SAMSUN EKOLOJİK ŞARTLARINDA II. ÜRÜN OLARAK YETİŞTİRİLEN SİLAJLIK MISIRIN KURU OT VE HAM PROTEİN VERİMİ ÜZERİNE SIKLIK VE BİÇİM ZAMANININ ETKİSİ*

Transkript

1 O.M.Ü.Z.F. Dergisi, 1995,10, (1):15-22 J.Agric.Fac.O.M.Ü. 1995,10, (1):15-22 SAMSUN EKOLOJİK ŞARTLARINDA II. ÜRÜN OLARAK YETİŞTİRİLEN ÖZET SİLAJLIK MISIRIN KURU OT VE HAM PROTEİN VERİMİ ÜZERİNE SIKLIK VE BİÇİM ZAMANININ ETKİSİ* İbrahim AYDIN, Ferat UZUN OMÜ Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü Kuru pelit, Samsun Geliş Tarihi: Bu araştırma, Samsun ekolojik şartlarında yaz döneminde kaba yem temin etmek amacıyla II. ürün olarak yetiştirilmesi düşünülen silajlık mısırda en uygun ekim sıklığı ve hasat zamanını belirlemek amacıyla 1992 yılında yürütülmüştür. Araştırma, ana parsellere bitki sıklıkları, alt parsellere ise biçim zamanları gelecek şekilde "Tesadüf Bloklarında Bölünmüş Parseller" deneme deseninde 4 tekrarlamalı olarak kurulmuştur. Bitki sıklıkları dekara 9000, 15000,21000 ve bitki, biçim zamanları ise, püskül gösterme, süt olum ve hamur olum dönemleri olarak belirlenmiştir. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre; Samsun ekolojik şartlarında buğday, arpa, tütün gibi ürünlerin hasadından sonra kaba yem temini için yetiştirilen mısırdan dekara 4-5 ton yeşil ot ve ton kuru ot sağlanabilir. Yeşil ot verimi dikkate alındığında II. ürün mısırda bitki sıklığının en az dekara bitki olması gerekmektedir. Hamur olum dönemine kadar kuru ot verimi artmasına rağmen, bitkilerin bu evreye Kasım ayı başlarında eriştiği dikkate alınmalıdır. Bu nedenle yeşil ve kuru ot verimi bakımından II. ürün mısır hasadının kışlık olarak yetiştirilecek ürünlerin ekimini geciktirmeyecek bir şekilde süt olum dönemindeyken yapılması önerilebilir. THE EFFECT OF PLANT DENSITY AND CUTTING TIME ON HAY AND CRUDE PROTEIN YIELD OF SILAGE MAIZE GROWN AS SECOND CROP IN ECOLOGICAL CONDITIONS OF SAMSUN ABSTRACT This study was conducted to determine the best plant density and cutting time at silage maize grown as second crop during the summer season in ecological conditions of Samsun in The study was planned according to "Split Plots in Randomized Blocks" with 4 replications. Sowing was made in July 18. Plant density at main plots and cutting times at sub-plots were settled. Plant densities were 9000,15000,21000 and plant per decare. The cuttings were performed at silk ripeness, milk ripeness and dough stages. (*) OMÜ Araştırma Fonunca Desteklenmiştir.

