Konunun Alt Başlıkları. İSG İle İlgili Dünyada ve Türkiye'deki Gelişmeler, Çağdaş İş Sağlığı ve Güvenliği. İSG nin Dünya daki Tarihsel Gelişimi

Transkript

1 İSG İle İlgili Dünyada ve Türkiye'deki Gelişmeler, Çağdaş İş Sağlığı ve Güvenliği 2 Dünya daki Gelişim İSG nin Dünya daki Tarihsel Gelişimi Türkiye deki Gelişim Çağdaş İSG Çağdaş İSG Uygulama İlkeleri İSG nin Türkiye deki Tarihsel Gelişimi Kavram ve gelişme aşamaları Kapsamı İş ve sağlık ilişkileri Uygun işe yerleştirme İşyeri ortam faktörlerinin değerlendirilmesi Sağlık risklerinin kontrolü Aralıklı kontrol muayenesi Konunun Alt Başlıkları 1

2 İSG Tarihsel Gelişim 3 MÖ li yıllarda, Babil-Hammurabi Kanunları nda inşaatlar sırasında oluşan ölümler ve hasarlarla ilgili yüksek cezaların tanımlanması Eski Mısır da (M.Ö. 1500), piramitlerin yapımı sırasında iş gücü kayıplarını önlemeye yönelik tıbbi servisler kurulması Heredot un, çalışanların iş verimini artırmak için yüksek enerjili besinlerle beslenmeleri gerektiğini belirtmesi Dünya daki Gelişim Türkiye deki Gelişim Çağdaş İSG Çağdaş İSG Uygulama İlkeleri İSG Tarihsel Gelişim 4 M.Ö lerde Babil dönemi Hammurabi Kanunlarından; Eğer bir müteahhidin sağlam yapmadığı bir binanın çökmesi sonucunda bina sahibi hayatını kaybederse, müteahhit ölüm cezasına çarptırılır Eğer bina sahibinin oğlu hayatını kaybetmişse, müteahhidin oğlu ölüm cezasına çarptırılır Eğer bina sahibinin kölesi hayatını kaybetmişse, müteahhit aynı değerde bir köleyi bina sahibine verir 2

3 İSG Tarihsel Gelişim 5 Eğer müteahhidin sağlam yaptığı bir binanın çökmesi sonucunda bina sahibinin malları hasar görmüşse, müteahhit binayı yeniden yapacağı gibi, bina sahibinin tüm zarar ve ziyanını da karşılayacaktır Bir binanın inşaat kurallarına uyulmadan yapılan bir duvarı yıkılırsa, müteahhit tüm masrafları kendisine ait olmak üzere o duvarı sağlamlaştırmak zorundadır Hipokrates (MÖ ) 6 İlk kez kurşunun zararlı etkilerine bağlı halsizlik, kabızlık, felçler ve görme bozuklukları gibi bulguları kurşun zehirlenmesi ile ilişkilendirmiş, Roma İmparatorluğu döneminde toksikoloji oldukça ilerlemiş, birçok bitkisel kaynaklı zehiri tanımlanmıştır (örn. arsenik ve arsenik bileşenleri) 3

4 İşe Bağlı Hastalıklar ve İlk Koruyucu Önlemler 7 Plini (M.S 23-79): Juvenal: çalışma ortamındaki tehlikeli tozlara karşı çalışanların korunması amacıyla maske yerine geçmek üzere başa torba geçirilebilir özellikle demirin işlenmesi sırasında görülen göz yakınmalarının yapılan işten kaynaklanmaktadır Ve sürekli olarak ayakta çalışanlarda varisler oluşabilir İşe Bağlı Hastalıklar ve İlk Koruyucu Önlemler 8 George Agricola ( ): Çalışmaları sırasında, maden ocaklarında çalışanların sorunlarını incelemiş ve gözlemlerini 1530 yılında De Re Metallica" isimli eserinde yayınlamıştır Bu yapıt, zamanın jeoloji, madencilik, metalurji bilgilerini de kapsayan ilk önemli yapıtıdır Tozun önlenmesi için maden ocaklarının havalandırılması İş kazalarının önlenmesine yönelik güvenlik önerileri 4

