ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KANUN YAPIM SÜRECİ

Transkript

1 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KANUN YAPIM SÜRECİ 52

2 YASAMA DERNEĞİ w w w. y a s a d e r. o r g A - KANUN TANIMI VE TÜRLERİ B - KANUN YAPIM TEKNİĞİ Kimler kanun önerebilir? Bir kanun tasarısı veya teklifi hangi kısımlardan oluşur, nasıl hazırlanır? Bir tasarı veya teklifin metni hangi bölüm ve alt bölümlerden oluşur? Bir tasarı veya teklifin maddeleri hangi bölüm ve alt bölümlerden oluşur? Maddelerin kanun içerisindeki sistematik dizilişi nasıldır? Bir kanun teklifi hazırlanırken nelere dikkat edilmelidir? C - KOMİSYONLARDA KANUN YAPIM SÜRECİ Komisyon nedir, STK lar için neden önemlidir? Komisyon türleri nelerdir? Esas komisyon ne demektir, tali komisyondan farkı nedir? Komisyonların üye sayıları nasıl belirlenir, Başkanlık Divanı üyeleri kimlerdir? Hangi komisyon hangi işi görüşür? Komisyonları kim toplantıya çağırabilir, hangi konuların görüşüleceğini kim belirler? Komisyonlara gönderilen işler için bir görüşme süresi var mıdır, bu sürenin aşılması durumunda ne olur? Komisyon toplantılarına kimler katılabilir, STK lar toplantılara nasıl katılabilir? STK ların komisyon toplantısına katılmadan önce nelere dikkat etmeleri gerekir? Komisyon toplantılarında kimler söz alabilir, toplantıya davet edilen STK lara söz verilmesi zorunlu mudur? Komisyon görevlileri kimlerdir, komisyon uzmanları ne iş yaparlar? Komisyonlarda tasarı ve teklif metinleri üzerinde değişiklik yapılabilir mi, yapılabilecek değişikliğin sınırı nedir? Komisyonlarda değişiklik önergesini kimler verebilir, kimler oy kullanabilir ve STK ların bu tür bir hakları var mıdır? Değişiklik önergelerinin belli bir formatı var mıdır? Komisyonun toplanması ve karar alması için belli bir çoğunluğu var mıdır? Komisyonlar alt komisyon kurabilirler mi, alt komisyonlar STK lar için ne ifade ederler? Komisyonlarda görüşmeler hangi aşamalardan geçer? Komisyonlar kararlarını Genel Kurul a nasıl bildirirler? Yasa yapımı dışında görevleri olan komisyonlar hangileridir? Dilekçe Komisyonu nun görevi nedir? TBMM de dilekçeler nereye sunulmalıdır? Dilekçenin başvuru formu nasıldır? Dilekçenin verilmesi üzerine Komisyon tarafından hangi işlemler yapılır? Dilekçe sahipleri dilekçelerinin hangi aşamada olduğunu nereden öğrenebilirler? İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu nun görevleri nelerdir? İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu na hangi konularda başvuru yapılabilir? Komisyona sunulan dilekçeler nasıl gönderilmelidir? Dilekçelerde aranan şartlar nelerdir? Komisyonla ilgili bilgilere internet üzerinden ulaşılabilir mi, sayfada hangi bilgiler bulunmaktadır? KİT Komisyonu nun görevleri nelerdir? Komisyonun denetim süreci nasıl işler? AB Uyum Komisyonu STK lar için önemli midir? Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu nun (KEFEK) görevleri nelerdir? KEFEK STK lar için neden önemlidir? D - GENEL KURUL DA KANUN YAPIM SÜRECİ Komisyonda rapora bağlanan bir tasarı veya teklifin görüşmelerine ne zaman başlanabilir? Genel Kurul un gündemi hangi kısımlardan oluşur? Kanun tasarı ve teklifleri ile komisyonlardan gelen diğer işler kısmında neler bulunmaktadır ve sıralama nasıl oluşmaktadır? Görüşülmesine başlanacak bir sıra sayısı için kimlerin Genel Kurul da bulunması zorunludur? Tasarı ve tekliflerin görüşülmesi nasıl bir sürece tabidir? Tasarı ve tekliflerin görüşülmesinde kimler ne kadar süreyle konuşabilir? Konuşmacılar hangi sırayla konuşur? Soru- cevap süresi ne kadardır ve kimler soru sorabilir? Maddelere geçmek ne demektir, maddelere geçilmesi reddedilirse ne olur? Bir madde nasıl görüşülür ve nasıl değiştirilir? Değişiklik önergesi ne demektir, hangi türleri vardır, kimler tarafından ne zaman verilebilir? Maddeler üzerindeki görüşmeler bittikten sonra bir yanlışlık ya da irade değişikliği olduğu anlaşılırsa ne yapılabilir? Oylama ne demektir, kaç türlü oylama vardır? Özel görüşme yöntemi ne demektir, nasıl yapılır? Kanunlar ne zaman yürürlüğe girerler?

3 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ Bu bölümde kanun ne demektir? Çeşitleri nelerdir? Bu ayrımların herhangi bir anlamı var mıdır? gibi sorular cevaplandırılacaktır. 54

4 A KANUN TANIMI ve TÜRLERİ Kanun biçimsel anlamda TBMM nin yasama usullerine uygun olarak kabul ettiği metinlerdir. Maddi anlamda ise, genel, nesnel ve kişilik dışı hukuk kuralları şeklinde tanımlanabilir.

5 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ Kanun ne demektir? Kanun ya da yasa ile ilgili tanımlara bakıldığında biçimsel kanun ve maddi kanun olmak üzere iki kanun tanımının yapıldığı görülür. Biçimsel tanımda, kanunun kim tarafından yapıldığı öne çıkar. Bu anlamda kanun, TBMM nin yasama usullerine uygun olarak kabul ettiği işlemdir. Diğer bir anlatımla TBMM tarafından kanun adı altında çıkarılan her işlem kanun adını alır. Ancak TBMM nin bu tür işlemleri biçimsel açıdan kanun olmakla birlikte maddi anlamda kanun değildir. Çünkü maddi anlamda kanun; doktrinde genel, nesnel ve kişilik dışı hukuk kurallarının bütünü biçiminde tanımlanmaktadır. Bu durumda örneğin bir ilçe kurulmasına ilişkin kanun biçimsel açıdan kanun olmasına rağmen maddi anlamda kanun değildir. Kanunlar bu ayrım dışında çok çeşitli açılardan sınıflandırılabilir. Burada çok kullanılmakta olan birkaç ayrım üzerinde durulacaktır. KANUN TÜRLERİ Maddi-Biçimsel Kod-Çerçeve Geçici-Sürekli Torba-Amaçlı Temel (Organik)-Kod Kod Kanun-Çerçeve Kanun Kod kanun belirli bir alanda yeni baştan düzenleme yapan kanunu ifade ederken, çerçeve kanun kod kanunlarda değişiklik yapan kanunu anlatır. Daha açık ifade etmek gerekirse yürürlükteki kanunlardan birinde değişiklik yapılıyorsa, değişikliği yapan kanun çerçeve kanundur. Dolayısıyla bir kanunun kod kanun mu yoksa çerçeve kanun 56

6 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I mu olduğuna karar vermek için kanunun yürürlükteki bir kanunda değişiklik yapıp yapmadığına bakmak gerekir. Örneğin Vatandaşlık Kanunu bir kod kanun iken, bu Kanun un 10 uncu maddesinde değişiklik öngören bir kanun çerçeve kanundur. Geçici kanun (madde)-sürekli kanun (madde) Geçici kanun (madde) belirli bir süre uygulandıktan sonra yürürlükte kalmakla birlikte etkisi sona eren kanun iken, sürekli kanun sürekli uygulanmak üzere çıkarılan kanundur. Kanunlar kural olarak süreklidirler. Ancak şu durumlarda geçici nitelikli kanunlar çıkarılabilir: Birinci durum, yeni çıkarılan kanun dolayısıyla eski durumla yeni durum arasında uyumsuzluk oluşması ve iki durum arasında uyum sağlanmasıdır. Örneğin bir kurulun yeniden düzenlenmesi durumunda kurulda eskiden beri çalışmakta olanların durumlarının yeni duruma uyarlanmasını sağlayan madde geçici bir maddedir. İkinci durum, geçmişteki bir haksızlığı telafi etmek ya da af çıkarmak amacıyla geçici madde düzenlenmesidir. Örneğin yılları arasında okuldan atılmış olanların yeniden öğrenim hakkı kazanmalarına yönelik bir af düzenlemesi geçici bir maddeyle yapılır. Bu durumda geçici kanun, kişileri geçmişteki belirli dönemlerde yasal yükümlülüklerden muaf tutma, kişilere haklar tanıma ya da geçiş döneminde eski dönem ile yeni dönem arasında uyum sağlama amacıyla ana kuralı tümüyle ya da belirli yönleriyle askıya alan ayrıksı düzenleme olarak tanımlanabilir Geçici kanunlar genellikle bu Kanunun yayımı tarihine kadar veya.tarihine kadar gibi işin geçiciliğine işaret eden tarihler içerir. Ancak içinde tarih bulunan her düzenleme geçici madde olmadığı gibi her geçici düzenleme mutlaka tarih içermeyebilir. Kanunda ister süre bulunsun ister bulunmasın belirli süreler geçtikten ya da belli işler yapıldıktan sonra yasanın/maddenin uygulaması sona eriyor ve sürekli bir kanunun maddeleri yürürlüğe giriyorsa burada bir geçici kanun ya da maddeden söz edilebilir. 57

