ATATÜRK KÜLTÜR, DİL VE TARİH YÜKSEK KURUMU KAZI DESTEĞİ: POLEMAİOS ONUR ANITININ KAZI, RESTİTÜSYON VE RESTORASYON RAPORU

Transkript

1 ATATÜRK KÜLTÜR, DİL VE TARİH YÜKSEK KURUMU KAZI DESTEĞİ: POLEMAİOS ONUR ANITININ KAZI, RESTİTÜSYON VE RESTORASYON RAPORU Kutsal alanlardaki Onur Anıtları, kente ya da kentin kutsal alanlarına maddi ve manevi katkılarda bulunan kişiler adına, kent meclisinin kararı ile dikiliyordu. Polemaios Onur Anıtı da, Kolophonlu aristokrat ve zengin aynı zamanda devlet adamı olan Polemaios adına dikilmiş bir onur sütunu olup, antik dönemde sütunun üzerinde Polemaios un yaklaşık 1.65m. yüksekliğinde bronz üzerine altın yaldızlı heykeli duruyordu. Kutsal alanın güneyindeki Propylon un (Giriş Binası) kuzeydoğusunda yer alır (Res.1). Anıtın, kare formlu ve üç yüzü yazıtlı kaidesi, Klaros un ikinci dönem kazılarını yürüten epigraf Prof. Dr. Louis.Robert tarafından 1950 yılında bulunmuştur (Res.2) yılında anıtın kaidesinin bulunduğu alan temizlenerek, çevre düzenlemesi yapılmıştır (Res.3). Anıtın kaidesinde yer alan yazıtta Kolophonlu Polemaios un eğitim sürecinden, görevlerine değin yaşam öyküsü anlatılmıştır. Kendisi, Anadolu nun, Roma nın Asia Eyaletine (Provencia Asia) dönüştüğü dönemde Roma elçiliği görevini de üstlenmiş ve doğduğu kent olan Kolophon ile Klaros a büyük parasal katkılarda bulunmuştur. Kolophon halkı da, çok sevdikleri Polemaios un altın yaldızlı heykelini sütunlu onur anıtını dikerek, onu onurlandırmış ve ölümsüzleştirmişlerdir. MÖ. II. Yüzyılın üçüncü çeyreğine tarihlenen Polemaios onur anıtı, taşınmaz onur anıtları grubu içinde yer alan ve Klaros Kutsal alanında saptanan yedi onur anıtından biridir. Ancak kutsal yolun doğusunda yer alan bu anıtının özelliği, bilicilik merkezinin Hellenistik Dönem deki yeniden yapılanması kapsamında dikilmiş ilk onur anıtı olması ile öncü konuma da sahiptir. Aynı ölçülere sahip ve Polemaios anıtından yaklaşık on ya da on beş yıl sonra yapılmış olan Menippos anıtına da model olmuştur (Res. 4). Klaros un ikinci dönem kazılarını yürüten L. Robert, çalışmalarını yılları arasında sürdürmüştür. Bu çalışmaları sırasında Polemaios anıt kaidesini bulmasının ardından yazıtı okumuş 1 bundan yola çıkarak sütun ve heykeli bulmak için, kaide etrafında sondaj çalışmaları yapmış ancak kırık bir tambur parçası bulmuş, bunun da sütunun bir tamburu olduğunu, diğer parçaların Bizans Döneminde tahrip edildiğini ileri sürmüştü. Başkanlığımız altında başlatılan dördüncü dönem kazılarında, öncelik kutsal alanda jeofizik araştırmaların yaptırılması olmuş ve alınan data verilerinde, Polemaios anıt kaidesinin kuzey yönünde bir araştırması yapılmasını gündeme getirmiştir 2. 1 Robert-Robert 1989, 11-62, Pl.VIII-XI, fig Şahin ve diğerleri 2013, 257.

