Prof. Dr. Nuray Mücellâ Müftüoğlu ÇOMÜ, Ziraat Fakültesi, Toprak Bölümü Çanakkale. Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü Rize

Transkript

1 Prof. Dr. Nuray Mücellâ Müftüoğlu ÇOMÜ, Ziraat Fakültesi, Toprak Bölümü Çanakkale Ekrem Yüce Dr. Turgay Turna Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü Rize Ali Kabaoğlu Safiye Pınar Özer Gökhan Tanyel ÇAYKUR Atatürk Çay ve Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Rize 5. Ulusal Bitki Besleme ve Gübre Kongresi 57 Eylül 200 İzmir 5. Ulusal Bitki Besleme ve Gübre Kongresi 57 Eylül 200 İzmir

2 GİRİŞ Dünya üzerinde çay bitkisi, yağışın bol ve iklimin sıcak olduğu bölgelerde olmasına rağmen dünyada ekonomik olarak Türkiye ile birlikte 0 kadar ülkede yetiştirilmektedir. Toplam yıllık yağışın, 2000 mm den az olmaması ve aylara göre dağılımının düzenli olması gerekmektedir. Dünya da çay ithalatı, hem çay üreticisi olan ülkeler, hem de çay üreticisi olmayan ülkeler tarafından yapılmakta olup toplam.6 bin tondur. İthalatta en büyük paya sahip ülkeler arasında Avrupa Birliği ülkeleri (6 bin ton), Rusya (82 bin ton), Pakistan (2 bin ton), ABD (09 bin ton), Japonya (7 bin ton), Mısır (22 bin ton) ve Kanada (9 bin ton) dır. Dünya da toplam ihracat miktarı.702 bin tondur. İhracatta en büyük paya sahip ülkeler Kenya (7 bin ton), Sri Lanka (07 bin ton), Çin (292 bin ton), Hindistan (9 bin ton), Vietnam ( bin ton), AB ülkeleri (92 bin ton), Endonezya (8 bin ton) ve Arjantin (76 bin ton) gibi ülkeler ilk sıraları almaktadır. Yeniden satış yapan ülkeler arasında en önemlisi İngiltere (25 bin ton) dir.

3 Dünya da çay tarım alanları dekara ulaşmıştır. Türkiye, Çay tarım alanlarının genişliği bakımından 7. DÜNYA ÇAY TARIM ALANLARI ÜLKELER ÇİN HİNDİSTAN SRİ LANKA KENYA ENDONEZYA VİETNAM TÜRKİYE DİĞER ÜLKELER Genel Toplam ÇAYLIK ALAN (Bin hektar)

4 Çay çiçeği ÇİN HİNDİSTAN KENYA SRİ LANKA TÜRKİYE VİETNAM ENDONEZYA DİĞER ÜLKELER Genel Toplam ÜLKELER Türkiye, Çay üretimi yönünden 5. Dünya da çay üretimi tona (siyah çay, yeşil çay ve diğer çay çeşitleri) ulaşmıştır. KURU ÇAY ÜRETİMİ (Bin ton)

5 Yıllık kişi başına tüketim bakımından. 2 ÜLKELER İRLANDA İNGİLTERE KUVEYT TÜRKİYE KİŞİ TÜKETİMİ (g/yıl)

6 Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü Atatürk Çay ve Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Çay tohumu MEMUR İŞÇİ 256 SATIN ALINAN YAŞ ÇAY MİKTARI ÇAY KUR ÖZEL SEKTÖR TON TON CÜZDAN SAYISI

7 MATERYAL VE METOT Çay tarım topraklarında 6 fabrika alanında bulunan toplam 90 adet çay bahçesinden alınan toprak ve yaprak örnekleri denemenin materyalini oluşturmuştur. Toprak örneklerine ait özellikler ph Organik madde Bünye Azot Fosfor Potasyum Bitki örneklerine ait özellikler Azot Fosfor Potasyum Fabrika Arhavi Ardeşen Çayeli Cumhuriyet İyidere Of Tirebolu TOPLAM İlçe Arhavi Ardeşen Çayeli Merkez İyidere Of Tirebolu İl Artvin ( fabrika) Rize ( fabrika tanesi organik) Trabzon (8 fabrika) Giresun ve Ordu ( fabrika) 7 fabrika (6+ organik) Örnek sayısı (adet) Alan içindeki payları (%) Örneklemede organik fabrikaya ait olan organik çay tarım alanları ve Tirebolu Çay Fabrikası çay alanları hariç tutulmuştur