7 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ Temel Kanun (Organik Kanun)- Kod Kanun Temel kanun ya da organik kanun doktrinde toplumsal, siyasal ve ekonomik alanda belirleyici olan kanun olarak tanımlanır. Bu durumda her temel kanun aynı zamanda bir kod kanundur. Bu tür bir belirleyiciliği olmayan, belirli bir alanda yeni düzenleme getiren kanunlar ise kod kanundur ve bunlar temel kanun sınıflamasına girmezler. Örneğin ceza kanunu, ticaret kanunu gibi kanunlar temel kanun iken tabipler odasını düzenleyen yeni bir kod kanun temel kanun değildir. Temel kanunların neler olacağı genellikle anayasalarda düzenlenir ve bu kanunların ağırlıklı çoğunluk esasına göre kabulü zorunlu kılınır. Ancak ülkemizde çok farklı bir temel kanun tanımı ve uygulaması geçerlidir. İçtüzükte temel kanunla ilgili olarak çeşitli ölçütler kullanılmış olmakla birlikte, uygulamada madde sayısı fazla olan ve hızlı görüşme yöntemi uygulanan kanunlar temel kanun olarak anlaşılmaktadır. Diğer bir anlatımla hangi kanunun temel kanun olacağına Danışma Kurulu nun önerisi üzerine Genel Kurul tarafından karar verilmektedir. Temel kanun olarak görüşülmesine karar verilen kanunlar fazla maddesi olan kanunlar olduğundan, çok maddeli çerçeve kanunların da temel kanun olarak görüşüldüğü görülmektedir. Bu nedenle Avrupa ülkelerinde rastlanan temel ya da organik kanunlar ile ülkemizdeki temel kanun uygulamasını birbirine karıştırmamak gerekir. Torba Kanun- Amaçlı Kanun Torba kanun, yasama tasarrufu sağlamak için yasama pratiğimize girmiş olan ve çok sayıda kanunda değişiklik yapan kanunlar için kullanılan bir kavramdır. Bu kanunlar genellikle Bazı/ Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun adı altında çıkarılmaktadır. Kod kanunlar ya da çerçeve kanunlar belirli bir amaca yönelik 58

8 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I olabilirler. Bu amaca yönelik olarak kimi zaman birden fazla kanunda değişiklik yapılması gerekir. Örneğin gıdaların denetimi ile ilgili olarak hem mahalli idarelerin görev ve yetkilerinin düzenlenmesi hem de sağlıkla ilgili çeşitli kanunlarda değişiklik yapılması gerekebilir. Bu durumda çerçeve kanun birden fazla kanunda değişiklik yapmasına rağmen bir torba kanundan söz edilemez. Torba kanundan söz edilebilmesi için hem birden fazla kanunda değişiklik yapılması hem de değişikliklerin amaçlarının birbirinden farklı olması gerekir. Örneğin pasaportlarla ilgili bir düzenlemenin yanında trafikle ilgili bir düzenleme de yapıldığında torba kanundan söz ediliyor demektir. Ancak bu tür kanunları saptamak her zaman çok kolay olmayabilir. Torba kanun uygulaması kısa zamanda daha çok kanun çıkarmak amacına yöneliktir. Ancak bu uygulamanın kanun yapım tekniği ile bağdaştığı söylenemez. Bu yüzden de kanun tasarısı ve teklifi hazırlanmasına ilişkin esas ve usulleri belirleyen yönetmeliklerde torba kanun yönteminin engellendiği görülmektedir. 59

9 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ Kanun tasarı ve tekliflerinin hazırlanması belirli şekil ve yöntem kurallarına bağlanmıştır. 60

10 B KANUN YAPIM TEKNİĞİ Bakanlar Kurulu tarafından sunulan önerilere Kanun Tasarısı, milletvekilleri tarafından sunulan önerilere Kanun Teklifi denir.

11 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ Kimler kanun önerebilir? Türkiye deki hukuk sisteminde kanunların önerilmesinin iki kaynağı vardır. Önerilen metinler öneren makama bağlı olarak kanun tasarısı veya kanun teklifi olmak üzere değişik adlar alırlar. STK Bakanlar Kurulu tarafından sunulan önerilere Kanun Tasarısı, milletvekilleri tarafından sunulan önerilere Kanun Teklifi denir. KANUN ÖNERME YETKİSİ Bakanlar Kurulu Milletvekili Kanun Tasarısı Kanun Teklifi KANUN Ülkemizde yurttaş girişimi mekanizması olmadığı gibi çeşitli kamu idareleri tarafından kanun önerilmesi de mümkün değildir. STK STK ların yasama sürecini harekete geçirebilmek için bakanlıklar düzeyinde ya da milletvekilleri nezdinde girişimde bulunmaktan başka seçenekleri yoktur. Bir kanun tasarısı veya teklifi hangi kısımlardan oluşur, nasıl hazırlanır? İster tasarı ister teklif olsun kanun önerileri belirli esas ve usullere uygun olarak hazırlanmalıdır. Bu esas ve usullere uyulmadan çıkarılan bir kanun uygulama aşamasında ciddi sorunlar çıkarabilir. Başbakanlık tarafından çıkarılan 17/2/2006 tarihli ve sayılı 62

12 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I Mevzuat Hazırlama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik te sözkonusu esas ve usuller belirlenmiştir. Söz konusu yönetmeliğe, Başbakanlığın hazırladığı, elektronik ortamda yürürlükteki mevzuata erişim imkanı sunan mevzuat.gov.tr adresinden Yönetmelikler başlığı altından sorgu yapmak suretiyle ulaşılabilir. Burada STK lara kanun teklifi taslağı hazırlamada yardımcı olabilecek bazı esaslar aktarılacaktır: Kanun tekliflerinde mutlaka bulunması gereken unsurlar: KANUN TEKLİFİ TBMM Başkanlığına Takdim Yazısı Genel Gerekçe Madde Gerekçeleri Teklif Metni Tablo veya Liste (varsa) Teklif Başlığı Maddeler Madde Başlığı Madde Metni Her teklifte öncelikle teklifi veren milletvekillerinin TBMM Başkanlığı na hitaben yazılmış imzalı dilekçelerini içeren takdim sayfası (tezkeresi) bulunur. Kanun teklifinin genel amacını belirleyen genel gerekçe ve her maddenin gerekçesini ortaya koyan madde gerekçeleri de tekliflerde bulunması gereken unsurlardır. Genel gerekçe ile madde gerekçelerinin, teklife neden gereksinim duyulduğunu olabildiğince kısa ancak ayrıntılı bir biçimde açıklaması çok önemlidir. STK lar tarafından hazırlanacak teklif taslağı gerekçelerinin ikna edici olması, taslağın teklif haline gelmesi ve teklifin kanunlaşması şansını önemli oranda artırabilir. STK 63

13 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ Bir tasarının nasıl hazırlanacağı Başbakanlık tarafından çıkarılan Mevzuat Hazırlama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik te düzenlenmiştir. Bir kanun teklifi hazırlanırken de aynı usullere uyulur. Teklifte en önemli bölüm, kabul edilmesi halinde kanun metnini oluşturacak olan başlık ve maddelerdir. Kanunun başlığı kod kanunlar için düzenlenen konunun içeriğini yansıtacak şekilde olmalı, çerçeve kanunlar için değişiklik yaptığı kanunun sadece adını içermelidir. Çerçeve kanun başlıklarında değiştirilen kanunun tarih ve sayısına yer verilmemelidir. Maddeler de madde başlıkları ile madde metinlerinden oluşur. Çerçeve kanunlarla değiştirilen kanunların 1 inci maddesinde değiştirilen kanunun tarihi, sayısı ve adı yer almalı, diğer maddelerde sadece değiştirilen kanunun sayısı verilmelidir. Çerçeve kanunların maddelerinde değişiklik yapılamaz; çerçeve kanun maddeleriyle kod kanunun maddeleri değiştirilir. Bir tasarı veya teklifin metni hangi bölüm ve alt bölümlerden oluşur? Kod kanunlar çeşitli bölümlerden oluşabilir. Ancak her kod kanunda aynı bölümlerin bulunması zorunlu değildir. Kapsamlı kanunlarda bulunabilen bölümler şöyle gösterilebilir: KANUN BÖLÜMLERİ Kitap Kısım Kısım Bölüm Bölüm Madde Madde Madde 64

14 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I Bir tasarı veya teklifin maddeleri hangi bölüm ve alt bölümlerden oluşur? Kanunun maddeleri çeşitli alt bölümlerden oluşur. Maddeler sırasıyla fıkra, bent, alt bent, cümle ve ibarelerden oluşur. Kod kanunlarda her fıkra bir numara alır; çerçeve kanunlarda fıkralar numaralandırılmaz. Bentler harflerle gösterilir. Bentlerin sıralanmasında Türkçe alfabede yer alan bütün harfler kullanılır. Bir maddenin alt bölümleri şöyle gösterilebilir: MADDE Birinci fıkra İkinci fıkra X nci fıkra a) bendi b) bendi x) bendi 1 numaralı alt bent Birinci cümle.. ibaresi.. ibaresi İkinci cümle 2 numaralı alt bent x numaralı alt bent 65

15 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ Bir kanun maddelerden; maddeler ise sırasıyla fıkra, bent, alt bent, cümle ve ibarelerden oluşur. STK Maddeler kısa ve anlaşılır olarak yazılmalıdır. Maddelerde ayraç içerisinde açıklayıcı bilgilere veya hükümlere yer verilmemelidir. STK lar tarafından maddenin hangi bölümlerden oluştuğunun bilinmesi, bir kanun teklifi ya da bir önerge hazırlanmasında önemlidir. Maddenin bölümlerini bilen bir STK temsilcisi çok kısa bir süre içinde görüşlerini bir değişiklik teklifi ya da değişiklik önergesi taslağına dönüştürebilir. Maddelerin kanun içerisindeki sistematik dizilişi nasıldır? Kapsamına ve içeriğine göre kanunlarda çeşitli maddeler bulunur. Kapsamlı bir kod kanunda bulunabilecek maddeler şöyle sınıflandırılabilir: MADDE SİSTEMATİĞİ 1.Giriş Maddeleri 2. Teşkilat 3. Cezai Hükümler 4. Tüzük, Yönetmelikler 5. Son Hükümler 1.1 Amaç 2.1 Organlar 5.1 Yürürlükten kaldırılan hükümler 1.2 Kapsam 2.2 Nitelikler 5.2 Geçici maddeler 1.3 Tanımlar ve kısaltmalar 2.3 Görev, yetki, sorumluluklar 5.3 Yürürlük ve yürütme maddeleri 66

