Yayın No: 08. Süleymaniye Vakfı Yayınları 2016 TICARET VE FAIZ. Prof. Dr. Abdulaziz Bayındır. Mizanpaj: Şaban Muslu. Birinci Baskı: Mart, 2016

Transkript

1 İstanbul / 2016

2 Yayın No: 08 Süleymaniye Vakfı Yayınları 2016 TICARET VE FAIZ Prof. Dr. Abdulaziz Bayındır Kapak: Bimus Tanıtım Ajansı Mizanpaj: Şaban Muslu Birinci Baskı: Mart, 2016 ISBN: SÜLEYMANİYE VAKFI YAYINLARI Süleymaniye, Hoca Gıyaseddin Mh. Şifahane Cd. No: 14 / Fatih / İstanbul Tel: 0 (212) Fax: 0 (212) Yayıncı Sertifika No: info@suleymaniyevakfi.com Baskı ve Cilt: MATSİS MATBAA HİZMETLERİ Tevfikbey Mahallesi Dr. Ali Demir Caddesi No: Sefaköy/ İstanbul Tel: 0 (212) Genel Dağıtım: Süleymaniye Vakfı Yayınları Tel: 0 (212) Fax: 0 (212) info@suleymaniyevakfi.com Copyright Süleymaniye Vakfı Yayınları 2016 Bu eserin tüm hakları Süleymaniye Vakfı Yayınları na aittir. Yayıncının izni olmaksızın tümüyle veya kısmen yayınlanamaz, kısmen de olsa fotokopi, film vb. tekniklerle çoğaltılamaz ve elektronik ortamlarda yayınlanamaz..

3 TICARET VE FAIZ Prof. Dr. Abdulaziz Bayındır

4

5 İÇİNDEKİLER Önsöz Giriş BIRINCI BÖLÜM: KUR ÂN VE SÜNNET TE FAIZ / 25 Kur ân ve Sünnette Faiz A- Faizin Yasaklanması B- Faiz Zekât İlişkisi C- Allah a ve Elçisi ne Karşı Savaş D- Faizcilerin Davranış Tarzı E- Satış Görüntüsü Altında Faiz F- İlgili Kavramlar Borç ve Ödünç Para Piyasası ve Mal Piyasası Vade Farkı G- Altı Malla İlgili Hadisler Altı Malı Kendi Cinsiyle Değiştirme Altı Malı Farklı Cins Mallarla Değiştirme Paraları Günün Fiyatı İle Değiştirme Taama Karşılık Taam H- Bu Hadislerle Kapanan Faiz Kapıları Altı Malı Kendi Cinsiyle Misli Misline Peşin Değiştirme Altı Malı Kendi Cinsiyle Misli Misline Değiştirme Altı Malı Kendi Cinsiyle Vadeli Değiştirme Aynı Sınıftan Malları Vadeli Değiştirme... 54

6 6 TICARET VE FAIZ 5. Paraları Günün Fiyatıyla Değiştirme I- Bir Safkada İki Safka Yasağı J- Bey Bi l-vefâ K- Bey Bi l-istiğlâl L- Bey ve Selef Yasağı İKINCI BÖLÜM: ALLAH IN ELÇISINDEN SONRA FAIZ / 59 Allah ın Elçisinden Sonra Faiz I- Sahabe Dönemi A- Borç Faizi B- İskonto 63 C- Satış Görüntüsü Altında Faiz D- Sarf (Para Satışı) Sarfı Normal Satış Gibi Görenler Sarfı Özel Kurallara Bağlayanlar E- Faizi Eksik Anlama F- Faizin Tam Açıklanmadığı İddiası II- Fukaha Dönemi A- Borç Faizi B- İskonto (İndirim) Borcun İskontosu Ödüncün İskontosu Borç Senedi İskontosu C- Satış Görüntüsü Altında Faiz Yasağı Hadislerle Sınırlı Sayanlar a- Osman el-bettî b- Zâhirî Mezhebi Hadislerdeki Yasağı Genişletenler a- Hanefî Mezhebi ) Hanefî Mezhebinde Faiz İlletleri ) Hanefî Mezhebinde Faiz Çeşitleri (ربا الفضل) a) Ribe l-fadl