8 BULGULAR Toprak örneklerine ait özellikler ph <,0,0,5,55,0 5,05,5 5,56,0 6,06,5 TOPLAM Derecesi Kuvvetli asit Orta asit Hafif asit %, 2,22 2, 7,77,, Toplam Ardeşen Örnek sayısı Arhavi Cumhuriyet Çayeli İyidere 2 Of 0

9

10 90 TOPLAM ,22 Fazla > ,00 Orta ,55 Az ,22 Çok az < Of İyidere Çayeli Cumhuriyet Arhavi Ardeşen Toplam % Örnek sayısı Derecesi Fosfor (ppm P) 90 TOPLAM ,66 Fazla 00 < ,66 Orta ,66 Az < 00 Of İyidere Çayeli Cumhuriyet Arhavi Ardeşen Toplam % Örnek sayısı Derecesi Potasyum (ppm K)

11 Bitki örneklerine ait özellikler Azot (%) Tüm alanlardan alınan bitki örneklerindeki azot değerleri,76 (Çayeli Çay Fabrikası) ile,96 (Arhavi Çay Fabrikası) arasında değişmektedir. Ortalama değer %2,70 Fosfor (%) Tüm alanlardan alınan bitki örneklerindeki fosfor değerleri %0,2 (Cumhuriyet Çay Fabrikası) ile %0,7 (Of Çay Fabrikası) arasında değişmektedir. Ortalama değer %0,5 Potasyum (%) Tüm alanlardan alınan bitki örneklerindeki potasyum değerleri %0,76 (Çayeli Çay Fabrikası) ile %,09 (Of Çay Fabrikası) arasında değişmektedir. Ortalama değer %0,9

12 Genel değerler Özellik ph Organik madde Bünye Toprak N (%) Toprak P (ppm) Toprak K (ppm) Bitki N (%) Bitki P (%) Bitki K (%) Değer Derece,2 Kuvvetli asit 6,5 Çok fazla Kil, kumlu killi tın, kumlu tın, tın 0,29 Çok fazla 6,6 Orta 22 Orta 2,70 Az 0,5 Normal 0,9 Noksan

13 TARTIŞMA Üreticinin da bahçeden ton ürünü uzaklaştırdığı kabul edilirse alınan bitki örneklerinden elde edilen N, P, K değerlerinin sıra ile %2,70; %0,5 ve %0,9 olduğu dikkate alındığında, 27 kg/da azot, 5, kg/da fosfor ve 9, kg/da potasyum uzaklaşmış olmaktadır. Bölgede ürün olarak 2,5 yapraktan çok daha büyük sürgünler toplanmaktadır. Bu durum topraktan daha fazla miktarda azot, fosfor ve potasyumun uzaklaşması demektir. Bu oranlar bölgede daha önceden belirlenen ve önerilen gübresini çağrıştırmaktadır.

14 ph Azot Fosfor Potasyum Değer <,5,56,0 6,0< Toplam <0,07 0,07 0,5 0,5< Toplam <7 7,020,0 20< Toplam < < Toplam Derece Düşük İyi Yüksek Çok az, az Orta Fazla, çok fazla Çok az, az Orta Fazla Az Orta Fazla 96 * Örnek sayısı % Örnek sayısı % 7, ,2 87, ,0,7,7 85 *2 97 5, ,8 2 7, 677 * 62 80,5 2 2,8 9 6,5 85 * 5,76 77, ,2 678 * yılı *6 Örnek sayısı % , 59,,,8 6, 80,,0 7,2 29,8 7, 52,7 0, yılı Örnek sayısı % 67,8 0,6,6 5,7 2,7 70,6 8,2 8,0 5,9 5,9 60,0 2, * Ülgen, 96 * 2 Müftüoğlu ve Sarımehmet, 99a * Sarımehmet ve Müftüoğlu, 99 * Müftüoğlu ve Sarımehmet, 99b * 5 Sarımehmet ve ark., 982 * yılı dahildir