16 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I Bu şemada görülmeyen ancak sıkça karşılaşılan madde türlerinden biri de ek maddedir. Bunun nedeni kod kanunlarda ek madde bulunmamasıdır. Ek madde uygulamasına ancak kod kanunlarda değişiklik yapılmak istendiğinde ve bu değişikliğin mevcut maddelerden birinde yapılmasının olanaksız olması halinde başvurulur. Kod kanunlarda değişiklik yapılırken değişikliğin ek madde yerine mümkün olduğunca mevcut madde metinlerinde yapılmasında yarar vardır. Kanun tekliflerinde yukarıda bulunan maddelerin tümünün bulunması gerekmez. Düzenlemenin kapsamına bağlı olarak bu maddelerin çoğu tekliflerde yer almayabilir. Tekliflerde ana maddenin yanında yürütme ve yürürlük maddeleri bulunur; diğer bir anlatımla teklifler en az üç maddeden oluşur. Ancak tekliflerde yürürlük maddesinin bulunması zorunlu değildir. Yürürlük maddesi bulunmayan kanunlar Resmi Gazete de ilan edilmesinden 45 gün sonra yürürlüğe girer. Bir kanun teklifi hazırlanırken nelere dikkat edilmelidir? Kanun teklifleri, herkesin anlayabilmesi için açık ve anlaşılır bir dille yazılmalı, kaba ve yaralayıcı ifadelere yer verilmemelidir. Türkçe de karşılığı varsa yabancı sözcükler yerine Türkçe sözcükler kullanılmalıdır. Türkçe de karşılığı bulunmayan yabancı kelimeler aslına uygun olarak yazılmalıdır. Örneğin ekspo değil expo yazılmalıdır. Tekliflerin yazımında Türk Dil Kurumu tarafından belirlenen imla kurallarına uyulmalıdır. Uygulamada aksi görülmekle birlikte, kanun yapım tekniği bakımından doğru yöntem bir çerçeve kanun ile sadece bir kod kanunda ve bir çerçeve madde ile kod kanunun sadece bir maddesinde değişiklik yapılmasıdır. Aralarında bağlantı bulunması halinde bir çerçeve kanunla birden fazla kanunda değişiklik yapılabilir. Ancak bu zorunlu bir durumdan kaynaklanmalı ve yukarıda tanımlanan torba kanuna dönüşmemelidir. Bu kurala uymayan teklifler hem kanunlaşmakta güçlük çekebilir, hem de uygulamada sorunlar çıkabilir. 67

17 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ Kanun teklifleri, açık ve anlaşılır bir dille yazılmalı, kaba ve yaralayıcı ifadelere yer verilmemelidir. Kanun tasarı ve teklifleri hazırlanırken bir ön araştırmainceleme yapılması yararlı olur. İlk olarak teklifin Anayasaya ve ülkemiz tarafından kabul edilmiş uluslararası anlaşmalara uygunluğu araştırılmalıdır. Normlar hiyerarşisinin en tepesinde Anayasa bulunduğundan, bütün kanunlar Anayasaya uygun olmak zorundadır. Anayasa nın 90 ıncı maddesine göre Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası antlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası antlaşma hükümleri esas alınır. Bu nedenle hazırlanan kanun teklifinin Anayasaya ve o alanda kabul edilmiş bir anlaşmaya açıkça aykırı düşmememesine dikkat edilmelidir. Bu çerçevede mümkünse Anayasa Mahkemesi nin bu konuda verilmiş kararları varsa incelenmelidir. İkinci olarak değiştirilmek istenen kanunun hükümleri arasında ya da çıkarılacak kod kanunun kendi hükümleri arasında çelişki oluşmamasına özen gösterilmeli, kanunun sistematiğine uyulmalıdır. 68

18 Kanun Yapım Süreci TOPLUMSAL GEREKSİNİM, TALEP MİLLETVEKİLİ SÜRECİN BAŞLAMASI İlgili Bakanlık Taslağı, HÜKÜMET Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü STK GÖRÜŞÜ KANUN TASARISI, TEKLİFİ, KHK KANUN TEKLİFİ KANUN TASARISI GENEL EVRAK VE ARŞİV GENEL MÜDÜRLÜĞÜ GENEL SEKRETERLİK KANUNLAR VE KARARLAR MÜDÜRLÜĞÜ Komisyona havale KOMİSYONLARDA GÖRÜŞME GELEN KAĞITLARDA YAYIN STK GÖRÜŞÜ KABUL RED KOMİSYON RAPORU Sıra Sayısı GENEL KURUL GÜNDEMİNE ALINMA VE GÖRÜŞÜLME GELEN KAĞITLARDA YAYIN STK GÖRÜŞÜ KABUL KANUN CUMHURBAŞKANLIĞI RESMİ GAZETE TBMM YE GERİ GÖNDERME

19 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ Komisyonlar, yasamanın mutfağıdır; tasarı ve teklifler komisyonlarda olgunlaştırılmakta ve Genel Kurul da görüşmeye hazır hale getirilmektedir. 70

20 C KOMİSYONLARDA KANUN YAPIM SÜRECİ Esas komisyonlar nihai kararı veren ve raporu Genel Kurul görüşmelerinde esas alınan komisyonlardır. Tali komisyonlar ise esas komisyonlara görüş bildirebilirler.

21 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ Komisyon nedir, STK lar için neden önemlidir? Kanun yapım sürecinin mutfağını komisyonlar oluşturur. Komisyonlarda gerekli inceleme ve araştırmalar yapıldıktan, enine boyuna görüşülüp tartışıldıktan sonra kanunlar Genel Kurul da görüşmeye hazır hale getirilmektedir. Bu amaçla kimi zaman alt komisyonlar kurulmakta ve daha derin inceleme ve araştırmaların yapılması sağlanmaktadır. STK Komisyonların çalışma usulü Genel Kurul a göre çok daha esnek olduğundan STK ların tasarı ya da tekliflerin oluşturulması sırasında görüşlerini aktarmaları daha kolaydır. STK lar gerek komisyon, gerekse alt komisyon aşamasında komisyon çalışmalarına katılarak yapıcı katkılarını sunabilirler. Komisyon türleri nelerdir? Komisyonlar yasal dayanak açısından Anayasa, İçtüzük ve kanunla kurulurlar. Komisyonların tümü kanun yapımı ile ilgilenmezler; bu komisyonlar kuruluş kanunlarında kendilerine yüklenen görevleri yerine getirirler. Bazı komisyonlar ise sadece tasarı ve teklif görüşürler, bunlar yasa yapımı ile ilgili komisyonlardır. Tasarı ve teklif görüşme yetkisinin yanısıra bir takım özel görevleri de bulunan komisyonların varlığını da belirtmek gerekir. Komisyonlar sürekliliklerine göre de geçici ve sürekli komisyonlar olmak üzere ikiye ayrılırlar. Sürekli komisyonlar Daimi Komisyon ya da İhtisas Komisyonu olarak da bilinirler. Geçici komisyonlar olan meclis araştırması ve soruşturması komisyonları ise belirli bir süre için kurulurlar. Komisyonlar hukuki dayanaklarına, sürekliliklerine ve işlevlerine göre aşağıdaki şemadaki gibi sınıflandırılabilir. 72

22 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I KOMiSYONLAR Yasal Dayanak açısından Süreklilik Açısından İşlevsel Açıdan Anayasa Sürekli Geçici Yasa Yapımı Plan ve Bütçe Yasa Yapımı Diğer Araştırma Diğer Soruşturma Anayasa Dilekçe Soruşturma Kanunlar Adalet KİT İnsan Haklarını İnceleme Milli Savunma İnsan Haklarını İnceleme Dilekçe İçişleri AB Uyum Dışişleri KİT Milli Eğitim, Kültür Gençlik ve Spor Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Bayındırlık, İmar, Ulaştırma ve Turizm İçtüzük Çevre Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Tarım, Orman ve Köyişleri Plan ve Bütçe AB Uyum Kadın Erkek Fırsat Eşitliği 73

23 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ Şemada değişik açılardan sınıflandırılmış komisyonların tümü görülmektedir. Bu komisyonlardan sadece Hesapları İnceleme Komisyonu hukuki gerekçelerle fiilen ortadan kalkmış durumdadır. Bu şemada yer almayan komisyonlardan biri de Adalet ve Anayasa Komisyonları nın üyelerinden oluşan dokunulmazlığın kaldırılması ya da milletvekilliğinin düşmesi ile ilgili tezkereleri görüşen Karma Komisyon dur. Bu komisyonlar ilgisiz görüldüklerinden bu çalışmada ihmal edilmiştir. Esas komisyon ne demektir, tali komisyondan farkı nedir? TBMM İçtüzüğü nde komisyonlar iki gruba ayrılmıştır: TALİ KOMİSYON görüş bildirme ESAS KOMİSYON nihai kararı verme Tasarı ve tekliflerin tali ve esas komisyonlara havalesi Başkanlıkça yapılır. Yasa yapımı ile ilgili komisyonlar esas ve tali olmak üzere ikiye ayrılır. Esas komisyonlar nihai kararı veren komisyonlar, tali komisyonlar ise esas komisyona sadece görüş bildiren komisyonlardır. Bu nedenle esas komisyonlar tasarı ya da teklifi bütün ayrıntılarıyla ve bütün maddeleriyle görüşmek zorundayken, tali komisyonlar tasarı ya da teklifin sadece kendilerini ilgilendiren yönü üzerinde görüş bildirirler. Tali komisyonların ayrıntılar ve bütün maddeler hakkında görüş bildirmelerine bir engel bulunmamakla birlikte, genellikle ihtisas alanlarına girmeyen konularda görüş bildirmedikleri görülmektedir. TBMM Başkanlığı na sunulan kanun tasarı ve teklifleri Başkan tarafından ilgili komisyon ya da komisyonlara esas ve tali olarak gönderilir. Her iş için bir esas komisyon belirlenirken, bir iş birden fazla tali komisyona havale edilebilir. 74

