TÜRKİYE NİN DOĞAL-EGZOTİK AĞAÇ VE ÇALILARI. II Angiospermler (H-Z) Editör. Bölüm Yazarları (Alfabetik sırayla) Prof. Dr.

Transkript

1

2 TÜRKİYE NİN DOĞAL-EGZOTİK AĞAÇ VE ÇALILARI Ali Kaya (Orman Mühendisi) Barbaros Yaman (Bartın Ü. Orman Fak.) Bilge Tunçkol (Bartın Ü. Meslek Y.okulu) Dilek Oral (İstanbul Ü.Orman Fakültesi) Emrah Yüksel (Artvin Çoruh Ü. Orman F.) Galip Akaydın (Hacettepe Ü. Eğitim Fak.) Gamze Tuttu (Ç.Karatekin Ü. Orman F.) Gençay Akgül (N.H.Bektaş V.Ü. Fen Ed. F.) Güven Aksu (Artvin Çoruh Ü. Orman F.) H.Tuncay Güner (İst. Ü.Orman Fakültesi) Halil Çakan (Çukurova Ü. Fen-Ed. Fak.) Hatice Yılmaz (İstanbul Ü.Orman Fakültesi) Hayal Akyıldırım (Art. Çoruh Ü. Orman F) Meral Avcı (İstanbul Ü. Edebiyat Fakültesi) Mehmet Fırat (Van Y.Yıl Ü. Eğitim Fak.) II Angiospermler (H-Z) Editör Prof. Dr. Ünal Akkemik Bölüm Yazarları (Alfabetik sırayla) Mayıs 2014 Mehtap Öztekin (İç Anadolu Orm. Arş. Enst.) Necmi Aksoy (Düzce Ü. Orman Fakültesi) Nesibe Köse (İstanbul Ü.Orman Fakültesi) Neval G. Özkan (Düzce Ü. Orman Fakültesi) Nihan Koçer (Düzce Ü. Orman Fakültesi) Nurgül Karlıoğlu (İstanbul Ü.Orman Fakültesi) Özgür Eminağaoğlu (Artv. Çoruh Ü. Orman F.) Rüya Yılmaz (Orman Mühendisi) Saime Başaran (Batı Akdeniz Orm. Arş. Enst.) Salih Sercan Kanoğlu (N. Gökyiğit Botanik B.) (Düzce Ü. Orman Fakültesi) Şükran Kültür (İstanbul Ü. Eczacılık Fakültesi) Tolga Ok (K.Maraş S.U. Orman Fakültesi) Turgay Birtürk (Düzce Ü. Orman Fakültesi) Ünal Akkemik (İstanbul Ü.Orman Fakültesi) 1

3 Clerodendrum L. (Kısmet ağacı) u cinsin adı Yunanca kleros: şans, kısmet, dendron: ağaç kelimelerinin bir araya gelmesinden oluşur. Bu cins, Türkiye de park ve bahçelerde iç ve dış mekan süs bitkisi olarak 2 türle temsil edilir. Asya nın ve Orta Amerika nın tropik ve subtropik bölgelerinde genişçe yayılış gösteren ve zengin türle temsil edilen odunsu bir cinstir. Yaklaşık 400 kadar türe sahiptir. Kültüvarlarla birlikte bu sayı 560 a çıkar. C. bungei ve C. trichotomum türleri ülkemizde ilk olarak park ve bahçelerde yetiştirilmiştir. Bununla birlikte C. bungei son yıllarda Karadeniz bölgesinde doğallaşarak istilacı özellik kazanmıştır. Daha önce Verbenaceae ailesi içinde yer alan bu cins, son yıllarda yapılan çalışmalarla Lamiaceae (Labiatae) ailesine aktarılmıştır. Kışın yaprağını döken, ağaç veya çalı, bazen tırmanıcı halindeki bitkilerdir. Yapraklar karşılıklı veya nadiren çevrel dizilişli, basit, düz veya nadiren dişli veya lobludur. Çiçekler genellikle uçta simoz veya bileşik salkım, beyaz, morumsu veya kırmızıdır. Çanak yapraklar çan şeklinde (nadiren tüpsü), 5 dişli, olgun meyveyi büyüyerek kapatır. Taç yapraklar genellikle uzun tüplü, tüp düz ya da kıvrık veya nadiren sadece kısa tüplü; dudak 5 parçalı, yayık, loblar eşit veya biraz farklıdır. Erkek organ 4, taç yaprak tüpüne bağlı ve dışarı taşar. Ovaryum belirsiz 4-gözlü, her göz 1-tohum taslaklı; stillus uzamış, stigma kısa iki parçalıdır. Meyve eriksi, çoğunlukla az veya çok belirgin 4-oluklu, bazen oluksuz, sıklıkla çanak yapraklar tarafından kuşatılır. Çekirdek 4 tane, olgunlukta ayrı ayrı ya da ikişerli gruplar halinde dökülür. Türkiye de park ve bahçelerde süs bitkisi olarak kullanılan Clerodendrum türlerinin tür teşhis anahtarı şağıda verilmiştir (Aslan ve ark., 2009). 1.Çalı formunda olup, 1-2 metre kadar boylanır; çiçek kümesi uçta toplanmış sık simoz haldedir..clerodendrum bungei 1.Ağaç formunda 5-10 metre kadar boylanır; çiçek kümesi yaprak koltuğunda ya da uçta seyrek simoz kaldedir...clerodendrum trichotomum Clerodendrum bungei Clerodendrum bungei 3

