İKLİM İSTATİSTİKLERİ

Transkript

1 İKLİM İSTATİSTİKLERİ I. Analitik Çerçeve, Kapsam, Tanımlar ve Sınıflamalar Meteoroloji, atmosferde meydana gelen hava olaylarının oluşumunu, gelişimini ve değişimini nedenleri ile inceleyen ve bu hava olaylarının canlılar ve dünya açısından doğuracağı sonuçları araştıran bir bilim dalıdır. Tanım: İklim İstatistikleri: Bir bölgeyi tanımlamada kullanılan, mevsimsel hava olayları ve günlük ortalamaların tanımları ve tarihi kayıtları yılı içeren istatistikler. Meteorolojideki kullanımıyla iklim; dünya üzerindeki bir bölge veya yerin, o yerin özelliklerini belirtir şekilde, uzun bir dönemde, atmosferik koşulların ve meteorolojik elemanların ekstrem ve ortalamalarının tamamıdır, toplamıdır. Bu elemanlar: radyasyonu da içeren sıcaklık, yağış ile bulutluluğu da içeren nem, fırtınaları da içeren rüzgâr, basınç, buharlaşma ve atmosferde gerçekleşen kimyasal, optik ve elektriksel olaylardır. Bu elemanların her birisine de iklim elemanı adı verilir. Meteorolojik Veri: Meteoroloji istasyonlarınca ölçülen ve çalışan personel tarafından gözlemlenen meteorolojik parametrelerdir.(sıcaklık, basınç, yağış, nem, rüzgar, görüş mesafesi vb.) Meteorolojik Gözlem İstasyonları: Çeşitli amaçlar için (iklim, havacılık, tahmin, yüksek seviye gözlemleri vb.) meteorolojik veri elde etmek üzere kurulan istasyonlardır. Meteorolojik Gözlem Türleri; OMGİ: Otomatik Meteoroloji Gözlem İstasyonu Sinoptik : Hava tahmini için kullanılan temel gözlem türü. Bütün meteorolojik parametreler her 1,3 veya 6 saatte bir ölçülür. Klimatoloji: İklim elemanlarının ölçülmesi için düzenlenmiş olan meteoroloji istasyonları. Metar : Doğrudan uçucular tarafından kullanılan ve sadece havaalanlarında her saat ya da her yarım saatte bir yapılan gözlem. Ravinsonde: Diğer gözlem türlerinden farklı olarak, atmosferin balon kullanılarak dikey olarak taranması sonucu günde iki kez (00 GMT ve 12 GMT) yapılan gözlem çeşidi. TÜMAS: Türkiye Meteorolojik Veri Arşiv Sistemi

2 SICAKLIK: Sıcaklık ve ısı genellikle birbirleriyle karıştırılan iki değişik kavramdır. Isı bir enerji çeşididir. Sıcaklık ise bir cismin verdiği ısı miktarıdır. Sıcaklık: Bir cisimden diğer bir cisme ısı akışını tayin eden hâl dir. Yeryüzündeki sıcaklığın kaynağı Güneş tir. Ülkemizde sıcaklık termometre ile ölçülür ve birimi santigrat derece ( C) dir. Sıcaklık verileri günlük, aylık gibi periyotlar için, ortalama sıcaklık, maksimum sıcaklık, minimum sıcaklık ölçülüp değerlendirmeye alınır. Meteorolojide hava sıcaklığı; Dünya Meteoroloji Teşkilatının tavsiyeleri doğrultusunda, kapalı ve direkt güneşe maruz kalmayan sirküle edilebilen 1 m 3 havanın sıcaklığıdır. Sıcaklık Ölçen Aletler İki değişik madde birbiri ile temas halinde olduğu zaman bunların özelliklerinde hiç bir değişiklik meydana gelmezse bu iki cisim aynı sıcaklıkta denir. Isı, iki sistem arasındaki sıcaklık farkından dolayı birbirinden diğerine geçen akım veya enerjidir. Hacminin değişmesi ile kendi sıcaklığı hakkında bilgi veren cisimlere termometre denir. Meteorolojik gayeler için aşağıdaki sıcaklık ölçümleri yapılır. 1. Yeryüzeyine yakın hava sıcaklığı : Yerden 1.25 m. ile 2 m. arasındaki havanın sıcaklığıdır. 2. Yüksek hava sıcaklığı (yerden itibaren hava basıncının 0 hpa olduğu yüksekliğe kadar ölçülen sıcaklık) 3. Muhtelif derinliklerdeki toprak sıcaklığı : Standart derinlikler, yerden 5, 10, 20, 50 ve 100 cm. dir. 4. Nehir, göl ve deniz yüzeyi sıcaklıkları Termometrelerin Sınıflandırılması Çeşitli prensiplerden yararlanılarak yapılan termometreleri 6 sınıfta toplayabiliriz. 1. Normal Termometreler Herhangi bir anda bulunduğu yerin sıcaklığını gösteren termometrelerdir. Sıcaklığın yükseldiği anda, civanın kılcal boruda yükselmesi, düştüğü anda ise civanın hazneye tekrar dönmesi esasına göre yapılmıştır. 2. Toprak Termometreleri Muhtelif derinliklerdeki toprak sıcaklığı özel şekilde yapılan civalı termometreler ile ölçülür. Toprak sıcaklığı için standart derinlikler 5, 10, 20, 50 ve 100 cm. derinliklerdir. 3. Deniz Termometresi Deniz termometreleri de bir normal termometre olup, muhtelif tipleri vardır. Yalnız termometrenin sudan çıkarıldığı zaman, sıcaklığının hemen değişmemesi için, haznenin etrafında, içinde bir miktar su bulunduracak şekilde delikli bir çanak olması gerekir. Bu termometrenin de haznesi, toprak termometreleri gibi büyük olup, sıcaklık değişikliklerinden geç etkilenir.

