TANITIM ve METODOLOJİ. Banu AKADLI ERGÖÇMEN A. Sinan TÜRKYILMAZ

Transkript

1 TANITIM ve METODOLOJİ Banu AKADLI ERGÖÇMEN A. Sinan TÜRKYILMAZ

2 TNSA-2003 Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü tarafından Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü ile işbirliği içinde yürütülmüştür.

3 TNSA-2003 ün finansal desteği: T.C. DPT Müsteşarlığı nın yıllık yatırım programında yer alarak T.C. Genel Bütçesinden ve T.C. Sağlık Bakanlığı nın yürüttüğü Türkiye Üreme Sağlığı programı çerçevesinde Avrupa Birliği tarafından sağlanmıştır.

4 TNSA-2003 ün temel amaçları Yaşamsal kayıt sistemimizden elde edilemeyen hız ve göstergeleri hesaplanmak; Bilgi akışını sürdürmek ve sürdürülebilir kalkınma stratejisi için gerekli olan demografik ve sağlık göstergelerinin sürekliliğini sağlamak; Demografik ve sosyo-ekonomik değişim sürecinde ülke nüfusunda meydana gelen yapısal değişimleri tespit etmek; Demografik, toplumsal ve sağlıkla ilgili politikaların ve stratejilerin oluşturulmasını sağlamaya yardımcı olacak veriyi elde etmek;

5 TNSA-2003 ün temel amaçları Karar alıcılara yürütülecek politikalar konusunda bilinçli politika seçenekleri sunulabilmesi için kullanışlı bir veri tabanı ve analizi sağlamak; Demografik süreçlerin doğrudan ve dolaylı belirleyicilerini analiz edebilmek için kaliteli, derinlemesine, ayrıntılı bilgi elde etmek; Alt nüfus gruplarına yönelik program yapmayı ve politika geliştirmeyi sağlayacak bilgi toplamak; Uluslararası düzeyde karşılaştırılabilir nüfus ve sağlık veri tabanına sahip olmak.

6 Niçin araştırma? Geçerli, güvenilir, zamanında, kendi kültürü çerçevesinde ve uluslararası karşılaştırmalı yapıdaki veriler politikaların temelini oluşturmakta ve program geliştirmenin, uygulamanın, yönlendirmenin ve değerlendirmenin esasını teşkil etmektedir. Uluslararası Kalkınma Konferansı, 1997

7 Uluslararası demografik araştırmalar: , World Fertility Survey-WFS, Uluslararası düzeyde karşılaştırılabilir veriye duyulan ihtiyaç , Contraceptive Prevalence Survey-CPS Aile planlamasının ve doğurganlığın temel göstergelerinin hesaplanması , Demographic and Health Survey-DHS Measure DHS+ WFS ve CPS in niteliklerini biraraya getirilmesi ve anne ve çocuk sağlığı ile ilgili konular;

8 Ülke düzeyinde yürütülen bir ulusal örneklem araştırmasıdır. Doğurganlık, aile planlaması, anne ve çocuk sağlığı konularında bilgi toplanması amaçlanmıştır. Örneklemi, demografik ve sağlık göstergelerinin hesaplanmasına olanak verecek şekilde tasarlanmıştır. Yapılandırılmış bir sorukağıdı aracılığıyla yüzyüze görüşme tekniği kullanılarak bilgi toplanmıştır.

9 Daha önceki araştırmalarla karşılaştırılabilir niteliktedir. Seçilen hanelerde hem hanehalkı görüşmesi, hem de doğurgan yaşlardaki (15-49) evlenmiş kadınlarla görüşmeler yapılmıştır.

10 TNSA-2003 faaliyetleri Sorukağıdı (el kitabı ve diğer dokümanlar) Ön-deneme Örneklem Listelemeci eğitimi Listeleme ve haritalama Saha çalışması için eğitim Pilot Saha çalışması Veri girişi Analiz Ön rapor Raporların ve posterin üretimi Sonuçların duyurulması İleri analizler

11 TNSA-2003 sorukağıtları TNSA-2003 sorukağıtları uluslararası MEASURE/DHS+ araştırma projesinin model sorukağıtları ile geçmişte kullanılan Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırmaları sorukağıtları temel alınarak ve günümüzün öncelikleri dikkate alınarak hazırlanmıştır.

