Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Neonatal Tetanozun Dağılımının Belirlenmesinde Kullanımı

Transkript

1 TAF Preventve Medcne Bulletn, 2009: 81 Araştırma/Research Artcle TAF Prev Med Bull 2009; 81:59-68 Coğraf Blg Sstemlernn Neonatal Tetanozun Dağılımının Belrlenmesnde Kullanımı [Usng Geographc Informaton Systems to Determnaton of The Dstrbuton of Neonatal Tetanus] ÖZET AMAÇ: Bu araştırmada coğraf blg sstemlernn bünyesnde bulunan mekânsal analz yöntemlernn kullanılmasıyla, Türkye de neonatal tetanoza lşkn statstkî olarak anlamlı bölgesel br kümelenmenn olup olmadığının belrlenmes amaçlanmıştır. YÖNTEM: Çalışmanın analzlernde T.C. Sağlık Bakanlığının yılları arasındak kayıtlı neonatal tetanoz vakalarına at verler le yıllarına at Türkye İstatstk Kurumu nun demografk verler kullanılmıştır. İlk olarak, l bazında morbdte ve mortalte değerlernde bölgesel br eğlm olup olmadığı farklı ağırlık matrslernn kullanımıyla test edlmştr. İknc olarak, global ve lokal mekansal oto-korelasyon yöntemler uygulanarak llerde neonatal tetanoz vakalarına lşkn kümelenme olup olmadığı ncelenmştr. BULGULAR: Global mekansal oto-korelasyon ndeksler neonatal tetanoza at statstk açıdan anlamlı br kümelenmenn varlığına şaret etmştr Moran s I: 0.030, p<0.05. Toplam 658 neonatal tetanoz vakası le gerçekleştrlen mekansal oran eğlm analzler le Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgelerne doğru br trend olduğu belrlenmştr. Yne lokal mekansal oto-korelasyon yöntemler kullanılarak gerçekleştrlen analzlerde Türkye de bu hastalığın özellkle belrl bölgelerde statstk açıdan anlamlı olarak kümelendğ saptanmıştır. SONUÇ: Neonatal tetanozun özellkle belrlenen bölgelerde öneml br halk sağlığı sorunu olduğunu, dolayısıyla hastalığın önlenmesnde koruyucu önlemlern alınması çn bu bölgelern öncelkl bölge olarak belrlenmes gerektğn göstermektedr. Bu çalışma aynı zamanda coğraf blg sstemlernn ve bu sstemlern çatısı altında gerçekleştrlen mekânsal analz ve statstk yöntemlernn hastalık hızının yüksek olduğu yerler belrlemede ve hastalıkların epdemyolosn anlamada öneml katkılar sağlayacağını da göstermektedr. SUMMARY AIM: Ths study amed to explore the dstrbuton of neonatal tetanus between provnces of Turkey wth the ad of geographc nformaton systems and spatal analyses and to dentfy nfecton cluster areas. METHODS: Analyses performed to report neonatal tetanus cases that recorded by the Mnstry of Health belong to perod and to the demographc data belong to perod recorded by Turksh Statstcal Insttute. Frstly, to detect global varatons and trends n the values of smoothed rates over the neghborng provnces, spatal rate smoothng based on spatal movng areas technque s performed by usng dfferent weght matrces. Secondly, global and local spatal autocorrelaton analyses are performed whether the cases of neonatal tetanus show clusterng. RESULTS: Analyses showed that neonatal tetanus cases are not spatally random and form clusters n the country Moran s I: 0.030, p<0.05. Spatal rate smoothng analyss that s performed by usng 658 cases showed a sgnfcant trend towards to the Southeast and East Anatolan regon. Local spatal