24 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I STK lar çabalarını daha çok son sözü söyleyen esas komisyonlarda yoğunlaştırmalıdırlar. Ancak bu, tali komisyonlardaki çalışmalara katılmamaları gerektiği anlamına gelmez. Çünkü bazı durumlarda tali komisyonların görüşü esas komisyonun kararı üzerinde belirleyici olabilir. Bu nedenle esas komisyondaki girişimlere daha çok çaba harcanması gerekmekle birlikte tali komisyonlar da ihmal edilmemelidir. Komisyonların üye sayıları nasıl belirlenir, Başkanlık Divanı üyeleri kimlerdir? Komisyonların üye sayıları Plan ve Bütçe Komisyonu nun 40, KİT Komisyonu nun 35 ve Meclis Soruşturması Komisyonu nun 15 olan sabit üye sayısı dışında- değişkendir. Bu sayılar her dönem siyasi parti gruplarının tümünün komisyonda adaletli bir biçimde temsiline olanak tanıyacak biçimde yeniden belirlenir. Örneğin 24 üncü yasama döneminde yasa yapımı ile ilgili komisyonlarının üye sayısı 26 olarak belirlenmiştir. Genel Kurul da bu sayılara göre üye seçimleri tamamlanan komisyonların yaptıkları ilk iş toplanarak kendi üyeleri içinden başkan, başkanvekili, sözcü ve katipten oluşan komisyon başkanlık divanını seçmektir. Komisyonların her birinde siyasi parti gruplarının tümünün mutlaka üyeleri bulunur. Dolayısıyla STK lar siyasi parti gruplarının herhangi biri aracılığıyla istemlerini komisyonlara iletebilirler. STK Esas komisyonlar nihai kararı veren ve raporu Genel Kurul görüşmelerinde esas alınan komisyonlardır. Tali komisyonlar esas komisyona sadece görüş bildiren komisyonlardır. Plan ve Bütçe, KİT ve Soruşturma Komisyonları dışındaki diğer komisyonların üye sayısı siyasi parti gruplarının adaletli bir biçimde temsiline olanak tanıyacak biçimde her dönem Genel Kurul ca yeniden belirlenir. 75

25 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ Hangi komisyon hangi işi görüşür? Komisyonların görev alanları aşağıdaki gibidir: ANAYASA Anayasanın değiştirilmesi İçtüzük değişikliği teklifleri Meclisin seçimi ve faaliyetleri Meclis üyelerinin statüsü ve hakları Bakanlar Kurulunun ve bakanlıkların kuluş ve çalışma usülleri Siyasi partilerle ilgili kanun tasarı ve teklifleri PLAN VE BÜTÇE Uzun vadeli planla ilgili görülen, Kamu harcama veya gelirlerinde artış veya azalışı gerektiren, Vakıflar, milli emlak, vergi harç ve resimlerle ilgili, kanun tasarısı ve tekliflerini, Bütçe ve kesin hesap kanunu tasarıları, Sayıştay tarafından kanun gereğince verilen raporlar ADALET Adalet İşleri Ceza Kanunu Medeni Kanun Borçlar Kanunu gibi temel kanunlarla ilgili tasarı ve teklifleri İÇİŞLERİ Genel olarak Merkezi idarenin, Mahalli idarelerin, Memurluk ve kamu görevliliği statülerinin düzenlenmesi, Emniyet, Sivil savunma ve İçişleri ile ilgili diğer kanun tasarı ve teklifleri MİLLİ SAVUNMA Milli güvenlik, Savunma ve Askerlik ile ilgili kanun tasarı ve teklifleri DIŞİŞLERİ Uluslararası antlaşmaların onaylanmasının uygun bulunmasına ilişkin Türkiye Cumhuriyetinin dış ilişkilerinin teşkilatlandırılması ve idaresi hakkındaki kanun tasarı ve teklifleri Dış ilişkilerle ilgili diğer kanun tasarı ve teklifleri MİLLİ EĞİTİM, KÜLTÜR, GENÇLİK VE SPOR Eğitim, Kültür, Sanat Gençlik ve spor işleriyle ilgili kanun tasarı ve teklifleri 76

26 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I SANAYİ, TİCARET, ENERJİ, TABİ KAYNAKLAR, BİLGİ VE TEKNOLOJİ Sanayi, Enerji, Madencilik, Akaryakıt, İç ve dış ticaret, TEKEL ile ilgili kanun tasarı ve teklifleri BAYINDIRLIK, İMAR, ULAŞTIRMA VE TURİZM Bayındırlık, Ulaştırma, Turizm işleriyle ilgili kanun tasarı ve teklifleri TARIM, ORMAN VE KÖYİŞLERİ Tarım, Orman, Köy kalkınması işleriyle ilgili kanun tasarı ve teklifleri SAĞLIK, AİLE, ÇALIŞMA VE SOSYAL İŞLER Çalışma, Sağlık, Sosyal güvenlik, Sosyal yardım işleriyle ilgili kanun tasarı ve teklifleri ÇEVRE Çevrenin korunması ve geliştirilmesi ile ilgili kanun tasarı ve teklifleri AVRUPA BİRLİĞİ UYUM Türkiye deki mevzuat ile Avrupa Birliği müktesebatı arasındaki uyumu sağlamaya çalışan kanun tasarı ve teklifleri KADIN ERKEK FIRSAT EŞİTLİĞİ Kadın haklarının korunması ve geliştirilmesi Kadın erkek eşitliğinin sağlanması, Bu amaçlarla ülkemizde ve uluslararası alanda bu konudaki gelişmelerin izlenmesi, Bu gelişmeler konusunda TBMM nin bilgilendirilmesi İlgili kanun tasarı ve teklifleri 77

27 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ Komisyonlar yukarıda sayılan işleri yapmakla görevli olmakla birlikte, bu görevleri aktif hale getiren organ TBMM Başkanlığı dır. TBMM Başkanlığı yukarıdaki ölçütlerin yanısıra geliştirdiği başka ölçütlerle bir işin hangi komisyon ya da komisyonlarda görüşüleceğine karar vermektedir. Örneğin il ve ilçe kurulmasına ilişkin bir kanun tasarısı veya teklifi mülki idareyle ilgili olduğundan esas olarak İçişleri Komisyonu na gönderilmektedir. Ancak il ya da ilçe kurmak bütçe dengelerini de etkilediğinden, teklif aynı zamanda Plan ve Bütçe Komisyonu na da tali olarak havale edilmektedir. Dolayısıyla hangi işin hangi komisyonda ya da komisyonlarda görüşüleceğine ve hangi komisyonun esas hangisinin/hangilerinin tali olacağına karar vermede tek bir ölçüt kullanılmadığından her somut havaleyi kendi içinde değerlendirmek gerekir. STK STK lar tasarı ya da tekliflerin hangi komisyonlara gönderildiği bilgisini TBMM internet sayfasından öğrenebilir. Bunun için internet üzerinden izlemeleri gereken adımlar şunlardır: adresinden YASAMA VE DENETİM bölümünden Tasarı ve Teklifler başlığına tıklanır. Gelen sayfada tasarı veya teklifin esas numarası ya da tarihi ya da konusu girilir ve sorguyu başlat düğmesine basılır. Gelen formda diğer bilgiler düğmesine basılır. Sayfanın en altında tasarı ya da teklifin hangi komisyonlarda olduğu, bunların hangisinin esas hangilerinin tali olduğu, komisyonlara ne zaman havale yapıldığı, komisyonların işi görüşüp görüşmedikleri, görüştülerse hangi tarihte görüştükleri ve karar tarihleri bilgileri yer alır. Aynı sayfadan tasarı ya da teklifin metnine ve komisyon raporlarına da ulaşılabilir. 78

28 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I Bütçe ve kesinhesap kanunu tasarılarının STK lar açısından önemi nedir? Plan ve Bütçe Komisyonu, bütçe ve kesinhesap kanunu tasarıları dışında mali ve ekonomik hükümler içeren kanun tasarı ve tekliflerini de görüşür. Örneğin vergi düzenlemeleri, yatırım ve harcama gerektiren düzenlemeler, kamu personel rejimini ilgilendiren kanun tasarı ve teklifleri esas komisyon olarak Plan ve Bütçe Komisyonu nda rapora bağlanır. Plan ve Bütçe Komisyonu ayrıca Meclis adına mali denetim yapan Sayıştay ın hazırlayıp gönderdiği raporları görüşme, Sayıştay Başkan ve üyelerini seçme yetkilerine de sahiptir. Ayrıca ilgili yasaları gereği, Merkez Bankası ve Hazine Müsteşarlığı da istemi üzerine Komisyon a birifing vermek durumundadır. STK lar açısından özellikle bütçe ve kesinhesap kanunu tasarılarının görüşülme süreci çeşitli açılardan önemlidir. Kesinhesap kanun tasarısının görüşmelerinde, bütçeye konulan ödeneklerin nasıl harcandığı sorgulanabilir. Bütçe kanunu tasarısının görüşmelerinde ise STK lar kendilerini ilgilendiren kurumların ödeneklerinin artırılması için çalışma yapabilirler. Bütçe ve kesinhesap kanunu tasarılarının komisyonda görüşme süreci STK lar için bir denetim fırsatı olarak kullanılabilir. STK Komisyonları kim toplantıya çağırabilir, hangi konuların görüşüleceğini kim belirler? Komisyon toplantılarının yapılmasına karar vermek komisyon başkanlarının yetkisindedir. Toplantı başkan yoksa başkanvekili o da yoksa sözcü tarafından belirlenir ve yönetilir. Komisyon üye tamsayısının 1/3 ü oranındaki komisyon üyesi de belirli konuları görüşmek üzere komisyonun toplantıya çağrılmasını isteyebilir. Ancak bu durumda da komisyon toplantı çağrısı komisyon başkanı tarafından yapılır. Komisyon başkanları komisyon gündemlerini belirlerken genellikle hükümetten gelen tasarılara öncelik verirler. Bu nedenle tasarıların tekliflere göre görüşülme şanslarının daha yüksek oldu- 79