12 TNSA-2003 sorukağıtları Hanehalkı sorukağıdı: Hanede yaşayan kişilerin ve oturulan konutun temel özellikleri hakkında bilgi Hanehalkında evlenmiş kadın sorukağıdının uygulanacağı kişi(ler) tespiti Evlenmemiş kadın ve yaşlı refahına ilişkin bilgi İstanbul metropol hanehalkı modülü Yemek pişirmede kullanılan tuz

13 TNSA-2003 sorukağıtları Evlenmiş Kadın Sorukağıdı: yaşlar arasında halen evli, eşi ölmüş, boşanmış ya da ayrı yaşayan ve genellikle seçilen hanede yaşayan ya da bir gece önce o hanede kalmış olan kadınlara uygulanır.

14 TNSA-2003 kadın sorukağıdının kapsamı Temel özellikler Doğurganlık davranış ve tercihleri Evlilik Gebeliği önleyici yöntem bilgisi kullanımı ve elde edilebilirliği Anne ve çocuk sağlığı Koca ile ilgili bilgiler Kadının çalışması ve statüsü CYBH/AIDS Kadınların ve çocukların antropometrik ölçümleri

15 TNSA-2003 öndeneme faaliyeti Öndeneme ile sorukağıtlarında yer alan soruların akışı, iç tutarlılığı, kelime ve ifadelerin anlaşılırlığı, kapalı uçlu soruların seçeneklerinin oluşturulması vb. amaçlanmıştır. Öndeneme çalışması Ankara nın merkezdeki bir mahallesinde, bir gecekondu mahallesinde ve bir köyünde gerçekleştirilmiştir. Öndeneme sırasında 176 hanehalkı ve 123 evlenmiş kadın sorukağıdı tamamlanmıştır.

16 ARAŞTIRMA TASARIMI Örneklem Tasarımı ve Örneklem Uygulaması Listeleme ve Haritalama Çalışmaları Veri Toplama Faaliyetleri Saha Çalışması Bilgi İşlem ve Analiz Örneklem Ağırlıklarının Hesaplanması Örneklemin Kapsamı ve Cevaplama Oranları Örnekleme Hataları

17 Örneklem Tasarımı ve Örneklem Uygulaması TNSA-2003 ün örneklemi: Ağırlıklı, Çok Aşamalı, Tabakalı, Küme örneklemidir. Tahmin birimleri: Türkiye toplamı Kentsel ve kırsal yerleşim yerleri Beş bölge (Batı, Güney, Orta, Kuzey ve Doğu bölgeleri) Oniki NUTS 1 bölgesi (yeterli sayıda gözleme dayalı, seçilmiş bazı değişkenler için)

18 Örneklem Tasarımı ve Örneklem Uygulaması Örneklem Çerçevesi: Kır: Nüfusu den küçük yerleşim yerleri Kent: Nüfusu ve den daha büyük yerleşim yerleri 2000 Genel Nüfus Sayımı sonuçlarından tüm yerleşim yerlerinin (il ve ilçe merkezleri, bucak ve köyler) nüfus büyüklüklerinin ve hanehalkı sayılarının bilgisayar ortamında kullanılmasına olanak veren bir liste

19 Örneklem Tasarımı ve Örneklem Uygulaması Geleneksel beş coğrafi bölge: 1. Batı 2. Güney 3. Orta 4. Kuzey 5. Doğu

20

21 Örneklem Tasarımı ve Örneklem Uygulaması Yeni NUTS Bölgeleri: Türkiye nin Avrupa Birliğine uyum süreci doğrultusunda, 2002/4720 no lu kanun gereğince, Devlet Planlama Teşkilatı ve Devlet İstatistik Enstitüsü üç ayrı düzeyde NUTS (The Nomenclature of Territorial Units for Statistics ) bölgeleri oluşturmuşlardır. NUTS, Avrupa Birliği ülkelerinin kullandığı istatistiki bölge sınıflandırmasıdır.