autocorrelaton analyses determned sgnfcantly some specfc provnces as clusters. CONCLUSION: Ths study shows that neonatal tetanus s a serous publc health concern n the some regon of Turkey, and that regons should have a prorty to mplement precautonary measures. It also shows that geographc nformaton systems, spatal analyses and statstcs can contrbute to understandng epdemology of dseases and dentfyng hgh rate dsease locatons. Saffet Erdoğan 1, Reha Demrel 2, İbrahm Tryakoğlu 1. 1 AKÜ Mühendslk Fakültes, Jeodez ve Fotogrametr Mühendslğ Bölümü, 2 AKÜ Tıp Fakültes, Halk sağlığı AD, Afyonkarahsar. Anahtar Kelmeler: Coğraf Blg Sstem, Epdemyolo, Neonatal Tetanoz. Key words: Geographc Informaton System, Epdemology, Neonatal Tetanus. Sorumlu yazar/ Correspondng author: Reha Demrel AKÜ Tıp Fakültes, Halk Sağlığı AD, Afyonkarahsar, Türkye. rehademrel@yahoo.com GİRİŞ Epdemyolode hastalıkların dağılımına at hartalar öneml br rol oynamaktadır. Bu hartalar öncelkl alanların belrlenmes, hastalığın etk alanının coğraf dağılımının belrlenmes, hastalık sebeb hakkındak hpotezlern formülüzasyonu, hastalığın zlenmes, coğraf çeştllkler çn gerekl rsklern değerlendrlmes gb brçok amaç çn kullanılablr 1. Halk sağlığına yönelk coğraf analz uygulamaları 1854 de John Snow un Londra da kolera salgını üzerne yaptığı çalışmaya kadar dayanmaktadır. Sağlık hzmetler ve epdemyoloye yönelk coğrafyanın kullanılmasının mantığı hastalık 59

2 TAF Preventve Medcne Bulletn, 2009: 81 dağılımının brbrne benzeyen ve benzemeyen faktörlernn değerlendrlmesnden türetlmştr 2,3. Son otuz yıldır blg teknololernn gelşm, mekânsal desen belrlemeye yönelk çalışmalar çn öneml kolaylıklar sağlamıştır. Bu yüzden coğraf blg sstemler CBS halk sağlığı ve epdemyolo araştırmalarında da sıklıkla kullanılmaya başlamıştır lı yıllardan bu yana CBS yazılımlarında yaşanan ucuzlama ve kullanıcı dostu ara yüzlern gelşmes sayesnde mekânsal vernn görselleştrlmes, yönetm ve de mekânsal analzlern kullanımı, kolaylaşmış ve mekânsal analz yöntemlern çeren CBS yazılımlarına olan lg de gttkçe artmıştır 4. Yaşamın lk ayı çersnde görülen, genellkle bebek 3-14 günlükken karakterze olarak artan huzursuzluk/rahatsızlık ve beslenme güçlüğü le başlayan, Clostrdum tetan baslnn neden olduğu enfeksyon neonatal tetanoz olarak adlandırılır 5, 6. Neonatal tetanozun gelşmekte olan ülkelerde en sık görülen tetanoz türüdür ve önleneblr yen doğan ölümlernn başlıca nedenler arasında yer almaktadır 7. Hastalık genellkle doğum sırasında ya da doğumu takben, göbek kordonunun sterl olmayan koşullarda keslmes, kapatılması ya da bakımının yapılması sonucunda oluşmaktadır. Fataltes %50-90 arasında değşmektedr 8, 9. Dolayısıyla doğumların krl ortamlarda, eğtmsz kşlerce yapıldığı ve tetanoza karşı bağışıklamanın yetersz olduğu ülkelerde öneml br halk sağlığı sorunudur. Dünya Sağlık Örgütü verlerne göre her yıl dünyada 450,000 yendoğan, neonatal tetanoza ve 40,000 anne maternal tetanoza bağlı olarak ölmekte, dünyada neonatal tetanoz ölümler, tüm neonatal ölümlern %14 ünden sorumlu tutulmakta ayrıca neonatal tetanoz vakalarının %5 nden azının bldrldğn tahmn etmektedr 8,10. Neonatal tetanoz