29 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ Komisyonun toplantıya çağrılması ve komisyon gündeminin belirlenmesi yetkisi komisyon başkanına aittir. STK Esas komisyonların kendilerine havale edilen tasarı ve teklifleri 45, tali komisyonların ise 10 gün içinde görüşmeleri gerekir. ğu söylenebilir. Ancak kimi acil durumlarda hükümet tasarı hazırlama yerine çoğunluğuna sahip olduğu siyasi parti grubu aracılığıyla kanun teklifi verdirmekte ve bu teklifler genellikle grup başkanvekilleri tarafından imzalanmaktadır. Bu tür teklifler, uygulamada diğer tekliflerden daha hızlı görüşülürler. Komisyon başkanlarının genellikle kanun tasarılarını ve bu nitelikteki teklifleri gündeme alıyor olmaları diğer tekliflerin gündeme alınamayacağı anlamına gelmez. Teklifler de tıpkı tasarılar gibi komisyon başkanları tarafından komisyon gündemine alınabilirler. STK lar komisyon gündeminde bulunan tasarı ve tekliflerin görüşülmesini sağlamak için komisyon üyeleri ya da başkanlarına gerekçelerini bildirebilirler; gündeme alınmış bir konuda görüş bildirmek için toplantıya davet edilme ya da gönderdikleri yazılı görüşlerin dikkate alınması isteminde bulunabilirler. Bu görüşler ya da gerekçeler internet üzerinden veya faksla gönderilebileceği gibi yüz yüze temaslarla da aktarılabilir. Komisyon başkan ve üyelerinin STK ların isteklerini dikkate alarak komisyon gündemi belirlemeleri ya da görüşülmekte olan tasarı ve teklife STK ların görüşünü yansıtmaları mümkündür. Bunun için STK ların ele alınmasını istedikleri konulara ilişkin güçlü gerekçeler ve argumanlar üretmeleri sonuç almaları açısından önemlidir. Komisyonlara gönderilen işler için bir görüşme süresi var mıdır, bu sürenin aşılması durumunda ne olur? Esas komisyonlara havale edilen işlerin görüşülmesi için bir asgari ve bir de azami süre bulunmaktadır. Komisyona havale edilen işin incelenebilmesi için komisyonda en az 48 saat beklemesi ve görüşülmeden iki gün önce de komisyon üyelerine ve diğer ilgililere gönderilmesi gerekir. Ancak acil durumlarda bu iki sürenin de göz ardı edilmesi ve işin hemen görüşülmeye başlanması mümkündür. Komisyona havale edilen tasarı ve tekliflerin en çok 45 gün içinde esas komisyonlar tarafından sonuçlandırılması gerekir. Ancak 80

30 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I 45 gün dolduktan sonra tasarı ya da teklif kendiliğinden Genel Kurul a inmez. Tasarı için hükümetin, teklif için teklif sahiplerinin bir dilekçeyle TBMM Başkanlığı na başvurması gerekir. Başvuruda tasarı veya teklifin azami süre olan 45 gün içinde komisyonda görüşülmemesi nedeniyle doğrudan Genel Kurul gündemine alınması istenir. Genel Kurul da yapılacak kısa bir görüşmeden sonra oylamayla işin Genel Kurul gündemine alınıp alınmamasına karar verilir. Ancak komisyonlarda görüşülmeden bu şekilde Genel Kurul gündemine doğrudan giren tekliflerin görüşülerek kanunlaşması çok nadir görülen bir durumdur. Burada anlatılanların tümü esas komisyonlar için geçerlidir. Tali komisyonlarda 10 günlük bir görüşme süresi vardır. Bu süre aşılırsa esas komisyon tali komisyonun görüşünü bekleyip beklememe konusunda takdir yetkisine sahiptir. Komisyon toplantılarına kimler katılabilir, STK lar toplantılara nasıl katılabilir? Komisyon toplantılarına sadece komisyon başkanı tarafından davet edilenler katılabilir. Komisyon başkanları, toplantılara komisyon üyelerini, Başbakanlık ve ilgili bakanlıklar ya da yetkilendirilmiş hükümet temsilcisini, siyasi parti gruplarını, ilgili komisyon başkanlıklarını ve kanun teklifinde imzası bulunan milletvekillerinden ilk imza sahibini davet etmek zorundadır. Komisyon üyesi olmayan diğer milletvekilleri de komisyon toplantılarına katılma hakkına sahiptirler. Komisyon üyesi olmayan milletvekilleri komisyonda söz alarak konuşabilirler ancak oy kullanamaz ve değişiklik önergesi veremezler. Konunun uzmanları da gerekli görülürse komisyon toplantılarına çağrılabilirler. Basın kuruluşları temsilcileriyle ilgili olarak bir kural bulunmamakla birlikte, uygulamada basına komisyon toplantısına davet yazısı gönderilmektedir. Farklı uygulamalar olmakla birlikte, genellikle görsel basının sadece toplantının başında görüntü almasına izin verilmekte ve yazılı basının başından sonuna toplantıyı izlemesine olanak tanınmaktadır. 81

31 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ STK STK lar konusunda İçtüzükte herhangi bir kural olmamakla birlikte, komisyon başkanlarının uygulamada ilgili STK ları da toplantılara davet ettikleri görülmektedir. Komisyon başkanları ilgili STK ları belirlerken kendilerine ulaşan istemleri de dikkate alırlar. Kuşkusuz konuyla ilgilenen bütün STK ların toplantıya davet edilmesi mümkün olmayabilir. Çünkü hem ilgili bütün STK ların oturacağı bir mekan hem de çağrılan STK ların tümünü dinlemeye yetecek zaman bulunmamaktadır. Dolayısıyla toplantıya davet edilecek STK lar belirlenirken daha çok diğer STK ları da temsil yeteneğine sahip, kamuoyunda da tanınan, belirli bir alanda yoğun bir etkinliği olan, komisyonu aydınlatmaya ve bilgilendirmeye yeterli olduğu düşünülen STK lar seçilmeye çalışılmaktadır. Yapılacak seçimin doğru bir seçim olabilmesi için STK ların da yapabilecekleri şeyler vardır. STK ların kendileriyle ilgili teklif ve tasarıları izlemeleri, ilgili komisyonlarla temasa geçerek toplantıya katılma isteğinde bulunmaları, hem STK ların amaçlarının gerçekleşmesi hem de komisyonların konuyla gerçekten ilgili olan STK ları belirlemesini sağlar. Böylelikle komisyonun daha güçlü bilgilere dayanarak daha doğru kararlar vermesi olanaklı hale gelir. STK lar, komisyon toplantılarına katılma isteminde bulunabilmek için komisyonların iletişim bilgilerine TBMM internet sayfası üzerinden ulaşabilirler. Bunun için izlenmesi gereken yol: adresinden KOMİSYONLAR İhtisas başlığına tıklanır. Gelen sayfada bütün ihtisas komisyonlarının adları görünür. İstenen komisyon üzerine tıklanır. 82

32 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I Gelen sayfada komisyonun telefon ve faks numaraları, e-posta adresi bulunur. Aynı sayfada komisyonda bulunan işlerin, komisyonun raporunu verdiği ve vermediği işlerin linkleri görünmektedir. Böylece STK lar ilgilendikleri tasarı ve teklifin komisyonda görüşülüp görüşülmediğini öğrenebilecekleri gibi, görüşülmemiş bir teklifle ilgili olarak yapılacak görüşmelere katılma isteklerini aynı sayfadaki telefon, faks veya e-postayla aracılığıyla bildirebilirler. STK ların komisyon toplantısına katılmadan önce nelere dikkat etmeleri gerekir? Komisyon toplantılarına sadece komisyon başkanı tarafından davet edilenler katılabilir. Komisyonlar genellikle haftanın bir günü sabah saatlerinde çalışmaktadırlar. Genel Kurul un çalışma saatlerinde komisyon toplantısı yapılamadığı için komisyon toplantıları en geç saat te sona ermektedir. Bu süre içinde toplantıya davet edilen herkesin ve komisyon üyelerinin tümünün görüşlerini açıklaması mümkün olmayabilir. Toplantıya davet edilen STK ların birbirlerinden haberdar da olamayabileceği göz önünde bulundurularak davetli STK ların toplantıdan makul bir süre önce bir araya gelerek uzlaştıkları noktaları vurgulama konusunda bir strateji oluşturmaları yararlı olabilir. Bu yolla ortak noktalar değişik STK lar tarafından tekrarlanmamış olur ve STK ların herbiri diğer STK larla paylaşmadığı görüşleri açıklama olanağını elde etmiş olur. STK Görüşlerin olabildiğince kısa sürede ve net biçimde açıklanması, zaman tasarrufu sağlayarak daha fazla görüşün dile getirilmesine olanak tanır. Bütün bunlar için iyi bir ön çalışma yapılmış olması STK ların sürece daha etkin katılımını sağlayacaktır. 83

33 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ Komisyon toplantılarında kimler söz alabilir, toplantıya davet edilen STK lara söz verilmesi zorunlu mudur? Komisyon toplantıları komisyon başkanları tarafından yönetilir. Kimlerin söz alacağına komisyon başkanı karar verir. STK Komisyon toplantıları komisyon başkanları tarafından yönetilir. Komisyon başkanları öncelikle komisyon üyeleri ile toplantıya çağırılan hükümet üyeleri ya da temsilcilerine söz verirler. Genellikle önce hükümet üyesi ya da temsilcisi veya teklifteki ilk imza sahibi görüşülmekte olan tasarı ya da teklifin gerekçesini açıklar. Görüşülmekte olan tasarı ise hükümet tarafından, kanun teklifi ise teklif sahibi tarafından gerekçenin açıklanmasından sonra komisyon üyeleri görüşlerini açıklarlar ve sorularını sorarlar. Bundan sonra toplantıya katılan komisyon üyesi olmayan milletvekillerine söz verilir. Toplantıya davet edilen STK lar ile uzmanlara komisyon başkanları tarafından söz verilir; söz verme zamanı komisyon başkanının takdirindedir. Komisyon başkanları genellikle komisyonun bilgilenme ihtiyacı içinde olduğunu düşündükleri yerlerde ilgili STK temsilcilerine ve uzmanlara söz verir. Ancak bazen zaman darlığı gibi nedenlerle toplantıya davet edilen herkese söz verilemediği de görülmektedir. Bu gibi durumlarda STK ların görüşlerini yazılı olarak komisyon başkanına, üyelerine ya da komisyon uzmanına iletmeleri yararlı olabilir. Bu görüşler yazılı halde değilse, daha sonra yazılı hale getirilerek e-posta ya da faksla komisyona iletilebilir. Komisyon görevlileri kimlerdir, komisyon uzmanları ne iş yaparlar? Komisyonların her birinde komisyon uzmanı, komisyon sekreteri ve komisyon memuru bulunur. Komisyon uzmanları, komisyon gündeminin hazırlanıp dağıtılmasından komisyon raporlarının yazılmasına kadar önemli görevlere sahiptirler. 84