5 İşe Bağlı Hastalıklar ve İlk Koruyucu Önlemler 9 Alman hekimi Paracelsus (1493 ile 1541): Tirol maden işletmelerinde işyeri hekimi olarak çalıştığı yıllarda yazdığı, o gün için dünyada ilk iş hekimliği kitabı olan "De Morbis Metallicis te; İşletmenin çeşitli bölümlerindeki çalışanlarda görülen ve bugün pnömokonyozların tanımlanmasında da kullanılan bazı belirtileri tanımlamıştır İşe Bağlı Hastalıklar ve İlk Koruyucu Önlemler 10 Yine bu dönemde Paracelsus ( ), kimyasal maddelerin zehirlenme etkisine yönelik, doz ve metabolik yanıt arasındaki ilişkisini araştırmıştır Paracelsus, modern toksikolojinin başlangıcı sayılmaktadır Bütün maddeler zehirdir. Uygun doz, zehir ve ilaç arasındaki farkı yaratır 5

6 11 İtalyan klinisyen Bernardino Ramazzini ( ), De Morbis Artificum Diatriba isimli kitabında endüstrileşme ve meslek hastalıkları arasındaki ilişkiyi metodolojik anlamda inceleyen ilk bilim adamıdır Kitabında özellikle işkazalarını önlemek için, koruyucu güvenlik önlemleri önermiştir Ramazzini, yaptığı çalışmalar nedeniyle iş sağlığının (işyeri hekimliğinin) kurucusu sayılmaktadır 12 Ramazzini, Hipokrat çağından bu yana hastalara sorulan gelenekselleşmiş sorulara iş sağlığı ve güvenliği ilkesini eklemiştir Hastalara mesleğini sorunuz Bu yaklaşım, kişinin çalışma hayatında karşılaştığı etkenlere yönelik sağlık sorunlarının açıklanabilmesini sağlamıştır Kurşun ve cıva zehirlenmelerinin belirtilerini saptamıştır İşyerlerinin sıcaklık derecesi ve havalandırma koşullarını inceleyerek iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili korunma yöntemleri önermiştir 6

7 İş sağlığına yönelik ilk önemli sorun ve gelişmeler sanayi devrimi sonrası İngiltere'de gerçekleşmiştir: Üretim araç ve gereçlerin değişimi- buharlı makineler (1761), Küçük zanaat ve atölye üretiminden fabrikalara geçiş Tarımda çalışanların gelişmiş makine ve aletlerle çalışmaya başlamak üzere kente göçü ve artan iş temposu İş kazalarının artması Olumsuz çevre koşulları, salgın hastalıklar Sanayi devrimi sonrası; metalurji ve kimya sanayi alanındaki gelişmelere bağlı olarak bir çok kimyasal madde üretimde kullanılmaya başlamış, zararlı ve zehirli gaz ve dumanlara maruziyet sonucu; meslek hastalıklarına bağlı ölümler artmış, İngiltere de saati bulan uzun çalışma süreleri çalışan sağlığının daha da bozulmasına neden olmuştur 7

8 15 Diğer Avrupa ülkelerinde de özellikle dokuma sanayinde kadın ve çocuklara ödenen ücretlerin düşük olması nedeniyle; 8-10 yaşlarındaki çocuklar ile kadınların maden işletmelerinde ve fabrikalarda saat gibi çok kötü çalışma koşullarında çalıştırılmaları sonucu, genç yaşta ölümler çoğalmış, sakatlıklar artmıştır Grev, miting, gösterilerle ortaya çıkan işçi tepkileri 19. yy başlarından itibaren aydınların, hekimler, mühendisler ve bazı işverenlerin çalışma koşullarının düzeltilmesi için çaba göstermeye başlaması 1802 Çıraklık Sağlık ve Ahlakı Kanunu Dünya da ilk 58 saat /hafta çalışma süresi 1833 Fabrikalar Kanunu-Denetim 10 yaşından küçükler çalıştırılamaz, 18 Y. altı 12 h ten fazla çalıştırılamaz Çalışma yaşı 1847 En uzun çalışma süresi 10 saat Doktor raporu (işe giriş muayenesi) 1895 de ise bazı tehlikeli meslek hastalıklarının bildirimi zorunlu hale getirilmiştir Dr. Thomas Percival in genç işçilerin çalışma saat ve koşulları ile ilgili raporu bir işveren ve parlamenter olan Sir Robert Peel i etkilemiş ve parlamentoda girişimlerde bulunarak 1802 de Çıraklık Sağlık ve Ahlakı Kanunu nun çıkarılmasını sağlamıştır 16 8