7 İÇİNDEKİLER (ربا النسيئة) b) Ribe n-nesie 3) Hanefîlerin Görüşlerinin Tenkidi b- Şâfiî Mezhebi ) Şafiî Mezhebinde Faiz İlletleri (الطعم) a) Tu m 96...(الثمنية) b) Semeniyet 2) Aynı Cins Malları Değiştirme ) Farklı Cinsten Malları Değiştirme ) Faiz Çeşitleri (ربا يد) a) Riba Yed 99...(ربا فضل) b) Riba Fadl 99...(ربا النسا) c) Riba n-nesâ 5) Şafiîlerin Görüşlerinin Tenkidi c- Mâlikî Mezhebi ) Mâlikî Mezhebinde Faiz İlletleri a) Semeniyet b) Taam (İnsan Yiyeceği) ) Mâlikîlerin Görüşlerinin Tenkidi d- Hanbelî Mezhebi ) Hanbelî Mezhebinde Faiz İlletleri a) Hanefî Mezhebine Uygun Görüş b) Mâlikî ve Şâfiîlere Uygun Görüş c) Üçüncü Görüş ) Hanbelîlerin Görüşlerinin Tenkidi III- Dört Mezheple İlgili Ortak Tenkit III- Daru l-harpte Faiz A- Deliller Hadisler a- Veda Hutbesi b- Ebû Bekir in Bahse Girmesi c- Gayri Müslimlerin Mallarının Mubahlığı B- Delillerin Tenkidi...114

8 8 TICARET VE FAIZ 1- Kemalüddin b. el-hümâm ın Tenkidi Abdullah b. Ahmed b. Kudâme nin Tenkidi ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: VADELI SATIŞ VE FAIZ / 117 I- Vade Farkı ve Faiz A- Allah ın Elçisi nin Uygulaması B- Sahabe Uygulaması C- Mezheplerin Görüşleri Hanefî Mezhebi Şâfiî Mezhebi Mâlikî Mezhebi Hanbelî Mezhebi II- Vadeli Satış ve Faiz A- Fiyat Peşin Fiyat Değişkendir Vadeli Fiyat Değişkendir B- Mal Para İlişkisi C- Peşin Fiyat ve Vadeli Fiyat Peşin ile Veresiyenin Farkı Vadeli Satışla Faizli İşlemin Yapısı Listeye Göre Fiyat Tüketici Kredisi ve Vadeli Satış III- Selem ve İstısna IV- Factoring V- Kâr Haddi VI- Gabnı Fahiş VII- Yasaklanmış Bazı Alım Satımlar A- Malları Yolda Karşılayıp Almak B- İhtikâr Yasağı C- Elde Olmayan Malı Satmak D- Malı Teslim Almadan Satmak E- Müşteri Kızıştırmak...135

9 İÇİNDEKİLER 9 VIII- Kaparo veya Pey Akçesi DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: PARA / 139 Para I- Madeni Para A- Altın ve Gümüş Paralar Düşük Ayarlı Altın ve Gümüş Para (الفلوس) 2- Fülûs II- Kâğıt Para A- Karşılıklı Kâğıt Para Devletin Çıkardığı Karşılıklı Kâğıt Para Özel Kuruluşların Çıkardığı Karşılıklı Para a- Banknot b- Tahvil c- Kaydî Para B- Karşılıksız Kâğıt Para Devletin Çıkardığı Karşılıksız Kâğıt Para Özel Kuruluşların Karşılıksız Kâğıt Parası a- Banknot ve Tahvil b- Vadeli Çekler III- Paranın Özellikleri A- Paranın İktisâdi Özellikleri B- Paranın Hukukî Özellikleri C- Paranın Dolaşım Hızı D- Kâğıt Paranın Fıkıhtaki Yeri Fülûsu Altın ve Gümüş Gibi Saymayanlar Fülûsu Altın ve Gümüş Para Gibi Sayanlar BEŞINCI BÖLÜM: PARA VE BORÇ SENEDI ALIM-SATIMI / 161 Para ve Borç Senedi Alım Satımı I- Altın ve Gümüş Satışı A- Hadisler...163

10 10 TICARET VE FAIZ 1- Altını Altınla Gümüşü Gümüşle Almak Dinarı Dinarla Dirhemi Dirhemle Almak Gümüşü Altınla Almak Dinarı Altınla Almak Dirhemi Gümüşle Almak Dinarı Dirhemle Almak Boncuklu Altın Kolyeyi Altınla Almak B- Mezheplerin Görüşleri Hanefî Mezhebi Şâfiî Mezhebi Mâlikî Mezhebi Hanbelî Mezhebi Zâhirî Mezhebi C- Sarfla İlgili Değerlendirme II- Fels Satışı A- Fels Satışını Kurala Bağlamayanlar B- Veresiye Fels Satışını Faiz Sayanlar C- Felsi Dinar ve Dirhem Gibi Görenler D- Altın veya Gümüş Verip Fels Almak Hanefî, Şâfiî, Hanbelî ve Zâhirî Mezhepleri Mâlikî Mezhebi III- Kâğıt Para Satışı A- Aynı Cins Kâğıt Paraları Değiştirme B- Farklı Cins Kâğıt Paraları Değiştirme C- Vadeli İşlem (Forward) D- Kâğıt Para İle Altın ve Gümüş Satışı E- Borç Senetlerinin Satışı ALTINCI BÖLÜM: MÂLÎ ARACILIK / 189 Mâlî Aracılık I- Faizli Malî Aracılık II- Faizsiz Malî Aracılık...192

