YÖNTEM. Hesaplama (Radyografi) YÖNTEMLER RADYOLOJİDE DOZ HESAPLAMALARI (UYGULAMA) 11/11/2013. Tolga İNAL(M.Sc.) Uzman Medikal Fizikçi

Transkript

1 RADYOLOJİDE DOZ HESAPLAMALARI (UYGULAMA) YÖNTEM YÖNTEMLER RADYOGRAFİ MAMOGRA Fİ FLORO BT KATSAYI Tolga İNAL(M.Sc.) Uzman Medikal Fizikçi MATEMATİK MC SİMULASYON X FANTOM 34. Ulusal Radyoloji Kongresi 6-10 Kasım 2013, Maritim Pine Beach Hotel, Antalya, Türkiye 2/31 YÖNTEMLER Hesaplama (Radyografi) YÖNTEM KATSAYI MATEMATİK RADYOGRAFİ MAMOGRA Fİ FLORO BT X 100 cm mesafede 120 kvp 40 mas ışınlama parametreleri kullanılarak havada iyon odası ile 3.5 mgy (AK) doz ölçülmüştür. Bu değeri kullanarak bir RIE AP incelemesinin (120 kvp, 20 mas, odak-film ekran komb. mesafesi 175 cm) kalınlığı 25 cm olan bir hastada 35x43 cm lik bir film kullanılması durumunda hasta cilt giriş dozunu, DAP değerini, hesaplayınız. Sonuçları DRL değerleri ile karşılaştırınız MC SİMULASYON Back scatter faktörünü 1.35 alınız(*). FANTOM DRLRIE PAiçinESD =0.3mGy (*) 3/ 31 Kaynak: EUR EN Guidelines on Quality Criteria for Radiography 4/31 1

2 Hesaplama (Radyografi) Hesaplama (Radyografi) FDD FDD = focus-detector distance FSD = focus-skin distance Detektör = Film Ekran Komb.,CR Kaset, DR FSD d 100 cm mesafede 120 kvp 40 mas ışınlama parametreleri kullanılarak havada iyon odası ile 3.5 mgy doz ölçülmüştür FDD = 175 cm FSD = = 150 cm d = 100 cm AK = 3.5 mgy (100 cm de) Doz mas ile doğru orantılı 100 cm uzaklıkta, 120 kvp, 40 mas ta ışınlama 3.5 mgy ise 100 cm uzaklıkta, 120 kvp, 20 mas ta ışınlama 1.75 mgy dir Ters kare kanunu ile uzaklık düzeltmesi 100 cm uzaklıkta, 120 kvp, 20 mas ta ışınlama 1.75 mgy ise 150 cm uzaklıkta, 120 kvp, 20 mas ta ışınlama 0.77 mgy dir 5/31 FDD FDD = focus-detector distance FSD = focus-skin distance Detektör = Film Ekran Komb. CR Kaset, DR FSD d O halde 150 cm mesafede 120 kvp 20 mas ışınlama parametreleri kullanıldığında tam hasta girişindeki air kerma 0.77 mgy dir Cilt giriş dozu back scatter faktörü ile çarpılarak bulunur ESD = ESAK X Back Scatter Faktör ESD = 0.77 X 1.35 = mgy EU Guideline ları yüksek kv, en az 180 cm mesafe, nadir element 400 hızlı Film-Ekran kombinasyonu kullanılarak çekilen RIE PA çekimlerinde diagnostik referans seviyesi olarak; ESD = 0.3 mgyvermektedir.! 6/31 Hesaplama (Radyografi) FDD = focus-detector distance FSD = focus-skin distance Detektör = Film Ekran Komb. CR Kaset, DR DAP değeri hesaplanması Ters kare kanunu ile uzaklık düzeltmesi 100 cm uzaklıkta, 120 kvp, 20 mas ta ışınlama 1,75 mgy ise 175 cm uzaklıkta, 120 kvp, 20 mas ta ışınlama 0,57 mgy dir DAP = AK X ALAN YÖNTEM YÖNTEMLER RADYOGRAFİ MAMOGRA Fİ FLORO BT DAP = 0,57 X (35*43) mgy.cm 2 KATSAYI FDD Bir de 100 cm uzaklıkta DAP hesaplayalım; 100 cm uzaklıkta, 120 kvp, 20 mas ta ışınlama 1,75 mgy ise 175 cm uzaklıkta, 35*43 cm 2 olan alan, 100 cm de 491,4 cm 2 dir. MATEMATİK X FSD d DAP = AK X ALAN DAP = 1,75 X (491,4) mgy.cm 2 MC SİMULASYON DAP UZAKLIK İLE DEĞİŞMEZ!!!!!!!! 7/31 8/31 FANTOM 2