3 4. Azami Termometre Günün en yüksek sıcaklığını ölçmeye yarayan termometrelerdir. Iskala sıcaklığın artması ile haznedeki civanın kılcal boruda yükselmesi ve hava sıcaklığının düşmeye başladığı andan itibaren ise, civanın kendiliğinden tekrar hazneye dönememesi esaslarına göre yapılmıştır. 5. Bellani Termometresi Günün en yüksek ve en düşük sıcaklıkları bir arada gösteren termometrelerdir. 6. Asgari Termometre Günün en düşük sıcaklığını ölçmeye yarayan termometrelerdir. Çok daha düşük sıcaklıkları ölçebilmek için kılcal boruda civa yerine alkol kullanılmıştır. Termograf Sıcaklığı bir diyagram üzerine devamlı olarak kaydeden aletlere termograf denir. Termograf Kontrol ve Kalibre Cihazı Zamanla termografların hassas kısımları özelliğini kaybeder. Termografın bu hassas kısımları değiştirildikten sonra, bu cihazda gerekli ortamlar oluşturulup alt ve üst limitlerde doğru değer gösterinceye kadar denenmek suretiyle ayarı yapılır. Otomatik istasyonlarda Sıcaklık Algılayıcısı Son yıllarda hava sıcaklığı ölçümleri otomatik olarak sıcaklık algılayıcılar kullanılarak ölçülmektedir. Sıcaklık, direnç termometre (RTD) ile ölçülür. Direnç termometrede kullanılan ölçüm elemanı Pt- 100 dür. Pt-100, sıcaklık ölçümünde en yaygın olarak kullanılan direnç termometredir.

4 YAĞIŞ: Meteorolojide, atmosferden düşen sıvı, katı ve sulu birikintileri belirtmek için kullanılan terime yağış denir. Yağışlar plüviyometre denilen bir aletle ölçülür. Yağışın ölçü birimi kg / m² veya mm dir. Yağış Ölçen Aletler Memleketimizde yağış aşağıdaki aletlerle ölçülür. 1. Plüviyometre : Atmosferden yer yüzeyine düşen yağışı direkt olarak ölçen alettir. 2. Plüviyograf : Atmosferden yer yüzeyine düşen yağışı diyagram üzerine kaydeden alettir. Su toplama kabında toplanan yağış, mihber denilen taksimatlı yağış ölçeğiyle mm cinsinden ölçülür. Otomatik istasyonlarda Yağış sensörü rasat parkı içerisinde yerden 1 metre yüksekliktedir. Kefeli ısıtıcılı ve ağırlıklı tiptedir. Meteorolojik yağış ölçüm birimi, 1 m 2 ye düşen su miktarı (kilogram) olarak ifade edilir. Bu da 1mm yüksekliğindeki suya eşittir. Bu nedenle yağış miktarı milimetre cinsinden de ifade edilir. Yağış ölçümlerinde yağış şiddeti saatte düşen mm. Cinsinden yağış miktarı da hesaplanır. Yağış Ölçer NEM: Atmosferin içerdiği su buharı miktarına nem denir. Havanın nemini ölçmek için higrometre kullanılır. Mutlak(mevcut) Nem: Havada bulunan nem miktarıdır. Havanın hacim birimi (m³) başına içerdiği su buharının gram cinsinden ağırlığına denir. Bağıl Nem(nispi nem): Havada ölçülen su buharı miktarının aynı sıcaklık ve basınçtaki havanın taşıyabileceği en yüksek su buharı miktarına oranıdır. % olarak gösterilir.

5 Maksimum Nem(doyuran nem): 1 m³ havanın belli sıcaklıkta taşıyabileceği en fazla nem miktarıdır. Gram cinsinden ifade edilir. Nem Ölçen Aletler Nem ölçmede kullanılan metotlar Psikrometrik ölçümler Higrogkopik maddelerin boyutlarının değişmesi esasına dayanan metot (saçlı higrometre ve benzeri metotlar) Piskrometre Çeşitleri Psikrometreleri, havalandırma şekline göre iki kısma ayırabiliriz. Basit psikrometreler (tabi vantilasyonlu tip) : Bir kuru ve bir ıslak termometrenin meydana getirdiği takıma psikrometre denir. Suni havalandırılmalı psikrometreler : Bu tip psikrometrelerin, basit psikrometrelerden farkı, suni havalandırma kaynağına sahip olmalarıdır. Sabit kasa tipi psikrometreye, aspiratör denilen hava akımı temin eden cihaz takılarak bu psikrometreler elde edilir. Saçlı Higrometreler Havanın nisbi nemini doğrudan doğruya gösteren aletlere higrometre denir. Bir saç demetinin, havadaki nisbi nem oranına göre uzayıp, kısalması esasına dayanarak saçlı higrometre aleti yapılmıştır. Higrograf Bulunduğu yerin nisbi nemini devamlı olarak kaydeden aletlere higrograf denir. İşba dolabı Bu dolabın hacmi takriben 0,25 m3'dür. Bu metal dolabın içerisi nem emecek cinsten çuhayla kaplanmış olup, nemi aynı oranda etrafa dağıtabilmek için dolabın köşesine küçük bir vantilatör yerleştirilmiştir. Bu dolapta tutulan aletin de % 96 nispetim göstermesi lazımdır, değilse ayar edilir.

6 Otomatik istasyonlarda Nem Algılayıcısı Neme karşı kapasitesi değişen polimer film kullanılarak nem ölçülür. Polimer film havanın nemini absorbe edince dielektrik katsayısı değişir. Dielektrik katsayıdaki değişim kapasitansı değiştirir. Böylece kapasitans ölçülünce nem de ölçülmüş olur. Polimer filmli nem ölçüm sensörü Toprak nemi ise; toprak içindeki su miktarı ölçülerek hesaplanır. Toprağın dielektrik katsayısı içindeki su miktarına göre değişmektedir. Sensör paslanmaz çelik iki elektrotta ve bu elektrotların bağlı olduğu elektronik devreden oluşmaktadır. Elektronik devre içindeki bistable multivibratörün çıkışı dalga kılavuzu olarak kullanılan elektrot çubuklara bağlıdır. Sinyalin problar arasındaki gidiş süresi, dieletrik geçirgenliği bağlıdır. Dolayısıyla multivibratör çıkış frekansı toprağın dielektrik geçirgenliği bağlıdır. Multivibratör frekansı ölçülerek toprak içindeki su miktarı ölçülmüş olur.

