Prof. Dr. Ali Nazım SÖZER Yaşar Üniversitesi Hukuk Fakültesi HUKUKTA YÖNTEMBİLİM

Transkript

1 HUKUKUTA YÖNTEMBİLİM I Prof. Dr. Ali Nazım SÖZER Yaşar Üniversitesi Hukuk Fakültesi HUKUKTA YÖNTEMBİLİM Yorum Yöntemleri Hukuk Oluşturma Yöntemleri (Yargıç Hukuku) Yasayla Bağlı Yargıç Hukuku Yasa Yerine Geçen Yargıç Hukuku Yasaya Aykırı Yargıç Hukuku Örnek Kararlar 2015 Beta

2 II HUKUKUTA YÖNTEMBİLİM Yay n No : 3303 Hukuk Dizisi : Baskı - Ekim 2015 İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, faksimile ve ya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Baskı - Cilt Kapak Tasar m : Beta Bas m A.fi. : İnkılâp Kitabevi Yayın San. Tic. A.Ş. Çobançeşme Mah. Sanayi Cad. Altay Sok. No: 8 Yenibosna - İSTANBUL (Sertifika No: 10614) Tel: (0212) : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.fi. (Sertifika No: 16136) Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 HUKUKUTA YÖNTEMBİLİM III BEŞİNCİ BASIYA ÖNSÖZ İkinci baskısı yeni akademik çalışmalar ve örnek kararların eklenmesi, üçüncüsü tıpkıbasım olarak yapılan bu çalışmanın dördüncü baskısında, ulaşılan yeni çalışmalar esere işlenmiştir. Beşinci basımda da yeni kaynaklar değerlendirilmiş yorum yöntemlerine Niteliksiz Yorum başlığı altında bir yenisi eklenmiştir. Kitap, (konu ile ilgili olarak giderek artan yayınlarla birlikte) Yaşar Üniversitesi Hukuk Fakültesi lisans ve lisansüstü öğrencilerinin kaynak ihtiyacını karşılamaktadır. Basıyı gerçekleştiren Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. nin mensuplarına, kitabın dizgi ve sayfa düzenlemelerini gerçekleştiren Gülgonca Çarpık ile yayınevinin değerli yöneticisi Seyhan SATAR a teşekkürü borç bilirim. Prof. Dr. Ali Nazım SÖZER İzmir, 2015

4 IV HUKUKUTA YÖNTEMBİLİM

5 HUKUKUTA YÖNTEMBİLİM V İ Ç İ N D E K İ L E R BİRİNCİ BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR I. DİL...1 II. DİL BİLGİSİ...6 III. MEVZUAT DİLİ...7 IV. YORUM...14 V. YÖNTEM BİLİM...17 VI. YORUM YÖNTEMLERİNİN YARARLARI...19 VII. YASA YAPMA...20 IKINCİ BÖLÜM HUKUKTA YORUM YÖNTEMLERİ I. GENEL OLARAK...27 II. YORUMUN TARİHÇESİ...28 A. Tabii Hukuk Okulu...28 B. Yorumcu (Şerhçi) Hukuk Okulu...29 C. Tarihçi Hukuk Okulu...29 D. Kavram İçtihadı Okulu...30 E. Özgürlük (Serbest Hukuk) Okulu...31 F. Menfaatler İçtihadı Okulu...31 III. YETKİLİ MAKAMA GÖRE YORUM TÜRLERİ...32 A. Yasama Yorumu...32 B. Yürütme (İdari) Yorumu...33 C. Yargı Yorumu...33 D. Bilimsel Yorum (Öğreti)...34

6 VI HUKUKTA YÖNTEMBİLİM IV. YORUMUN KANUNİ TEMELİ...35 V. YORUM İÇİN YAPILACAK İŞLEMLER...36 VI. YORUM YÖNTEMLERİ...40 A. Genel Olarak...40 B. Lâfzî Yorum Genel Olarak Hukuki Temeli Yorum (Metin) Bilim (Hermenötik) Lafzi Yorumun Aşamaları...44 a. Genel Kelimelerin Anlamlarının Çözümlenmesi...45 aa. Kelimelerin Özellikleri...45 bb. Kelimelerin Tahlili...46 aaa. Tasviri (Somut) Kelimeler...46 bbb. Kaidevi (Soyut) Kelimeler...47 b. Mesleki/Teknik Kavramların Çözümlenmesi...48 aa. Günlük Dil, Mesleki Dil...48 bb. Yasal Kavramların Özellikleri...53 c. İmla Kuralları Yardımı ile Cümle(leri) Çözümleme...55 d. İlgili Müesseseyi Saptama ve Unsurlarına Ayırma Kenar Başlıkları ve Yorum Aksi ile Kanıt Yöntemi Lâfzi Yorumunun Eleştirisi Lâfzi Yorumunun Aşamaları ve Uygulama...63 Olay I...63 Olay II...67 C. Tarihi Yorum Genel Olarak Sübjektif Görüş Objektif Görüş Günümüzdeki Durum...73 a. Objektif Tarihi Yöntem...73 b. Zamana Uygun Objektif Yorum Tarihi Yorumun Uygulanması...77