2 16 According to the results obtained from this study; in Samsun ecological conditions after harvesting of wheat and barley and tobacco etc. 4-5 ton green fodder and ton hay per decare could be obtained from maize as second crop. In terms of green fodder, plant density must be least plant per decâre. In spite öf increase hay yield till dough stage, the plants were reach this stage beginning of November. For this reason, for not delayed sowing of main crops grown winter season, harvesting of second crop maize for green fodder or hay could be recommended at milk stage. 1. GİRİŞ Yurdumuz, hayvan varlığı yönünden büyük bir potansiyele sahiptir. Ancak, mevcut hayvanların ırk olarak düşük verimli olmaları ve yetersiz beslenmeleri nedeniyle; istenilen düzeyde hayvansal üretim yapılamamaktadır. Bu sebeple, ülkemizde kişi başına tüketilen hayvansal protein dünya ortalamasının bile gerisinde kalmaktadır (Anon,,i990a). Yurdumuzda, kaba yem kaynaklarının başında çayır ve mer'aiar gelmektedir. Ancak, yıllardan bert süregelen çok kötü kullanım şarttan altında kalan meralarımız bugün son derece verimsizleşmiş, hatta yer yer mer'a niteliğini yitirmiş durumdadır. Bu nedenle, gerek mer'aiar; üzerindeki hayvan sayısını azaltmak, gerekse daha fazla hayvansal verim sağlamak için, ihtiyaç duyulan kaliteli kaba yemin başka kaynaklardan sağlanması gerekir. Ülkemizde kültürü yapılan yem bitkilerinin toplam ekilebilir alan içindeki payı % 2.7'yi geçmemektedir (Anon., 1990b). Bu nedenle, ihtiyaç duyulan kaba yemin büyük bir kısmı bir dolgu maddesi olan sap ve samanlardan karşılanmaktadır (Anon., 1987). Türkiye'de yem bitkileri ekim alanının çok az olmasının ana sebebi, zaten sınırlı olan arazilerde çiftçilerin yem bitkilerine yer ayırmaktan kaçınmalarıdır. Bu nedenle, ana ürünlerin ekimini daraltmayacak şekilde hayvan yemi temin etmek için II. ürün yetiştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Ülkemizde mısır ekiliş alanının % 58.6'sı Karadeniz Bölgesindedir (Anon., 1990b). Ekolojik şartlar bakımından mısır yetiştiriciliğine çok uygun olan bu bölgede yapılan bazı araştırmalar, II. ürün olarak tane mısır yetiştiriciliğinin riskli olduğunu göstermektedir (Ocaktan, 1985). Bu sebeple, Karadeniz Bölgesinde ayhı tarlada bir yılda iki ürün yetiştifiiecekse, ürünlerden birinin tane, diğerinin ise hayvan yemi temin etmek için yetiştirilmesi önerilmektedir (Tosun ve ark.,1991). Karadeniz bölgesinde kışlık olarak yetiştirilen arpa, buğday ve yulaf gibi tahıllar Temmuz ayının ortalarına doğru hasat edilmektedir. Bunların hasadından hemen sonra ekilen ve süt veya hamur olum döneminde hasat

3 17 edilen mısırdan hem silaj hem de kuru ot olarak yararlanılabilir (Tosun ve ark.,1991). İkinci ürün olarak yetiştirilen mısırda ot ve ham protein verimlerini etkileyen faktörlerin başında sıklık ve biçim zamanı gelmektedir (Akyıldız, 1986 ; Bulgurlu ve Kılıç, 1977). 2. MATERYAL VE METOD Araştırma, Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü'nün deneme alanında 1992 yılında yürütülmüştür. Denemenin yürütüldüğü yılda mısır bitkisinin yetiştirme peryodunda gerçekleşen sıcaklık, yağış ve nispi neme ait değerler Çizelge 1'de verilmiştir, Deneme alanının 0-20 cm'lik toprak derinliğinden alınan örneklerin Samsun Köy Hizm. Araş. Enst. Laboratuvarında yapılan analizlerine göre deneme sahası toprakları killi-tınlıdır. Organik madde % 1.79 olup azotça fakirdir. Elverişli fosfor ve potasyum yönünden zengin olan deneme yeri topraklan hafif asit (ph=6.50) karakterdedir. Tuz muhtevası ise % 0.10 olup oldukça düşüktür. Denemede, Karadeniz Tar. Araş. Enst.'nden sağlanan TTM-8119 hibrit mısır çeşidi kullanılmıştır. Deneme sahasına dekara 10 kg azot (Amonyumsülfat) gübresi verilmiştir. Çizelge 1'de görüldüğü gibi, uzun yıllar ortalamasr olarak Ağustos ayında düşen 33.6 mm yağış, 1992 yılında 2.0 mm olarak gerçekleşmiştir. Bundan dolayı bitkiler 15 cm'ye ulaştığında Ağustos ayı içinde bir defa tarla su kapasitesine gelecek şekil- de sulama yapılmıştır. Çizelge 1.Samsun İli Temmuz-Kasım Peryodu İklim Değerleri İklim Değerleri Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Ort. Sıcaklık (oc) Uzun Yıllar Ort Oransal Nem (%) Uzun Yıllar Ort Yağış (mm) Uzun Yıllar Ort Kaynak: Samsun Meteoroloji Bölge Müdürlüğü.