34 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I STK lar görüşlerini komisyonlara iletmek için komisyon uzmanlarından yardım alabilirler. Yine komisyon uzmanlarından komisyondaki işler ve toplantılar hakkında bilgi alınabilir. Komisyon uzmanlarının bulunmadığı ya da onlara ulaşılamadığı durumlarda komisyon memuru ya da sekreteri de bu konularda yardımcı olabilir. Özetle söylemek gerekirse, STK lar komisyonla diyalog kurmak istediklerinde başta uzmanlar olmak üzere komisyonun idari görevlileriyle temasa geçebilirler. STK Komisyonların her birinde komisyon uzmanı, komisyon sekreteri ve komisyon memuru bulunur. Komisyonlarda tasarı ve teklif metinleri üzerinde değişiklik yapılabilir mi, yapılabilecek değişikliğin sınırı nedir? Kuşkusuz komisyonda yapılan görüşmeler metin üzerinde bir değişiklik yapılması gereğini doğurabilir. Bu durumda verilecek değişiklik önergeleriyle metin üzerinde değişiklik yapılabilir. Ancak komisyon tarafından yapılabilecek değişikliklerin bir sınırı olmalıdır. Aksine örneklerine rastlamak mümkünse de, STK ların değişiklik talebinde bulunurken bu sınırları dikkate alması yararlıdır. Birinci kural, komisyonda yapılacak değişikliğin sadece değiştirilmek istenen kanunla sınırlı olmasıdır. STK Örneğin Dernekler Kanunu nda değişiklik yapmak üzere hazırlanan bir tasarı üzerinde verilecek değişiklik önergelerinin sadece bu Kanun a ilişkin olması gerekir. Bu Kanun görüşülürken Belediye Kanunu üzerinde verilecek bir değişiklik önergesinin işleme alınmaması gerekir. İkinci kural, önerilen değişikliğin değiştirilen kanunun değiştirilen maddelerine ilişkin olmasıdır. STK Örneğin Dernekler Kanunu nun 5. ve 7. maddelerinde değişiklik 85

35 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ Komisyonlarda komisyon üyelerince verilen değişiklik önergelerinin kabul edilmesiyle, tasarı ve teklif metinleri üzerinde değişiklik yapılabilir. STK öngören bir tasarı görüşülürken aynı Kanun un 9. maddesine yönelik bir değişiklik önergesi verilmemelidir. Bu kuralın istisnası değişiklik önergesiyle yapılmak istenen değişikliğin tasarı veya teklifle çok yakın bir ilgisinin bulunması halidir. Komisyonlarda değişiklik önergesini kimler verebilir, kimler oy kullanabilir ve STK ların bu tür bir hakları var mıdır? Komisyonlarda değişiklik önergesi verme ve oy kullanma hakkı yalnızca komisyon üyelerine aittir. Sadece STK lar değil, diğer milletvekilleri ve diğer katılımcılar da değişiklik önergesi veremezler ve oy kullanamaz. Ancak bu durum harcanan çabaların boşa gideceği anlamına gelmez. STK lar ya da diğer katılımcılar tarafından dile getirilen görüşlerin komisyon üyeleri tarafından benimsenmesi halinde her zaman önergeye dönüştürülmesi ve diğer üyelerin oylarıyla kabul edilmesi olasılığı vardır. Değişiklik önergelerinin belli bir formatı var mıdır? STK Değişiklik önergeleri ilgili komisyon başkanlığına yazılmış bir dilekçe biçimindedir. Önergenin komisyon üyelerinden en az birisi tarafından imzalanmış olması gerekir. Önergede ayrıca yapılmak istenen değişikliğin bir gerekçesi mutlaka bulunmalıdır. Bir önerge ile sadece bir maddede değişiklik yapılması istenebilir; bütün değişikliklerin tek önergede yapılması istenemez. Önergelerde bir maddenin çıkarılması, bütünüyle değiştirilmesi istenebileceği gibi maddede geçen belirli bir ibarenin cümlenin, bendin ya da fıkranın değiştirilmesi, çıkarılması ya da bunların eklenmesi istenebilir. 86

36 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I STK ların komisyonda görüş açıklamış olmaları ve bu görüşün haklılığının kabul edilmiş olması, sonuç almak için yeterli değildir. Bu nedenle bu görüşün bir değişiklik önergesi formatında hazırlanması gerekir. STK ların yukarıda belirtilen kurallar doğrultusunda değişiklik önergesi taslağı hazırlamış olmaları sonuç almaları için önemlidir. Komisyonun toplanması ve karar alması için belli bir çoğunluğu var mıdır? Komisyonların toplantı yetersayısı, üye tamsayısının 1/3 üdür. Örneğin 26 üyeli bir komisyonun toplanabilmesi için en az 9 üyesinin hazır bulunması gerekir. Komisyonlar toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar alırlar. Örneğin 9 üye ile toplanan bir komisyonun en az 5 üyesinin aynı yönde oy kullanmış olması gerekir. Ancak toplantıya katılan üye sayısı arttıkça, karar alınabilmesi için gerekli olan sayı da yükselmektedir. Örneğin 20 üyenin katıldığı bir toplantıda karar alabilmek için en az 11 üyenin aynı yönde oy kullanmış olması gerekir. Komisyonlar alt komisyon kurabilirler mi, alt komisyonlar STK lar için ne ifade ederler? Komisyonlar, özellikle inceleme ve araştırma gerektiren konularda alt komisyonlar kurabilir. Alt komisyon kurmak sıkı yöntem kurallarından uzaklaşmaya imkân tanıdığı için daha rahat bir uzmanlık çalışması yapılmasını sağlar. Komisyonlar ve Genel Kurul alt komisyonlara göre kalabalık kurullar olduğundan ve yöntem kurallarına bağlı olduklarından düşüncelerin ifade edilmesi çok kolay olmayabilir. Alt komisyonlar bu bakımdan büyük avantajlara sahiptirler. Çünkü az sayıda kişinin daha sık ve daha uzun zaman dilimleri için bir araya gelmeleri daha kolaydır. Basın mensupları, toplantılara girmediğinden milletvekillerinin düşüncelerini rahatça ifade etmeleri kolaylaşır. Alt komisyonlar daha çok kişiyi ve daha uzman kişileri dinleme şansına sahiptirler. Özetle söylemek gerekirse alt komisyonlarda tam bir uzmanlık çalışması yapılabilir. STK Komisyonların toplantı yetersayısı, komisyon üye tamsayısının 1/3 üdür. 87

37 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ Komisyonlar, daha fazla inceleme ve araştırma gerektiren konularda alt komisyonlar kurabilir. STK STK ların alt komisyonlarda görüşlerini aktarmaları çok daha kolaydır. Bu yüzden STK ların kendileriyle ilgili konularda kurulan alt komisyonları izlemeleri ve alt komisyon üyelerine bilgi ve belge sağlamaları önem taşır. STK lar bu amaçla alt komisyon üyeleriyle yüzyüze görüşme talebinde bulunabilecekleri gibi görüş ve önerilerini e-posta ortamında da alt komisyonlara iletebilirler. STK ların alt komisyon kurulup kurulmadığı, alt komisyon kurulduysa ne aşamada olduğu, alt komisyon toplantılarının ne zaman nerede yapılacağı gibi soruların cevaplarını alacağı görevliler komisyon uzmanlarıdır. Çünkü alt komisyon toplantılarıyla ilgili herhangi bir duyuru bulunmaz. Komisyonlarda görüşmeler hangi aşamalardan geçer? Komisyonlara havale edilen tasarı ve teklifler aşağıdaki süreci izler: Komisyona Havale Gündeme alma Tümü üzerinde görüşme Maddelere geçilmesinin oylanması Madde üzerinde konuşmalar ve soru cevaplar Her maddenin ayrı ayrı görüşülmesi Maddelere geçilmesinin kabulü Maddelere geçilmesinin reddi Değişiklik önergeleri işlemi Önergenin reddi Önergenin kabulü Alt komisyon kurulması ve alt komisyon raporu RED RAPORU Tasarının kabulü Maddenin önergeli ya da önergesiz kabulü Bütün maddeler onaylandıktan sonra tasarının tümünü oylanması Tasarının reddi 88

38 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I Komisyonlar kararlarını Genel Kurul a nasıl bildirirler? Komisyonlara gönderilen tasarı ve teklifler görüşüldükten sonra bir rapora bağlanarak Genel Kurul a gönderilir. Komisyon raporu iki bölümden oluşur: Birinci bölüm, komisyonun gerekçelerini açıklayan rapor bölümüdür. Rapor bölümünde görüşülen tasarı veya teklifin adı, esas numarası, Başkanlığa geliş ve komisyonlara havale edilme tarihleri, havale edildiği komisyonlar, toplantının tarihi ve sayısı, toplantıya katılan temsilciler, tasarı veya teklif hakkında genel bilgiler, varsa alt komisyon raporu ve alt komisyonun çalışmaları hakkında bilgiler, tasarı veya teklif hakkında komisyonda ileri sürülen görüşler, komisyonca yapılan değişiklikler ve gerekçeleri, hangi üyenin hangi yönde oy kullandığı gibi hususlar yer alır. Raporun sonunda muhalif kalan üyelerin muhalefet şerhleri de yer alabilir. Komisyonlar tasarı ve teklifleri görüştükten sonra bir rapor ve bir metin hazırlayarak Genel Kurul a gönderir. İkinci bölüm, komisyonun kabul ettiği metinden oluşur. Komisyonca maddede hiçbir değişiklik yapmamışsa sadece maddenin aynen kabul edildiği belirtilir. Değişiklik yapılan maddeler ise değişiklik yapıldığı şekliyle yeniden yazılır. Yasa yapımı dışında görevleri olan komisyonlar hangileridir? Komisyonlar bölümünde şimdiye kadar kanun yapımı işiyle uğraşan komisyonlar ve komisyonlarda kanun yapım süreci anlatılmıştır. Ancak komisyonların bazıları kanun yapım sürecinde yer almazlar. Aslında denetim işlevi gören bu komisyonlar STK ların yoğun ilgisini çekebilecektir. 89

