İÇİNDEKİLER. Gelişim Kuramları 22 Eylem Kuramı ve Toplumsal Yapılandırmacılık 28

Transkript

1 İÇİNDEKİLER Önsöz/ Ahmet Yıldız 5 Giriş 11 Psikoloji kökenli modeller 15 Davranışçılık 15 Bilişselcilik 17 Bilişsel Yapılandırmacılık 20 Gelişim Kuramları 22 Eylem Kuramı ve Toplumsal Yapılandırmacılık 28 Durumsal Biliş 32 Beyin Araştırmaları 39 Yetişkin Eğitiminden Modeller 43 Yetişkin Öğrenmesinin Ayırt Edici Özellikleri 43 İnsancıl Psikoloji 46 Andragoji Eleştirileri 48 Öz-Yönelimli Öğrenme 52

2 Öğrenmeyi Öğrenme 56 Informal Öğrenme 58 Düşünümsel ve Deneyimsel Modeller 60 Dönüştürücü Öğrenme 69 Postmodern Perspektifler 72 Hızlı Değişim Bağlamında Öğrenme Modelleri 75 Sonuç 81 Kaynakça 87

3 ÖNSÖZ Ahmet Yıldız 1 Öğrenmenin herkes tarafından kabul edilen evrensel bir tanımını bulmak güçtür. Nitekim öğrenmenin ne olduğu ve nasıl öğrendiğimiz konulan öteden beri tartışmalıdır. Öğrenme üzerine bilgilerimiz daha çok psikoloji alanında çalışma yapan kuramcılar ye uygulamacılar tarafından sistematize edilmiş ve bu bilgiler büyük ölçüde örgün eğitim sistemi içerisindeki çocukların öğrenmesi bağlamında geliştirilmiştir. Genel toplumsal algıda da öğrenme, 'okul ve ders çalışma pratiklerini' çağrıştırır. Öğrenmeye ilişkin okul bağlantılı çağrışımlar, öğrenmenin yalnızca öğrencilik/ çocukluk döneminde olabileceğine dair örtük varsayıma dayanır. Bu varsayım çerçevesinde, öğrenme ve eğitim kavramlarıyla "yetişkin" kavramının yan yana gelmesi bile düşünülmez. Öğrenmenin okulla ilgili pratiklere indirgenmesine yol açan bu türden bir anlayış, öğrenmeyi ve öğrenmenin yaşamımızdaki önemini tüm boyutlarıyla kavramamızı sınırlandırır. Yetişkin eğitimi alanında yapılan çalışmalar, sözü edilen sınırlılığı aşmada özel bir konuma sa- 1 Ankara Üniversitesi Eğitim Birimleri Fakültesi Öğretim Üyesi

4 6 Öğrenme Kuramları ve Yetişkin Öğrenme Modelleri hiptir; çünkü bu çalışmalar, öğrenmenin yaşam boyu sürdüğü ve öğrenenin amaçlan, içinde bulunduğu toplumsal bağlam ve pratiklerin öğrenme sürecinde ihmal edilmemesi gereken önemli etmenler olduğu vurgulanyla öğrenmenin daha geniş bir çerçevede ele alınmasına katkı sunarlar. Gerçekten de mevcut davranışlarımız, düşüncelerimiz ve inanışlarımızın çoğu öğrenilmiştir ve bu öğrenmelerimiz genellikle örgün eğitim dışı deneyimlerimizde, yaşam boyunca gerçekleşmektedir. Ayrıca eğitimi okul sistemi ile bir tutan anlayışın Türkiye gibi eğitim eşitsizliklerinin yoğun olarak yaşandığı bir ülkede tüm toplumun eğitim hakkını güvence altına alması mümkün değildir. O halde okul dışında gerçekleşen öğrenmeleri tanıyarak, okulda ve okul dışında gerçekleşen öğrenmeleri ayırt etmemiz gerekir. Nitekim Resnick (1987), okulda öğrenmenin genelleştirildiğini, okul dışında ise bağlamsal olduğunu vurgulayarak sözü edilen ayrımı aydınlığa kavuşturmaktadır. Öğrenmeyi okul dışında, yaşam boyu süren bir süreç olarak ele aldığımızda karşımıza yetişkin öğrenme kuram ve yaklaşımları çıkar. Ancak belirtmek gerekir ki, yetişkin öğrenmesi üzerine literatür, çocukların öğrenmesi ve çocuk gelişimi ile ilgili zengin bilgi birikimi ile karşılaştırıldığında daha sınırlıdır. Aslında yetişkinlerin öğrenip-öğrenemeyeceği ve nasıl öğrendiği konusu, insanlık tarihi kadar eskidir. 1930'lu yıllara kadar yetişkinlerin öğrenip öğrenemeyeceği doğrultusunda sorular oldukça yaygındı. Ancak 1928 yılında Thorndike tarafından yayımlanan Yetişkin Öğrenmesi kitabı ile yetişkinlerin öğrenebileceği, bilimsel bulgulara dayalı olarak ortaya konmuş oldu (Duman, 2000). Böylece yetişkin eğitimi ve öğrenmesi üze-