3 22 yaşında trafik kazası geçirmiş bir hamile hastanın kazada iki bacağında da kırık tespit edilmiştir. Yapılan radyolojik tetkiklerin sonucunda fetusun aldığı doz hesaplanarak, hamileğin sonlandırılıp sonlandırılmaması konusunda tavsiyede bulunulmuştur. 40 kv, Otomatik mas, 5 dak.pelvis Floroskopi SIRA TETKİK İLGİLİ ALAN ADET KV MAS SÜRE 11 PELVİS UYLUK FLOROSKOPİ KALÇA VE OTOMA UYLUK TİK 5 DAKİKA TOPLAM PELVİS ÖN ARKA ÇAP 18 CM PELVİS LATERAL ÇAP 36 CM AĞIRLIK 50 KG BOY 160 CM YAŞ 22 GESTASYON YAŞI 14 HAFTA 9/31 Hesaplamalar: Doç.Dr.Turan Olgar, Ankara Üniversitesi Fizik Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi 10/31 Farklı Projeksiyonlar MC SİM e tanıtılır 40 kv, Otomatik mas, 5 dak.pelvis Floroskopi MC simülasyonları çeşitli girdiler bekler 30 mgy/min ve 5 dakika sürekli ışınlama kabulu ile PELVİS ÖN ARKA ÇAP 18 CM PELVİS LATERAL ÇAP 36 CM AĞIRLIK 50 KG BOY 160 CM YAŞ 22 GESTASYON YAŞI 14 HAFTA Hesaplamalar: Doç.Dr.Turan Olgar, Ankara Üniversitesi Fizik Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi 11/31 12/31 3

4 YÖNTEMLER YÖNTEM RADYOGRAFİ MAMOGRA Fİ FLORO BT SONUÇ! Fetüsün dozun 100 msv in altında KATSAYI MATEMATİK X Hamileliğe son verilmemesi önerildi. MC SİMULASYON FANTOM Kaynak: ICRP Report 103(2007) 13/31 14/31 BT de cihazın radyasyon çıkışını ölçmek üzere CTDI vol (Volumetric Computed Tomography Dose Index) ismi verilen standart bir indeks kullanılmaktadır -CTDI vol hasta dozudeğildir!!! - Kafa için 16 cm, vücut için 32 cm akrilik fantomlarda yapılan ölçümleri tanımlar ve birimi mgy dir. - Cihazın verdiği CTDI vol değerleri üretecinin yaptığı ölçümler sonucu elde ettiği değerlerden türetilmektedir. Tüm sunum boyunca hasta dozu denildiğinde hastada soğurulan doz,sadecedozdenildiğindectdi vol kastediliyorolacaktır NedenCTDI vol? -CTDI vol çalışmadakullanılacak radyasyon miktarı hakkında bilgiverir - CTDI vol sayesinde kalite temini amacıyla yapılacak protokol takipleri ve karşılaştırmaları yapılabilmektedir - CTDI vol sayesinde farklı üreticilerin BT cihazları ve farklı ışınlama protokolleri cihaz ve protokol bağımsız şekilde karşılaştıralabilmektedir - Uzun süredir kullanılmakta olan standartlaşmış bir metriktir 15/31 17/31 4

5 DLP(Dose Lenght Product) TOSHIBAGE CTDIvol ve DLP, BT cihazında nerede gösterilir? SIEMENS -Işınlanan bölgeninuzunluğuboyuncaortalama CTDI vol değeridir -CTDI vol gibibumetriktecihaztarafından hesaplanmaktadır - Birimi mgy*cm dir - CTDIvol planlanan ışınlamadan önce konsoldaki kullanıcı arayüzünde gösterilir - Işınlamanın ardından CTDIvol konsolda veya DICOM doz raporu formatında verilir - Doz raporu genellikle CTDIvol verisinin yanı sıra ve DLP verisini ve fantom boyutunu içerir DLP=CTDI vol XTaranan AlanınZEksenindeki Uzunluğu 18/31 19/31 CTDI vol vedlpneişeyarar? - Planlanan ışınlamadan önce konsolda gösterilen CTDI vol değeri kontrol edilerek ışınlama miktarının yapılacak çalışmaya uygun olup olmadığı kontrol edilebilir CTDI vol vedlpneişeyarar? - Diagnostik Referans Doz Seviyeleri KAFA ABDOMEN - Işınlamanın ardından raporda verilen CTDI vol kontrol edilerek, ışınlama esnasında kullanılan radyasyon miktarının beklenen ile uyumlu olup olmadığı kontrol edilebilir CTDI vol (mgy) DLP (mgy.cm) CTDI vol (mgy) DLP (mgy.cm) - Bu metrikleri kullanarak kendi kliniğinizde kendiniz her ışınlama protokolü için önlem alma sınır değerleri oluşturabilirsiniz - Gözlemlediğiniz CTDI vol değerlerini EU ve IAEA in yayınlamış olduğu DRL(Diagnostic Reference Dose Levels) değerleri ile karşılaştırabilirsiniz 20/31 EU ACR TAEK EU yu kabul etmektedir. 21/31 5