11 İÇİNDEKİLER 11 A- Karz-I Hasen B- Mudârebe C- Faizsiz Malî Aracılığın Etkisi D- Faiz ve Kâr Payı YEDINCI BÖLÜM: FAIZSIZ SISTEMDE FAIZ HILELERI / 197 Faiz Hileleri I- Bey Bi l-vefâ A- Bey Bi l-vefâya Rehin Diyenler B- Bey Bi l-vefâyı Sahih Satış Sayanlar C- Bey Bi l-vefâya Fasit Satış Diyenler D- Bey Bi l-vefâyı Yeni Bir Akit Sayanlar E- Bey Bi l-vefâyı Bâtıl Satış Sayanlar II- Bey Bi l-istiğlal III- Muamele-İ Şer iyye A- Muamele-İ Şer iyye Şekilleri Borç Almak İçin Yapılan Muamele-İ Şer iyye Borcun Vadesini Uzatma B- Muamele-İ Şer iyyenin Farkı C- Muamele-İ Şer iyye ve İskonto D- Ribh Oranının Sınırlanması E- Para Borcu Dışında İlzâm-I Ribh F- Muamele-İ Şer iyye İle İlgili Diğer Görüşler Şafii Mezhebi Mâlikî Mezhebi Hanbelî Mezhebi IV- Para Vakıfları A- Para Vakıflarında Uygulanan Sistem B- Para Vakıfları İle İlgili Belgeler Vakıf İlâmı Vakıf Paralarla İlgili Bir Hüccet V- Hileli Faiz Yolları ile İlgili Tenkit...225

12 12 TICARET VE FAIZ SEKIZINCI BÖLÜM: BANKA VE KATILIM BANKASI / 231 Banka ve Katılım Bankası I- Banka A- Bankacılık Hizmetleri B- Kredi Mevduat Kredi II- Katılım Bankası A- Katılım Bankasının Farkı B- Katılım Bankasının İşleyişi Malî Aracılık Fon Toplama a- Özel Cari Hesap b- Katılma Hesabı c- Fon Kullandırma ) Para Temini a) Mudârebe b) Müşâreke ) Mal Temini a) Murâbaha b) Selem c) İstısna d) Finansal Kiralama (Leasing) ) Hizmet Temini Bankacılık Hizmetleri a- Emanet Kabulü b- Vadesiz Mevduat Kabulü c- İkraz (Ödünç Verme) d- Banka Havalesi e- Senet Tahsili f- Poliçe g- Kredi Mektubu...253

13 İÇİNDEKİLER 13 h- Banka Kartı ı- Çek j- Banka Teminat Mektubu k- Akreditif l- Kredi Kartı m- Aval n- Kambiyo İşlemleri o- Altın ve Gümüş Satışı (Sarf) p- Kıymetli Evrak Satışı C- Türkiye deki Katılım Bankaları DOKUZUNCU BÖLÜM: ÖDEMEYI GECIKTIREN BORÇLUYA CEZA / 265 Ödemeyi Geciktiren Borçluya Ceza I- Sıkıntıya Çözüm Arayan Görüşler A- Suça Uygun Ceza B- Suça Uygun Olmayan Ceza Teklifleri Borcu Geciktirmeyi Menfaat Gasbı Sayma Bu Görüşün Tenkidi A- Gasp Delili B- Alacaklının Zarara Uğradığı İddiası C- Gecikme Bedeli Üzerinde Anlaşma D- Geçerli Faiz Oranının Reddi Mesâlih-İ Mürseleye Dayanıp Ceza Verme Bazı Hadislere Dayanıp Ceza Verme Cezaî Şartla Gecikme Cezasını Aynı Sayma Kaparoya Bakarak Gecikme Cezası Verme Gecikme Cezasını Hayıra Harcama Yeni Bir Akit Türü Önerisi II- Sıkıntıyı Gideremeyen Görüşler A- Borçluya Hapis Cezası B- Borçluya Maddî Cezayı Faiz Sayma III- Değerlendirme...286