15 Toprak analizleri dikkate alındığında, Çay için en uygun ph sınır değerleri,5 6,0 olarak kabul edilmektedir. Toprak örneklerinin ph değerleri,0 ile 6,0 arasında değiştiği, tüm örneklerin ortalama değerinin ise,2 (kuvvetli asit) olduğu saptanmıştır. Bulunan değerlerin büyük bir kısmının çayın yetiştirilmesi için uygun ph aralığında olduğu, bölgede ph değerinin üst sınırı açısından problem olmadığı, ancak toprak örneklerinin %67 sinin çay için en iyi kabul edilen alt sınırın (,5) altında yer aldığı saptanmıştır. Toprak reaksiyonunun düşük olması çay bitkisinde Al gibi elementlerin birikmesine neden olabileceği düşünülerek bu elementin de takip edilmesinde yarar görülmektedir. Organik madde ve azot değerlerinin fazla ve çok fazla gurupta yoğunlaştığı saptanmıştır. Bu nedenle azot değerlerinin büyük bir kısmının organik maddeden kaynaklandığı düşünülmektedir. Bu durum yöredeki yağışın çok olması, sıcaklığın az olması nedeni ile organizma faaliyetlerinin yeterince olmaması dolayısı ile organik maddenin parçalanma ve ayrışma hızlarının düşüklüğü ile açıklanabilir. Ancak azot içeren veya azotlu gübrelerin hareket hızlarının çok fazla olması, ayrıca çay bitkisinin yeşil aksamından yararlanılması nedeni ile azotlu gübrelemeden vazgeçmek mümkün görünmemektedir. Bu görüşü bitkiden alınan örneklerdeki azot değerlerinin az gurupta yer alması da desteklemektedir. Fosforun, alınan örneklerde orta gurupta yer aldığı, hatta bazı örneklerde fosfor birikimi olduğu saptanmıştır, ancak toprak özelliklerinde özellikle ph ve kalsiyum değerlerinde yapılacak olan bir müdahale ph değerlerinin değişmesinden son derecede çok etkilenen fosforun alınamaz forma geçmesine neden olabileceğinden dikkatli olunmalıdır. Ayrıca çay bitkisinin kireç sevmeyen bir bitki olduğu da unutulmamalıdır. Potasyum bakımından bir problem olmadığı görünmemektedir. Nitratlı gübreler ph değeri düşük olan alanlarda daha kolay alınmaktadır, ancak bölgenin çok yağışlı olması nedeni ile toprakta daha kolay tutunan amonyumlu gübre tercihi dikkatle incelenmelidir. Çünkü bölgede amonyumlu gübrelerin kullanılması potasyumun hızla yıkanmasına neden olacağı için yeterli görünen potasyumun ortamdan hızla uzaklaşması gündeme geleceğinden çok dikkatli olunmalıdır. Ayrıca asit karakterdeki amonyum sülfat gübresinin kullanılması da zaten düşük olan ph değerlerini gerek kimyasal gerekse biyolojik olarak hızla daha da asit reaksiyona çekecektir. Bitki analizleri dikkate alındığında, Toprakta çok olmasına rağmen bitkide azot az bulunmuştur. Bitki örneklerindeki fosfor normal bulunurken, potasyum noksan bulunmuştur. Bitki besin maddesi olarak fosfor alınımının ph ile doğrudan ilişkili olduğu dikkate alınmalı ve özellikle bu yörede ph değişimleri ve kalsiyum miktarı çok dikkatle takip edilmelidir.

16 Bölgede ph değerlerinin düşük olması, çay bitkisinin kalsiyumu sevmemesi, kalsiyumun kireç olarak bölgeye uygulanmasının imkânsız derecede güç olması dikkate alındığında var olan uygulamanın ortalama değere yakın olan bölgelerde bir müddet daha devam etmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Rize Çay tarım topraklarında farklı uygulamalar yapılması sonucunda azot, fosfor ve potasyum bakımından farklı özellikler gösteren toprakların olduğu dikkate alınarak, farklı bölgelerde farklı gübre önerilerine gidilmesinde yarar görülmektedir.