4 18 İkinci ürün mısırın ekimi 18 Temmuz'da yapılmıştır. Ana ürün olarak ekilen buğdayın hasadından hemen sonra toprak sürülmüş, diskaro ve tırmık çekilerek ekime hazırlanmıştır. Deneme, ana parsellere sıklık, alt parsellere biçim zamanı gelmek üzere "Tesadüf Bloklarında Bölünmüş Parseller" deneme desenine göre 4 tekrarlamalı olarak kurulmuştur (Düzgüneş ve ark., 1987). Kullanılan bitki sıklıkları 9000 bitki/da (33.3cmx11.1cm), bitki/da (33.3cmx14.3cm), bitki/da (33.3cmx20cm) ve bitki/da (33.3cmx33.3cm) olarak düzenlenmiştir. Ekimde her bir alt parsel 5m uzunluğunda, 9 sıradan oluşmuştur. Biçim zamanları ise mısır bitkisinin püskül gösterme, süt olum ve hamur olum dönemleri olarak belirlenmiştir. Alt parsftller 3mx5m=15m2 alana sahip olup. ekim 33.3 cm sıra aralığında 9 sıraya yapılmıştır. Sıra üzeri ise dekara 9000, 15000, ve bitki bulunan parsellerde sırasıyla 11.1, 14.3, 20.0 ve 33.3 cm olarak düzenlenmiştir. Hasat, bitkilerin püskül gösterme, süt olum ve hamur olum dönemleri olan 30 Eylül, 21 Ekim ve 9 Kasım tarihlerinde yapılmıştır. Hasatta, parsellerin iki başından 50'şer cm'lik kısımlarla birlikte her iki kenardan birer sıra atıldıktan sonra 2.33mx4m=9.32 m 2 'lik hasat alanının yaş ot verimi tespit edilmiştir. Kuru ot verimini belirlemek için her parselden alınan üç bitkinin önce yaş, sonrada 78 C'ye ayarlı kurutma dolaplarında 24 saat tutulmak suretiyle kuru ağırlıkları bulunmuştur. Kuru ağırlıkların, yaş ağırlıklara oranlanmasıyla elde edilen parsellerin % kuru ağırlıkları ile parsellerin yaş ot verimleri çarpılarak her parselin kuru ağırlıkları bulunmuştur. Kuru ağırlıkları belirlenen numuneler (bitki koçanları dahil olmak üzere) ot öğütme değirmeninde öğütülmüş ve bunlardan alınan birer gram örneklerle parsellere ait ham protein oranları bulunmuştur. Parsellerin kuru ot ağırlıkları ve ham protein oranlarına ait değerler çarpılarak, her parselin ham protein verimleri tespit edilmiştir. Yeşil ot, kuru ot, ham protein oranı ve verimine ait değerlerin varyans analizi yapılmış ve işlemler arasındaki farklılık Duncan çoklu mukayese testine göre gruplandırılmıştır (Düzgüneş ve ark., 1987). 3. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA 3.1.Yeşil ve Kuru Ot Verimleri Denemeden elde edilen yeşil ve kuru ot verimine ait ortalama değerler ve bunlara ilişkin varyans analiz sonuçları Çizelge 2'de verilmiştir. Araştırma

5 19 sonuçlarına göre, biçim zamanları, hem kuru ot verimini, hem de yeşil ot verimini önemli derecede etkilemiştir. Denemede yer alan bitki sıklıkları ise, sadece yeşil ot verimi üzerinde etkili olmuştur Bitki sıklıkları bakımından en yüksek yeşil ot verimi dekara 4845 kg ile Çizelge 2.Silajlık mısırda ekim sıklığı ve biçim zamanlarının yeşil ve kuru ot verimlerine etkileri(1). Sıklık Yeşil Ot Verimleri (kg/da) Biçim Zamanları (bitki/da) Püskül Gösterme Süt Olum Hamur Olum Ortalama (ab) (b) 4698 (a) 4845 (a) Ortalama 3228(b) 4531 (a) 4657(a) Sıklık Kuru Ot Verimleri (kg/da) Biçim Zamanları (bitki/da) Püskül Gösterme Süt olum Hamur olum Ortalama Ortalama 608.7(c) 797.9(b) (a) (1) Aynı harfle işaretlenen ortalamalar arasında fark yoktur. dekara bitki bulunan parsellerden, en az yeşil ot verimi ise 3646 kg ile dekara 9000 bitki bulunan parsellerden alınmıştır. Genel olarak bitki sıklıkları arttıkça kuru ot veriminde de bir artış olmuş, ancak bu farklılıklar önemli bulunmamıştır. Bitki sıklıklarına bağlı olarak yeşil ot veriminde de artışlar olması bazı araştırıcıların bulguları ile uyum içindedir (Lee ve ark,1980 ; Podolak, 1970). Ancak, bitki sıklığı arttıkça kuru madde içindeki koçan oranı ise azalmaktadır (Rutger and Crovvder, 1967 ; Tosun ve Acar, 1991). Hasat zamanları yönünden en yüksek yeşil ot verimi dekara 4657 kg ile hamur olum döneminde yapılan biçimden, en az yeşil ot verimi ise dekara 3228 kg ile püskül gösterme devresinde yapılan biçimden alınmıştır. Ancak süt olum döneminde elde edilen dekara 4531 kg yeşil ot verimi ile hamur

