14 NOLU HOMOJEN ALAN ĐÇERĐSĐNDE YER ALAN ESKĐŞEHĐR ĐLĐ MERA TOPRAKLARINDA BULUNAN BĐTKĐLERĐNĐN BELĐRLENMESĐ OZET:

Transkript

1 14 NOLU HOMOJEN ALAN ĐÇERĐSĐNDE YER ALAN ESKĐŞEHĐR ĐLĐ MERA TOPRAKLARINDA BULUNAN BĐTKĐLERĐNĐN BELĐRLENMESĐ Celalettin AYGÜN 1, Đsmail KARA 1, A. Levent SEVER 1, Đlker ERDOĞDU 1, A.Kadir ATALAY 1, Arife AVAĞ 2, Ali. MERMER 3, Aytaç ÖZAYDINLI 3, Hakan YILDIZ 3, Öztekin URLA 3, Murat AYDOĞDU 3, Ediz. ÜNAL 3, Osman AYDOĞMUŞ 3., Fatma DEDEOĞLU 3, M.Güven TUĞAÇ 3, Harun TORUNLAR 3. Hicrettin CEBEL 4, Oğuz BAŞKAN 4, Mehmet KEÇECĐ 4, Mustafa BOZKURT 4, Atila OCAK 5 1-Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü- ESKĐŞEHĐR 2Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü-ANKARA 3-Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü-ANKARA 4-Toprak Gübre Merkez Araştırma Enstitüsü-ANKARA 5-Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi-ESKĐŞEHĐR OZET: Bu çalışmada; TUBĐTAK tarafından desteklenen Ulusal Mera Kullanım ve Yönetim Projesi kapsamında vejetasyon etütleri yapılan mera alanlarında tespit edilen bitkilerin belirlenmesi çalışmasının Eskişehir ili kısmını içermekte olup, Çalışmada, meralar Nispeten Homojen Ekolojik Alan esasına göre sınıflandırılmış, sınıflandırmalar Coğrafi Bilgi Sistemleri yardımıyla iklim, toprak ve topoğrafik haritalar çakıştırılarak homojen ekolojik alanlar belirlenmiş ve bu alanlar üzerinde alansal ağırlığa bağlı olarak belirlenen uygun sayıdaki noktada vejetasyon ölçümleri yapılarak her bir Homojen Alan için vejetasyon kümeleri (tipleri) tespit edilmiştir. Bu esaslara göre belirlenen homojen alanlardan Eskişehir ili 10 farklı homojen alan ihtiva etmekte olup, bunlardan mera alanlarını kapsayan en geniş ikinci homojen alan ( Eskişehir ili toplam yüzölçümünün % 33,8) ise 14 Nolu homojen alandır. Dünya üzerinde, son yıllarda meraların durum sınıflarının belirlenmesi için geliştirilen metotlarda ve mera vejetasyon dinamiklerinin ortaya konulmasında önemli ilerlemeler kaydedilmiş olup, bu temel çalışmanın yürütülmesinde ana faaliyetlerden birisi mera vejetasyon etütlerinin yapılması olmuştur. Yapılan çalışmalarda Meranın Durum Sınıfına etki eden en önemli faktörler iklim ve toprak özellikleri ile topografya ve otlatma şiddeti olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu özellikler bakımında nispeten homojen alanlardaki meralarda vejetasyonu meydana getiren bitki türlerinin de benzerlik göstermesi bekleneceği düşüncesinden hareketle Vejetasyon bitki tipleri ile toprak özellikleri arasındaki ilişkilerin belirlenmesi, Vejetasyon etüdü yapılan alanlarda toprakların fiziksel ve kimyasal özellikleri ile bitki kompozisyonu arasındaki ilişkiler tespit edilmiştir. Anahtar sözcükler: Homojen Alan, Mera, Bitki