2 Polemaios anıtına ilişkin kazı çalışmaları V17 plan karesinde gerçekleştirilmiştir. Çalışmalara 3 metre yükseklikteki alüvyal tabakanın kepçe ile kaldırılmasıyla başlanmıştır. Alüvyal tabakanın kaldırılmasının ardından kültür Bizans tabakasında çalışma başlatılmıştır (Res. 5) m. kodları arasında Roma Dönemi tabakalarında çalışılmıştır kodunda Hellenistik Dönem katmanına inilmiş, 2. 63m. kodunda 2.02m. uzunluğunda bir tambur ele geçirilmiştir (Res. 6-7). Bu tamburun üst çapı 74,5cm. alt çapı ise 74 cm.dir. Bu tambur daha sonra vinç yardımı ile açma dışına taşınmıştır. Bu tamburun geldiği tabaka sarı renkli kaliteli toprak yapısına sahip olmasına karşın, tambur çevresindeki toprağın çok sertleşmiş olduğu dikkat çekmiştir. Açmanın genelinde buluntu azlığı dikkat çekicidir. Tambur çevresinden çatı kiremit parçaları ve taban döşeme parçaları ile günlük seramik parçaları ele geçti m. kodları arasında 1.68m. yüksekliğinde bir diğer tambur gün ışığına çıkarıldı (Res. 8). Açmanın kuzey-doğusunda 2.20m. seviyesinde üçüncü bir tambur ele geçirildi (Res.8). Yapılan ölçümlerde tambur 1 ile tambur 3 ün aynı sütüna ait olduğu saptandı kodları arasında, 2 nolu geç III. yüzyıl duvarına yakın çok iyi korunmuş durumda İon sütun başlığı bulundu (Res. 9) ve 3 nolu tamburun başlığın altındaki en üst tambur olduğu saptandı (Res.10). Üç tamburun da kuzey yönünde yıkılmış olması, başlığında devrik oluşu, denizde patlamış olan güney-kuzey doğrultulu bir deprem sırasında anıtın yıkılmış olduğunu ortaya koymuştur (Res. 11). Polemaios un bronz üzerine altın yaldızlı heykelinin bulunmayışı, deprem sonrası, yıkılan sütunla düşen heykelin çalınmış olabileceğini gündeme getirmektedir. Antik dönemde bu tür talanların olduğu antik yazarlardan bilinmektedir. Çalışmaların tamamlanmasının ardından, tamburlar ve başlık açma dışına taşınmış, Polemaios anıt kaidesinin statiğinin bozulmaması için, bakanlık izni ile açma yeniden, kapatılmıştır. Açmadaki statik sorunu, kutsal alandaki su seviyesinin yüksekliğinden kaynaklanmakta (Kutsal alandaki debisi çok yüksek olan kutsal kaynak ve kutsal alanın deniz seviyesinden 1.50m. yükseklikte oluşu) ve kış aylarında kutsal alan tümüyle su altında kalmaktadır. Mimarlar tarafından kaidesi çizilmiş olan anıtın (Res. 12), tümüne yönelik restitüsyon çalışması yapılmıştır (Res.13). Tamburların restorasyon çalışmaları kazı sezonunun bitmesi nedeniyle 2014 yılına bırakılmıştır. POLEMAİOS ONUR ANITININ BİLİMSEL ÖNEMİ VE KATKISI : Kent dışı kutsal alanlar oluşturulurken master plan hazırlama aşamasında, plan kapsamında olması gereken ilk düzenleme kent ile kutsal alan arasındaki bağlantıyı sağlayacak kutsal yolların yapılması idi. MÖ. 7.yüzyıldan itibaren Anadolu da Mısır etkisi ile uygulanmaya başlayan bu sistemin ayrılmaz bir parçası olarak bu kutsal yolların iki cephesinin anıtsal heykellerle süslenmesi yer alıyordu. Klaros kutsal yolları bu sistemin uygulandığı en güzel örneklerinden biridir. Ayrıca Polemaios, Menippos ve Sextus Appuleius sütunlu onur anıtları 9.10m. artı 1.65 m. yüksekliğinde altın yaldızlı bronz heykelleri ile yaklaşık 11m.yükseklikte, Antik Dönemin görkemli onur anıtları idi. Kutsal alandaki bu üç anıttan ikisi bugün ayağa kaldırılmıştır. Amacımız Polemaios anıtının çalışmalarını tamamlayarak bu görkemli anıtı da ayağa kaldırarak bu kültür varlığını da kültür hizmetine

3 sunmaktır. Ayrıca Polemaios anıt kaidesinin kazı çalışmaları olasılıkla kutsal yolun doğu cephesindeki diğer anıtların da bulunmasını sağlayacaktır KAYNAKÇA ROBERT ROBERT 1989: L.Robert, J. Robert, Claros I. Décrets Hellénistiques, Paris. ŞAHİN VE DİĞERLERİ 2013: N. Şahin, O. Zunal, C. Pikin, G. Karakan, Klaros KST, 2. cilt,

4 Res. 1. Polemaios Onur Anıtı Kaidesi Res. 2. Polemaios Anıt Kaidesinin 1950 yılında Bulunmuş Durumu

5 Res yılında Anıtın Kaidesinin Temizlenmiş Durumu Res. 4. Menippos Anıtı

6 Res. 5. V17 Açma Çalışması Res. 6. Tamburun Kesitteki Durumu

7 Res. 7. Açığa Çıkarılmış Tambur Res. 8. Diğer İki Tamburun Bulunuşu

8 Res. 9. Başlığın Bulunuşu Res. 10. Başlık ve Üzerine Oturduğu Tambur

9 Res. 11. Depremle Yıkılmış tamburların ve Başlığın Açmadaki Durumları Res. 12. Polemaios Anıt Kaidesinin Mimari Çizimi

10 Res. 13. Polemaios Onur Antının Restitüstonu