6 20 olum devresinde sağlanan yeşil ot verimi arasında farklılık istatistiki yönden önemsiz bulunmuştur. Hasat zamanları kuru ot verimini de önemli derecede etkilemiş ve hasat zamanı geciktikçe kuru ot veriminde de artışlar gözlenmiştir. En fazla kuru ot verimi dekara kg ile hamur olum döneminde yapılan biçimden alınmıştır. Bunu dekara ve kg kuru ot verimleri ile sırasıyla süt olum ile püskül gösterme döneminde yapılan biçimler izlemiştir. Her üç biçim zamanının kuru ot verimleri arasındaki farklılık istatistiki yönden önemli bulunmuştur. Çizelge 2'de görüldüğü gibi, yeşil ot verimi bakımından süt ve hamur olum dönemlerinde yapılan biçimler arasında farklılık yoktur. Buna karşılık, bu iki dö- nemde yapılan biçimlerden eide edilen kuru ot verimleri arasında ise önemli derecede farklılık vardır. Bunun nedeni, süt olum dönemindfin sonra bitkilerin su düzeylerinin azalmasına karşın, asimilant üretimi devam ettiğinden elde edilen ürün içinde kuru madde oranının artmasından kaynaklanmaktadır (Arslangiray ve ark., 1991). Biçim zamanı geciktikçe kuru ot veriminde artışlar olması, bazı araştırıcıların bulgularıyla desteklenmektedir (Arslangiray ve ark. 1991, Manga ve ark, 1991). Bu araştırma sonuçlarına göre, yüksek kuru ot verimi bakımından II ürün olarak ekilen mısırın hamur olum döneminde biçilmesi gerekmektedir. Ancak, Samsun ekolojik şartlarında Temmuz ayının ortalarında ekilen mısırın, hamur olum dönemine, Kasım ayı başında eriştiği dikkate alınmalıdır. Bu durumun, mısırdan sonra kışlık olarak ekilecek ürünün ekiminde gecikmelere neden olacağı gözönünde tutulduğunda, gerek yeşil gerekse kuru ot verimi için, II. ürün mısırın Ekim ayı içinde süt olum dönemindeyken biçilmesi önerilebilir Ham Protein Oranı ve Verimi Denemeden elde edilen otun ham protein oran ve verimlerine ait ortalama değerler ile bunlara ilişkin varyans analiz sonuçları Çizelge 3'de verilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre bitki sıklıkları, ham protein oranı ve verimi üzerinde etkili olmamıştır. Buna karşılık, hasat zamanları mısırın ham protein oranı ve verimine önemli derecede tesirli olmuştur. Bitki sıklıklarına göre elde edilen ham protein oranları % ile % arasında değişmiştir. Genel olarak biçim zamanı geciktikçe ham protein oranında da azalışlar olmuştur. En fazla ham protein oranı % ile püskül gösterme devresinde yapılan biçimden elde edilmiştir. Süt olum ve hamur olum dönemlerinde yapılan biçimlerden elde edilen % ve % ham protein oranları arasındaki farklılık istatistiki yönden önemsizdir.

7 21 Bitki sıklıkları ham protein verimini de etkilememiş, elde edilen ham protein verimleri sıklıklara göre dekara 82.6 ile 94.1 kg arasında değişmiştir. Biçim zamanları açısından her üç devrede de yapılan hasattan elde edilen ham protein verimleri farklı gruplarda yer almıştır. En fazla ham protein verimi dekara kg ile hamur olum döneminde yapılan biçimden Çizelge 3.Silajlık mısırda ekim sıklığı ve biçim zamanlarının ham protein oranı ve verimlerine etkileri (1). Ham Protein Oranları (%) Biçim zamanları Sıklık (bitki/da) Püskül Gösterme Süt Olum Hamur Olum Ortalama Sûöö Ortalama 13.00(a) 10.67(b) 10.12(b) Ham Protein Verimleri (kg/da) Biçim Zamanları Sıklık (bitki/da) Püskül Gösterme Süt olum Hamur olum Ortalama Ortalama 77.0(c) 84.9(b) 102.8(a) 88.6 (1) Aynı harfle işaretlenen ortalamalar arasında fark yoktur. sağlanmıştır. Bunu azalan sırayla 84.9 ve 77.0 kg ham protein verimleri ile süt olum ve püskül gösterme devresinde yapılan biçimler izlemiştir. Bu araştırmadan elde edilen veriler ışığında aşağıdaki sonuçlar ortaya konabilir; 1. Samsun ekolojik şartlarında buğday, arpa, tütün gibi ürünlerin hasadından sonra kaba yem temini için yetiştirilen mısırdan 4-5 ton yeşil ot ve ton kuru ot sağlanabilir. 2.Yeşil ot verimi dikkate alındığında II. ürün mısırda bitki sıklığının dekara en az bitki olması gerekmektedir. 3.Hamurolum dönemine kadar kuru ot verimi artmasına rağmen, bitkilerin bu evreye Kasım ayı başlarında eriştiği dikkate alınmalıdır. Bu nedenle yeşil ve kuru ot verimi bakımından II. ürün mısır hasadının kışlık olarak