2 DETERMĐNATĐON OF GENOTYPES ON HOMOGENOUS AREA, NUMBRED SĐ 14 ĐN GRASSLAND OF ESKĐŞEHĐR PROVĐNCE Abstract: Grassland is upper most sources in natural wealth in Türkiye. So plants constitute of wealth for both country and the world. One of time most important characteristies of plants in the area is to serve as a source of fodder crops, Partial needs of food for wild and domestic animals area met from these areas. Unfortunately, these areas comprising one over third areas of Türkiye started to lose their ability. In this case it is necessary to improve plant composition and to increase plant growth and yield in these areas. To do this, first determination of plant composition of grassland should be made. Keywords: Homogenous area, Grassland, Plant. GĐRĐŞ: Ülkemizde mera alanları doğal zenginliklerimizin başında gelmekte olup, bu alanlarda bulunan bitkiler gerek ülke gerekse dünya florası için büyük zenginlik oluşturmaktadır. Mera alanlarında bulunan bitkilerin önemli görevlerinden birisi yem kaynağı olmalarıdır ki; çiftlik ve yabani hayvanların yem ihtiyaçlarının büyük bir kısmı bu alanlardan karşılanır. Ülkemiz toplam alanının yaklaşık 1/3 gibi büyük bir kısmını kaplayan mera alanları ne yazık ki aşırı baskı ve düzensiz kullanım sonucu değerlerini kaybetmeye başlamış bazı durumlarda verimi kullanımlarını lüzumsuz kılar hale gelmiştir. Bu gibi durumlarda yine meralardan alınan ve bu alanların asıl yerleşimcileri olan bitkilerin devreye girmesi durumu söz konusu olmaktadır. Bozulan meraların çeşitli yöntemlerle eski haline döndürülebilmeleri için o meranın mevcut durumunun bilinmesi gerekmektedir. Materyal ve Yöntem: 1,Materyal Ulusal Mera Kullanım ve Yönetim Projesi içerisinde, Eskişehir ili mera alanlarında (14 nolu homojen alan) 31 adet mera alanıdır.

3 2. Yöntem Mera Bilgilerinin Toplanması Vejetasyon sürveylerinde, tekerlekli nokta yöntemi (Gökkuş, 1995) ve Modifiye Lup Metodu esas alınmıştır. Toplama alanındaki botanik kompozisyon ise yapılan vejetasyon etüdü sonucunda her bir türün ölçümde rastlanılan sayısının toplam tür sayısına oranlanması ile belirlenmiştir ( Field, Tidmarsh, et al.,1955.) Mera Vejetasyon Etütlerinin Yapılması Lup metodunun modifiye edilmiş bir şekli olan Tekerlekli Nokta Metodu kullanılmıştır.(koç ve Ark.2003) Bitki örtülerindeki türler otlatmaya tepkilerine göre azalıcı, çoğalıcı ve istilacı türler şeklinde sınıflandırılmakta ve bu türlerin oranlarına bağlı olarak mera durum sınıfı ortaya konulmuştur(koç ve ark. 2003). Toplama alanındaki botanik kompozisyon ise yapılan vejetasyon etüdü sonucunda her bir türün ölçümde rastlanılan sayısının toplam tür sayısına oranlanması ile belirlenmiştir (Gökkuş vd., Field, Tidmarsh, et al.,1955.) Toprağı kaplama oranı bitki örtüsünün vejetasyon etüdü sırasında bitkiye rastlanan nokta sayısının, ölçülen toplam nokta sayısına oranlanması ile belirlenmiş, böylece boş alanlar ortaya çıkarılmıştır (Gökkuş,1995). Homojen Alanlar Đçerisinde Yer Alacak Örnekleme Sayılarının Belirlenmesinde Takip Edilecek Esaslar Homojen Alanların Belirlenmesinde her bir homojen alan içerisine düşen durak sayısı homojen alanın büyüklüğüne göre (Taban-Kuzey-Güney olma durumuna göre sayı değişebilir) olacak şekilde ve her bir durakta da 4 lup hattı olması istenmektedir. Ölçümler + veya x şeklinde yapılacaktır. (Her bir örnekleme noktasında 50 cm aralıklarla 400 okuma yapılacaktır) (Şimşek ve. ark.2009) Mera Vejetasyon Etüdü Esnasında Toplanacak Bilgiler: Đli, Đlçesi, Köyü, Mevkii, Koordinat, Rakım, Yöney, Erozyon Durumu, Toprak Derinliği, Eğim, Taşlılık, Otlatma Kapasitesi, Poligon No (Homojen Alan No)Durak No, Mera Kalite

