, Hagan LL. Prevalence of positive skin test responses to 53 allergens in patients with rhinitis symptoms. Allergy Asthma Proc. 2007; 28(4): De Benedictis FM, Franceschini F, Hill D, Naspitz C, Simons FE, Wahn U, et al; EPAAC Study Group. The allergic sensitization in infants with atopic eczema from different countries. Allergy. 2009; 64(2): Sporik R, Henderson J, Hourihane JO. Clinical Immunology Review Series: An approach to the patient with allergy in childhood. Clin Exp Immunol. 2009; 155(3): Kong WJ, Chen JJ, Zheng ZY, Shi QM, Zhou Y. Prevalence of allergic rhinitis in 3-6-year-old children in Wuhan of China. Clin Exp Allergy. 2009; 39(6): Bunyavanich S, Soto-Quiros ME, Avila L, Laskey D, Senter JM, Celedón JC. Risk factors for allergic rhinitis in Costa Rican children with asthma. Allergy. 2010; 65(2): Teplitsky V, Mumcuoglu KY, Babai I, Dalal I, Cohen R, Tanay A. House dust mites on skin, clothes, and bedding of atopic dermatitis patients. Int J Dermatol. 2008; 47(8): Bouton C, Ducommun J. House dust mite allergy: myths and realities. Rev Med Suisse. 2009; 5(199):

8 TAF Preventive Medicine Bulletin, 20010: 9 (6) 39 Aldemir OS, Baykan M. Su hazneli ve toz torbalı elektrik süpürgeleri ile toplanan toz örneklerinde ev tozu akarlarının (Dermatophagoides pteronyssinus) araştırılması. Kafkas Üniv. Vet. Fak. Derg. 2004; 10(2): Budak S. Ev tozu akar alerjisi. T Parazitol Derg. 1992; 16(1): _House_Dust_Mite._http://en.wikipedia.org/wiki/Ho use_dust_mite [Erişim Tarihi: ]. 42 Çeter T, Pınar NM, Alan Ş, Yıldırım Ö. Polen ve sporların haricinde atmosferde bulunan allerjen biyolojik partiküller. Astım Allerji İmmünoloji. 2008; 6(1): Akısü Ç, Açıkgöz M, Orhan V. Olgu sunumu: selofanlı lam yöntemi ile alınan anal materyalde saptanan bol miktarda akarlar. T Parazitol Derg. 2000; 24(1): Uludağ Üniversitesi, Alerjik Göğüs Hastalıkları Bilim Dalı Alerji önlemleri ve alerji aşıları bilgilendirme_kitapçığı._http://sakur.uludag.edu.tr/ dosya/fr-hye pdf [Erişim Tarihi: ]. 45 Aygan Ç, Özçelik S. Sivas yöresinde ev tozu akarlarının yaygınlığı ve atopik allerjideki rolü. T Parazitol Derg. 2002; 26(2): Hallas TE. House-dust mites in our homes are a contamination from outdoor sources. Med Hypotheses Dec 17. [Epub ahead of print] 47 Solarz K. Risk of exposure to house dust pyroglyphid mites in Poland. Ann Agric Environ Med. 2001; 8(1): Akhapkina IG, Krakhanenkova SN, Mamlenkova EA, Dobronravova EV, Shushpanova EN. Incidence of hypersensitivity to mycotic and mite allergens. Klin Lab Diagn. 2009; (7): Kalpaklıoğlu AF, Emekçi M, Ferizli A, Mısırlıgil Z. House-dust mite working group. A survey of acarofauna in Turkey: comparison of seven different geographic regions. Allergy Asthma Proc. 2004; 25(3): Ertabaklar H, Yaman S, Ertuğ S. Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi parazitoloji laboratuarına gönderilen ev tozlarında akar sıklığının araştırılması. T Parazitol Derg. 2006; 30(1): Öztürk C, Aslan G, Delialioğlu N, Otağ F, Kanık A. Mersin yöresinde yılları arası çeşitli allerjenlerin dağılımı. İnfeksiyon Dergisi. 2002; 16(2): Doğan N, Aycan ÖM, Miman Ö, Atambay M, Daldal N. Eskişehir de ev tozu akarı görülme durumu. T Parazitol Derg. 2008; 32(2): Çiçek D, Kandi B, Bakar DS, Uçak H. Elazığ yöresinde allerjik astma, allerjik rinit, allerjik konjunktivit, kronik ürtiker ve atopik dermatitli olgularda prick test sonuçlarının değerlendirilmesi. F. Ü. Sağ. Bil. Derg. 2008; 22(4): Gülbahar O, Mete N, Kokuludağ A, Sin A, Sebik F. House dust mite allergens in Turkish homes. Allergy. 2004; 59(2): Atahan E, Müsellim B, Güven K, Yılmaz N, Gemicioğlu B. Yüksek eozinofilik katyonik protein (ECP) düzeyleri ile allerji parametreleri ilişkisi. Astım Allerji İmmünoloji. 2004; 2(3): Çiftçi İH, Çetinkaya Z, Aktepe OC, Kıyıldı N, Altındiş M. Afyon yöresinde allerjenlerin dağılımı. Astım Allerji İmmünoloji. 2005; 3(1): Akdemir C, Yilmaz S. Sensitization to house-dust mite and mite fauna in selected children's homes in Kütahya, Turkey. The Turkish journal of pediatrics. 2009; 51: Budak S. Ege bölgesinde tıbbi önemi olan Dermatophagoides pteronyssinus un yayılışı. T Parazitol Derg. 1984; 8(1-2): Atambay M, Aycan ÖM, Daldal N. Malatya da ev tozu akar faunası. T Parazitol Derg. 2006; 30(3): Budak S. Ege bölgesindeki ev tozlarındaki akar faunası. T Parazitol Derg. 1988; 12(1-2): Brunetto B, Tinghino R, Braschi MC, Antonicelli L, Pini C, Iacovacci P. Characterization and comparison of commercially available mite extracts for in vivo diagnosis. Allergy. 2010; 65(2): Kalpaklıoğlu AF. Cockroach sensitivity in innercity allergic patients in Turkey. Turkish Respiratory Journal. 2001; 2(1): Garcia G. Allergy-related hypereosinophilia. Presse Med. 2006; 35(1 Pt 2): Crobach M, Hermans J, Kaptein A, Ridderikhoff J, Mulder J. Nasal smear eosinophilia for the diagnosis of allergic rhinitis and eosinophilic nonallergic rhinitis. Scand J Prim Health Care. 1996; 14(2): Melbostad E, Venge P, Danielsen TA, Kjuus H. Serum eosinophil cationic protein in asthma of farmers. Scand J Clin Lab Invest. 2000; 60(2): Incorvaia C, Mauro M; Cappelletti T, Pravettoni C, Leo G, Riario-Sforza GG. New applications for sublingual immunotherapy in allergy. Recent Pat Inflamm Allergy Drug Discov. 2009; 3(2) Fernández-Caldas E, Iraola Calvo V. Mite allergens. Curr Allergy Asthma Rep. 2005; 5(5): Uludağ Üniversitesi, Çocuk Allerji Bilim Dalı Çocuklarda allerjenlerden korunmak için alınması_gereken_tedbirler._http://sakur.uludag.e du.tr/dosya/fr-hye pdf [Erişim Tarihi: ]