14 14 TICARET VE FAIZ ONUNCU BÖLÜM: ENFLASYON / 287 Enflasyon I- Talep Enflasyonu A- Madeni Paralarda Değer Kaybı B- Kâğıt Paralarda Değer Kaybı C- Talep Enflasyonunun Sebepleri Kâğıt Para Düzeni Faiz Kredi Sistemi Vadeli Çekler Paranın Dolaşım Hızı Bütçe Açıkları II- Maliyet Enflasyonu A- Faiz B- Tekelleşmeler C- Kredi Sistemi D- Teşvikler E- Korumalar F- İşçi Ücretleri G- Vergiler H- Devalüasyon III- Enflasyonun Etkileri A- Enflasyonun İktisadi Etkileri B- Enflasyonun Sosyal Etkileri C- Enflasyonun Siyasi Etkileri D- Enflasyonun Ahlaki Etkileri F- Enflasyonun Hukuki Etkileri IV- Deflâsyon ve Likidite Tuzağı A- Deflâsyon B- Likidite Tuzağı...308

15 İÇİNDEKİLER 15 ONBIRINCI BÖLÜM: BORÇLARDA ENFLASYON FARKI / 309 Borçlarda Enflasyon Farkı I- Kâğıt Paranın Enflasyonist Özellikleri II- Borç Ödemede Denklik III- Deliller 315 IV- Enflasyon Farkı ve Faiz V- Değer Kaybı İle İlgili Bir Uygulama VI- Değer Kaybını Hesaplama Usulü VII- Fakihlerin Görüşleri A- Borcu Misliyle Ödeme B- Borcu Kıymetiyle Ödeme Hanefî Mezhebi Hanbelî Mezhebi Mâlikî Mezhebi Şâfiî Mezhebi ONIKINCI BÖLÜM: MENKUL KIYMETLER BORSASI / 323 Menkul Kıymetler Borsası I- Anonim Şirket A- Sorumluluk B- Büyük Ortağın Yapabileceği Haksızlıklar Kârdan Pay Vermeme Küçük Ortakların Haklarına El Koyma Küçük Ortağın Payını Düşürme Şirket Mal Varlığını Zimmete Geçirme Küçük Pay Sahiplerinin Şikâyet Hakkı II- Holdingleşme Oyunu III- Sonuç KAYNAKLAR I- Kitaplar II- Hadis Kitapları III- Kanunlar ve Kanun Mecmuaları IV- Şer i Siciller...340

16

17 ÖNSÖZ İyiliği sonsuz, ikramı bol Allah ın adıyla Varlıkların sahibi Allah, neylerse güzel eyler. İyiliği sonsuz, ikramı boldur. Hesap gününün hâkimidir. Yalnız ona kul olur ve yalnız ondan yardım isteriz. Elçisi Muhammed e, onun ailesine ve yolundan gidenlere salât ve selâm olsun. Bir gelir; mal satışından elde edilirse kâr, malı kullandırmaya karşılık olursa kira, bir işe karşılıksa ücret adını alır. Bunlar karşılıklı rızaya dayanmalı ve bâtıl yollardan uzak olmalıdır. Yoksa huzursuzluk çıkar ve çöküş başlar. Allah Teâlâ şöyle buyurur: Müminler, mallarınızı aranızda bâtıl yolla değil, karşılıklı rızaya dayalı ticaretle yiyin. Kendinizi öldürmeyin; Allah size karşı merhametlidir. Kim bunu, sınırı aşarak ve yanlışa saparak yaparsa onu bir ateşe sokarız. Bu, Allah a kolaydır. (Nisa 4/29-30) Ticaret, mal veya hizmet satışı yapmak, faiz ise borçtan gelir elde etmektir. Ticaret ve faiz, insanlık tarihi kadar eski olmalıdır. İslâm faizi bâtıl kazanç yolu saymış ve yasaklamıştır. Bu çalışma, ticaret ile faizi karşılaştırmak için yapılmıştır. Kitap, 1978 den beri sayısız ilim, fikir ve iş adamıyla yapılan çalışmaların ve halktan gelen sorulara verilen cevapların ortak ürünüdür. Bu konuda katkısı olan herkese teşekkür ederim. Çalışmamızı baştan sona, dikkatle okuyarak gördüğü yanlışları ve farklı yorumlarını bana bildiren değerli ilim adamı Prof. Dr. Orhan ÇE- KER Beyefendiye teşekkür ederim. Bu baskı, onun tespit ettiği yanlışlardan arındırılmıştır. Gayret bizden, başarı Allah tandır. Prof. Dr. Abdulaziz BAYINDIR İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi İstanbul Şubat 2016