4 Derecesi, Mera Özellikler (Fotoğraf No, Köye Uzaklık, Hakim Bitki Popülasyonu) gibi bilgiler alınacaktır. SONUÇLAR: Şekil: Nolu Homojen Alanın Eskişehir Đli Genelinde Dağılımını Gösterir Harita *Kahverengi taralı alanlar 14 Nolu Homojen Alanlardır. 14 nolu homojen alan olarak nitelendirilen alan Eskişehir ili homojen mera alanları içerisinde ,6 ha (%33,948) ile ikinci büyük homojen alan olarak yer almakta olup bu alanda 31 adet merada vejetasyon etüdü yapılarak vejetasyondaki bitkiler, bitki gurupları belirlenmeye çalışılmıştır. Grafik: Nolu Homojen alanda Yer Alan Bitki Gurupları

5 Çalışma alanı azalıcı, çoğalıcı ve istilacı türler bakımından incelendiğinde; azalıcı türlerin; baklagil 15 adet, buğdaygil 43 adet ve diğerlerinin 4 adet; çoğalıcı türlerin: baklagil 2, buğdaygil 4 ve diğerlerinin 14 adet; istilacı türlerin ise: baklagil 47, buğdaygil 23 ve diğerlerinin 288 adet olduğu tespit edilmiştir. Grafik:2. 14 Nolu Homojen Alan Meralarında Bulunan Azalıcı, Çoğalıcı ve Đstilacı Tür Oranları 14 Nolu Homojen Alan Meralarında Bulunan Azalıcı, Çoğalıcı ve Đstilacı Tür Oranları Çoğalıcı; 16 %11 Đstilacı; 117 %78 Azalıcı; 16 %11 14 nolu homojen alanda bulunan azalıcı ve çoğalıcı türlerin eşit miktarda 16 şar adet (%11), istilacı tür oranlarının ise 117 adet(%78) olduğu belirlenmiştir. Grafik: Nolu Homojen Alanda Bulunan Meralardaki Azalıcı, Çoğalıcı ve Đstilacı Bitki Türlerinin Toprağı Kaplama Sınıflarına Göre Oranları 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 Azalıcı ÇA Çoğalıcı İstilacı 0,

6 Tablo:1. 14 Nolu Homojen Alanda Bulunan Meralardaki Azalıcı, Çoğalıcı ve Đstilacı Bitki Türlerinin Toprağı Kaplama Sınıflarına Göre Oranları Toprağı Kaplama sınıflarına göre % oranları Sınıf No Kaplama Sınıfları % Azalıcı Çıplak Alan Çoğalıcı Đstilacı Tamamı 1 0, ,22 3,89 15,22 34,44 25, ,59 9,41 16,93 25,81 23, ,20 44,90 32,16 25,83 30, ,00 23,55 30,10 9,87 15, ,00 8,00 5,59 4,05 4, ,00 10,25 0,00 0,00 1,47 % Toplamları 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 GenelToplam % 313,75 443,75 643, , ,00 14 nolu homojen alanda bulunan meralardaki azalıcı çoğalıcı ve istilacı türlerin toprağı kaplama sınıflarına göre oranları incelendiğinde % 0,25-5 arası kaplama oranında azalıcı tür 26,22 ila arası kaplama oranında ise 30,20; Çoğalıcı türlerin %0,25-5 arası kaplama oranında çoğalıcı türler 15,22 ila %30-40 arası kaplama oranında ise 5,59; istilacı türlerin % kaplama oranın ise %0,25-5 arası kaplamada 34,44 ila % arası kaplama oranında 1,47 olarak belirlenmiştir.