UNICEF, UNFPA ve WHO gb kuruluşlar tarafından elmnasyonu hedeflenen hastalıklardandır 11. WHO 2007 yılı aralık ayında dünyada halen 47 ülkede hastalığın olduğunu belrtmektedr 12. Enfeksyon oluşumunu önlemek çn gebe kadınların tetanoz toksod aşısı le aşılanması ve tüm gebe kadınlar çn sterl doğum koşullarının sağlanması gerekmektedr 13. Gebe kadının aşılanması le plesanta plasenta yolu le bebekte bebek de hastalığa karşı korunmuş olmaktadır 14. Bu araştırmada; coğraf blg sstemlernn bünyesnde bulunan mekânsal analz yöntemlernn kullanılmasıyla, Türkye de neonatal tetanoza lşkn dağılımın ve bölgesel br kümelenmenn olupolmadığının belrlenmes amaçlanmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Bu çalışmada Sağlık Bakanlığı yıllarına at llere göre neonatal tetanoz verler analz edlmştr 15. Türkye statstk kurumundan İstatstk Kurumu ndan yıllık nüfus artışı ve 0-1 yaş grupları çn nüfus popülasyonu tahmnler elde edlmştr 16. Çalışmada bu verlern analznde ve görselleştrlmelernde çn üç farklı yazılım kullanılmıştır. Bunlar, ESRI tarafından gelştrlen Arc GIS 9.3, Illnos ünverstes Ünverstes Sosyal Blmler Merkeznden Luc Anseln tarafından gelştrlen GeoDa I ve Terraseer şrket tarafından gelştrlen Clusterseer yazılımlarıdır. Vaka sayıları ve yıl ortası popülasyon tahmn verler kullanılarak yılları çn toplam 11 yıllık l bazında neonatal tetanozu morbdte oranları hesaplanmıştır. İller arasındak mekânsal lşky modellemek çn farlı farklı ağırlık matrsler kullanılarak denemeler yapılmıştır. Ağırlık matrsler W alansal brmler arasında mekânsal bağlantıyı modellemede kullanılan temel araçtır. Bçmsel olarak her alan W ağırlık matrsnde br takım komşu alanlarla bağlantılıdır. W ağırlık matrsn oluşturmak çn değşk metotlar vardır. Bunların başlıcaları, komşuluk krter kullanılarak oluşturulan matrslerdr k bast sınır paylaşımından başlayıp brnc knc ve üçüncü derece komşulukları da göz önüne alan matrslerdr. Dğer bazı teknkler se mesafe krterlerne dayalı teknklerdr 17. Bu çalışmada W ağırlık matrsn elde etmek çn 3 farklı metot kullanıldı. Brnc ve knc matrsler en yakın 6-12 komşu le yakınlık krterne dayalı olarak bçmlendrld. Bu değerler en yakın 6-12 komşunun ağırlık merkezlernn mesafelerne göre hesaplandı. Üçüncü matrs se genel mesafenn ters krterne göre bçmlendrld. Ayrıca bu çalışmada amprk Amprk Bayes AB yumuşatma teknğ kullanıldı ve ham morbdte oranları çn yumuşatılmış değerler hesaplandı. Metodolok detaylar ve AB metodunun daha fazla açıklaması çn Anseln 2006 ya bakılablr 17. Ver yumuşatmadan sonra mekânsal ver analzlernn araştırılması çn mekânsal kayan alan kavramına dayalı br mekânsal yumuşatma analz yapılmıştır. Mekânsal yumuşatma oranı metodu morbdte verlerndek global değşm ve eğlmlern vurgulamaya yönelk olarak kullanılmıştır. Mekânsal lşky ortaya koymak amacıyla üç farklı ağırlık matrs le Moran I and Geary C değerler hesaplanmıştır. Moran ın I ndeksnn olası değerlernn aralığı -1 le +1 arasıdır. Poztf değerler 60

