İNSAN ANATOMİSİ VE FİZYOLOJİSİ FBÖ331, Ders Notları. Dr. Aktan, iders Projesi Kapsamında Tasarlanmıştır

Transkript

1 İNSAN ANATOMİSİ VE FİZYOLOJİSİ FBÖ331, Ders Notları Dr. Aktan, iders Projesi Kapsamında Tasarlanmıştır

2 DERS NOTU I - TANIM İnsan Anatomi ve Fizyolojisi Bir bilim alanı olarak anatomi canlıların vücut yapıları ile ilgilenir. Vücudun bir bütün olarak ya da organizmayı oluşturan yapıların sistematik olarak incelenmesi anatomi biliminin özünü oluşturur. Fizyoloji bilim alanı ise organizmayı oluşturan yapıların nasıl işlediğini, biyolojik fonksiyonlarını nasıl yerine getirdiklerini araştırır. Farklı seviyelerde, hücresel düzeyden sistemler düzeyine, normal ve anormal biyolojik fonksiyonların incelenmesi fizyoloji biliminin temelini oluşturur. Tıp tarihinde yer alan üç önemli isim: İbn-i Sina, Galen ve Hipokrat. Her üç isim için çeşitli kaynaklarda tıbbın babası olarak bahsedilir. Woodcut, 1511, Bettmann Kolleksiyonu. Ders Notları Dr. Aktan ın izni olmaksızın çoğaltılamaz ve başka bir amaçla kullanılamaz

3 BÖLÜM 1 Giriş İÇERİK 1. Anatominin Araştırma ve Uygulama Alanları 2. Anatominin Tarihi 3. Anatomik Terminoloji 4. Anatomik Düzlemler ve Postürler 1. Anatominin Araştırma ve Uygulama Alanları Canlıların yapılarını inceleyen bilimler günümüzde giderek uzmanlaşmaktadır. Anatomi bilimi de günümüzde pek çok farklı araştırma kollarına ayrılarak çalışmalarını sürdürmektedir. Bugün klasik anlamdaki insan anatomisi yani Makroskobik (gross) insan anatomisi daha çok eğitim, model ve sistem geliştirmek amacıyla yapılmaktadır. Diğer araştırma kollarından bazıları şunlardır: Mikroskobik anatomi ya da histoloji (yapıların mikroskobik düzeylerde incelenmesi, gelişim ve farklılıklarının ortaya çıkarılması), Gelişimsel anatomi (doğum öncesi, çocukluk, erişkin ve yaşlılık dönemleri anatomisi. Organizmanın gelişim sürecince yapılardaki değişim ve farklılaşmaları inceler), Patolojik (anormal yapıların ve yapı farklılıklarının incelenmesi) ve sitolojik (hücresel yapıların ve hücre sistemlerinin incelenmesi) anatomidir. Yine günümüz anatomisinin uygulama alanları oldukça uzmanlaşmıştır. Mesela, Sistemik anatomi vücut sistemlerini, Bölgesel anatomi vücudun bölgelerini, Karşılaştırmalı anatomi de farklı organizmalar arasında yapıların karşılaştırılmalarını inceler. Diğer uygulama alanları arasında ise cerrahi anatomi, klinik anatomi, yüzeysel anatomi, kesitsel anatomi, estetik anatomi v.d. sayılabilir. 2

4 2. Anatominin Tarihi isimlerden başka, tarihte insan vücudunu inceleyen ve önemli katkılar yapan pek çok araştırmacı vardır. Araştırma - İnceleme Anatomik çalışmalara dair bilgiler hangi tarihsel dönemlere kadar uzanmaktadır? İbn-i Sina nın uzun yıllar ders kitabı olarak okutulan eserinin adı nedir? Bazı toplumlarda, özellikle ortaçağ döneminde yaygın olmak üzere, insan vücudunu incelemek hoş karşılanmamış ve yasaklanmıştır. Nedenlerini araştırarak tartışınız. 3. Anatomik Terminoloji Dr. Nicolaes Tulp un Anatomi Dersi tablosu Hollanda lı ressam Rembrant tarafından yapılmıştır. Mauritshuis, The Hague kolleksiyonu. Anatominin tarihi incelendiğinde başta Çin, Hint, İslam, Mısır ve Yunan olmak üzere pek çok medeniyetin katkısı görülebilir. Öyle ki bilim tarihinde anatomi ve fizyoloji alanında önemli çalışmalar yapmış pek çok isme rastlamak mümkündür. Özellikle öne çıkan isimlerin başında Galen, Hipokrat ve İbn-i Sina gelmektedir. Bu Anatomi biliminin terimlerinin büyük çoğunluğu Latince ve bir bölümünü de Yunanca kavramlar oluşturmaktadır. Günümüzde İngilizce dilinin yaygınlaşması anatomik terimlerin bu dildeki anlamlarıyla da giderek yoğun bir şekilde kullanılmasına yol açmıştır. Anatomik terimlerde uyumluluğu sağlamak için ilk kez Alman anatomistlerin 1895 yılında Basel (İsviçre) şehrinde yaptığı toplantı Basle Nomina Anatomica (BNA) olarak adlandırılır ve ilk BNA terminolojisi ortaya çıkmıştır. Geçmişten günümüze farklı zamanlarda yapılan toplantılar ile anatomik terminolojinin gelişimi sağlanmıştır. Dünya Anatomistler Birliği nce (IFAA) 1998 yılında yapılan kapsamlı 3