7 İçindekiler VII D. Amaca Uygunluk (Teleolojik) Yorumu Genel Olarak Amaca Uygunluk Yorumunun Hukuki Temelleri Amaca Uygunluk Yorumunun Dayanakları Amaca Uygunluk Yorumunun Aşamaları ve Uygulama...86 a. Amaca Uygunluk Yorumunun Aşamaları...87 b. Uygulama Örneği...87 Olay Amaca Uygunluk Yorumunun Türleri...93 a. Kuralın Amacı ile Sınırlandırılmasını Sağlayan Yorum...93 aa. Amaca Aykırı Kullanımı Önleyen Yorum (Daraltıcı Yorum)...94 bb. Amacı Aşan Kullanımı Önleyen Yorum...98 b. Genişletici Yorum...99 c. Kural Çatışmalarını Önleyen Yorum...99 E. Sistematik Yorum Genel Olarak Sistematik Yorumun Aşamaları Norm Yığılması a. Seçimlik (Alternatif) Normlar b. Birbirini Tamamlayan (Kümülatif) Normlar Olay c. Çatışan Normlar aa. Genel Olarak bb. Her İki Yasanın da Genel ya da Özel Olması cc. Yasalardan Birinin Özel Diğerinin Genel Olması aaa. Eski Yasa Genel Yeni Yasa Özel Nitelikte İse bbb. Eski Yasa Özel Yeni Yasa Genel Nitelikte İse dd. Aynı Yasa İçinde Norm Çatışması ee. Çözümsüz Norm Çatışması d. Örtüşen Normlar...127

8 VIII HUKUKTA YÖNTEMBİLİM e. Birbirinin İzleyen Normlar aa. Derhal Yürürlüğe Girme bb. Önceye Etki Yasağı aaa. Gerçek Önceye Etki bbb. Gerçek Olmayan Önceye Etki F. Anayasaya Uygunluk Yorumu G. Sezgisel (Duygusal) Yorum H. Niteliksiz Yorum VII. YORUM METOTLARI ARASINDAKI ILIŞKI (YORUMDA SIRA) VIII. YORUMA ILIŞKIN BIR IŞLEYIŞ ŞEMASI IX. NORMUN DURUMUNDA DEĞIŞME (TAHAVVÜL) X. YASA VE SÖZLEŞME YORUMUNUN KARŞILAŞTIRILMASI ÜÇÜNCÜ BÖLÜM HUKUK OLUŞTURMA YÖNTEMLERİ (Yargıç Hukuku) I. GENEL OLARAK II. YARGIÇ HUKUKUNUN HUKUKİ DAYANAĞI III. YARGIÇ KARARININ HUKUK KAYNAĞI OLMA NITELIĞI IV. YARGIÇ HUKUKUNUN VARLIK NEDENI OLARAK BOŞLUK A. Boşluk Kavramı B. Boşluğun Türmeri Yasa Boşluğu a. Bilinçli Boşluk aa. Yetki Boşluğu bb. Tanım Boşluğu b. Bilinçsiz Boşluk aa. Açık (Gerçek) Boşluk aaa. Yetersiz Norm (Konu) Boşluğu bbb. Teknik Boşluk bb. Saklı (Örtülü) Boşluk aaa. Bulanık Norm Boşluğu...171