22 Örneklem Tasarımı ve Örneklem Uygulaması NUTS Bölgeleme düzeyleri: NUTS 1-12 Bölge NUTS 2-26 Bölge NUTS 3-81 İl

23 Örneklem Tasarımı ve Örneklem Uygulaması NUTS 1 Bölgeleri: 1. İstanbul 2. Batı Marmara 3. Ege 4. Doğu Marmara 5. Batı Anadolu 6. Akdeniz 7. Orta Anadolu 8. Batı Karadeniz 9. Doğu Karadeniz 10. Kuzeydoğu Anadolu 11. Orta Doğu Anadolu 12. Güneydoğu Anadolu

24

25 Örneklem Tasarımı ve Örneklem Uygulaması Tabakalama kriterleri: Örneklem tasarımının daha önce HÜNEE tarafından gerçekleştirilen nüfus araştırmalarıyla yöntem ve içerik açısından tutarlı olması: kır-kent, 5 bölge İstanbul ve Güneydoğu Anadolu bölgelerine tasarım sırasında verilen özel önem Geleneksel beş bölge NUTS 1 bölgelerinin birleştirilmesiyle elde edilemediğinden her iki bölge tanımını mümkün kılabilecek ve bazı değişkenler için NUTS 1 seviyesinde analize imkan veren tabakalar

26 Örneklem Tasarımı ve Örneklem Uygulaması Tabakalama kriterleri: UN-Habitat ile International Slum Surveys projesi kapsamında girilen işbirliği: İstanbul un düzensiz ve düzenli konut alanları için tahmin üretebilmek 5 büyük metropol (İstanbul, Ankara, İzmir, Adana ve Bursa): bağımsız tabakalar 1999 depremlerinden etkilenmiş illerin birleştirilmesini mümkün kılan tabakalama Sonuç: Toplam 40 bağımsız tabaka

27 Örneklemin dağılımı Son üç NSA sında bölgelere göre hedef hanehalkı sayıları, Türkiye Bölgesel sınıflandırmalar TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003 Bölge Batı 2,700 2,800 4,330 Güney 1,700 1,800 1,840 Orta 2,100 2,100 2,450 Kuzey 1,500 1,500 1,580 Doğu 2,000 1,800 2,960 Toplam 10,000 10,000 13,160

28 TNSA-2003 Örnekleminde hedeflenen hanehalkı sayılarının NUTS 1 Bölgelerine göre dağılımı Hanehalkı NUTS 1 Bölgesi sayısı İstanbul 2,080 Batı Marmara 740 Ege 1,000 Doğu Marmara 1,040 Batı Anadolu 890 Akdeniz 1,840 Orta Anadolu 740 Batı Karadeniz 1,030 Doğu Karadeniz 840 KuzeyDoğu Anadolu 740 Orta Doğu Anadolu 740 GüneyDoğu Anadolu 1,480 Toplam 13,160

29 Örneklem Tasarımı ve Örneklem Uygulaması Örneklem kümelerinin dağılımı ve örneklem seçimi Toplam Hanehalkı Kır: Nüfusu den küçük yerleşim yerleri Hanehalkı Kent: Nüfusu ve daha büyük yerleşim yerleri 9970 Hanehalkı

30 Örneklem Tasarımı ve Örneklem Uygulaması Örneklem kümelerinin dağılımı ve örneklem seçimi 2000 Nüfus Sayımı yerleşim yeri nüfus büyüklükleri kullanılarak, 40 tabakadan bağımsız yerleşim yeri seçimleri ve küme sayısının belirlenmesi (Örneklem seçim aşaması- 1) Türkiye de toplam 81 İl 928 ilçe bucak veya köyden Örnekleme çıkan 80 ilde 446 farklı yerleşim yeri

31 Örneklem Tasarımı ve Örneklem Uygulaması Örneklem kümelerinin dağılımı ve örneklem seçimi Kentte küme büyüklüğü 25 hanehalkı (314 küme) Sadece İstanbul metropol kümelerinde küme büyüklüğü 12 hanehalkı (160 küme) Kırda küme büyüklüğü 15 hanehalkı (226 küme) Toplam 700 küme (474 kent 226 kır kümesi)