3 TAF Preventve Medcne Bulletn, 2009: 81 benzer değerlern mekânsal kümelenmesn, negatf değerler se farklı değerlern kümelenmesn gösterr. C nn olası değer aralığı, 2 katı br üst sınır olmamasına rağmen, 0-2 dr. C nn sıfıra yakın olmasının anlamı, benzer değerlern dağılımının kümelendğn, aksne C nn değernn 2 olmasının anlamı se farklı değerlern dağılımının yayıldığıdır. Moran ın I ve Geary n C ndeksnn her ksnn de statstksel olarak anlamlılığı normal dağılım formüller ya da benzetm teknkleryle belrleneblmektedr. Metotların anlamlılığını belrlemeye yönelk kullanılan sıfır hpotez obenn aldığı değern mekana bağlı olmadığını kabul eder, aks durumda da mekana bağlı kabul edlr 18. Sonuçların önemnn test edldğ Z statstksel durum değernn matematksel formüller aşağıda gösterlmştr. Burada Co ve Io gözlenen değerler, Ce ve Ie beklenen değerler ve SD varyansın kareköküdür 19. Z c co c SD c E E Z I IO I SD Moran I ve Geary C metotları yüksek ya da düşük değerlern kümelenmesn gösterr. Fakat bu metotlar bu durumları brbrnden ayırt edemez. Bundan dolayı genel G statstk ndeks düşük ya da yüksek değerlern kümelenmesnn anlaşılmasında sıklıkla kullanılır. G statstk büyük değer beklenen G statstk değernden daha büyükse yüksek değerlern kümelenmesne, tersne küçük G statstk değer düşük değerlern kümelenmesne şaret etmektedr. Gözlemlenen ve beklenen G ndeksler le z değernn matematksel formüller aşağıda verlmştr 19. G d w G d O Z G d SD G E d n G d I E G d W n E 1 E Global mekânsal ver ndeksler statstksel olarak anlamlı br kümelenmenn varlığına şaret etmelerne rağmen kümelenmenn yerlern gösteremezler. Mekânsal kümelenmey belrleme verlerdek her br alansal brm çn Moran I, Geary C ve genel G statstk ndekslernn lokal versyonlarını hesaplamakla mümkün olablr. Bu çalışmada lokal Moran I ve G* statstksel ndeksler hastalığın kümelendğ yerler belrlemek çn kullanılmıştır. Lokal Moran I değer brbrne benzer ve benzer olmayan değşkenlern oluşturduğu kümelenmelern araştırılması çn kullanılır. İstatstksel olarak yüksek br I değer lgl alanın etrafındak alanlarında yüksek ya da düşük değerlerle kümelenme oluşturduğunu, düşük I değer se brbrne benzemeyen değerlern oluşturduğu kümelenmey göstermektedr. Z değer de I değernn statstksel anlamlılığını gösterr. Lokal Moran I ve Z değernn formüller aşağıda gösterlmştr 19. I W 2 S Z I I Var E I I Bölgeye lşkn oluşturulan tematk hartalar statstksel olarak anlamlı kümelemeye sahp yerlern gösterm çn en öneml araçlardan brdr. İknc olarak lokal G* ndeks global mekânsal otokorelasyon metotlarıyla belrlenemeyen bölgesel bağımlılıkları belrlemede kullanılmıştır. Genellkle sıcak ya da soğuk alanların belrlenmesnde kullanılmaktadır. Yüksek br G* değer yüksek değerlere sahp alanların kümelendğn, düşük değerl G* değer de, düşük değerl alanların kümelendğne şaret eder. W matrs ağırlık matrsler olmak üzere G* ve z statstklernn matematksel formüller aşağıda gösterlmektedr 19. G Z * G d * İ G * İ W Var E d G G * İ * İ 61