9 17 19 yy.da Amerika'da ise hızlı sanayileşmenin getirdiği olumsuz çalışma koşullarının önlenmesi için, önce eyaletlere verilen yetki daha sonra federal hükümet üzerine alınmıştır Massachusetts eyaletinde 1836 da çocuk işçiler ile ilgili bir yasa çıkarılmıştır 1867 de ise özel denetim yasasının uygulanmasını sağlayacak örgüt kurulmuş, istatistik veri toplama çalışmaları yoğunlaşmıştır 18 ABD'deki meslek hastalıkları konusunda bilimsel çalışmalar: Cornell Üniversitesi öğretim üyesi William GilmannThompson'ın The Occupatonal Diseases" adındaki kitabını 1914 de yayınlaması C.Voegtlin 1926 da arseniğin etkisini, P.Muller, DDT ve bazı insektisitlerin zararları, G.Schrader orgonofosfat bileşiklerinin zararlı etkilerini araştırmıştır. 9

10 yy.da Avrupa'da gelişmeye başlayan sosyal güvenlik ilkelerinin 19. yy da yaygınlaşması, çeşitli sigorta kurumları kurulması ve iş kazaları ilemeslek hastalıkları sigortası uygulamaları Dünyadaki meslek hastalıkları ve işkazalarının önlenmesine yönelik çalışmalarda sendikaların rolü, Uluslararası Çalışma Örgütü nün (ILO) 1919 da kurulması ve 1946 da Birleşmiş Milletler ile imzalanan anlaşma sonucu bir uzmanlık kuruluşu olarak kabulü International Labour Organization ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü) 20 Herhangi bir ülkenin, emeğin insani koşullarını benimsememesi, kendi ülkelerindeki durumu iyileştirme isteğinde olan diğer ülkeler için bir engel teşkil eder. ILO Anayasası Kuruluş tarihi: 1919 Versay Anlaşması ILO Sekreteryası: Cenevre 40 ülkede bölge, alan, ülke ofisi 10

11 21 Amaç: Sosyal adalet ve uluslararası insan ve çalışma haklarının iyileştirilmesi İnsan haklarına saygı Yeterli yaşam şartları İnsanca çalışma koşulları İstihdam imkanları Ekonomik güvence 220 üye ülke 1932 Türkiye üye Dünya Sağlık Örgütü WHO, Temmuz 1946 tarihleri arasında New York ta toplanan Uluslararası Sağlık Konferansı nda kararlaştırılmış, Türkiye 2 Ocak 1948 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü ne üye olmuştur. 26 üye ülkenin resmi kabul işlemi 7 Nisan 1948 tarihinde netleşmiş ve 7 Nisan günü tüm Dünya da Dünya Sağlık Günü olarak kabul edilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti, 9 Haziran 1949 tarih ve 5062 sayılı Kanun la Dünya Sağlık Örgütü Anayasası nı onaylayarak WHO ya resmen üye olmuştur. 11

12 23 Tanzimat öncesi Tanzimat ve Meşrutiyet dönemi Cumhuriyet dönemi Osmanlı İmparatorluğu Döneminde İş Sağlığı ve Güvenliği 24 Loncalar üzerinden; 16. ve 17. yy da Osmanlı İmparatorluğu'nda küçük zanaat ve atölye üretimine dayanan işyerlerinde usta, kalfa ve çırak olarak ücretle çalışanlarla işverenler arasındaki ilişkileri ve çalışma koşullarının kuralları ve geleneklerin belirlenmesi 12