6 Dönüşüm Katsayısı (BT)- 1 Yetişkin kadın hastaya uygulanan YRBT çalışması bitiminde, CTDI vol = 20.05mGy (EU DRL = 35mGy),DLP = 626.2mGy.cm verilmiştir. Aşağıda verilen tabloyu ve DLPdeğerini kullanarak hastanın ED nu tahmin ediniz(*) Body Region Normalised Effective Dose(mSv mgy -1 cm -1 ) Adult Head Neck Chest Abdomen Pelvis Kaynak: EUR EN Guidelines on Quality Criteria for Computed Tomography 22/31 Dönüşüm Katsayısı (BT)- 1 Dikkat edilecek veriler!!!! Yetişkin hasta Toraks BT çalışması DLP = mgy.cm Vücut Bölgesi Normalised EffectiveDose(mSv mgy -1 cm -1 ) Yetişkin Kranyum Boyun Toraks Batın Pelvis ED = DLP X Doz Faktörü = 626,2 x = 1,06 msv Kaynak: Mettler FA, et al. Radiology, 248(1), , LİTERATÜRDE BU DEĞER ORT. 7 msv (Min: 4 Max:18) 23/31 Dönüşüm Katsayısı (BT)- 1 Yetişkin kadın hastaya uygulanan YRBT çalışması bitiminde, CTDI vol = mgy, DLP = mgy.cm verilmiştir. Z ekseninde taranan alan 34,5 cm dir. Aşağıda verilen tabloyu ve CTDIvoldeğerini kullanarak hastanın ED nu tahmin ediniz Vücut Bölgesi Normalised Effective Dose(mSv mgy -1 cm -1 ) Yetişkin Kranyum Boyun Toraks Batın Pelvis Kaynak: EUR EN Guidelines on Quality Criteria for Computed Tomography 24/31 Dönüşüm Katsayısı (BT)- 1 Dikkat edilecek veriler!!!! Dikkat!!! DLP nerede? CTDI vol = mgy Z ekseninde taranan alan 34.5 cm DLP = CTDI vol x Z eks. Tar. Alan Uzun. Toraks BT çalışması DLP = mgy x 34.5 cm = mgy Vücut Bölgesi Normalised Effective Dose(mSv mgy -1 cm -1 ) Yetişkin Kranyum Boyun Toraks Batın Pelvis ED = DLP X Doz Faktörü = x = 1.17 msv TÜRKİYE YILLIK FON RADYASYONU 0.2 msv Kaynak: TAEK TEKNİK RAPOR: Türkiye de Çevre Radyoaktivitenin İzlenmesi, /31 6

7 Dönüşüm Katsayısı (BT)- 2 Pediatrik erkek hastaya uygulanan kranyal BT incelemesi Dönüşüm Katsayısı (BT)- 2 Aşağıda verilen tabloyu ve DLPdeğerini kullanarak hastanın ED nu tahmin ediniz 26/31 Kaynak: Schrimpton et al. National Survey of doses from CT in UK: 2003, Br J Radiol 2006, 79 : /31 Dönüşüm Katsayısı (BT)- 2 Aşağıda verilen tabloyu ve DLPdeğerini kullanarak hastanın ED nu tahmin ediniz Işınlama_1 DLP: mgy.cm ED = DLP X Doz Faktörü = x = 3.54 msv Işınlama_2 DLP: mgy.cm ED = DLP X Doz Faktörü = x = 9.5 msv TOPLAM ED = ED1 + ED2 = msv!!! Dönüşüm Katsayısı (BT)- 2 Aşağıda verilen tabloyu ve DLPdeğerini kullanarak hastanın ED nu tahmin ediniz TOPLAM ED = ED1 + ED2 = msv!!! NE DEMEKTİR? LİTERATÜRDE BU DEĞER 1-2 msv DRL (EU) PEDİATRİK KAFA CTDI vol = 45 mgy Işınlama _1 = 41.2 mgy Işınlama_2 = mgy 28/31 Kaynak: Schrimpton et al. National Survey of doses from CT in UK: 2003, Br J Radiol 2006, 79 : /31 7

8 Karşılaştırma SON SÖZ Diagnostik radyolojide hasta dozu hesabında tek basit bir formül malesef yoktur!!!! Hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın, verilere çok dikkat etmek gerekir(ışınlama parametreleri, mesafeler, hastanın yaşı, kilosu, boyu vb.) Web deki her kaynak güvenilir değildir, güvenilir kaynaklara başvurulmalıdır (ACR, IAEA, TAEK, EU Guidelines vb.) Direkt ölçümden ölçülen ESD ve DAP değerleri dışında diğer tüm doz ile ilgili değerler referans insanı baz alan bir tahmindir ve yaklaşık değer verir(fantom, sanal fantom, faktör vb.) kv = 120 mas = 300 K.K = 1.25 mm kv = 120 mas = 380 K.K = 2.5 mm CTDIvol = 41.2 mgy CTDIvol = mgy ED = 3.54 msv ED = 9.5 msv 30 /31 Hasta dozu = Toplum Dozdur, ALARA prensibi takip edilmeli, kliniklerin olmazsa olmazı hasta doz optimizasyonu çalışmaları olmalıdır Radyasyondan güvenliği mevzuatına göre hastanelerin Radyasyondan Korunma Uzmanları radyolog hekimlerdir, hekimler bu alanda yalnız değildir vebasithesaplamaları yapabilecekkadardonanımlıolmaklayükümlüdür. 31/31 TEŞEKKÜRLER tinal@eng.ankara.edu.tr 8