8 22 yetiştirilecek ürünlerin ekimini geciktirmeyecek bir şekilde süt olum dönemindeyken yapılması önerilmektedir. 4. KAYNAKLAR Akyıldız, A.R., Yemler Bilgisi ve Teknolojisi. Ankara Ünv. Ziraat Fak. Yay.:974, Ders Kitabı: 286, Ankara. Anonymous, Hayvancılık Ürünlerini Geliştirme Etüdü. Nihai Rapor, Hayvan Yemi Kaynakları, Cilt:9, Başbakanlık DPT, Ankara,1990a. Food Supply. FAO Production Yearbook. Rome, Italia.,1990b. Tarımsal Yapı ve Üretim. Başbakanlık, DİE, Ankara. Arslangiray, C.,V. Tansı ve T. Sağlamtimur, Çukurova Koşullarında II. Ürün Olarak Yetiştirilen Mısır ve Sorgum Tür ve Çeşitlerinin Gelişme Devrelerine Göre Riyninjik Verimlerinin Saptanması Üzerine Bir Araştırma. Türkiye II. Çayır-Mer'a Kongresi, Mayıs, Ege Ünv. Basımevi, Bomova-İzmir. Bulgurlu, Ü. ve A. Kılıç, Silo Yemleri ve Teknolojisi. Ege Ünv. Ziraat Fak. Yay. No:299, Ege Ünv. Matbaası, İzmir. Düzgüneş, O.,T. Kesici, O. Kavuncu ve F. Gürbüz, Araştırma ve Deneme Metodlan. İstatistik Metodlan II. Ankara Ünv.,Ziraat Fak. Yay: 1021, Ders Kitabı:295, Ankara. Lee, S.S.K.Y. Pak, S.S. Kim, H.G. Moon, Y.S. Ham and D.H. Bae, Grain and Silage Yield of Maize Single Cross Hybrit at Different Plant Populations and Fertilizer Levels. Res. Official Rural Development Crop. 22(1): Manga, N., V. Tansı ve T. Sağlamtimur, Çukurova Koşullarında II. Ürün Olarak Yetiştirilen Değişik Mısır Çeşitlerinde Hasat Zamanlarının Hasıl Verimi ve Bazı Tarımsal Karakterlere Etkisi Üzerinde Araştırmalar. Türkiye II.Çayır-Mera Kongresi, Mayıs, Ege Ünv. Basımevi, Bornova-İzmir. Ocaktan, A., Bafra ve Çarşamba Ovalarında II. Ürün Olarak Yetiştirilecek Mısır Çeşitleri. Samsun Köy Hiz.Arş.Ens.Müd.Yay.No:34, Rapor Seri No:29, Samsun. Podolak, M., Silage Com Yield at Different Rates of Planting. Herb. Abst. 40(3): 259. Rutger, J.N. and L.W. Crowder, Effect of High Plant Density on Silage and Grain Yields of six Com Hybrids. Crop Sci. 7: Tosun, F,I. Aydın ve Z. Acar, Karadeniz Bölgesi Tarımsal Potansiyeli İçinde Çayır-Mer'a ve Yem Bitkileri Üretiminin Yeri ve Önemi. Türkiye 2Çayır-Mer'a ve Yem Bitkileri Kongresi Mayıs, Ege Ünv. Basımevi, Bomova-İzmir. Tosun, F. ve Z. Acar, Kışlık Hububat (Arpa) Hasadından Sonra Dört Farklı Sıra Aralığı Mesafesinde Değişik Silajlık Mısır Çeşitlerinin Ot Verimleri Yönünden Karşılaştırılmaları. Türkiye II. Çayır-Mer'a ve Yem Bitkileri Kongresi Mayıs, Ege Ünv. Basımevi, Bornova-İzmir.