13 25 Ülkede iş yaşamını düzenleyen dini bir yasa olan Mecelle de işçi işveren ilişkilerini kapsayan hükümler bulunmadığından, işçi işveren ilişkilerini yeni gelişmelere uygun olarak düzenlemek amacıyla değişik tarihlerde çeşitli yasal düzenlemeler yapılmıştır 26 II. Mahmut döneminde ( ), İlk sanayi kuruluşları savaş sanayi ile birlikte başlamış, Sinop, İzmit ve İstanbul tersanelerinde buharlı gemi imalatı kömüre gereksinim giderek artmıştır. Ülkenin ilk kömür havzası 1829 da işletmeye açılmıştır. 13

14 27 Bu dönemde işçilere vakıf ve esnaf kuruluşları aracılığıyla yapılan yardımların yasal zorunlulukları yoktur ve bu durumla ilgili Tanzimat'tan sonra (1839) işçi yararına düzenlemeler yapılmıştır Ereğli Kömür İşletmeleri'nin Deniz Bakanlığı'na geçmesi ile kömür ocaklarında çalışan işçilerin çalışma koşullarını düzenleyen yasalar çıkarılmıştır Ancak 1820'lerde işçi sağlığının düzeltilmesi amacıyla başlayan mücadeleler 1850 de çıkarılan Polis Nizamnamesi ile engellenmiştir II. Mahmut Döneminde İş sağlığıyla ilgili temel sorunlar: saate varan ağır işlerde kadın ve çocukların çalıştırılması yaygınlaşmıştır Fransızlar tarafından işletilen Ereğli Havzası'ndaki kömür ocaklarında beslenme yetersizliğiyle ve sağlıksız barınaklarda yaşayan işçiler, kısa sürede meslek hastalıklarına yakalanmış ve üretim de düşmüştür Üretimi artırmak amacıyla 1865 de Madeni Hümayun Nazırı Dilaver Paşa nın hazırladığı tüzükle çalışma koşullarına ilişkin bazı düzenlemeler getirilmiş ve kömür havzasında bir hekim bulundurulması hükme bağlanmıştır 14

15 29 Tanzimat'tan sonraki ikinci önemli belge olan Maadin Nizamnamesi (1869) hükümlerine göre; İşveren iş kazasının oluşmasını önlemek için gerekli önlemleri alarak iş güvenliğini sağlamak zorundadır. Kazaya maruz kalanlara veya ailesine mahkeme tarafından hükmedilecek tazminat işveren tarafından ödenecektir. Kaza, işverenin kötü yönetim ve denetimi veya gereken önlemlerin yasalara uygun olarak yerine getirilmemiş olması nedeniyle olmuşsa, işveren ayrıca altın tutarında daha fazla tazminat ödeyecektir. Havzada her işveren, diplomalı bir hekim çalıştırmak ve eczane bulundurmak zorundadır. 30 Maadin Nizamnamesi de işverenler tarafından uygulanmamış ve hükümleri yaşama geçirilememiştir. Bu dönemde çıkarılan diğer tüzükler; Tersane-i Amiriye ve Mensip İşçilerin Emeklilikleri Hakkında Tüzük, Hicaz Demir Yolu Memur ve Hizmetlerine Hastalık Kaza Hallerinde Yardım Tüzüğü, Askeri Fabrikalar Tüzüğü (daha çok sosyal yardım amaçlı hükümler içermiştir) 15

16 Birinci Büyük Millet Meclisi Döneminde İş Sağlığı ve Güvenliği 31 İktisat Vekili Mahmut Celal Bey in meclis kürsüsünde Zonguldak ve Ereğli Kömür İşletmelerindeki işçilerin çalışma koşullarını ortaya koyması işçilerin sağlık, sosyal ve ekonomik durumlarının düzeltilmesine yönelik bazı yasaların çıkarılmasına öncülük etmiştir Bu gelişmeler sonucu bu dönemde arka arkaya iki yasa çıkarılmıştır Eylül 1921 de çıkan 151 sayılı Ereğli Havzai Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik düzenlemeye göre; 1. Kömür işçilerinin çalışma koşulları düzeltilecek, 2. Yardımlaşma sandıkları kurulacak ve bunların Amele Birliği içinde birleştirilerek hastalık ve iş kazaları durumlarında gerekli yardımlar için kullanılması sağlanacak, 3. İşveren yardım sandığına işçinin ücretinin %1'inden az olmamak kaydıyla yardımda bulunacak, 4. İşveren hastalanan ve kaza geçiren işçileri tedavi ettirecektir 5. Bu amaçla işveren işyerinde hekim çalıştıracak, hastane ve eczane açacaktır. 16