7 Grafik:4. 13 Nolu Homojen Alanda Bulunan Meraların Durum Sağlık Sınıfları 14 Nolu Homojen Alanda Bulunan Meraların Durum Sağlık Sınıfları riskli orta sağlıklı orta sorunlu orta riskli zayıf sağlıklı zayıf 14 nolu homojen alanda buluna meraların sağlık sınıfları incelendiğinde ise bir(1)(%3,2) meranın riskli orta, 18 adet meranın (%58) sağlıklı orta, bir(1) adet meranın((%3,2) sorunlu orta, bir(1) adet meranın(%3,2) riskli zayıf ve 10 adet meranın(%32) oranında sağlıklı zayıf olduğu belirlenmiştir. Grafik: Nolu Homojen Alanda Bulunan Meraların Durumları 14 Nolu Homojen Alanda Bulunan Meraların Durumları Adet % %29 Islah düşünülebilir Islah edilmelidir Sözü edilen alanda bulunan ve vejetasyon etütleri yapılarak gerek mera bilgileri değerlendirildikten sonra 31 adet meradan 22 âdetinin(%71) ıslahının düşünülebilir durumda, 9 adet meranın ise ıslah edilmesi gerektiği ortaya çıkmıştır. Sonuç olarak; 14 nolu homojen alanda 31 adet meranın vejetasyon etütleri yapılmış olup, 149 adet bitki tespit edilmiş, bu alanda azalıcı, çoğalıcı ve istilacı türlerin belirlendiği ve istilacı

8 türlerin daha yoğun oldukları, yine bu türlerin toprağı kaplama oranlarının kaplama sınıfları(%) göre %0,25-5 ten %40-50 kaplılık yüzdesinde türlere bağlı olarak değişiklik gösterdiği, meraların sağlık sınıfları incelendiğinde ise çoğunlukla sağlıklı orta ve sağlıklı zayıf oldukları, mera durumları incelediğinde ise ıslah edilmeleri gerektiği sonucuna varılmıştır. Teşekkür * Bu çalışma TÜBĐTAK Ulusal Mera Kullanım Ve Yönetim Projesi (Proje No: 106G017) kapsamında yapılmıştır. Desteklerinden dolayı TÜBĐTAK a teşekkürlerimizi sunarız. Literatür: Altın,M., A.Gökkuş,A.Koç,2005. Çayır Mera Islahı.Çayır Mera Yem Bitkileri Havza Geliştirme Daire Başkanlığı.Ankara Field, T. R. O., Vegetational Survey of Management Pastures in New Zealand. Proceedings of XVI International Grassland Congress, p Nice, France. Gökkuş, A., A. Koç B. Çomaklı, Çayır-Mer'a Uygulama Klavuzu. Atatürk Üniv. Zir. Fak. Yay. No: 142, Erzurum. s 12 Koç, A., A. Gökkuş ve M. Altın, Mera durumu tespitinde dünyada yaygın olarak kullanılan yöntemlerin mukayesesi ve Türkiye için bir öneri. Türkiye 5. Tarla Bitkileri Kong., Ekim, Diyarbakır, Tidmarsh, C. E. M. C.M. Havenga, The weel-point method of survey and measurement of semi-open grasslands and karoo vegetation in South Africa. Memoirsof the Botanical Survey of South Africa 29.49, pp. U.Şimşek A. Avağ, M.Uzun,, M.M.Özgöz, E.Aksakal, S.Dumlu, A.Kara 1, Ş.Çakal, H. Yildiz, A. Mermer, A. Koç, A. Gökkuş, R. Hatipoğlu, E. Ünal, Ö. Urla, M. Aydoğdu, H. Torunlar, F.Dedeoğlu, K.A.Özaydin, O.Aydoğmuş, M.G. Tuğaç S. Ünal, Z.Mutlu, Ç.Palta, D.A.Çarkaci, U.Karadavut, T.Yildirim, Ş.Aksoyak, M.Tezel, C.Aygün, A.L.Sever, Đ.Erdoğdu, Đ.Kara, A.Atalay, M.Sürmen, T.Yavuz, M.Avci, S.Çinar, Đ.Đnal, C.Yücel, H.Cebel, M.Bozkurt, M.Keçeci,O.Başkan Türkiye VIII. Tarla Bitkileri Kongresi, Ekim 2009 Hatay, (Poster Bildiri)

