Sosyal Güvenlik Hukuku. Prof. Dr. Murat ŞEN Arş. Gör. Yusuf GÜLEŞCİ

Transkript

1 Sosyal Güvenlik Hukuku Prof. Dr. Murat ŞEN Arş. Gör. Yusuf GÜLEŞCİ

2 İKİNCİ KISIM PRİMLİ SOSYAL GÜVENLİK

3 Tanım Sosyal sigorta kurumları, bireylere karşı üstlendiği sosyal güvenlik hizmetlerini sunma, onların güvenliklerini sağlama görevini yerine getirmek için bireylerden prim alır. SSGSS m. 79: «Kısa ve uzun vadeli sigortalar ile genel sağlık sigortası için, bu Kanunda öngörülen her türlü ödemeler ile yönetim giderlerini karşılamak üzere Kurum prim almak, ilgililer de prim ödemek zorundadır. Kurumca tahsil edilen genel sağlık sigortası primleri, tahsil edilmesini müteakip doğrudan Kurum bütçesinin genel sağlık sigortası kalemine aktarılır».

4 Finansman Kaynakları İşçiler (çalışanlar) İşverenler Devletin ulusal bütçeden katkısı Vergiler

5 Prime Esas Kazanç Kavramı Hangi gelirlerin prime esans kazanç içinde yer alacağını belirler. Sigortalı aylık geliri üzerinden aylık olarak prim öder. İşte prime esas kazanç, bir ay içinde ödenecek prim miktarının hesabına esas alınacak gelirlerin toplamını ifade eder m. 80 de prime esas kazançlar düzenlenmiştir. Prim Oranları (m. 81): Malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları prim oranı, sigortalının prime esas kazancının % 20'sidir. Bunun % 9'u sigortalı hissesi, % 11'i işveren hissesidir. Kısa vadeli sigorta kolları prim oranı, sigortalının prime esas kazancının %2 sidir. Bu primin tamamını işveren öder. Bu oranı %1,5 oranına düşürmeye ya da %2,5 oranına artırmaya Bakanlar Kurulu yetkilidir. Genel sağlık sigortası primi, kısa ve uzun vadeli sigorta kollarına tabi olanlar için 82 nci maddenin birinci fıkrasına göre hesaplanan prime esas kazancın %12,5'idir. Bu primin % 5'i sigortalı, %7,5'i ise işveren hissesidir. Yalnızca genel sağlık sigortasına tabi olanlar ile 60 ıncı maddenin birinci fıkrasının (e) bendi ve bu Kanun'un geçici 13 üncü maddesinde belirtilenlerin genel sağlık sigortası primi, prime esas kazancın %12'sidir.

6 Sosyal Sigortalar Hukukunda Temel Kavramlar İsteğe bağlı sigorta: İşsizlik sigortası primi, sigortalının 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun 80 ve 82 nci maddelerinde belirtilen prime esas aylık brüt kazançlarından % 1 sigortalı, % 2 işveren ve %1 Devlet payı olarak alınır. (4447 s. K. m. 49) Prime esas kazancın alt ve üst sınırı (m. 82) Bu Kanun gereğince alınacak prim ve verilecek ödeneklerin hesabına esas tutulan günlük kazancın alt sınırı, sigortalıların yaşlarına uygun asgarî ücretin otuzda biri, üst sınırı ise asgari ücretin 6,5 katı, ancak sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri için 3 katıdır. Günlük kazançları yukarıdaki fıkrada belirtilen alt sınırın altında olan sigortalılar ile ücretsiz çalışan sigortalıların günlük kazançları alt sınır üzerinden, günlük kazançları üst sınırdan fazla olan sigortalıların günlük kazançları da üst sınır üzerinden hesaplanır.