7 Toprak Nemi Algılayıcısı BUHARLAŞMA: Tabiatta suyun hidrolojik çevriminin önemli bir unsurunu teşkil eden buharlaşma, yeryüzünde sıvı ve katı halde değişik şekil ve şartlarda bulunan suyun meteorolojik faktörler etkisiyle atmosfere gaz halinde dönüşü olarak tarif edilir. Yeryüzünde suyu ihtiva eden her yüzey, atmosferdeki su buharının kaynağıdır. Denizler, göller, akarsular, nemli topraklar, karla örtülü veya buzla kaplı yüzeyler, ormanlar, bitki örtüsüne sahip araziler üzerinde devamlı buharlaşma meydana gelmektedir. Buharlaşma Ölçümü: Açık su yüzeyindeki buharlaşma miktarı ölçümünde Class A Pan tipi yuvarlak buharlaşma havuzları kullanılmaktadır. Bu havuzlar galvaniz sac veya paslanmaz çelikten yapılmış, silindir biçimindeki yuvarlak buharlaşma havuzlarıdır. Çapları cm veya cm olup, 25.4cm derinliğe sahiptirler. Açık Su Yüzeyi Buharlaşma Rasadı Nasıl Yapılır: Açık su yüzeyindeki buharlaşma rasadı, 24 saatlik periyotta buharlaşma yoluyla havuzdan eksilen su miktarının belirlenmesi esasına göre her sabah 06:00 UTC de olmak üzere günde bir defa yapılır. Buharlaşma rasatlarına her yıl don mevsimi bittikten sonra başlanır. Rasada başlamadan bir gün önce havuz temizlenir ve 06:00 UTC rasat saatinde nidogeyçin ortasındaki sivri uç seviyesine kadar havuz temiz su ile doldurulur. Havuzdan eksilen su miktarını belirlemek amacıyla kullanılan ölçü kabı, 1 m2 lik alanda eksilen su miktarını ölçme esasına göre taksimatlandırılmıştır. Buharlaşma havuzuna 1 ölçü kabı su ilave edilmesi 1m2 lik alanda 1 mm su eksilmesi (buharlaşma) anlamına gelir. GÜNEŞLENME: Güneş ışınlarının süresini veya günün ne kadar kısmının güneşli geçtiğini kaydeden aletlere Helyograf denir. Helyograf aleti, güneşten gelen direkt güneş ışınlarını bir diyagram üzerine kaydeder. Otomatik istasyonlarda güneşlenmeyi ölçen algılayıcılar Pyranometre yer yüzeyine gelen toplam global güneş radyasyonunu ölçmede kullanılır. Direk üzerinde 2 m yüksekliğe kurulmuştur. ISO 9060 Secondary Class Standartına sahiptir.

8 Küresel Güneşlenme Algılayıcısı Güneşten elektromanyetik dalgalar halinde yayılan, kısa dalga boylu radyasyondur. Bu radyasyonun atmosferde soğurulma, dağılma ve yansıma gibi işlemler sonucunda yere ulaşan kısmı ikiye ayrılır: Doğrudan Radyasyon :Güneşte, paralel ışınlar halinde yere ulaşan radyasyona doğrudan (direkt) güneş radyasyonu denir. >Yayılan (Difüz) Radyasyon : Güneşten atmosfere girmiş olan güneş radyasyonun bulutlar, kuru hava ve toz molekülleri tarafından çeşitli şekilde yansıtılıp dağıtıldıktan sonra tekrar yansıma sonucu yeryüzüne dönen kısmına yayılan (difüz) radyasyon denir. Yeryüzüne ulaşan doğrudan ve yayılan radyasyon toplamına global güneş radyasyonu denir. Güneş radyasyonu (Güneşlenme şiddeti) üç farklı metotla ölçülür: a) Termal Resistans: Güneş enerjisi, sıcaklıkla direnci değişen siyaha boyalı disk tarafından soğurulur. Diskteki direnç değişimi ölçülerek güneşlenme miktarı ölçülmüş olur. b) Termoelektrik: Birbirine bağlı farklı iki tipteki metallerin bağlantı noktasında güneş radyasyonu toplanır. Isı etkisiyle metallerin bağlantı noktasında mv seviyesinde voltaj üretilir. Radyasyon şiddeti arttıkça voltaj artar. Voltaj ölçülerek radyasyon ölçülmüş olur. c) Fotoelektrik: Işığa duyarlı fotoelektrik malzeme güneş radyasyonu ile voltaj üretirler. Üretilen voltaj ölçülerek global radyasyon ölçülmüş olur. Global Radyasyon Sensörü

9 Doğrudan Radyasyon Sensörü Güneşlenme süresi: Günün ne kadar kısmının güneşli olduğu süreye güneşlenme süresi denir. Güneşlenme süresi arttıkça sıcaklıklarda artma görülür. Güneşlenme Süresini Ölçen Aletler Güneş ışınlarının süresini veya günün ne kadar kısmının güneşli geçtiğini kaydeden aletlere Helyograf denir. Helyograf aleti, güneşten gelen direkt güneş ışınlarını bir diyagram üzerine kaydeder. Helyograf Güneşlenme Şiddeti (Radyasyon) ve Ölçülmesi: Yayılan, geçirilen veya alınan elektromanyetik enerjidir. Güneş ve semadan yatay bir yüzey üzerine düşen küresel radyasyonu yani güneş ışınları şiddetini ölçmek için kullanılan kaydedici aletlere Aktinograf denir. Diyagramları günlüktür. Çünkü bu aletler günün her saatindeki güneş enerjisini cal/cm² cinsinden verir RÜZGÂR: Atmosferdeki havanın dünya yüzeyine yakın, doğal yatay hareketleridir. Hava hareketleri, mevcut atmosfer basıncının bölgeler arasındaki değişmesidir. Rüzgâr; yüksek basınç ile alçak basınç bölgeleri arasında yer değiştiren hava akımıdır. Hareket yönü daima yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğrudur. Yüksek ve alçak basınç arasındaki basınç farkı ne kadar büyük ise, hava akımı hızı o büyüklükte olur. Rüzgâr hızı şiddetine göre fırtına, hortum gibi isimler alır. Rüzgar hızı anemometre ile ölçülür. Rüzgârın hız ve yönü için anemograf kullanılır. Türkiye'de Rüzgâr Adları : Ülkemizde esen rüzgarlar estikleri yönlere göre isim alırlar. Kuzeyden esen rüzgara yıldız, güneyden esen rüzgara kıble, doğudan esen rüzgara gündoğusu, batıdan esen rüzgara günbatısı, kuzeydoğudan esen rüzgara poyraz, kuzeybatıdan esen rüzgara karayel, güneydoğudan esen rüzgara keşişleme, güneybatıdan esen rüzgara ise lodos denilir. Rüzgârın Yönü Rüzgâr bulunduğumuz yöne doğru estiği doğrultuya rüzgârın yönü denir. Rüzgâr yönleri coğrafî yönlerle belirtilir. Rüzgârın yönü rüzgâr gülü ile gösterilir. Ana ve ara yön olmak üzere 16 yön vardır.