17 33 10 Eylül 1921 de çıkan 151 sayılı Ereğli Havzai Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik düzenlemeye göre; Kazada yaralanan ile ölenlerin yetimlerine mahkeme kararı ile tazminat ödenecektir. Eğer kaza işverenin yönetim veya denetim hatası ile oluşmuş ise ayrıca TL fazla tazminat ödenecektir Çalışma süresi günde sekiz saat olacak, fazla çalışma iki tarafın oluruna bağlı olup, iki kat ücret ödenecektir İşveren yeni işçilerin eğitiminden sorumlu olacaktır Bu yasa gereği Amele Birliği, İhtiyat ve Teavün Sandıkları kurulacaktır Özetle 34 I. Tanzimat öncesi 1766 Kütahya Fincancılar Sözleşmesi Lonca (Orta Sandığı Teavün Sandığı) 17

18 35 II.Tanzimat ve Meşrutiyet dönemi 1865 Dilaver Paşa Nizamnamesi 1921 Havza-i Fahmiye Teamülnamesi 1869 Maadin Nizamnamesi 1871 Ameleperver Cemiyeti 1895 Osmanlı Amele Yardımlaşma Cemiyeti 36 III. Cumhuriyet dönemi Ereğli Havza-ı Fahmiye Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun 1923 İktisat kongresi 1926 Borçlar Kanunu 1930 Umumi Hıfzıssıha Kanunu ( m.) 18

19 Anayasa 37 T.C. Anayasası nın 18, 49, 50, 51, 52, 53, 54,55, 56, 60, 61, 62. maddeleri iş sağlığı ve güvenliğine yönelik temel hakları ifade eder; Anayasa 38 Madde 50: Kimse yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz Küçükler ve Kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar 19

20 Sayılı İş Kanunu 1475 Sayılı İş Kanunu 4857 Sayılı İş Kanunu 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Çalışma Hayatının İlk Önemli Yasası tarihinde yürürlüğe girmiştir İSG yönünden bir çok tüzük ve yönetmelik uygulamaya konmuştur tarihinde yürürlüğe girmiştir tarihinde yürürlüğe girmiştir yayınlanma tarihi Yeni Çıkan Yönetmelikler 40 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik 20

21 Yeni Çıkan Yönetmelikler 41 Yeraltı ve Yerüstü Maden İşletmelerinde Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği Sondajla Maden Çıkarılan İşletmelerde Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği İşyeri Sağlık Birimleri ve İşyeri Hekimlerinin Görevleri hakkında Yönetmelik Yeni Çıkan Yönetmelikler 42 Gürültü Yönetmeliği Titreşim Yönetmeliği Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği 21

22 Yeni Çıkan Yönetmelikler 43 Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik Yeni Çıkan Yönetmelikler 44 İş Güvenliği ile Görevli Mühendis ve Teknik Elemanların Görev Yetki ve Sorumlulukları Hakkında Yönetmelik Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik 22

23 Yeni Çıkan Yönetmelikler 45 Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği Yeni Çıkan Yönetmelikler 46 İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik Geçici ve Belirli Süreli İşlerde İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkında Yönetmelik 23

24 İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramlarında Değişim Bütün mesleklerde çalışanlarının; Bedensel Ruhsal Sosyal yönden iyilik hallerinin En üstün düzeyde tutulması DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ WHO Sürdürülmesi Geliştirilmesi esastır ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ ILO İş Sağlığı ve Güvenliği 48 Sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturmak Çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlamak ve geliştirmek Üretimde güvenliği ve devamlılığı sağlamak Kaliteyi ve verimliliği artırmaktır İSG NİN ÖNCELİKLİ HEDEFİ; Çalışanları iş kazası ve meslek hastalığından korumaktır!!! 24

25 49 Teşekkürler Öğr. Gör. Musa ŞAHİN İş Sağlığı ve Güvenliği I İSG İle İlgili Dünyada ve Türkiye'deki Gelişmeler, Çağdaş İş Sağlığı ve Güvenliği Ünite 2 25