7 Sosyal Sigortalar Hukukunda Temel Kavramlar 1. Sosyal Sigortalar Sosyal sigortalar, kısa ve uzun vadeli sigorta kollarını ifade eder. Kısa vadeli sigorta kolları: İş kazası ve meslek hastalığı, hastalık ve analık sigortası kollarını, Uzun vadeli sigorta kolları: Malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortası kollarını, 2. Sigortalı Kısa ve/veya uzun vadeli sigorta kolları bakımından adına prim ödenmesi gereken veya kendi adına prim ödemesi gereken kişiyi ifade eder. 3. Hak sahibi Sigortalının veya sürekli iş göremezlik geliri ile malûllük, vazife malûllüğü veya yaşlılık aylığı almakta olanların ölümü halinde, gelir veya aylık bağlanmasına veya toptan ödeme yapılmasına hak kazanan eş, çocuk, ana ve babasını ifade eder.

8 4. Bakmakla Yükümlü Olduğu Kişi 5 inci maddenin birinci fıkrasının (b) bendi ile 60 ıncı maddenin birinci fıkrasının (c) bendinin (1), (2) ve (7) numaralı alt bentleri ile yedinci ve sekizinci fıkralarının dışında kalan genel sağlık sigortalısının, sigortalı sayılmayan veya isteğe bağlı sigortalı olmayan, kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olan; a) Eşini, b) 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim veya 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanununda belirtilen aday çıraklık ve çıraklık eğitimi ile işletmelerde meslekî eğitim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim görmesi halinde 25 yaşını doldurmamış ve evli olmayan çocukları ile yaşına bakılmaksızın bu Kanuna göre malûl olduğu tespit edilen evli olmayan çocuklarını, c) Geçiminin genel sağlık sigortalısı tarafından sağlandığı Kurumca belirlenen kriterlere göre tespit edilen ana ve babasını ifade eder.

9 5. Sosyal Sigortalar Hukukuna Göre Ay ve Yıl Kavramları Ay: Ücretleri; her ayın 15'inde ödenen 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentleri kapsamındaki sigortalılar için, ayın 15'inden ertesi ayın 15'ine kadar geçen, diğer sigortalılar için ise ayın 1'i ilâ sonu arasında geçen ve otuz gün olarak değerlendirilen süreyi, Yıl: Ücretleri; her ayın 15'inde ödenen 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentleri kapsamındaki sigortalılar için, 15 Ocak tarihinden ertesi yılın 15 Ocak tarihine kadar geçen, diğer sigortalılar için ise 1 Ocak ilâ 31 Aralık tarihleri arasında geçen ve 360 gün olarak değerlendirilen süreyi, 6. Gelir ve Aylık Kavramları Gelir: İş kazası veya meslek hastalığı halinde sigortalıya veya sigortalının ölümü halinde hak sahiplerine, yapılan sürekli ödemeyi, Aylık: Malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile vazife malûllüğü halinde yapılan sürekli ödemeyi,

10 SOSYAL SİGORTALAR Sosyal güvenlik tekniklerinin en gelişmiş ve yaygın olarak uygulandığı sosyal sigortalar; Çalışanların karşı karşıya kalabilecekleri belli sayıda sosyal riskleri, zorunlu olarak işçi ve işverenlerin de katılmasını öngören devlet tarafından kurulan ancak özerk yönetilen bir kurum tarafından karşılanmasına yönelik bir sigorta tekniğidir.

11 SOSYAL SİGORTALAR Görüldüğü üzere sosyal sigortalar ilgililerin katılımıyla gerçekleştirilen bir primli sosyal güvenlik rejimidir. Sistem genel itibariyle çalışan-işveren ve devletin desteğiyle çalışmaktadır. Sistemin en büyük özelliği ilgililerin katkısının zorunlu tutulmasıdır ki bu primler ücretin yüksekliği dikkate alınarak belirlenir.