10 Yer Şekilleri: Rüzgârlar, basınç merkezleri arasında hareket ederken yer şekillerine göre yön değiştirirler. Engebeli karalar üzerinde rüzgârların yön değişikliği daha fazla olur. Bir bölgede rüzgârın yıl içinde en fazla estiği yöne hakim rüzgâr yönü denilmektedir. Hakim rüzgar yönünü rüzgar diyagramında tespit etmek mümkündür. Rüzgârın Hızı ve Şiddeti: Hava kütlelerinin yatay olarak birim zamanda aldığı yola rüzgârın hızı denir. Rüzgârın hızı kilometre/metre, knot veya bofor olarak ifade edilir. Rüzgâr hızı anemometre adı verilen bir aletle ölçülür. Rüzgârın hem hızını, hem de yönünü ölçen cihazlar da vardır. Bunlara da anemograf denir. Rüzgârın bir yöndeki esme sayısına rüzgârın esme sıklığı (frekansı) denir. Rüzgârın esme sıklığı, rüzgârın hangi yönden, ne kadar süreyle ve kaç defa estiğini gösterir. Otomatik istasyonlarda Rüzgar Hız ve Yön Algılayıcıları Rüzgâr hız sensörü direğin tepesinde 10 metre yükseklikteki rüzgâr hızının ölçülmesinde kullanılır. Rüzgâr hız sensörü üç kepçeli, opto-elektronik prensibi ile (Dönüş sayısına göre) çalışmaktadır. Sensör içerisindeki optik sayıcı, sensör milinin birim zamandaki dönüş sayısını ölçer. Rüzgâr yön sensörü işaretli kısmı kuzeyi gösterecek şekilde montajı yapılır. Potansiyometre prensibiyle çalışır. 0-2 KΩ= 0 º ºdir. Otomatik İstasyon

11 . Rüzgar Hız Algılayıcısı Rüzgar hız ölçümünde kepçeli anemometre kullanılır. Rüzgarın etkisiyle kepçe döner. Birim zamandaki dönüş sayısına göre hız tespit edilir. Dönüş sayısının tespiti farklı metotlar vardır. Ancak en yaygın kullanılan sistem fotodiyot ve manyetik anahtar (switch) yöntemidir. Rüzgar Yön ve Hız Algılayıcısı Kepçe şaft ile bir diske bağlanmıştır. Diskteki yarığın bir tarafında LED veya mıknatıs diğer tarafta ise fotodiyot veya manyetik anahtar vardır. Disk döndükçe fotodiyot veya manyetik anahtar darbe (pulse) üretir. Üretilen darbe sayılarak rüzgar hızı ölçülmüş olur. Rüzgar Hız Algılayıcısı Rüzgar Yön Algılayıcısı Rüzgar yönü ise jüriyet yardımıyla ölçülür. Başlangıç konumunda jüriyet tam kuzeydedir (0 ). Rüzgarın etkisiyle jüriyet döner. Jüriyetin başlangıç konumundan itibaren açısal konumu tespit edilerek yön bulunur. Açısal konum tespitinde kullanılan üç yaygın metot vardır: Potansiyometre Yöntemi: Potansiyometrenin hareketli kısmı jüriyetin şaftına bağlanır. Potansiyometrenin direnci başlangıçta sıfırdır. Jüriyet döndükçe direnç değişir. Direnç ölçülerek yön bulunur. Manyetik Switch Yöntemi: Jüriyetin şaftına disk bağlanmıştır. Diskin etrafına 36 adet manyetik anahtar vardır. Mıknatısın karşısındaki anahtar sinyal üretir. O sinyale karşılık gelen açı ile yön tespit edilmiş olur. Fotodiyot Yöntemi: Jüriyetin şaftına disk bağlıdır. Diski üzerinde altı farklı seviyede yarıklar vardır. Diskin alt kısmında altı adet LED ve üst kısmında fotodiyotlar vardır. Diskin konumuna göre fotodiyotlar pulse üretirler. Bu pulse lar altı bit olarak rüzgar yönünü kodlar. Bu bitlerin 1 veya 0 durumuna göre rüzgar yönü hesaplanır. En gelişmiş ve hassas ölçüm metodudur.

12 .Rüzgar Yön Algılayıcısı Ultrasonik Rüzgar Yön ve Hız Algılayıcısı Özel üçgenleme metoduyla rüzgar hız ve yönü ölçülür. Üzerinde hem transmitter hem de reciever bulunan ve 120 lik açıyla yerleştirilmiş üç adet ultrasonik problar sonik impulse göndeririler. Ultrasonik yol boyunca rüzgarın hızına bağlı olarak bir dönüştürücüden (transducer) diğerine giden sonik impulsın iletim zamanını ölçülür. Üç farklı ölçüm yolunda ölçülen iletim zamanından rüzgar hız ve yönü hesaplanır. Ultrasonik Rüzgar Yön ve Hız Algılayıcısı