4 Clerodendrum bungei Steud. Kısmet Ağacı CAPRIFOLIACEAE Egzotik Yayılışı Genel coğrafi yayılışı Çin, Hindistan, Tayvan, Vietnam, Rusya, Irak ve Orta Amerika da m rakımlardır. Türkiye de park ve bahçelerde süs bitkisi olarak kullanılan bu tür, son yıllarda bahçelerden kaçarak doğada özellikle Orta ve Doğu Karadeniz Bölümlerinde yayılmaya başlamıştır. İşgalci bir tür özelliği gösterir. Ülkemizde, m rakımlarda karışık orman altı ve orman yolu kenarlarında doğallaşmıştır. Botanik Özellikleri 1-2 metre boyunda, dallar hemen hemen silindirik, belirgin lentiselli olan bir çalıdır. Yaprak sapı 4-17 cm, gençken sarımsı-kahverengi veya morumsu şeftali tüylü, olgunlukta tüysüzdür. Yaprak ayası yumurtamsı veya genişçe yumurtamsı, 8-20 x 5-15 cm, kâğıtsı, altta seyrek salgılı-şeftali tüylü veya tüysüz gibi ve tabanında birkaç şemsiyemsi salgı tüylü, üstte seyrek şeftali tüylüdür. Yaprak tabanı kamamsı, küt ya da kalpsi; kenarları dişli, ucu sivri (akut) veya sipsivridir (aküminat). Damarlar 4-6 çifttir. Çiçek kümesi uçta, sık, baş şeklinde, üstü düzlenmiş simöz; brahteler mızraksı veya yumurtamsı-mızraksı, yaklaşık 3 cm, dökülücü; brahtecikler mızraksı, yaklaşık 1,8 cm dir. Çanak yapraklar çan şeklinde, tüp 2-6 mm, seyrek şemsiyemsi salgı tüylerle karışık şeftali tüylü; loblar dar veya geniş üçgensi, 1-10 mm dir. Taç yapraklar pembemsi-kırmızı veya mor, tüp 2-3 cm; loblar ters yumurtamsı, 5-8 mm dir. Stamenler ve stilus taç yapraklardan dışarı taşar. Meyve eriksi, mavimsi-siyah, küremsi ve 6-12 mm çapındadır. Çiçek ve meyvelenme zamanı, mayıs kasım ayları arasındadır. 4

5 Clerodendrum tirchotomum Thunb. Hoş kısmet ağacı Egzotik Yayılışı Genel coğrafi yayılışı, Çin, Hindistan, Japonya, Kore ve Güney Doğu Asya dır m ye kadar olan dağ yamaçlarındaki sık çalılıklarda yetişir. Ülkemizde, Marmara ve Ege bölgesinde park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir. Botanik Özellikleri 1,5-10 m boyunda çalı veya küçük ağaçlardır. Dallar belirgin lentisellidir. Yaprak sapı 2-8 cm; yaprak ayası altta açık, üstte koyu yeşil, yumurtamsı-eliptik, üçgensi-yumurtamsı veya yumurtamsı, 5-16 x 2-13 cm, kağıtsı; yaprak tabanı genişçe kamamsı, küt veya nadiren yüreksi; yaprak kenarı düz veya nadiren dalgalı, yaprak ucu sivri, damarlar 3-5 çifttir. Çiçek kümesi yaprak koltuğunda veya uçta, seyrek korimboz-simöz, çatallı, 8-18 cm; çiçek kümesi sapı 3-6 cm; brahteler eliptik ve dökülücüdür. Çiçekler kokuludur. Çanak yapraklar yeşilimsi, daha sonra morumsu, derin 5-lobludur. Loblar sivri, üçgensi-mızraksıdan yumurtamsıya kadar değişir. Çanak yapraklar beyaz veya pembemsi, 2 cm, tüp ince, loblar dikdörtgenimsi, 5-10 x 3-5 mm dir. Dişi organ stillusu, stamenlerden kısa, her ikisi de taç yapraklardan dışarı taşar. Meyve eriksi, önce mavimsi-mor, sonra siyah renge döner. Küremsi, 6-8 mm çapındadır. Meyveler kırmızı etli bir çanak üzerindedir. Çiçeklenme zamanı, temmuz eylül ayları arasındadır. Hatice Yılmaz Hatice Yılmaz 5