KKTC YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM YÖNETİMİ, DENETİMİ, EKONOMİSİ VE PLANLAMASI ANABİLİM DALI

Transkript

1 KKTC YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM YÖNETİMİ, DENETİMİ, EKONOMİSİ VE PLANLAMASI ANABİLİM DALI TÜRKÇE İLE TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖĞRETMENLERİNİN ÖRGÜTSEL BAĞLILIK DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ (KKTC ÖRNEĞİ) YÜKSEK LİSANS TEZİ SALİH TOKUR LEFKOŞA Haziran 2013 i

2 ii

3 KKTC YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM YÖNETİMİ, DENETİMİ, EKONOMİSİ VE PLANLAMASI ANABİLİM DALI TÜRKÇE İLE TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖĞRETMENLERİNİN ÖRGÜTSEL BAĞLILIK DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ KKTC ÖRNEĞİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Salih TOKUR Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Ahmet GÜNEYLİ LEFKOŞA Haziran 2013 iii

4 KABUL VE ONAY Yakın Doğu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü ne, Salih TOKUR un Türkçe ile Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenlerinin Örgütsel Bağlılık Düzeylerinin İncelenmesi başlıklı tezi tarihinde jürimiz tarafından Eğitim Yönetimi, Denetimi, Ekonomisi ve Planlaması Ana Bilim Dalı nda Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir. Adı Soyadı İmza Üye: Yrd. Doç. Dr. Şeniz ŞENSOY Üye: Yrd. Doç. Dr. Hasan ERİŞ Üye: Yrd. Doç. Dr. Ahmet GÜNEYLİ (Danışman) Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım. Prof. Dr. Cem BİROL Eğitim Bilimleri Enstitü Müdürü iv

5 ÖNSÖZ Örgütsel bağlılık, çalışanın örgüt ile arasındaki duygusal bağdır. Bu bağ, çalışanın örgüte devamı konusunda büyük bir etkiye sahiptir lardan beri örgütsel bağlılık hem yöneticiler hem de araştırmacılar için en ilgi çekici konulardan biri olmuştur. Eğitim kurumlarında da örgütsel bağlılık çalışmaları çok önemlidir. Bu araştırmada kendi lisans eğitimim ile eğitim yönetimi alanını birleştirmek istedim. Böylelikle Türkçe öğretimi (Türk Dili ve Edebiyatı) eğitimi ile eğitim yönetiminin bir konusu olan örgütsel bağlılığı çalışma konusu olarak seçtim. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nde örgütsel bağlılıkla ilgili çalışma sayısı çok azdır. Eğitimle ve orta öğretim düzeyindeki öğretmenlerle ilgili sadece iki çalışmaya ulaştım. Türkiye deki çalışmaların ise çoğunlukla ilköğretim öğretmenlerinin örgütsel bağlılıklarını temel aldığını ve orta öğretim düzeyindeki öğretmenlerle ilgili çalışmaların az olduğunu gözledim. Türkiye deki ortaöğretim düzeyindeki örgütsel bağlılık çalışmalarının branş ayırımı yapılmaksızın gerçekleştirildiğine tanık oldum. Ancak bu çalışmada tek bir branştaki (Türkçe ile Türk Dili ve Edebiyatı) öğretmenlerle çalışmayı ve daha ayrıntılı verilere ulaşıp yorum yapmayı amaçladım. Türkiye deki ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ndeki örgütsel bağlılık çalışmalarında benzer değişkenlerin (yaş, cinsiyet, kıdem ) ele alındığı gördüm; ama bu çalışmada yeni değişkenlere yer verip özgün bir araştırma yapmayı amaçladım. Bu çalışmada sözü edilen yeni değişkenler dört başlık altında toplanmıştır. Kişisel değişkenler; evinin nerede olduğu, evi ile okul arasındaki uzaklık, hangi sınıflarda ders verdiği vb. gibi. Örgütsel değişkenler; öğrenci, okulun fiziki durumu, okuldaki kendi branşındaki ve tüm öğretmenlerin durumu gibi. Görevsel değişkeler; tören hazırlığı, okul dergisi/gazetesi hazırlama, kütüphane sorumluluğu, okul tiyatrosu gibi. Örgüt dışı değişkenler ise; veli, MEB, sendika, eğitim programı, denetmen ve okulun çevresi gibi. v

6 Tezimi hazırlamamda büyük katkıları olan, değerli görüşlerini esirgemeyen, içtenliği ve samimi tavırlarıyla bana yol gösteren ve beni motive eden tez danışmanım Yrd. Doç. Dr. Ahmet GÜNEYLİ ye en derin saygı ve teşekkürlerimi sunarım. Verilerin çözümlenmesinde bana yardım eden hocalarım Yrd. Doç. Dr. Engin BAYSEN ve Yrd. Doç. Dr. Nihan ARSAN a teşekkür ederim. İngilizce kaynakları çevirmemde bana yardım eden kuzenim Gülbiye ÇEMEREK e; bu süreçte her zaman yanımda olan Hakan MACİT e, Halil TOKMAK a, Mustafa YİĞİTKOCA ya; tezin yazımı aşamasında desteğini hep yanında hissettiğim sevgili kardeşim Soner TOKUR a teşekkür ederim. Son olarak maddi ve manevi destekleriyle sürekli yanımda olan babam Halil TOKUR a ve annem Gülümser TOKUR a teşekkürü bir borç bilirim. Salih TOKUR Haziran 2013 vi