13 KAR : Kar; donma noktasının altındaki sıcaklıklarda, genleşen bulutların içinde oluşur. Bu bulutlarda; buz kristalleri, su damlacıkları ve aşırı soğumuş su damlacıkları karışık halde bulunur. Aşırı soğumuş su damlacıkları, buz kristallerine temas ettiğinde hemen donar. Donan damlacıklar, daha sonra başka buz kristallerine yapışarak büyür ve kar tanelerini oluşturur. Kar taneleri, içindeki hava akımları tarafından tutulamayacak ağırlığa eriştiklerinde, düşmeye başlarlar Günlük Mevcut Kar Kalınlığı: Gün içinde yerel saat 07:00 rasadında mevcut kar kalınlığı ölçümü yapılır. Kar örtüsü yüksekliğinin 0,5cm veya daha fazla olması gerekir. Eğer kar kalınlığı 0,5cm veya daha fazla ise o gün kar ile örtülü gün olarak kayıt edilir. Rasat saati 07:00 haricinde yapılan kar örtüsü müşahede edilse yalnızca kayda geçer, karla örtülü günlerden sayılmaz. Kar örtüsü yüksekliğine gelince yine sabah saat 07:00 yerde kar örtüsü müşahede edilmişse muhtelif yerlerden santimetre taksimatlı kar bastonu ile örtünün yükseklikleri ölçülür ve ölçüm sayısına göre ortalama alınarak kar örtüsü yüksekliği olarak kayıt edilir. Ölçülerde yarım santimetreler tama tamamlanır. Kar örtüsünün ilk ve son tarihleri gerekse yıllık gün sayıları ve diğer işlemlerde başlangıç tarihi eylül ayı esas alınır. Aylık Maksimum Kar Kalınlığı: Bulunduğu ay içindeki; günlük mevcut kar kalınlığı ölçümlerinden cm olarak en yüksek olan değere denir. TOPRAK SICAKLIĞI : Toprak Sıcaklığı Rasatları Toprak sıcaklığı önemli bir bitki gelişim faktörü olduğundan, diğer bitki gelişim faktörlerine de etkisi nedeniyle gerçek toprak sıcaklıklarını ölçmek gerekmektedir. Bu ölçüm hem toprak yüzeyinin çeşitli noktalarında, hem de çeşitli toprak derinliklerinde yapılmalıdır. Temel araştırmalarda, profil boyunca (0-1 metre) ölçme yapmak gereklidir. Özel amaçlı çalışmalarda, araştırmanın gayesine bağlı olarak ölçme yerleri ve derinlikleri değişebilir. Örneğin sıcaklığın yalnızca çimlenmeye ve kök gelişimine olan etkisi incelenmek istenirse o zaman tohum yatağı, köklerin yayıldığı veya yayılacağı derinlikler dikkate alınır. Toprak sıcaklığı rasatları Milletlerarası standartlara uygun olarak 5, 10, 20,50 ve 100cm derinliklerde yapılmaktadır. 5, 10, 20 ve 50 cm derinlikteki toprak sıcaklık rasatları mahallî saatle 0700, 1400 ve 2100 rasatlarında olmak üzere günde 3 kez, 100 cm derinlikteki toprak sıcaklık rasatları ise sıcaklığın bu derinlikte fazla değişiklik göstermemesi nedeniyle sadece 1400 rasadında olmak üzere günde bir kez yapılır. Termometrelerin okunuşuna ait detaylı bilgi Bölüm 3 de verilmiştir. Toprak Sıcaklığının Ölçülmesinde Kullanılan Termometreler Toprak sıcaklığı özel şekilde yapılan cıvalı termometrelerle ölçülür. Toprağa gömülüş derinliğine göre isimlendirilen toprak termometreleri, hava sıcaklığını ölçtüğümüz termometrelerden sadece şekil itibariyle farklıdır. 5, 10 ve 20 cm lik derinlikler için iki tip Termometre kullanılmaktadır. Bunlardan birincisi toprağa gömülen kısmı ile gövde arasında 90 lik açı b ulunan, yani toprağa gömüldüğünde ıskalası yere paralel olan termometrelerdir. İkincisi ve Meteoroloji Genel Müdürlüğünde kullanılanlar ise okuma kolaylığı bakımından Toprağa gömülen kısmı ile gövde arasında 150 lik açı olan, yani toprağa gömüldüğünde Toprakla 60 lik açı yaparak duran termometrelerdir. Toprağa gömülecek yerler bir boğumla gösterilmiştir. 50 ve 100 cm derinliğindeki toprak sıcaklıkları için lamon kasası denilen ağaç veya plastikten yapılmış özel mesnetler içerisine konarak, toprağın 50 ve 100 cm derinliğine, toprak yüzeyine dik gelecek şekilde yerleştirilen termometreler kullanılır. Bu termometrelerin en büyük özelliği cıva haznelerinin geniş olması, dolayısıyla sıcaklık değişimlerinden çabucak etkilenmemeleridir. Hantal veya battal termometreler olarak da isimlendirilirler. 5, 10 ve 20 cm derinliğindeki toprak termometrelerinin haznesinin toprakla temas edip etmediği üç ayda bir

14 kontrol edilmeli ve durum Klimatolojik Rasat El Defteri nin notlar bölümünde belirtilmelidir. Termometrelerin toprakla temasta bulunmamaları veya derinliklerinin değişmesi halinde toprakla teması sağlanmalı ve standart derinliğe göre ayarlanmalıdır. Bu derinliklerdeki termometreler, rasada konulurken toprak derinlik işareti esas alınarak toprağa kurulmalıdır. Özellikle don döneminin başlangıcında, toprağın hareketiyle termometre ile tutgaç arasında hiçbir gerilimin meydana gelmemesi ve bu nedenle termometrenin kırılmasını önlemek için tutgacın kıskaçla biraz genişletilmesi gerekir. 50 ve 100 cm derinliklerindeki toprak termometreleri tahta veya tercihen ucu madeni başlıklı plastik kasalar içerisine konarak toprak içerisine yerleştirilirken madeni başlıkların mutlaka toprakla temasına dikkat etmek gerekir. Toprakla temas etmemesi durumunda; termometre sap kısmından hafif olarak sağa sola hareket ettirildiğinde, alt kısmında bir şeyin pandül gibi sallandığı hissedilir ve termometre dışarıya alınırken başlıkta toprak parçasına rastlanmaz. Bu durumda termometrenin plastik muhafaza borusunun içerisi, metal başlık toprakla iyice temas edinceye kadar, aynı toprakla doldurulur. Bu işlemi yaparken toprağın fazla doldurulmamasına özen gösterilmelidir. Zira bu durumda toprağın plastik muhafaza içerisinde fazla yükseklik meydana getirmesi nedeniyle termometrenin, hafif ileri geri harekette, üst kısmının pandül gibi sallanmasına sebep olacaktır. Kışın termometreler rasat edilmek amacıyla dışarı alınırken muhafazanın içerisine karın düşmemesine dikkat edilmelidir. Ayrıca eriyen suyun muhafaza borusundan içeri girmesine engel olunmalıdır. Böyle bir durumda eriyen suyun muhafaza borusunun içerisine girerek donmasıyla termometreler parçalanabilirler. Termometrelerin muhafaza kaplarından çıkartılması, okunmaları ve tekrar muhafaza kaplarına yerleştirilmeleri esnasında, kırılmalarına ve cıva parçalanmalarına engel olmak için yavaş ve dikkatli davranılmalı, termometre hamilinin yarık kısmı kuzeye gelecek şekilde muhafaza kaplarına konmalıdır. Toprak sıcaklık rasatlarının ayrıca termografla yapılması halinde Bölüm 3 de verilen bilgilerden yararlanarak rasat yapılmalı ve toprak sıcaklığına ait saatlik cetvel doldurulmalıdır. Otomatik istasyonlarda toprak Sıcaklık Algılayıcısı Meteorolojik amaçlar için aşağıdaki sıcaklık ölçümleri yapılır. Yer yüzeyine yakın hava sıcaklığı Yüksek hava sıcaklığı Toprak sıcaklığı (5, 10, 20, 50 ve 100 cm olmak üzere beş farklı derinlikte) Toprak üstü asgari sıcaklık Açık siper sıcaklık Nehir, göl ve deniz suyu sıcaklıkları