12 Sosyal sigortalar gelirlerin yeniden dağıtılmasına hizmet etmektedir.

13 SOSYAL SİGORTALARI BİÇİMLENDİREN İLKELER Zorunluluk ilkesi Sosyal denkleştirme ilkesi Sosyal koruma ilkesi Dayanışma ilkesi Teklik ilkesi

14 Sigortalılığın Zorunluluğu İlkesi md. 92: Kısa ve uzun vadeli sigorta kapsamındaki kişilerin sigortalı ve genel sağlık sigortalısı olması, genel sağlık sigortası kapsamındaki kişilerin ise genel sağlık sigortalısı olması zorunludur. Bu Kanunda yer alan sigorta hak ve yükümlülüklerini ortadan kaldırmak, azaltmak, vazgeçmek veya başkasına devretmek için sözleşmelere konulan hükümler geçersizdir.

15 Sosyal Koruma İlkesi Sosyal sigortalar kökeni itibariyle iş sözleşmesiyle çalışanları güvence altına almak, yani sosyo-ekonomik sıkıntı hallerinde sosyo ekonomik yönden en çok korunma ihtiyacı olan kesimlere hizmet için ortaya çıkmış daha sonra bağımsız çalışanları da kapsamına almıştır.

16 Dayanışma İlkesi Dayanışma toplumlarında bireyler bir yandan kişisel çaba ve imkanlarıyla kişiliklerini serbestçe geliştirmeye diğer yandan kendi güvenliklerini sağlamaya çalışırlar. Dayanışma ilkesi bireylerin kendilerinden başka toplumun diğer bireylerine de destek olmayı, böylece sosyal adaleti gerçekleştirmeyi amaçlar.

17 Dayanışma İlkesi Örneğin, hastalık sigortasında geliri yüksek olduğu için daha yüksek prim ödeyen işçiler ve işverenler diğer dar gelirli bağımlı çalışanlara yardım etmiş olurlar, böylece toplumda bir bakıma sosyal denge sağlanmış olacaktır. Ayrıca devlet vergiler yoluyla sağladığı fonları sosyal güvenlik şemsiyesi altında olmayanlara dağıtarak dayanışma ilkesinin gerçekleştirilmesine katkıda bulunmuş olur.

18 Sosyal Denkleştirme İlkesi Dayanışma ilkesinin özel bir şekli olan sosyal denkleştirme ilkesi belli bir sigorta topluluğu içinde işlemektedir. Bu ilke gereğince çok kazanan daha çok prim ödeyerek herkese eşit olarak sağlanan edimler sayesinde çok kazanan az kazanana destek olmuş olur. Bekar yaşayan bir işçi, evli ve çocuk sahibi olan sigortalı işçiyle aynı primi öderken bir anlamda kendisinden çok onun sosyal güvenliğine katkıda bulunmuş olur.

19 Teklik İlkesi Sosyal Güvenlik Hukukunda, bireylere olabildiğince sosyal sigorta hakkı tanıma, yararlanmada ve yükümlülükte teklik ilkesi egemendir. Buna göre, aynı tarihlerde farklı nitelikte sigortalılıklar kapsamında bulunulamaz.

20 SİGORTALI KAVRAMI Sigortalı: Kısa ve/veya uzun vadeli sigorta kolları bakımından adına prim ödenmesi gereken veya kendi adına prim ödemesi gereken kişiyi ifade etmektedir (m. 3/1-6)

21 KİŞİ BAKIMINDAN KAPSAM m. 4 : Sigortalı Sayılanlar m. 5 : Kısmen Sigortalı sayılanlar m. 6 : Sigortalı Sayılmayanlar

22 Sigortalı Sayılanlar 4/1-a 4/1-b 4/1-c İş sözleşmesi ile çalışanlar 506 sayılı SSK na tabi olanlar Bağımsız Çalışanlar 1479 sayılı Bağ-Kur Kanununa tabi olanlar Kamu Görevlileri 5434 sayılı Emekli Sandığı kanununa tabi olanlar

23 4/1-a maddesi kapsamındaki sigortalılar Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar, A. İş ilişkisinin kural olarak iş sözleşmesine dayanması Hizmet akdi: 22/4/1926 tarihli ve 818 sayılı Borçlar Kanununda tanımlanan hizmet akdini ve iş mevzuatında tanımlanan iş sözleşmesini veya hizmet akdini, Önemli olan fiilen çalışma İşverene ait işyerinde çalışma