9 İçindekiler IX bbb. Red Boşluğu ccc. İptal Boşluğu ddd. İstisna Boşluğu eee. Çatışma Boşluğu fff. Değişim Boşluğu ggg. Başlangıçtaki ve Sonraki Boşluk c. Vasıflı Susma Hukuk Boşluğu a. Başlangıçtaki Boşluk b. Sonradan Doğan Boşluk C. Boşluklara İlişkin Bir Şema V. BOŞLUK DOLDURMANIN (KURAL KOYMANIN) ESASLARI VI. YARGIÇ HUKUKU NUN SINIRLARI VII. HUKUK OLUŞTURMA VE TAKDİR YETKİSİ VIII. YARGIÇ HUKUKUNUN TÜRLERİ A. Yasayla Bağlı Yargıç Hukuku Genel Olarak Yargıcın Boşluk Doldururken Kullanacağı Araçlar a. Adet Hukuku Hükümlerinden Yararlanma b. Kıyas (Analogi) Yöntemi aa. Genel Olarak bb. Kıyasın Türleri aaa. Münferit Kıyas (Yasa Kıyası) bbb. Genel Kıyas (Hukuk Kıyası) cc. Kıyasta Büyüklük Ölçüsü aaa. Büyükten Küçüğe Kıyas bbb. Küçükten Büyüğe Kıyas ccc. Eşitler Arasında Kıyas ddd. Konuya İlişkin Bir Uygulama Olay eee. Kıyas ve İstisna Hükümleri c. Aksi İle Kanıtlama Yöntemi...199

10 X HUKUKTA YÖNTEMBİLİM d. Henüz Yürürlüğe Girmemiş Bir Yasanın Hükümlerinden Yararlanma e. Yürürlükten Kalkmış Bir Yasanın Hükümlerinden Yararlanma f. Diğer Bilim Dallarından Yararlanma B. Yasayı Aşan Yargıç Hukuku Genel Olarak Yargıcın Boşluk Doldururken Kullanacağı Araçlar a. Genel Olarak b. Örf ve Adet Hukuku aa. Kavram bb. Hukuki Temeli cc. Adet Hukuku nun Öğeleri aaa. Objektif Unsur (Süreklilik Öğesi) bbb. Sübjektif Unsur (Uyma Zorunluluğuna İnanç Öğesi) ccc. Hukuki Unsur (Yaptırım Öğesi) dd. Adet Hukukunun Kaynağı ee. Adet Hukukunun Türleri ff. Diğer Benzer Kavramlar c. Doğal Hukuk (ve Eşyanın Tabiatı) d. Hukuk Devleti İlkesi e. Öğreti (Bilimsel Görüşler) f. Hukukun Genel İlkeleri (Genel Hukuk Prensipleri) g. Mukayeseli Hukuk h. Diğer Bilim Dallarından Yararlanma C. Yasaya Aykırı Yargıç Hukuku Genel Olarak Direnme Direnme ve Düzeltme Koşulları Direnme Hakkının İcrası D. Karşılaştırmalı Olarak Yargıç Hukuku E. Yargıç Hukuku nun (Boşluk Doldurmanın) İşleyişine İlişkin Bir Şema...246

11 İçindekiler XI IX. BAZI HUKUK DALLARINDA YORUMUN VE YARGIÇ HUKUKUNUN ÖZELLIKLERI A. Özel Hukuk B. Kamu Hukukunda Ceza Hukuku Vergi Hukuku Devletler Hukuku Sosyal Güvenlik Hukuku Anayasa Hukuku İş Hukuku KAYNAKÇA EK YÖNTEMBİLİM İLE İLGİLİ YÜKSEK MAHKEME KARARLARINDAN ÖRNEKLER HUKUK DALLARINA GÖRE KARAR LİSTESİ KONULARA GÖRE KARAR LİSTESİ I. Grup : Genel Olarak Yasama Yorumu Yorum İle İlgili Hukuk Okulları II. Grup : Yorum Türleri Lafzi Yorum A. Genel Olarak B. Kenar Başlıkları ve Yorum C. Aksi İle Kanıt Sistematik Yorum Tarihi Yorum Gai Yorum Anayasaya Uygun Yorum Kanuna Aykırı Yorum III. Grup : Boşluk Türleri Yasa Boşluğu Hukuk Boşluğu...272

12 XII HUKUKTA YÖNTEMBİLİM 3. İptal Boşluğu Vasıflı Susma IV. Grup : Yargıcın Boşluk Doldurma (Kural Koyma) Araçları Kural Koyma Kıyas Ceza Hukukunda Kıyas Örf Ve Adet Hukuk Devleti İlkesi Genel Hukuk Prensipleri Eşitlik İlkesi Doğal Hukuk V. Grup: Bazı Kazai Bulgular Tehlike Sorumluluğu Bileşik Sözleşme Sigortalı/Kurum Lehine Yorum VI. Grup: Yargıcın Direnme Hakkı...272