15 Sıcaklık Algılayıcısı Sıcaklık, direnç termometre (RTD) ile ölçülür. Direnç termometrede kullanılan ölçüm elemanı Pt- 100 dür. Pt-100, sıcaklık ölçümünde en yaygın olarak kullanılan direnç termometredir. ASİT YAĞMURLARI ve HAVA KİRLİLİĞİ: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Araştırma Daire Başkanlığı Çevre Şube Müdürlüğü bünyesinde asit yağmurları ve sınır ötesi kirlilik taşınımının belirlenmesine yönelik olarak endüstriyel faaliyetler ve fosil kökenli yakıtların kullanımı sonucu oluşan atmosfer kirliliği ve sınır ötesi taşınabilir hava kirliliğinin neden olduğu, yağmur sularındaki asidite ve iz element konsantrasyonlarının incelenmesi ve belirlenmesine yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Hava Kirliliği ve Asit yağmurları çalışması kapsamında atmosferde uzun measfeli sınırlar ötesi kirlilik taşınımını belirlemek amacıyla çevresel ve kentsel kirliliğin etkisinde olmayan, örneklem yer seçim kriterlerine uyan ve lojistik destek sağlanabilmesi göz önünde tutularak Türkiye yi etkileyen hava sistemlerinin Türkiye ye giriş noktalarını kapsayacak şekilde yağış örneklem noktaları belirlenmiştir. En son Çamkoru ya kurulan otomatik yağış toplama cihazı ile birlikte toplam on yağış örneklem alanına otomatik yağış toplama cihazı kurulmuştur. Bunlar; İstanbul Çatalca radar verici istasyonu, Balıkesir radar verici istasyonu, mülga Amasra Meteoroloji Müdürlüğü, Antalya Batı Akdeniz Orman Araştırma Müdürlüğüne ait Bük Orman Şefliği, Trabzon Akcaabat radar verici istasyonu, Marmaris radar verici istasyonu ve İzmir radar verici istasyonu, mülga Yatağan Meteoroloji Müdürlüğü ve Adana Hatay radar verici istasyonudur. OZON : Ozon (O 3 ), üç tane oksijen atomunun birleşmesinden oluşmaktadır. Atmosferi oluşturan azot (%78), oksijen (%21) ve karbondioksit (%1) gibi temel gazlara göre oldukça düşük oranda bulunan ozon, hem iklimi etkilemekte hem de yer yüzeyindeki canlıların korunmasında önemli rol oynamaktadır. Ozon özellikle, oksijenle birlikte güneşten gelen ultraviyole ışınlarının büyük kısmını stratosfer tabakası içerisinde emmekte ve bu ışınların yer yüzeyine kadar ulaşmasını önleyerek yakıcı etkisini de yok etmektedir. TOPLAM OZON: Standart basınç ve sıcaklık altında, tabanı 1 cm 2 olan düşey bir sütunun içerdiği ozon miktarına eşit miktar olarak ifade edilmektedir. Basınç birimi olarak ifade edilebilir tipik değeri ise 0.3 atmosfer santimetredir. Dobson birimi olarak daha sık bir şekilde mili-atmosfer-santimetre (m-atm-cm) kullanılmaktadır.

16 OZON TABAKASI: Farklı konsantrasyonlardaki ozon molekülleri yerden yaklaşık 50 km yüksekliğe kadar uzanan mesafede bulunmakta ve bu aralıktaki toplam ozon miktarı ise genellikle ozon tabakası olarak adlandırılmaktadır. Ozon tabakasının kalınlığı, normal atmosfer basınç ve sıcaklığına indirgenerek hesaplandığında 0.3 cm = 3 mm = 300 Dobson Birimi (Dobson Unit) olarak bulunmuştur. 300 DU = 8.07 x10 22 molekül / m 2 veya 6.42 x10-3 kg / m 2 ye eşittir. DOBSON BİRİMİ (DOBSON UNİT): Bir Dobson birimi, ozon hacminin yaklaşık milyarda bir kısmının (1 ppmv), ortalama atmosferik konsantrasyonunu ifade eder. 1 DU = 10-3 atm-cm = 0.01mm = 10-5 m dir. Sınıflamalar: Verilerin üretilmesi, kodlanması, yayınlanması ve istasyonların isimlendirilmesinde Dünya Meteoroloji Örgütü nün meteorolojik kodlama sistemi (international codes WMO-no. 306) kullanılmaktadır. İklim istatistiklerinin yayımlanmasında İBBS-3 sınıflaması kullanılmaktadır. Uluslararası ve Bölgesel Yönerge: METEOROLOJİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TEŞKİLAT VE GÖREVLERİ HAKKINDA KANUN: 3254 sayılı kanunun ORMAN VE SU İSLERİ BAKANLIĞININ TEŞKİLAT VE GÖREVLERİ HAKKINDA KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME İLE BAZI KANUN VE KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELERDE DEĞİSİKLİK YAPILMASINA DAİR KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME: 657 Kanun Hükmünde Kararname METEOROLOJİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ DÖNER SERMAYE İŞLETMESİ YÖNETMELİĞİ: Resmi Gazete Tarihi: Resmi Gazete Sayısı: METEOROLOJİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ MERKEZ VE TAŞRA TEŞKİLATI BİRİMLERİNİN, KURULUŞ, GÖREV, YETKİ VE SORUMLULUKLARININ BELİRLENMESİNE DAİR YÖNETMELİK : 17/01/2013 tarihli ve 2139 sayılı Bakanlık Makam Oluru ile yürürlüğe girmiştir. II. Verinin/Göstergenin kapsamı Coğrafi kapsam: Türkiye. Coğrafi Düzey: Dünya Meteoroloji Örgütü nün meteorolojik kodlama sistemi yayınlanmaktadır. Coğrafi Düzey: Veriler İBBS 3 düzeyinde yayımlanmaktadır. III. Hesaplama Kuralları