24 B. İş Sözleşmesine Göre Çalışmayanlar Sendika başkan ve YK üyeleri İşçi sendikaları ve konfederasyonları ile sendika şubelerinin başkanlıkları ve yönetim kurullarına seçilenler, Sanatçılar Bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılan; film, tiyatro, sahne, gösteri, ses ve saz sanatçıları ile müzik, resim, heykel, dekoratif ve benzeri diğer uğraşları içine alan bütün güzel sanat kollarında çalışanlar ile düşünürler ve yazarlar,

25 4/1-a maddesi kapsamındaki sigortalılar Yabancılar Mütekabiliyet esasına dayalı olarak uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülke uyruğunda olanlar hariç olmak üzere, yabancı uyruklu kişilerden hizmet akdi ile çalışanlar, Koruma Bekçileri 2/7/1941 tarihli ve 4081 sayılı Çiftçi Mallarının Korunması Hakkında Kanuna göre çalıştırılan koruma bekçileri, Genelev Kadınları 24/4/1930 tarihli ve 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanununda belirtilen umumî kadınlar,

26 4/1-a maddesi kapsamındaki sigortalılar Usta öğretici, ders ücreti karşılığında çalışanlar, geçici personel Milli Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlenen kurslarda usta öğretici olarak çalıştırılanlar, Mesleki Eğitim Kanunu m.3 : "Usta Öğretici", ustalık yeterliğini kazanmış; aday çırak, çırak, kalfa ile mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumları öğrencilerinin iş yerindeki eğitiminden sorumlu, mesleki eğitim tekniklerini bilen ve uygulayan kişiyi; kamu idarelerinde ders ücreti karşılığı görev verilenler ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 4 üncü maddesinin (C) bendi kapsamında çalıştırılan geçici personeller, 657 s. K. m. 4/c: Bir yıldan az süreli veya mevsimlik hizmet olduğuna Devlet Personel Dairesinin ve Maliye Bakanlığının görüşlerine dayanılarak Bakanlar Kurulunca karar verilen görevlerde ve belirtilen ücret ve adet sınırları içinde sözleşme ile çalıştırılan ve işçi sayılmayan kimselerdir.

27 Toplum yararına çalışanlar Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen Toplum Yararına Çalışma Programlarından yararlananlar, Bu fıkranın (g) bendinde sayılanlar için Türkiye İş Kurumu prim ödeme yükümlüsü olmakla birlikte bu Kanun kapsamında işyeri ve işveren sayılmaz. 4/1-a lı sigortalı olarak yer almışlardır.

28 Banka ve Özel Sandıklar 506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesi kapsamındaki bankalar, sigorta ve reasürans şirketleri, ticaret odaları, sanayi odaları, borsalar veya bunların teşkil ettikleri birlikler personeli için kurulmuş bulunan sandıkların iştirakçileri ile aylık veya gelir bağlanmış olanlar ile bunların hak sahipleri herhangi bir işleme gerek kalmaksızın bu maddenin yayımı tarihinden itibaren üç yıl içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna devredilerek bu Kanun kapsamına alınır. Üç yıllık süre Bakanlar Kurulu kararı ile en fazla dört yıl daha uzatılabilir. Devir tarihi itibarıyla sandık iştirakçileri bu Kanunun 4 üncü maddesinin (a) bendi kapsamında sigortalı sayılırlar

29 4/1-b maddesi kapsamındaki sigortalılar Köy ve mahalle muhtarları, 2108 s. K. m. 4 : 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4 üncü maddesi kapsamında sigortalı sayılmayı gerektirecek bir çalışması bulunmayan veya bu kapsamda aylık ve gelir almayan köy ve mahalle muhtarları, 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı sayılırlar. Hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan; 1) Ticarî kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usûlde gelir vergisi mükellefi olanlar, 2) Gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlar,