9 EK:1. 14 Nolu Homojen Alanda Bulunan Azalıcı, Çoğalıcı ve Đstilacı Türlerin Listesi Bitki Türleri Etki Bitki Türleri Toplam Bothriochloa ischaemum 1 Briza media 2 Coronilla varia 1 Cynodon dactylon 6 Çoğalıcı Dianthus calocephalus 1 Festuca ovina 10 Festuca pratensis 1 Festucasp. 23 Festuca sp. 7 Hedysarum varium 1 Poa bulbosa 1 Stipa bromoides 7 Stipa lessingiana 3 Stipa sp. 3 Teucrium chamaedrys 2 Teucrium polium 11 Toplam Çoğalıcı 80 Bitki Türleri Etki Bitki Türleri Toplam Azalıcı Alopecurus pratensis 2 Bromus intermedius 11 Dactylis glomerata 1 Koeleria cristata 23 Lotus corniculatus 4 Medicago sativa 1 Medicago sp. 3 Onobrychis oxydontha 2 Onobrychis sativa 1 Phleum pratense 2 Poa pratensis 3 Poa sp. 1 Sanquiosorba minor 4 Trifolium hybridum 1 Trifolium repens 1 Trifolium sp. 2 Toplam Azalıcı 62 Bitki Türleri Etki Bitki Türleri Toplam Đstilacı Acantholimon acerosum 9 Acanthus hirsutus 1 Achillea nobilis 1 Achillea wilhelmsii 2 Adonis flammea 2 Adonis aestivalis 4 Aegilops triuncialis 1 Ajuga chamaepitys 1 Alyssum minus 1 Alyssum sibiricum 5 Alyssum sp. 4 Anchusa azurea 1 Androsace villosa 1 Anthemis cretica 5 Anthemis tinctoria 1 Artemisia campestris 3 Artemisia scoparia 3 Artemisia campestris 1 Artemisia sp. 1

10 Asperula lilaciflora 1 Asphodeline taurica 3 Astragalus angustifolius 1 Astragalus melanophrurius 7 Astragalus hirsutus 1 Astragalus macrocephalus 2 Astragalus mesogitanus 9 Astragalus micropterus 3 Astragalus sp. 4 Astragalus strictispinis 1 Astragalus densifolius 7 Astragalus vulnerariae 4 Berberis vulgaris 1 Bromus japonicus 4 Bromus sp. 16 Capsella bursa-pastoris 2 Carduus nutans 1 Carex sp. 1 Centaurea depressa 1 Centaurea urvillei 6 Centaurea virgata 8 Cirsium sp. 3 Convolvulus compactus 12 Crataegus orientalis 1 Cuscuta sp. 1 Dianthus micranthus 4 Dianthus sp. 1 Echinophora teunifolium 1 Erodium sp. 1 Erophila verna 2 Eryngium campestre 24 Euphorbia nicaensis 3 Bitki Türleri Etki Bitki Türleri Toplam Đstilacı Euphorbia sp. 3 Taraxacum officinalis 3 Thymelea sp. 1 Thymus leucostomus 2 Thymus sibthorpii 26 Trigonella lunata 2 Trogopogon longirostris 1 Valerianella coronata 1 Verbascum lasianthum 3 Verbascum cheriantifolium 4 Verbascum sp. 1 Veronica grisebachii 1 Veronica sp. 3 Vicia sp. 1 Ziziphora tenuior 5 Filago pyramidata 1 Foenicum vulgare 2 Galium verum 2 Genista sp. 1 Geranium sp. 2 Globularia orientalis 1 Globularia trichosantha 16 Gundelia tournefortii 1 Helianthemum nummularium 7 Holosteum umbellatum 1 Hordeum murinum 2 Hypericum origanifolium 1 Iris sp. 1 Juncus inflexus 1 Juniperus excelsa 1 Juniperus oxycedrus 1 Lamium garganicum 1 Lamium amplexicaule 1 Linum bienne 3 Matricaria chamomilla 1 Medicago lupulina 1 Minuartia anatolica 2 Minuartia sp. 1 Morina persica 1 Muscari armeniacum 3 Muscari neglectum 1 Myosotis sicula 1 Myosotis sp. 2 Nepeta nuda 1 Nonea caspica 1 Ononis spinosa 3 Ornithogalum sp. 1 Ornithogalum fimbriatum 2 Papaver sp. 1 Paronychia carica 12 Phlomis armeniaca 7 Picnomon acarna 1