39 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ Yasa yapımı dışındaki işlerle ilgili komisyonlar şunlardır: Yasa yapımı dışında görevleri olan Komisyonlar Dilekçe İnsan Haklarını İnceleme KİT Kanun tasarı ve teklifi görüşebilmekle birlikte başka birtakım görevleri de bulunan, bir başka deyişle hem yasa yapımında rol alan hem de denetim işlevi gören veya farklı görevleri bulunan komisyonlara da ayrıca değinmekte yarar vardır. Bu komisyonlar, Avrupa Birliği Uyum Komisyonu ve Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu dur. Dilekçe Komisyonu nun görevi nedir? Dilekçe Komisyonu, kişilerin Anayasada tanımlanmış olan dilekçe hakkının kullanımını sağlayan bir komisyondur. Anayasaya göre vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye de ikamet eden yabancılar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri hakkında, yetkili makamlara ve TBMM ye yazı ile başvurma hakkına sahiptir. Kendileriyle ilgili başvuru yapanlara sonuç gecikmeksizin yazılı olarak bildirilir. Dilekçe Komisyonu bu hüküm doğrultusunda kurulmuş olan ve TBMM ye sunulan dilekçeleri inceleyerek gerekli işlemleri yapan bir komisyondur. 90

40 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I TBMM de dilekçeler nereye sunulmalıdır? STK temsilcileri çeşitli taleplere ilişkin bireysel olarak dilekçe haklarını kullanarak Dilekçe Komisyonuna başvurabilirler. STK Dilekçe Komisyonu nun iletişim adresleri şöyledir: Türkiye Büyük Millet Meclisi Dilekçe Komisyonu Bakanlıklar / ANKARA Telefon : 0(312) Faks : 0(312) E-posta: dilekcekom@tbmm.gov.t r Dilekçede aranacak şartlar nelerdir? DİLEKÇEDE ARANACAK ŞARTLAR Dilekçinin adı, soyadı Dilekçinin imzası Tarih Adres Konu ve özet Öz ve anlaşılır istek ve şikayet Resmi belgelerin fotokopisi İdari yolların tüketilmesi Yargı mercilerin görev alanına girmeme ya da bu merciler tarafından karar verilmiş olmaması 91

41 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ Dilekçenin başvuru formu nasıldır? Dilekçe Komisyonu, vatandaşların ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye de ikamet eden yabancıların kendileriyle veya kamuyla ilgili gördükleri dilek ve şikâyetlerini inceleyen komisyondur. Başvuru Formu TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ DİLEKÇE KOMİSYONU Konu: Tarih... /... /... Saygılarımla arz ederim. Adres: Adı Soyadı imza İlçe / İl: 92

42 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I Dilekçenin verilmesi üzerine Komisyon tarafından hangi işlemler yapılır? Dilekçe Komisyonu nun; başkan, başkanvekili, sözcü ve kâtibinden oluşan Başkanlık Divanı, Komisyon a gelen dilekçeleri inceleyerek; 1. Belli bir konuyu ihtiva etmeyen, 2. Yeni bir kanunu veya bir kanun değişikliğini gerektiren, 3. Yargı mercilerinin görev alanına giren konularla ilgili olan veya haklarında bu merciler tarafından verilmiş bir karar bulunan, 4. Yetkili idarî makamlarca verilen kesin cevap suretini ihtiva etmeyen, 5. Kanunun dilekçede bulunmasını zorunlu gördüğü şartlardan herhangi birini taşımayan dilekçelerin görüşülemeyeceğini karara bağlar. Komisyon Başkanlık Divanı, bu kararlarını bastırır ve TBMM üyelerine dağıtır. Dağıtım tarihinden itibaren 15 gün içinde itiraz olunmayan Başkanlık Divanı kararları kesinleşir ve durum dilekçe sahiplerine yazılı olarak bildirilir. Komisyon Başkanlık Divanı; görüşülemeyeceğini karara bağladığı dilekçelerden, kanun olarak düzenlenmelerinde toplumsal yarar gördüklerinin birer örneğini TBMM Başkanlığına ve Başbakanlığa bilgi olarak gönderir. Komisyon Başkanlık Divanı nın görüşülmesini uygun gördüğü 93

43 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ dilekçeler ile uygun görmediklerinden süresi içinde itiraza uğrayanlar Komisyon Genel Kurulu na sevk edilir. Komisyon Genel Kurulu, kendisine gönderilen dilekçeleri inceleyerek karar konusu olup olamayacakları yönünde bir karar verir. Komisyon Başkanlık Divanı, Komisyon Genel Kurulu nca alınan kararları bastırır, bütün milletvekillerine ve bakanlara dağıtır. TBMM nin her üyesi Komisyon Genel Kurulu nun kararına, kararın dağıtım gününden itibaren 30 gün içinde gerekçeli bir yazıyla itiraz edebilir. Aksi halde, dilekçe hakkındaki karar kesinleşir. Komisyon Genel Kurulu, itiraz edilen dilekçeler için, itiraz tarihinden itibaren 30 gün içinde bir rapor düzenleyerek TBMM Başkanlığı na sunar. TBMM nin alacağı karar kesindir. Kesinleşen kararlar, dilekçe sahiplerine ve ilgili bakanlıklara bildirilir. Bakanlar kesinleşen kararlar hakkında yaptıkları işlemi, kendilerine yapılan bildiri tarihinden itibaren 30 gün içinde, Komisyon Başkanlığı na yazıyla bildirirler. Komisyon Genel Kurulu, bunlardan gerekli gördüklerinin Genel Kurulda görüşülmesini isteyebilir. Bu takdirde, Komisyon kendi görüşünü belirten bir rapor hazırlayarak TBMM Başkanlığı na sunar. STK STK temsilcileri dilekçeleri ile ilgili süreci izleyerek ve itiraz edilmesi gerektiğinde milletvekilleri ile temasa geçerek itiraz edilmesi talebinde bulunabilirler. Neden itiraz edilmesi gerektiğine ilişkin argumanlarla birlikte itiraz süresi içinde istemde bulunulduğunda, itiraz mekanizması işletilmiş olur. STK lar ayrıca komisyon 94

44 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I üyeleriyle temasa geçerek dilekçeleri hakkında bilgi ve belge aktarabilirler. Dilekçe sahipleri dilekçelerinin hangi aşamada olduğunu nereden öğrenebilirler? Dilekçe hakkını kullananlar, dilekçelerinin hangi aşamada olduğunu Komisyon un internet sayfasından öğrenebilirler. Bu nedenle dilekçelerinin tarih ve sayısını bilmeleri gerekir. Dilekçenin tarih ve sayısı bilgisiyle birlikte aşağıdaki adımlar izlenir: adresinden KOMİSYONLAR bölümünden İhtisas başlığına tıklanır. Gelen komisyon listesinden Dilekçe Komisyonu seçilir. DİLEKÇE SORGU düğmesine basılır. Gelen sayfada dilekçenin tarih ve sayısı girildikten sonra Sorgula düğmesine basılır. Dilekçe Komisyonu nun ilgili sayfasında dilekçelerin izlediği yol, komisyonun verdiği kararlar vb. bilgilere ulaşılması mümkündür. STK İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu nun görevleri nelerdir? İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, dünyada ve ülkemizde insan haklarıyla ilgili konulardaki gelişmeleri izlemek, uygulamaların ilgili düzenlemelerle uyumunu sağlamak ve başvuruları incelemek amacıyla kurulmuştur. Komisyon un görevleri, 3686 sayılı İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Kanunu nda şöyle sayılmıştır: 95

45 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ l İnsan hakları konusunda uluslararası düzeyde gerçekleşen gelişmeleri takip etmek, l Ülkemizce onaylanan uluslararası antlaşmalar ile mevzuatın uyumunu sağlamak için ulusal mevzuatta gerekli değişiklikleri önermek, İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, dünyadaki ve ülkemizdeki insan haklarıyla ilgili konulardaki gelişmeleri izleyen, uygulamaların ilgili düzenlemelerle uyumunu sağlayan ve bu konudaki başvuruları inceleyen komisyondur. l İstem üzerine, diğer komisyonların gündemlerinde bulunan konular hakkında görüş bildirmek, l İnsan hakları ihlalleri ile ilgili bireysel başvuruları incelemek, l Gerektiğinde diğer ülkelerde gerçekleşen insan hakları ihlallerini incelemek, l İnsan hakları ihlalleri ile ilgili yıllık raporlar hazırlamak. İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu na hangi konularda başvuru yapılabilir? Komisyon kişi ve kuruluşlardan gelen ve hak ihlali içeren şikayet dilekçelerine işlem yapar. Temel hak ve özgürlüklerinden birisinin ihlal edildiğine inanan her birey ve STK Komisyon a başvuru yapabilir. Başvurularda dikkat edilmesi gereken husus ulusal ve uluslararası insan hakları belgelerinde yer alan temel hak ve özgürlüklerden birisine yönelik bir ihlalin var olması iddiasıdır. Emeklilik sorunu veya benzeri sorunlarla ilgili olarak TBMM Dilekçe Komisyonu na başvurulması gerekir. Komisyon un internet sayfasında da açıklanmış olan başvuru konuları şunlardır: 96