30 4/1-b maddesi kapsamındaki sigortalılar Şirket ortakları 3) Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları, diğer şirket ve donatma iştiraklerinin ise tüm ortakları, A.Ş. Yönetim Kurulu üyesi ortakları Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları (sınırsız sorumu olan) Donatma İştirakinin ortakları Kollektif şirket ortakları Limited şirket ortakları Komandit şirket ortakları Adi şirket ortakları

31 Tarımsal faaliyette bulunanlar (çiftçiler) Tarımsal faaliyet: Kendi mülkünde, ortaklık veya kiralamak suretiyle başkalarının mülkünde veya kamuya mahsus mahallerde; ekim, dikim, bakım, üretme, yetiştirme ve ıslah yoluyla yahut doğrudan doğruya tabiattan istifade etmek suretiyle bitki, orman, hayvan ve su ürünleri elde edilmesini ve/veya bu ürünlerin yetiştiricileri tarafından; muhafazasını, taşınmasını veya pazarlanmasını, (m. 3/19) At Yarışları Hakkında Kanuna tabi jokey ve antrenörler Jokey: Ücret mukabili koşularda ata binen ve jokey lisansına sahip kişiyi, Antrenör: Yarış atlarının talim, terbiye, idman, bakım, besleme ve koşulara ilişkin hizmetlerinin yapılmasıyla yükümlü ve sorumlu olan ve antrenör lisansı taşıyan kişiyi,

32 4/1-c kapsamında sigortalı sayılanlar Kamu idarelerinde; 1) Bu maddenin birinci fıkrasının (a) bendine tabi olmayanlardan, kadro ve pozisyonlarda sürekli olarak çalışıp ilgili kanunlarında (a) bendi kapsamına girenler gibi sigortalı olması öngörülmemiş olanlar, 2) Bu maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentlerine tabi olmayanlardan, sözleşmeli olarak çalışıp ilgili kanunlarında (a) bendi kapsamına girenler gibi sigortalı olması öngörülmemiş olanlar ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 86 ncı maddesi uyarınca açıktan vekil atananlar, 3) Kuruluş ve personel kanunları veya diğer kanunlar gereğince seçimle veya atama yoluyla kamu idarelerinde göreve gelenlerden; bu görevleri sebebiyle kendilerine ilgili kanunlarında 4) Devlet memurları gibi emeklilik hakkı tanınmış olanlardan hizmet akdi ile çalışmayanlar,

33 4/1-c kapsamında sigortalı sayılanlar 5) Başbakan, bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, belediye başkanları, il encümeninin seçimle gelen üyeleri, 6) 4/1 - (c) kapsamında iken, bu kapsamdaki kişilerin kurduğu sendikalar ve konfederasyonları ile sendika şubelerinin başkanlıkları ve yönetim kurullarına seçilenlerden aylıksız izne ayrılanlar, 7) Harp okulları ile fakülte ve yüksek okullarda, Türk Silâhlı Kuvvetleri hesabına okuyan veya kendi hesabına okumakta iken askerî öğrenci olanlar ile astsubay meslek yüksek okulları ve astsubay naspedilmek üzere temel askerlik eğitimine tâbi tutulan adaylar, Polis Akademisi ile fakülte ve yüksek okullarda, Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına okuyan veya kendi hesabına okumakta iken Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına okumaya devam eden öğrenciler ile polis nasbedilmek üzere Polis Meslek Eğitim Merkezlerinde polislik eğitimine tabi tutulan adaylar 8) Sözleşmeli erbaş ve erler ile sözleşmeli er adayları

34 Devlet memurları Kamu görevlileri Seçimle göreve gelenler Kamu görevlileri sendika ve konfederasyon yöneticileri Askeri öğrenciler Emniyet adına öğrenim görenler

35 İsteğe Bağlı Sigortalılar SSGSSK. nun 51. maddesi gereğince Ay içerisinde 30 günden az çalışan veya 80 inci madde uyarınca prim ödeme gün sayısı, ay içindeki toplam çalışma saatinin 4857 sayılı Kanuna göre belirlenen günlük normal çalışma saatine bölünmesi suretiyle hesaplanan sigortalıların aynı ay içerisinde isteğe bağlı sigortaya prim ödemeleri halinde, primi ödenen süreler zorunlu sigortalılığa ilişkin prim ödeme gün sayısına otuz günü geçmemek üzere eklenir ve eklenen bu süreler, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilir. İsteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreler, malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulamasında dikkate alınır ve söz konusu süreler, bu maddenin üçüncü fıkrası hükmü saklı olmak üzere 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilir.