32 Listeleme ve Haritalama Çalışmaları Türkiye de yerleşim birimleri, araştırmalarda kullanılacak şekilde, sınırları çok iyi tanımlanmış (nüfus sayım bölgeleri gibi) küçük birimlere bölünmemiştir. Bununla birlikte, bazı yerleşim birimleri için 2000 yılında Belediyeler ve Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) işbirliğinde hazırlanan Bina Sayım Cetvellerinden elde edilen hanehalkı listeleri mevcuttur. Bu listelerin bazıları 2002 yılında güncellenmiştir.

33 Listeleme ve Haritalama Çalışmaları Seçilen yerleşim yerlerinden belirlenen küme sayısı kadar adres bloklarının DİE nden temin edilmesi (Belediye olan yerleşim yerleri) Bu yerleşim birimleri için, hanehalkı listeleri yaklaşık 100 haneden oluşan alt birimlere bölünmüştür. İki İstanbul metropol tabakası için bu birimler 50 hanehalkından oluşmuştur. (Örneklem seçim aşaması-2) 700 kümeden 563 ünde Blok Tanımlama Formu mevcut 137 köyde Blok Tanımlama Formu yok

34 Listeleme ve Haritalama Çalışmaları A. Belediye olan yerleşim yerlerinde: Adres bloklarında yer alan hanehalkı listelerinin güncellenmesi ve haritalanması B. Belediye olmayan yerleşim yerlerinde (Köylerde): Köyün listelenmesi ve haritalanması Oluşturulan güncelleştirilmiş adres listelerinden sistematik hanehalkı seçimi (Örneklem seçim aşaması- 3)

35 Listeleme ve Haritalama Çalışmaları Bir listelemeci ve bir haritacının bulunduğu 16 listeleme ekibi oluşturulmuştur. Listeleme çalışması 5 Kasım 2003 de başlamıştır. Listeleme çalışması mevsimsel şartlardan dolayı üç aşamada gerçekleşmiş ve Nisan 2004 te tamamlanmıştır. Ulaşım problemlerinden dolayı on küme listelenememiştir.

36 TNSA-2003 saha çalışması için eğitim Saha çalışması için seçilen adaylarının eğitimi, Kasım 2003 te, Hacettepe Nüfus Etütleri Enstitüsü nde gerçekleştirilmiş ve üç hafta sürmüştür. Eğitimin ilk iki haftasında, bütün adaylar aynı sınıf içieğitimi almışlardır; üçüncü haftanın sonunda adaylar arasından ekip başkanı, denetçi ve ölçümcü olarak çalışacak olanlar belirlenmiş, başarısız bulunan adaylar bu aşamada elenmiştir.

37 TNSA-2003 saha çalışması için eğitim Eğitime 120 kişi katılmıştır. Eğitime katılanların neredeyse tamamı üniversite öğrencisi veya üniversite mezunudur.

38 TNSA-2003 pilot çalışması Sınıf içieğitimin sonunda, eğitim programının birtamamlayıcısı olarak, Ankara nın kentsel ve kırsal bölgelerinde, 2 günlük bir pilot çalışma yapılmıştır. Adayların sınıf içinde ve pilot çalışma sırasında gösterdikleri performansa göre, 98 kişi saha çalışması faaliyetleri için seçilmiştir.

39 TNSA-2003 saha çalışması Saha çalışması Aralık 2003 ün ilk haftasında başlamış, tekrar yapılması gereken ziyaretler ve görüşmeler de dahil olmak üzere, Mayıs 2004 ün ortasında tamamlanmıştır. Saha çalışması, her biri bir ekip başı, bir denetçi, bir ölçümcü, 4 veya 5 bayan görüşmeciden oluşan ekipler tarafından yürütülmüştür.