7 ÖZET TÜRKÇE VE TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖĞRETMENLERİNİN ÖRGÜTSEL BAĞLILIK DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ TOKUR, Salih Eğitim Yönetimi,Denetimi, Ekonomisi ve Planlaması ve Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Ahmet GÜNEYLİ Haziran 2013 Bu araştırmanın problem cümlesi, Türkçe/Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenlerinin örgütsel bağlılık düzeyleri nedir? biçiminde oluşturulmuştur. Araştırmadaki katılımcıların örgütsel bağlılık düzeyleri, kişisel, örgütsel, görevsel ve örgüt dışı etmenlere bağlı olarak değerlendirilmiştir. Çalışmada nicel araştırma temel alınmış ve tarama deseni kullanılmıştır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti genelinde beş ilçede (Lefkoşa, Gazi Mağusa, Girne, Güzelyurt ve İskele) görevli Türkçe/ Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenleri çalışmanın evrenini oluşturmuştur. 283 öğretmenden 174 üne ulaşılmıştır. Veri toplama aracı olarak Allen ve Meyer in Pelit, Boylu ve Güçer tarafından Türkçe ye çevirilen örgütsel bağlılık ölçeği kullanılmıştır. Verilerin çözümlenmesinde ise betimsel istatistikler (Frekans, Yüzdelik, Standart sapma ve Aritmetik ortalama), t testi, ANOVA ve LSD, Kruskal Wallis ve Mann Whitney U kullanılmıştır. Araştırmaya katılan öğretmenlerin örgütsel bağlılık ölçeğinden elde ettikleri puanların ortalamasının 3.36 (orta düzeyde) olduğu ortaya çıkmıştır. Kişisel bilgi formundaki iki değişkende (çalışılan okul sayısı ve okulun devlet/ özel olma durumu) fark çıkmıştır. Örgütsel bağlılığı etkileyen etmenlerden okul müdürü, öğrenciler, sendika, program, denetmenler ve kendi branşındaki öğretmenler değişkenleri öğretmenlerin ölçekten aldığı örgütsel bağlılık puanlarını etkilemiştir. En çok kendi branşlarındaki öğretmenler in örgütsel vii

8 bağlılığı olumlu yönde etkilediği ortaya çıkmıştır. Ders dışı etkinlikler temel alındığında ise, kütüphane sorumluluğu ve okul tiyatrosu görevlerini gönüllü yapan, her zaman veya sık sık yapan ve yapmak isteyen Türkçe/ Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenlerinin örgütsel bağlılık düzeyleri, diğer öğretmenlere oranla daha yüksek çıkmıştır. Anahtar Sözcükler: Örgütsel bağlılık, Duygusal bağlılık, Devam bağlılığı, Normatif bağlılık, Türkçe/ Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenleri, orta öğretim viii

9 ABSTRACT 'ORGANIZATIONAL COMMITMENT LEVELS OF TURKISH AND TURKISH LANGUAGE AND LITERATURE TEACHERS (TRNC SAMPLE) TOKUR, Salih Department of Educational Administration, Supervision, Planning and Economics Advisor: Assist. Prof. Dr. Ahmet GÜNEYLİ June, 2013 The problem statement of this research is: What is the organizational commitment level of Turkish and Turkish language and literature teachers? The organizational commitment level of the respondents in the research is based on personal, organizational, functional and nonorganisational factors. In the research, quantitive research method was based on and descriptive model was used. All across the Turkish Republic of Nothern Cyprus, Turkish and Turkish language and literature teachers who are in charge in five districts (Lefkoşa, Gazi Mağusa, Girne, Güzelyurt, İskele) became the universe of the research. 174 teachers of 283 teachers were reached. The organizational commitment scale of Allen and Meyer that is translated into Turkish by Pelit, Boylu and Güçer is used as data collection tool. At data-analysis stage,descriptive statistics (frequency percentage, standard deviation and arithmetic average) t-test, ANOVA and LSD, Kruskal Wallis and Mann Whitney U are used. The average point that is acquired by teachers in organizational commitment scale was determined as 3.36 (reasonable). In personal information scale, meaningful difference was observed in two variables (at the number of the schools worked in and in case of the school s ix

10 being state or private). Of the effective factors on organizational commitment; school principal, students, syndicates, programme, supervisors, the teachers of the same branch affected the points of teachers acquired in the scale.it was also determined that teachers of the same branch has the most positive impact. The organizational commitment level of Turkish and Turkish language and literature teachers who are willing to be in charge of library and school theatre (or already in charge) were determined to be higher than the other teachers. Keywords: Organizational Commitment, Affective Commitment, Continuance Commitment, Normative Commitment, Turkish and Turkish language and literature teachers, Secondary school education. x