5 Önsöz 7 rinde yoğunlaşan yeni bir dönem başlamıştır. Merriam (2009) bu yakın geçmişi üç ayrı döneme ayırır. Buna göre başlangıç döneminde yetişkin öğrenmesi üzerine ilk araştırmalar, yetişkinlerin öğrenip öğrenemeyeceği üzerine odaklanmıştır. Daha sonra yetişkin eğitimcilerin, yüzyılın ortalarında yetişkin öğrenmesinin çocukların öğrenmesinden nasıl ayrılabileceği sorusuyla ilgilenmeye başladıkları dönem gelmektedir. Son olarak, 1980'lerin ortasından itibaren ise, yetişkin öğrenmesi kuramı, yetişkin eğitimi alanı dışındaki bilim dallarından farklı yaklaşımları kapsayarak genişlemiştir. Merriam'a göre bu üç dönemin ayrı ayrı katkıları, yetişkin öğrenmesi kuramlarının bugünkü manzarasını oluşturmaktadır. Yetişkin eğitimi ve öğrenmesi alanının günümüzde ulaştığı düzeyi anlamada bu kuramları tanımak önem taşır. Elinizde bulunan kitap, tüm bu yetişkin öğrenmesi kuram, yaklaşım ve modellerinin kısa bir özetini sunmaktadır. Karin Tusting ve David Barton tarafından kaleme alınan bu kitapta öncelikle, yetişkin öğrenmesi konusundaki çalışmaları etkileyen ve esinleyen davranışçılık, bilişselcilik, bilişsel yapılandırmacılık, gelişim kurandan, eylem kuramı, toplumsal yapılandırmacılık, durumsal biliş ve beyin araştırmaları gibi daha çok psikoloji kökenli yaklaşım ve kuramlar ele alınmıştır. İlk bölümde yazarlar sözü edilen kuram ve yaklaşımları ikiye ayırırlar. Birincisi davranışçdık, bilişselcilik ve bilişsel yapılandırmacılığı içeren erken dönem modellerdir. Bu modeller öğrenmeyi davranış değişikliği ya da zihinsel süreçlerin değişimi olarak görmektedirler. Bu modellerin ortak noktası, öğrenmeyi birey temelli olarak ele almalarıdır. Diğerleri ise öğrenmeyi, deneysel bir yaklaşımdan ziyade,

6 8 Öğrenme Kuramları ve Yetişkin Öğrenme Modelleri öğrenenin toplumsal bağlamlarında ele almayı öneren eylem kuramı, toplumsal yapılandırmacılık, durumsal biliş gibi modellerdir. Bu kitabın yazarlarına göre, öğrenmeyi sadece bireysel bilişsel bir fenomen olarak ya da belirli program içeriğini aktarma, öğretmen tarafından tam olarak kontrol edilebilen bir şey olarak görmek eksik, yanlış ve yönlendiricidir. Bunun yerine öğrenme bireysel, durumsal ve toplumsal etmenler arasındaki diyalektik etkileşimde ortaya çıkar. Kitabın ikinci bölümünde ise yetişkin eğitimi alanında üretilen yetişkin öğrenme modelleri irdelenmektedir. Bu bölüme yetişkin öğrenmesinin ayırt edici özelliherinin tartışılmasıyla başlanmış; ardından insancıl psikolojinin katkıları irdelenerek yetişkin eğitiminde bir dönem önemli bir yer tutan andragoji tanıtılmış; daha sonra sırasıyla öz-yönelimli öğrenme, öğrenmeyi öğrenme, informal öğrenme kavramları ve yaklaşımları ve özellikle yakın dönemde etkili olan düşünümsel ve deneyimsel modeller ile dönüştürücü öğrenme ele alınmış; son olarak ise yetişkin öğrenmesine ilişkin post-modern perspektifle, günümüz dünyasının temel karakteristiği olarak sunulan hızlı değişimin yetişkin öğrenmesine ilişkin çıkarımları değerlendirilmiştir. Bu türden bir akış, aynı zamanda yetişkin öğrenme kuram ve modellerinin kronolojik gelişimini de anlatmaktadır. Buradaki kronolojiye bağlı olarak, yetişkin öğrenmesinin izlediği gelişim rotasının, öğrenmenin bağlamsal olmayan süreç olarak incelenmesinden, insanların hayatında öğrenmenin anlamının ne olduğu ve hangi motivasyonlarla gerçekleştiğine ilişkin sorulara doğru ilerlediği görülür. Yetişkin eğitimcilerinin sıklıkla vurguladığı gibi, yetişkinler için öğrenme, her zaman onların yaşamlanyla, gerçek sorun-

7 Önsöz I 9 larıyla, ilgi ve ihtiyaç duydukları konularla ilgilidir. Bu anlamda yetişkin eğitimcileri olarak, öğrenenin özellikleri, öğrenmenin bağlamı ve öğrenme sürecinin kendisi hakkında ne kadar derin ve kapsamlı bilgiye sahip olursak öğrenmeöğretme etkinliklerini o denli etkili kılabiliriz. Merriam (2009)'ın ifadesi ile söyleyecek olursak: Yetişkin öğrenmesi hakkında tüm bildiklerimizi kapsayan tek bir kuramın ortaya çıkması büyük olasılıkla mümkün olmayacaktır. Göz önünde tutulması gereken ve daha önemli olan ise, bu karışık olguyu ele alan yetişkin öğrenmesiyle ilişkili sayısız yaklaşımın anlayışımızı nasıl geliştireceği ve bu anlayışın uygulamalarımızı nasıl canlandıracağıdır. Kasım 2010, Cebeci Yararlanılan Kaynaklar Duman, A. (2000). Yetişkinler Eğitimi. Ankara: Ütopya Yayınevi. Merriam, S.B. (2009). Yetişkin Eğitimi (Edit: Ahmet Yıldız-Meral Uysal) içinde "Yetişkin Öğrenme Kuramının Değişen Manzarası" (s ). İstanbul: Kalkedon Yayınevi. Resnick, L. (1987). "Learning in school and out". Educational Researcher, 16(9),