17 III.1. Hava Sıcaklığı ( C) 1. Günlük ortalama, minimum ve maksimum hava sıcaklığının belirlenmesinde 18:00 17:59 UTC periyodu kullanılacaktır. 2. Günlük ortalama hava sıcaklığının belirlenmesinde dakikalık 1440 kayıttan en az 1260 kayıt, saatlik 24 kayıttan en az 21 kayıt kullanılacaktır. 3. Dakikalık ve saatlik verilerin olmaması durumunda, günlük ortalama hava sıcaklığının belirlenmesinde sinoptik rasatlar için ana veya ara saatlere ait kayıtlar eksiksiz kullanılacaktır. 4. Saatlik verilerde saat başı değerinin olmaması durumunda, saat başından önceki 29 dakika ile saat başından sonraki 30 dakika arasındaki saat başına en yakın değer kullanılacaktır. 5. Minimum hava sıcaklığının belirlenmesinde dakikalık verilerden 00:00 04:00 UTC saatleri arasında en az 180 adet kayıt varsa; 18:00 17:59 UTC saatleri arasındaki en düşük değer kullanılacaktır. 6. Maksimum hava sıcaklığının belirlenmesinde dakikalık verilerden 10:00 14:00 UTC saatleri arasında en az 180 adet kayıt varsa; 18:00 17:59 UTC saatleri arasındaki en yüksek değer kullanılacaktır. 7. Saatlik hava sıcaklığı parametresi için, saat başından önceki 29 dakika ile saat başından sonraki 30 dakika arasındaki en az 1 kayıtın kullanılmasına karar verilmiştir. Bu parametre için varsa dakikalık, yoksa 10 dakikalık kayıtlar kullanılacaktır. Günlük Sıcaklık: Her gün için ölçülen sıcaklık değerlerinin toplamanın o gün ölçülen değerlerin sayısına bölünmesi ile günlük sıcaklık değeri bulunur. Aylık Ortalama Sıcaklık: Ay içindeki günlük ortalama sıcaklıkların toplamının gün sayısına bölünmesiyle elde edilen değerdir. III-2. Yağış Miktarı (mm) 1. Günlük toplam yağış miktarının belirlenmesinde 06:00 05:59 UTC periyodu kullanılacaktır. 2. Günlük toplam yağış miktarının belirlenmesinde dakikalık verilerden 1440 kayıt kullanılacak, eksik kayıt olması durumunda ise değerler bayraklanarak kullanılacaktır. 3. Günlük toplam yağış miktarının belirlenmesinde, dakikalık yağış değerlerinin verilememesi durumunda, manuel olarak ölçülen yağış değerleri kullanılacaktır.

18 4. Saatlik toplam yağış miktarının belirlenmesinde dakikalık verilerden 60 kayıt eksiksiz kullanılacak ve sunulacak, eksik kayıt olması durumunda ise değerler bayraklanarak kullanılacaktır. 5. Aylık toplam yağış miktarının belirlenmesinde, günlük toplam yağış miktarları eksiksiz olarak kullanılacaktır. Eksik kayıt olması durumunda ise değerler bayraklanarak kullanılacaktır. Günlük Toplam Yağış: Günün yağışı saat 06:01 den ertesi günün 06:00 kadar her dakikada ölçülen yağışın toplamına eşittir. 06:00 rasadındaki değerler toplanır ve o günün günlük toplam yağış değeri bulunur. Aylık Maksimum Yağış: Bulunduğu ay içindeki; günlük toplam yağış değerlerinden en yüksek olan değere denir. Aylık Toplam Yağış: Bulunduğu ay içindeki; günlük toplam yağış değerlerinin hepsinin toplam değerine denir. III-3. Nispi Nem (%) 1. Günlük ortalama, minimum ve maksimum nispi nemin belirlenmesinde 18:00 17:59 UTC periyodu kullanılacaktır. 2. Günlük ortalama, maksimum ve minimum nispi nemin belirlenmesinde dakikalık 1440 kayıttan en az 1260 kayıt, 10 dakikalık 144 kayıttan en az 126 kayıt ve saatlik 24 kayıttan en az 21 kayıt kullanılacaktır. 3. Günlük ortalama nispi nemin belirlenmesinde sinoptik rasatlar için ana veya ara saatlere ait kayıtlar eksiksiz kullanılacaktır. 4. Saatlik nispi nem parametresi için, 1 saat içerisindeki en az 1 kayıt kullanılacaktır. Bu parametre için varsa dakikalık, yoksa 10 dakikalık kayıtlar kullanılacaktır. Günlük Ortalama Nem: Her gün için ölçülen nem değerlerinin toplamanın o gün ölçülen değerlerin sayısına bölünmesi ile günlük ortalama nem değeri bulunur. Aylık Ortalama Nem: Ay içindeki günlük ortalama nem değerlerinin toplamının gün sayısına bölümüyle oluşturulur. Aylık Maksimum Nem: Bulunduğu ay içindeki; rasatlarında ölçülen nem kayıtlarından en yüksek değere denir. Aylık Minimum Nem: Bulunduğu ay içindeki; rasatlarında ölçülen nem kayıtlarından en düşük değerine denir.