40 TNSA-2003 saha çalışmasının izlenmesi Sorukağıdının yapısı Sahada denetçi kontrolu Merkezden sahaya yapılan ziyaretler Saha kontrol tabloları

41 TNSA-2003 veri girişi ve analizi Tamamlanan kümelerin sorukağıtları, veri girişi için NEE'ne gönderilmiştir. Toplanan veriler, Census and Survey Processing System (CSPro) paket programı ile bilgisayarlara girilmiş ve denetlenmiştir. CSPro ile, minimum-maksimum değerler, soru geçişleri ve iç tutarlılık hataları veri giriş esnasında belirlenerek düzeltilebilmektedir. Tüm sorukağıtları iki ayrı veri girişçi tarafından iki kez bilgisayarlara girilmiştir. Böylece karşılaştırmalar yapılarak veri girişinin tam geçerliliği sağlanmıştır.

42 Örneklem Ağırlıklarının Hesaplanması TNSA örneklem planı kendinden ağırlıklı bir örneklem planı değildir. Bazı örneklem tabakalarında yeterli sayıda gözleme ulaşılabilmesi için, orantısal olarak dağıtılması gereken hedef sayılardan daha fazla sayıda örneklem birimleri seçilmiştir. Her bir tabakada yapılan seçim orantısal olmadığı için ve kent ve kır cevaplama oranları farklılıklar gösterdiği için, 40 tabakanın her biri için ağırlıklar ayrı ayrı hesaplanmışlardır.

43 Örneklemin Kapsamı ve Cevaplama Oranları Sonuçlar, TNSA araştırma ekiplerinin seçilen 13,049 hanehalkının 10,836 sı (yüzde 83) ile görüşmeleri tamamladığını göstermektedir. Ekiplerin bazı hanehalkları ile görüşmeleri tamamlayamamasının başlıca nedenleri, daha önce listelenmiş konutların bir kısmının saha çalışması sırasında boş olması veya hanehalkının uzun bir süre için başka bir yerde bulunmasıdır.

44 Örneklemin Kapsamı ve Cevaplama Oranları TNSA-2003 saha çalışması sırasında belirlenen ve ziyaret edilen 11,659 hanehalkından 10,836 sında hanehalkı görüşmeleri başarı ile tamamlanmıştır. Hanehalkı cevaplama oranı yüzde 93 olarak hesaplanmaktadır. Hanehalkı cevaplama oranı kırsal alanlarda kentsel alanlara göre daha yüksektir; bölgeler arasında en yüksek oranlar, Doğu, Kuzey ve Güney bölgelerinde elde edilmiştir.

45 Örneklemin Kapsamı ve Cevaplama Oranları Görüşme yapılan hanehalklarında, bireysel görüşme için uygun bulunan 8,477 kadının yüzde 96 sı ile görüşme yapılmıştır. Görüşme yapılamayan az sayıdaki uygun kadın ile görüşme yapılamamasının ana nedeni oturdukları hanelere yapılan tekrar ziyaretlere rağmen kadınların evde bulunamamasıdır. Uygun kadın cevaplama oranları kent ve kırsal yerleşim yerlerinde benzerlik göstermektedir; bölgeler arasındaki farklılıklar yüzde 3 ü aşmamaktadır.

46 Örneklemin Kapsamı ve Cevaplama Oranları TNSA-2003 te kadınlar için genel cevaplama oranı yüzde 89 olarak hesaplanmıştır. Bu oran yüzde 83 (Orta Anadolu bölgesi) ile yüzde 93 (Doğu Anadolu) arasında değişmektedir. NUTS 1 bölgeleri açısından değerlendirildiğinde ise, bu oranın yüzde 79 (İstanbul) ile yüzde 96 (Kuzeydoğu Anadolu) arasında değiştiği görülmektedir.

47 Örnekleme Hataları TNSA-2003 de DHS standart setinde yer alan bir dizi değişken için örnekleme hataları hesaplanmıştır. TNSA-2003 basit tesadüfi seçilmiş bir örneklem değildir. TNSA-2003 örneklemi ağırlıklı, çok aşamalı, tabakalı, küme örneklem yani kompleks bir örneklemdir. Bu nedenle klasik standart hata hesaplamaları yapan programlarla bu hataları hesaplamak mümkün değildir.