5 terminoloji çalışma grubu (FIPAT) ile sürdürülen çalışmalar yeniden düzenlenerek duyurulmuştur. Terminoloji çalışmalarının ele alındığı kapsamlı bir toplantı en son 2014 yılında Pekin de; daha küçük bir toplantı ise 2015 yılında İstanbul da gerçekleştirilmiştir. Günümüzde Terminologia Anatomica pek çok araştırmacı ve anatomist tarafından tüm ülkelerde yaygın olarak kullanılmaktadır. 4. Anatomik Düzlemler ve Postürler Mansur un Anatomisi olarak da adlandırılan bu resim Mansur İbn-i İlyas tarafından çizilmiş İnsan Bedeninin Teşhiri isimli eseridir. Şiraz, İran, doğumlu Mansur İbn-i İlyas 15. yüzyılda yaşamış ve insan vücuduna dair çok sayıda ilk renkli tasvir ve çizimler yapmıştır. Ulusal Tıp Kütüphanesi kolleksiyonu, ABD. bir çalışma ( sonrasında pek çok ülke anatomik terimlerde uyumluğu sağlamıştır. Sonraki yıllarda özellikle 2010 yılından sonra IFAAT bünyesinde yer alan Her canlının özgün bir vücut yapısı ve bedeninin normal duruş pozisyonu yani postürü vardır. Böylece vücut parçaları daima belirli bölgelerde ve pozisyonlarda yerleşmiş olarak bulunur. Bu pozisyona anatomik pozisyon denir. İnsan bedeni de kendine özgün bir anatomik pozisyona sahiptir. İnsanda anatomik pozisyon, ayaklar birleşmiş şekilde, yüzü ve avuç içi bize dönük olarak öne bakan ve de dik bir duruş sergileyerek ayakta duran bir kişiyi tanımlar. Bu postürde, duruşta, insan vücudu dört ana düzlem ve üç ana eksen ile göreceli kısımlara ayrılır. Böylece organ ve vücut yapılarının birbirleriyle ilişkisi, pozisyonları, yönleri ve yerleşim bölgeleri daha detaylı tanımlanarak incelenebilmektedir. Bir anlamda düzlemler ve eksenler, vücut yapısını incelememiz kolaylaştıran koordinat sistemleridir. Düzlemler (Plane ler, Planum lar): Sagittal Düzlem (Oksal düzlem, Sagittal veya Lateral Plane, Planum Sagittale): Vücudu boydan boya geçen ve 4

6 sağ ve sol olarak iki parçaya (eşit parçalar olmak zorunda değil) ayıran düzlemdir. Orta Sagittal Düzlem (Midsagittal Plane, Planum Sagittale medianum): Vücudu iki eşit parçaya ayıran sagittal düzlemdir. Frontal veya Coronal Düzlem (Taçsal düzlem, Coronal ya da Frontal Plane, Planum Frontale ya da Planum Coronale): Vücudu enine soldan sağa doğru geçerek (cranial den -baştan- caudal e -ayaklara, kuyruğa- doğru uzanan), ön ve arka bölümlere ayıran düzlemdir. Transvers Düzlem (Horizontal/yatay düzlem, Transverse veya Axial Plane, Planum Transversum): Vücudu ya da bir bölümünü cranial -baştan- ve caudal -ayaklara, kuyruğaparçalara ayıran enine uzanan düzlemdir. Yer düzlemine paralel olduğu için diğer düzlemleri dik olarak keser ve alt, üst gibi bölümlere ayırır. Eksenler (Axes): Axis verticalis (AV): Yere dik uzanan, baştan ayaklara doğru inen eksendir. Axis sagittalis (AS): Yere paralel uzanan, ön-arka bölgelerince uzanan eksendir. Axis transversalis (AT): Yere paralel uzanan, sağ-sol bölgelerince uzanan eksendir. 5

7 Bu ders notları sadece ilgili dersi alan öğrenciler için tasarlanmıştır. Ders notları Dr. Aktan ın izni olmaksızın çoğaltılamaz ve başka bir amaçla kullanılamaz. 2016, M. B. AKTAN, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, Türkiye vi