36 Kısmen sigortalı sayılanlar (md. 5) Bazı kişiler esas itibariyle sosyal sigortalar kapsamında bulunmamakla beraber karşılaşabilecekleri bir takım sosyal riskler karşısında koruma altına alınmıştır. Hükümlü ve tutuklulardan cezaevlerinde çalışanlar iş kazası ile meslek hastalığı sigortası ve analık sigortası (m. 5/1-a) Çıraklar ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler iş kazası ile meslek hastalığı sigortası ile hastalık sigortası (m. 5/1-b) Stajyer iş kazası ile meslek hastalığı sigortası (m. 5/1-b) Üniversitede kısmi zamanlı olarak çalıştırılan öğrenciler 4/1-a (m. 5/1-b) Kursiyerler 4/1-a kapsamında iş kazası ile meslek hastalığı sigortası (m. 5/1-e).

37 Kısmen sigortalı sayılanlar (md. 5) Yeniden çalışan harp ve vazife malulleri - 4/1-c kapsamında çalışanlar için UVS, 4/1-a ve 4/1-b kapsamında çalışanlar için ise iş kazası ve meslek hastalığı sigortası (m. 5/1-c) 4046 sayılı Kanun gereğince iş kaybı tazminatı alanlar uzun vadeli sigortalı ile genel sağlık sigortası hükümleri Türkiye İş Kurumu tarafından ödenmektedir (4046 sayılı kanun 21/4 gereği 90/240 güne kadar) (geçici md. 13/1) Sosyal güvenlik kurumlarından malullük ve emekli aylığı almakta olanlardan tekrar çalışmaya başlayanlar iş kazası ile meslek hastalığı sigortasına tabi olacaklardır (geçici md. 14/1). Şehir içi toplu taşıma araçlarında kısmi süreli çalışanlar, (ek m. 6) 10 günden az kısmi süreli çalışan sanatçılar için uzun vadeli sigortalı kolları ile genel sağlık sigortası ve istekleri halinde işsizlik sigortası uygulanacaktır (ek madde 6/1).

38 Kısmen sigortalı sayılanlar (md. 5) Tarım ve orman işlerinde hizmet sözleşmesi ile süreksiz işlerde çalışanlar da iş kazası ile meslek hastalığı, uzun vadeli sigorta kolları ve genel sağlık sigortasına tabi olmaktadırlar. (her ay 15 gün) (ek madde 5/4) Sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılmakta ve bunlar hakkında kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanmaktadır. Bu kişilerin uzun vadeli sigorta kollarına tabi olmak istemeleri halinde kendi sigortalılığı nedeniyle aylık bağlanmamış olmak, 18 yaşını doldurmuş bulunmak ve İsteğe bağlı sigorta talep dilekçesiyle Kuruma başvuruda bulunmak şartlarını yerine getirmeleri halinde uzun vadeli sigortalı kollarından da faydalanabilmeleri mümkündür (md. 5/son).

39 SİGORTALI SAYILMAYANLAR (md.6) İşverenin işyerinde ücretsiz çalışan eşi (md. 6/1-a) Evde hısımlar arasında yapılan işlerde çalışanlar (3. derece dahil) (md. 6/1-b) Ev hizmetlerinde çalışanlar (md. 6/1-c) (Kanunun ek 9 uncu maddesinin ikinci fıkrası kapsamında sigortalı olanlar ile ücretle aynı kişi yanında ay içinde 10 gün ve daha fazla süreyle çalışanlar hariç) Askerlik hizmetini yapmakta olan er, erbaş ve yedek subay okulundaki askeri öğrenciler (md. 6/1-d) Türkiye de bağımsız çalışanlar yabancılardan yurt dışında ikamet eden ve o ülkenin sosyal güvenlik mevzuatına tabi olanlar (md. 6/1-e) Rehabilite edilenler (md. 6/1-g)