48 Örnekleme Hataları Hata tahminleri raporun sonunda Türkiye toplamına, kentsel ve kırsal yerleşim yerlerine, beş bölgeye ve bazı değişkenler için NUTS 1 bölgelerine göre verilmiştir. Tablolarda her değişken için istatistiğinin değeri (R), standart hatası (SE), ağırlıksız (N) ve ağırlıklı olarak gözlem sayısı (WN), desen etkisi (DEFT), göreli standart hata (SE/R) ve yüzde 95 güven aralığı (R±2SE) verilmiştir.

49 Örnekleme Hataları ISSA programının Örneklem hataları hesaplama modülü (SAMPERR) TNSA'nda örneklem hatalarının hesaplanması için kullanılmıştır. Bu modül ortalamalar ve orantılar cinsinden araştırma kestirimlerinin varyans tahminlerinde Taylor lineerizasyon metodunu kullanmıştır. Doğurganlık ve ölümlülük hızları gibi daha karmaşık istatistiklerin kestirimlerinde Jackknife metodu kullanılmıştır.

50 Hanehalkı Nüfusu ve Konut Özellikleri

51 80+ Yaş Nüfus Pramidi Erkek Kadın 6,0 4,0 2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 Yüzde

52 Temel Yaş Gruplarına göre Nüfusun Dağılımı GNS-1990 TNSA-1993 TNSA-1998 GNS-2000 TNSA-2003 > ve +

53 Bağımlılık Oranı Türkiye de bağımlılık oranı son on yılda yüzde 62.7 den yüzde 56.3 e düşmüştür.

54 Ortalama hanehalkı büyüklüğü ortalama kişi sayısı Türkiye Kent Kır TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003

55 Hanehalkı Nüfusunun Eğitim Düzeyi yüzde 23,2 39,2 38,6 37,6 Erkek 14,7 22,5 Kadın 9,5 14,2 Eğitimi yok/ ilköğretimi bitirmemiş İlköğretim ikinci kademe İlköğretim birinci kademe Lise ve üzeri

56 Konut Özellikleri yüzde Evde/bahçede şebeke suyu Kanalizasyona bağlı Toplam Kır Kent

57 Dayanıklı Tüketim Mallarına Sahip olan Haneler Bisiklet Motosiklet Traktör Taksi/minibüs/diğer ticari Özel araba İnternet Bilgisayar CD çalar Fotoğraf makinesi Kablo TV Video Klima Digitürk/CINE 5/uydu anteni Video kamera DVD/VCD çalar Blender/mikser Bulaşık makinesi Mikrodalga fırın Kent Kır Toplam Yukarıdakilerin hiçbiri Cep telefonu Telefon Televizyon Elektrik süpürgesi Ütü Çamaşır makinesi Gazlı veya elektrikli fırın Buzdolabı Yüzde

58 Kadınların yerleşim yeri ve bölgelere göre yüzde dağılımı, Türkiye 2003 Ağırlıklı Kadın sayısı Temel özellik yüzde Ağırlıklı Ağırlıksız Yerleşim yeri Kent ,752 5,976 Kır ,323 2,099 Bölge Batı ,286 2,331 Güney ,028 1,113 Orta ,867 1,484 Kuzey Doğu ,305 2,246 NUTS 1 Bölgesi İstanbul ,470 1,163 Batı Marmara Ege , Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz ,028 1,113 Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu ,145 Toplam ,075 8,075

59 Kadının Eğitim Düzeyi yüzde Eğitimi yok/ilk. bitirmemiş İlköğretim birinci kademe İlköğretim ikinci kademe Lise ve üzeri

60 Kazancın nasıl kullanılacağına karar veren kişi yüzde Sadece kendisi Beraber Sadece başkası

61 Çalışma durumuna göre kadınların yüzde dağılımı yüzde Araştırma sırasında çalışıyor 14.7 Araştırma sırasında çalışmıyor 58.3 Araştırmadan önceki 12 ay içinde hiç çalışmamış