11 İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY SAYFASI.. ÖNSÖZ... ÖZET... ABSTRACT İÇİNDEKİLER.. TABLO LİSTESİ... ÇİZELGE LİSTESİ. iv v vii ix xi xiv xvi BÖLÜM I GİRİŞ 1.1. Problem Durumu Araştırmanın Amacı ve Önemi Problem Cümlesi Alt Problemler Sayıltı Sınırlılıklar Tanımlar Kısaltmalar.. 8 xi

12 BÖLÜM II KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR 2.1. Eğitim ve Eğitim Yönetimi ile İlgili Kavramlar Örgütsel Bağlılıkla İlgili Konular Türkçe ile Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenlerinin Örgütsel Bağlılık Düzeyleri Örgütsel Bağlılıkla İlgili Araştırmalar. 22 BÖLÜM III YÖNTEM 3.1. Araştırma Deseni Evren ve Örneklem Veri Toplama Aracı Verilerin Toplanması Verilerin Çözümlenmesi.. 47 BÖLÜM IV BULGULAR Bulgular xii

13 BÖLÜM V SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİLER 5.1. Sonuçlar Tartışma Öneriler.. 95 Kaynakça.. 97 Ekler xiii

14 TABLO LİSTESİ Tablo Sayfa No 1. Araştırmaya katılan devlette görevli Türkçe / Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenlerinin çalıştıkları okullara göre dağılımı 2. Araştırmaya katılan özel okullarda görevli Türkçe / Türk ve Dili Edebiyatı Öğretmenlerinin çalıştıkları okullara göre dağılımı 3.Araştırmaya katılan Türkçe / Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenlerinin kişisel bilgiler. 4. Araştırmaya katılan Türkçe / Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenlerinin örgütsel bağlılığı etkileyen etmenlerle ilgili görüşleri.. 5. Araştırmaya katılan Türkçe/ Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenlerinin örgütsel bağlılığı etkileyen etmenlerle ilgili görüşlerinin aritmetik ortalamaları ve standart sapmaları.. 6. Türkçe / Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenlerinin Türkçe dersi dışındaki etkinliklere ilişkin görüşlerinin dağılımı 7. Türkçe / Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenlerinin örgütsel bağlılık ölçeği duygusal bağlılık alt boyutundan elde ettikleri puanların dağılımı 8. Türkçe / Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenlerinin örgütsel bağlılık ölçeği devam bağlılığı alt boyutundan elde ettikleri puanların dağılımı.. 9. Türkçe / Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenlerinin örgütsel bağlılık ölçeği normatif bağlılık alt boyutundan elde ettikleri puanların dağılımı 10. Türkçe / Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenlerinin örgütsel bağlılık ölçeği ile ölçeğin alt boyutlarından elde ettikleri puanların aritmetik ortalaması Araştırmaya katılan Türkçe/ Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenlerinin çalıştıkları okul sayısına göre örgütsel bağlılık puanlarının incelenmesi Araştırmaya katılan Türkçe / Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenlerinin çalıştıkları okul sayısına göre örgütsel bağlılık puanlarının LSD testine göre karşılaştırılması Araştırmaya katılan Türkçe / Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenlerinin okul türü değişkenine göre örgütsel bağlılık puanlarının incelenmesi xiv

15 14. Türkçe / Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenlerinin araştırma ölçeğinden elde ettikleri puanların okul müdürü değişkenine göre incelenmesi.. 15 Türkçe / Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenlerinin araştırma ölçeğinden elde ettikleri puanların öğrenci değişkenine göre incelenmesi Türkçe / Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenlerinin araştırma ölçeğinden elde ettikleri puanların öğretmen sendikası değişkenine göre incelenmesi Türkçe / Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenlerinin araştırma ölçeğinden elde ettikleri puanların öğretim programı değişkenine göre incelenmesi. 18. Türkçe / Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenlerinin araştırma ölçeğinden elde ettikleri puanların denetmen değişkenine göre incelenmesi. 19. Türkçe / Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenlerinin araştırma ölçeğinden elde ettikleri puanların kendi branşındaki öğretmen değişkenine göre incelenmesi 20. Kütüphane sorumluluğunu gönüllü yapıp yapmama durumuna göre araştırmaya katılan öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları 21. Kütüphane sorumluluğunu gerçekleştirme sıklığına göre araştırmaya katılan öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları Kütüphane sorumluluğunu gerçekleştirme isteğine göre araştırmaya katılan öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları Okul tiyatrosu hazırlama görevini gönüllü yapıp yapmama durumuna göre araştırmaya katılan öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları Okul tiyatrosu hazırlama isteğine göre araştırmaya katılan öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları xv

16 ÇİZELGE LİSTESİ Çizelge Sayfa No 1.Örgütsel Bağlılık Kavramı İçin Yapılan Tanımlar Örgütsel Bağlılığın Sınıflandırılması Likert Ölçme Aracı Puan Aralığı 47 xvi