40 SİGORTALI SAYILMAYANLAR 18 yaşını doldurmamış bağımsız çalışan ve kamu görevlileri (md. 6/1-h) (mahkemece ergin kılınanlar hariç) (md. 6/2) Düşük gelirli çalışanlar (6/1-ı,k) Tarımda çalışıp, aylık ortalamasının, bu Kanunda tanımlanan prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olan 65 yaşını dolduranlardan talepte bulunan Kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkar siciline kayıtlı olanlardan, aylık faaliyet gelirlerinden bu faaliyetine ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarı, prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenler Yurt dışında olanlardan bulunduğu ülkenin sosyal güvenlik kurumunda sigortalı olduğunu belgeleyenler "ilgili mevzuatının" zorunlu kıldığı hallerde, işverenleri tarafından bulunulan ülkede sosyal sigorta kapsamında sigortalı yapılanlar, (6/1-l)

41 KİŞİ BAKIMINDAN KAPSAM HAK SAHİBİ: Sigortalının veya sürekli iş göremezlik geliri ile malûllük, vazife malûllüğü veya yaşlılık aylığı almakta olanların ölümü halinde, gelir veya aylık bağlanmasına veya toptan ödeme yapılmasına hak kazanan eş, çocuk, ana ve babasını ifade etmektedir (m. 3/1-7) İŞVEREN : 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentlerine göre sigortalı sayılan kişileri çalıştıran gerçek veya tüzel kişiler ile tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlar işverendir (m.12/1). İŞVEREN VEKİLİ : İşveren adına ve hesabına, işin veya görülen hizmetin bütününün yönetim görevini yapan kimse, işveren vekilidir. Bu Kanunda geçen işveren deyimi, işveren vekilini de kapsar. İşveren vekili ve 4857 sayılı İş Kanununda tanımlanan geçici iş ilişkisi kurulan işveren, bu Kanunda belirtilen yükümlülüklerinden dolayı işveren ile birlikte müştereken ve müteselsilen sorumludur (m.12/2).

42 ALT İŞVEREN : Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin bir işte veya bir işin bölüm veya eklentilerinde, iş alan ve bu iş için görevlendirdiği sigortalıları çalıştıran üçüncü kişiye alt işveren denir (m.12/6, c.1). 1-İşi devreden kişi işveren olmalıdır. 2-İşin bir bölümü devredilmiş olmalıdır. 3-Devredilen iş, devredenin işyerinde yürütmekte olduğu faaliyet alanına ilişkin olmalıdır. 4-Devralan işi devredenin işyerinde yapmalıdır. Sigortalılar, üçüncü bir kişinin aracılığı ile işe girmiş ve bunlarla sözleşme yapmış olsalar dahi, asıl işveren, bu Kanunun işverene yüklediği yükümlülüklerden dolayı alt işveren ile birlikte sorumludur (m. 12/6, c. 2).

43 Yer Bakımından Kapsamı 5510 s. 11/1,2 İşyeri, sigortalı sayılanların maddi olan ve olmayan unsurlar ile birlikte işlerini yaptıkları yerlerdir. İşyerinde üretilen mal veya verilen hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen işyerine bağlı yerler, dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden veya meslek eğitimi yerleri, avlu ve büro gibi diğer eklentiler ile araçlar da işyerinden sayılır.

44 Zaman Bakımından Kapsamı Sosyal sigortalar hukukunda kanunların geçmişe yürümeyeceği kuralı dikkate alınarak 5510 sayılı Kanunun yürürlüğünden önce meydana gelmiş olaylara o dönemde yürürlükte olan kanunlar uygulanacaktır. Örneğin tarihinde meydana gelmiş olan bir iş kazasından dolayı sorumluluk hükümlerinin o dönemde yürürlükte olan 506 sayılı SSK na göre çözümlenmesi gerekecektir.