19 III-4. Buharlaşma Miktarı (mm) Buharlaşma Ölçümü: Açık su yüzeyindeki buharlaşma miktarı ölçümünde Class A Pan tipi yuvarlak buharlaşma havuzları kullanılmaktadır. Bu havuzlar galvaniz sac veya paslanmaz çelikten yapılmış, silindir biçimindeki yuvarlak buharlaşma havuzlarıdır. Çapları cm veya cm olup, 25.4cm derinliğe sahiptirler. Açık Su Yüzeyi Buharlaşma Rasadı Nasıl Yapılır: Açık su yüzeyindeki buharlaşma rasadı, 24 saatlik periyotta buharlaşma yoluyla havuzdan eksilen su miktarının belirlenmesi esasına göre her sabah 06:00 UTC de olmak üzere günde bir defa yapılır. Buharlaşma rasatlarına her yıl don mevsimi bittikten sonra başlanır. Rasada başlamadan bir gün önce havuz temizlenir ve 06:00 UTC rasat saatinde nidogeyçin ortasındaki sivri uç seviyesine kadar havuz temiz su ile doldurulur. Havuzdan eksilen su miktarını belirlemek amacıyla kullanılan ölçü kabı, 1 m2 lik alanda eksilen su miktarını ölçme esasına göre taksimatlandırılmıştır. Buharlaşma havuzuna 1 ölçü kabı su ilave edilmesi 1m2 lik alanda 1 mm su eksilmesi (buharlaşma) anlamına gelir. III-5. Güneşlenme Süresi (saat) ve Şiddeti (W/m 2 ) 1. Günlük toplam güneşlenme süresinin belirlenmesinde 01:00 18:00 UTC saatleri arasındaki dakikalık 1020 kayıttan en az 1000 kayıt kullanılacaktır. 2. Saatlik toplam güneşlenme süresinin belirlenmesinde dakikalık verilerden 60 kayıt eksiksiz kullanılacaktır. 3. Günlük toplam güneşlenme şiddetinin belirlenmesinde 01:00 18:00 UTC saatleri arasındaki dakikalık 1020 kayıttan en az 1000 kayıt kullanılacaktır. 4. Aylık toplam güneşlenme süresinin/şiddetinin belirlenmesinde günlük toplam güneşlenme süresi/şiddeti eksiksiz olarak kullanılacaktır. Eksik kayıt olması durumunda ise değerler bayraklanarak kullanılacaktır. Günlük Toplam Güneşlenme Süresi: Her gün için ölçülen güneşlenme değerlerinin toplamanın o gün ölçülen değerlerin sayısına bölünmesi ile günlük güneşlenme değeri bulunur. Günlük Toplam Güneşlenme Süresinin Aylık Ortalaması: Ay içindeki günlük ortalama güneşleme toplamının gün sayısına bölünmesiyle elde edilen değerdir. III-6. Rüzgar Yönü ( ) ve Hızı (m/s) 1. Günlük ortalama rüzgar yön ve hızı ile maksimum rüzgar hızının belirlenmesinde 18:00 17:59 UTC periyodu kullanılacaktır. 2. Günlük ortalama rüzgar yön ve hızının belirlenmesinde dakikalık 1440 kayıttan en az 1260 kayıt, 10 dakikalık 144 kayıttan en az 126 kayıt ve saatlik 24 kayıttan en az 21 kayıt kullanılacaktır. 3. Günlük ortalama rüzgar yön ve hızının belirlenmesinde sinoptik rasatlar için ana veya ara saatlere ait kayıtlar eksiksiz kullanılacaktır.

20 4. Günlük maksimum rüzgar hızının belirlenmesinde dakikalık 1440 kayıttan en az 1260 kayıt içerisindeki en yüksek değer kullanılacaktır. Eğer 1260 kayıttan daha az değer varsa, gün içerisindeki 10.8 m/s ye eşit veya büyük değerlerden en büyüğü bayraklanarak kullanılacaktır. 5. Eğer dakikalık 1260 kayıttan daha az değer varsa, günlük maksimum rüzgar hızının belirlenmesinde o güne ait 10 dakikalık kayıtlar içerisindeki en yüksek değer kullanılacaktır. Eğer değerler eksikse (126 kayıttan az ise), günlük maksimum rüzgar hızının belirlenmesinde 10.8 m/s ye eşit veya büyük değerlerin en büyüğü bayraklanarak kullanılacaktır. 6. Saatlik ortalama rüzgar hızı hesaplanırken dakikalık verilerden en az 50 değer, 10 dakikalık verilerden ise en az 5 değer kullanılacaktır. 7. Saatlik maksimum rüzgar hızı alınırken 10 dakikalık verilerden en az 5 değer var ise alınacaktır. Kayıt sayısının 5 ten az olması durumunda, saatlik maksimum rüzgarın belirlenmesinde 10.8 m/s ye eşit veya büyük değerlerin en büyüğü bayraklanarak kullanılacaktır. 8. Günlük ve Aylık maksimum rüzgar hızının belirlenmesinde, gün ve ay içerisinde tespit edilen en yüksek rüzgar hız değeri; yön ve zamanı (yıl.ay.gün saat:dakika:saniye) ile birlikte kullanılacaktır. 9. Saatlik, günlük ve aylık ortalama rüzgar hızı ve yönü skalar olarak hesaplanacaktır. 10. Günlük, aylık ve yıllık rüzgar yön sayımları 16 yön üzerinden yapılacaktır. 11. Klima rasatlarındaki bofor cinsinden kaydedilen rüzgar hız değerleri m/s birimine çevrilecek, bu dönüşümde ekte verilen (Boforun m/s ye çevrim formülü: v = B 3/2 m/s) ilgili formül kullanılacaktır. III-7. Kar Kalınlığı (cm) Günlük Mevcut Kar Kalınlığı: Gün içinde yerel saat 07:00 rasadında mevcut kar kalınlığı ölçümü yapılır. Kar örtüsü yüksekliğinin 0,5cm veya daha fazla olması gerekir. Eğer kar kalınlığı 0,5cm veya daha fazla ise o gün kar ile örtülü gün olarak kayıt edilir. Rasat saati 07:00 haricinde yapılan kar örtüsü müşahede edilse yalnızca kayda geçer, karla örtülü günlerden sayılmaz. Kar örtüsü yüksekliğine gelince yine sabah saat 07:00 yerde kar örtüsü müşahede edilmişse muhtelif yerlerden santimetre taksimatlı kar bastonu ile örtünün yükseklikleri ölçülür veölçüm sayısına göre ortalama alınarak kar örtüsü yüksekliği olarak kayıt edilir. Ölçülerde yarım santimetreler tama tamamlanır. Kar örtüsünün ilk ve son tarihleri gerekse yıllık gün sayıları ve diğer işlemlerde başlangıç tarihi eylül ayı esas alınır. Aylık Maksimum Kar Kalınlığı: Bulunduğu ay içindeki; günlük mevcut kar kalınlığı ölçümlerinden cm olarak en yüksek olan değere denir.