46 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I Ayrımcılık yasağı Örgütlenme özgürlüğü Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı Bilim ve sanat özgürlüğü Sosyal güvenlik hakkı Çalışma hakkı Yaşama hakkı Basın özgürlüğü Aile kurma ve ailenin korunması hakkı Çalışma ve sözleşme özgürlüğü Sığınma hakkı Sağlık ve hasta hakkı İşkence yasağı Düşünce ve ifade özgürlüğü Yerleşme ve seyahat özgürlüğü Eğitim ve öğrenim hakkı İhraç, sınır dışı veya iade etme yasağı Kamu hizmetlerine girme hakkı Kötü muamele yasağı Din ve vicdan özgürlüğü Seçme ve seçilme hakkı Mülkiyet hakkı Uyrukluk hakkı Maddi ve manevi varlığı geliştirme hakkı Kölelik ve zorla çalıştırma yasağı Haberleşme özgürlüğü Hak arama hurriyeti Kadın hakları Dilekçe hakkı Azınlık hakları Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı Konut Adli hata sonucu dokunulmazlığı Engelli hakları Bilgi edinme tazminat hakkı hakkı Tutuklu ve hükümlülerin hakları Adil yargılanma hakkı Özel hayatın gizliliği hakkı Çocuk hakları Yaşlıların hakları Çevre hakkı Hak ihlali içermeyenler Komisyona sunulan dilekçeler nasıl gönderilmelidir? Temel hak ve özgürlüklerinden herhangi birinin ihlal edildiğine inanan her birey ve STK mektup, faks veya e-posta ile Komisyon a başvurabilir. Adres: Türkiye Büyük Millet Meclisi İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Bakanlıklar / ANKARA Telefon: 0(312) Faks: (0.312) E-Posta: insanhaklarikom@tbmm.gov.tr 97

47 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ Dilekçelerde aranan şartlar nelerdir? DİLEKÇEDE ARANACAK ŞARTLAR Dilekçinin adı, soyadı Dilekçinin imzası Tarih Adres Konu ve özet Öz veanlaşılır istek ve şikayet Resmi belgelerin fotokopisi İdari yolların tüketilmesi Yargı mercilerin görev alanına girmeme ya da bu merciler tarafından karar verilmiş olmaması Komisyonla ilgili bilgilere internet üzerinden ulaşılabilir mi, sayfada hangi bilgiler bulunmaktadır? STK İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu na Komisyon un internet adresinden ulaşılabilir. Bunun için aşağıdaki adımlar izlenmelidir: adresinden KOMİSYONLAR bölümünden İhtisas başlığına tıklanır. Gelen komisyon listesinden İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu seçilir. Komisyon sayfasında; komisyon üyelerinden, Komisyon a başvurunun koşullarına, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ne başvuru formundan formun doldurulma yöntemine kadar çok sayıda bilgi ve belgeye ulaşılmaktadır. 98

48 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I KİT Komisyonu nun görevleri nelerdir? Sermayesinin yarısından fazlası devlete ait olan kamu kuruluş ve ortaklıkları, bir başka deyişle kamu iktisadi teşebbüsleri (KİT) meclis tarafından denetlenir. KİT lerin hesap ve işlemlerinin meclisteki denetiminin odağında KİT Komisyonu yer alır. Bu denetimin esasları, 3346 sayılı Kanun la düzenlenmiştir. 35 üyeden oluşan Komisyon un kuruluş amacı; kamu kaynağı kullanan KİT lerin durumunu, ulusal ekonomiye faydalı olabilmeleri için özerk bir tarzda, ekonominin kuralları ve gerekleri dahilinde, verimlilik ve karlılık ilkeleri doğrultusunda yönetilerek kuruluş amaçlarına ulaşılıp ulaşılmadığını, faaliyetlerinin mevzuata, kalkınma planına ve yıllık programlara uygunluğunu denetlemektir. KİT Komisyonu, sermayesinin yarısından fazlası devlete ait olan kamu kuruluş ve ortaklıklarını (KİT) Meclis adına denetleyen komisyondur. KİT Komisyonunun internet sayfasına komisyon/kit/index.htm adresinden erişilebilir. Komisyonun denetim süreci nasıl işler? KİT Komisyonu, Sayıştay raporları ve kendi belirlediği konular üzerinden incelemesini yapar. Bu raporlar, her teşebbüsün bilançosu, mali tabloları ve netice hesaplarıyla birlikte sektör analizi içerisinde performans değerlendirmesini kapsar. KİT Komisyonu nun denetlediği KİT lerin bir kısmı statülerine göre ibra edilir; genel kurulları Türk Ticaret Kanunu na veya özel kanunlara bağlı şirket ve kurumlar üzerinde ise Komisyonda sadece genel görüşme yapılır. Komisyon un çalışmaları sırasında denetlenen kuruluşların yöneticileri ve ilgili bulundukları bakanlık temsilcileri ve ilgili kurum ve kuruluş yetkilileri ile Sayıştay yetkilileri bulunur ve gerekirse dinlenir. 99

49 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ KİT lerin durumu seçilen raportörler ve kurulan alt komisyonlar eliyle incelenebilir ve kuruluşlarda yerinde inceleme yapılabilir. Komisyon, alt komisyonların ve raportörlerin raporlarını, Sayıştay raporlarını, ilgili kuruluş ve bakanlıkların görüşleriyle denetlenen kuruluşların cevaplarını birlikte ele alarak kuruluşların durumlarını inceler. Bunların bilanço ve netice hesaplarını tasvip ederek/ etmeyerek yönetim kurullarının ibra edilmesine/edilmemesine gerekçeli olarak karar verir. Komisyon un, bütün KİT leri kapsayan raporları basılıp milletvekillerine dağıtılır, TBMM tutanağına eklenir ve hükümete iletilir. Dağıtılan rapora itiraz edilirse, Komisyon un itiraza yönelik görüşünü içeren rapor üzerinde Genel Kurul da genel görüşme açılır. Genel görüşme sonunda yönetim kurullarının ibra edilmesine/edilmemesine karar verilir. İbra edilmeyen kuruluşların sorumluları hakkında genel hükümlere göre adli kovuşturma veya işlem yapılabilmesi için karar, TBMM Başkanlığı nca Başbakanlığa ve ilgili adli merciye bildirilmektedir. 22. Dönem de Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma Genel Müdürlüğü, Türkiye Şeker Fabrikaları, Eti Holding, Emlak ve Halk Bankaları, Atatürk Orman Çiftliği gibi kuruluşların çeşitli yıllara ait hesap ve işlemleri ibra edilmemiştir. KİT Komisyonu nda STK katılımı söz konusu mudur? STK Uygulamada KİT Komisyonu nda STK katılımı yoktur. Hukuki olarak bir engel bulunmamasına rağmen Komisyon da böyle bir gelenek oluşmamıştır. Komisyon un, teknik anlamda mali denetim yapan bir işlev görmesi, çalışmalarında STK katkısının alınmayacağı anlamına gelmemektedir. 100

50 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I Örneğin, özellikle sosyal üretim ve hizmet yönü ağır basan KİT lere ilişkin olarak, bu KİT lerin üretim veya hizmet sunumundan etkilenenleri temsil eden STK ların görüşleri, söz konusu KİT in ekonomik ve sosyal performansının değerlendirilmesine ışık tutabilecektir. Komisyon un alışık olmadığı STK katılımı, başlangıçta tereddütle karşılanma ihtimaline karşın güncel, sağlam, analitik verilerle desteklenmiş görüşler sayesinde uygulamaya geçebilir. Avrupa Birliği (AB) Uyum Komisyonu nun görevleri nelerdir? AB Uyum Komisyonu, Türkiye nin AB ye katılım sürecine ilişkin gelişmeleri izlemek ve müzakere etmek, AB deki gelişmeleri takip etmek ve bu gelişmeler konusunda TBMM yi bilgilendirmek, kanun tasarı ve tekliflerinin AB mevzuatına uygunluğunu incelemek üzere 4847 sayılı Kanun la kurulmuştur. Komisyonun internet sayfasına adresinden erişilebilir. 24. Dönem de 26 üyeden oluşturulan Komisyon un üyeleri belirlenirken İngilizce veya Fransızca yı anlama, konuşma ve yazma düzeylerinde iyi bilen, AB hukuku alanında uzman milletvekillerine öncelik tanınmaktadır. AB üyelik sürecine Meclis düzeyinde katkı sağlayan Komisyon un görevleri; l Kanun tasarı ve tekliflerinin AB mevzuatına uygunluğunu inceleyerek komisyonlara görüş sunmak, l Türkiye nin AB ye katılım sürecine ilişkin gelişmeleri izlemek ve müzakere etmek, l Her yasama yılının sonunda Türkiye nin AB ye katılım sürecin- 101

51 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ AB Uyum Komisyonu, Türkiye nin AB ye katılım sürecine ilişkin gelişmeleri izleyen ve müzakere eden, AB deki gelişmeleri takip eden ve bu gelişmeler konusunda TBMM yi bilgilendiren, kanun tasarı ve tekliflerinin AB mevzuatına uygunluğunu inceleyen komisyondur. deki gelişmelere ve Komisyon un o yılki faaliyetlerine ilişkin bir değerlendirme raporu hazırlamak ve TBMM nin ve hükümetin bilgisine sunmak, l AB deki gelişmeleri takip etmek, gerektiğinde yurt dışında incelemelerde bulunmak ve bu gelişmeler konusunda TBMM ni bilgilendirmek, l AB kurumları ile diğer üye ve aday ülke eş parlamentoları ve AB komisyonlarıyla ilişkileri yürütmek, l AB ye katılım konusunda TBMM nin çalışmalarına ilişkin gerekli bilgi ve dokümanları temin etmek, l AB ye katılım konusunda kamuyu bilgilendirici etkinlikler düzenlemek. Komisyon, görevleri ile ilgili olarak, bakanlıklardan, genel ve katma bütçeli dairelerden, mahalli idarelerden, üniversitelerden ve diğer kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlardan bilgi istemek ve ilgililerini çağırıp bilgi almak yetkilerine sahiptir. Komisyon gerekli gördüğünde uygun bulacağı uzmanların bilgilerine başvurabilir. Ankara dışında ve yurt dışında da çalışabilir. AB Uyum Komisyonu STK lar için önemli midir? AB Uyum Komisyonu, AB müzakere sürecini izleyen, AB müktesabatına uyumu gözeten, AB mevzuatı çerçevesinde kanun tasarı ve tekliflerini görüşen bir komisyondur. STK AB üyelik süreciyle yakından ilgilenen STK ların Komisyon la iletişim sağlamaları; AB üyelik süreciyle, AB mevzuatına uyumla ilgili konulardaki talep, görüş ve önerilerini iletmeleri yararlı olacaktır. Uygulamada Komisyon da STK katılımının oldukça zayıf kaldığı görülmektedir. 102