4 TAF Preventve Medcne Bulletn, 2009: 81 BULGULAR Araştırmada yılları arası toplam 658 yendoğan tetanozu ve 305 yendoğan tetanozu mortalte vakası analz edlmştr. Şekl 1 de morbdte ve mortalte değerler gösterlmştr 20. Neonatal tetanozun morbdte-mortaltesnde lk olarak 1992 l yıllarda azalma, bunu zleyen üç yılda artış ve 1995 yılından sonrada tekrar azalma olduğu görülmektedr. Bundan sonrak mekânsal analzlerde se yılları arası toplam 334 neonatal tetanoz ve neonatal tetanozdan 181 mortalte vakası analz edlmştr. İl dağılımlarına dayalı olarak vaka sayılarına dayanılarak ham morbdte oranları, amprk Bayes teknğ kullanılarak yumuşatılmış morbdte oranları hesaplanmış ve Şekl 2 de gösterlmştr. Oran analzlernde sıklıkla kullanılan dğer br kavram olan standardze edlmş morbdte ve mortalte oranları, gözlemlenen morbdte ve mortalte oranlarının ulusal br standarda dönüştürülmes şlemdr. Aşan rsk oranı se gözlemlenen oranların standart orana olan oranıdır. Bu rsk ortalaması ortalama l oranı olmamakla beraber toplam vakaların toplam rsk altındak nsanlara oranıdır. Mortalte ve morbdtenn aşan rsk oranlarını gösteren tematk hartaları da Şekl 3 de gösterlmştr. Her br harta dağılımı en y şeklde yansıtması çn persantl sınıflandırma metoduna göre sınıflandırılmıştır. Neonatal tetanoz morbdtes çn Osmanye, Şanlıurfa, Dyarbakır ve Iğdır ller rskn dördü aştığı ller olarak görülmektedr. Bundan sonra tanımlayıcı statstklerden kutu grafğ analzler yapılmış ve sonucunda standart sapmanın 3 katını aşan Aksaray, Svas, Kocael, Karaman, Şanlıurfa, Ardahan, Kars ve Osmanye ller mortalte oranları açısından, Gazantep, Osmanye, Erzurum, Ardahan, Iğdır, Şanlıurfa ve Dyarbakır morbdte oranları açısından probleml ller olarak belrlenmştr. Kutu grafğ analzler sonuçları neonatal tetanozunun dağılımın genel yapısını belrlemede ve hastalığın yüksek oranlı llernn belrlenmesnde kullanışlı olmasına rağmen neonatal tetanozunun anlamlı mekânsal kümelenmesn belrlemede kısıtlı kalmaktadır. 5,00 25,00 4,50 4,00 20,00 Morbdte ,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 15,00 10,00 5,00 Mortalte ,50 0, ,00 Yıllar Şekl yılları arasında Türkye dek yendoğan tetanozunun morbdte ve mortalte değerler 62

5 TAF Preventve Medcne Bulletn, 2009: 81 Şekl 2. Türkye nn llerne göre yılları arasındak neonatal tetanozun yumuşatılmış morbdte yukarıdak ve mortalte aşağıdak oranlarının tematk hartaları Yne, mekânsal oran analzler le hastalığın ülkemzdek eğlm ncelendğnde yendoğan tetanozunun morbdtesnde güney doğu ve doğu bölgelerne doğru br eğlm olduğu görülmüştür Şekl 4. Kümelenme analzler çn global oto-korelasyon analzlernden Moran I ve Gets-Ord Genel G ndeksler kullanılmıştır. Tablo 1 de global kümelenme analz sonuçları görülmektedr. Tabloda görüldüğü gb Türkye de neonatal tetanozun dağılımının statstkî olarak anlamlı br bçmde kümelendğ görülmüştür p<0.05. Global oto-korelasyon ndeksler her ne kadar genel br kümelenmey şaret etseler de bu ndeksler tek başlarına br özet ndekstr. Genel yapıyı gösterrler, genel dağılımla lgl br blg vermezler. Bu nedenle, lokal oto-korelasyon metotları kullanılarak kümelenmelern nerelerde olduğu gösterlmeye çalışılmıştır. Lokal Moran I ve G* statstk ndeksler le belrlenen kümelenmeler Şekl 5 de gösterlmektedr. Turkuaz renkle seçlen obeler G* statstk metoduyla anlamlı olarak hastalığın kümelendğ ller Adıyaman, Şanlıurfa, Bngöl, Mardn ve Dyarbakır, kırmızı ller se Lokal Moran I metodu le kümelenmes belrlenen ller Gazantep, Şanlıurfa ve Dyarbakır göstermektedr p<

6 TAF Preventve Medcne Bulletn, 2009: 81 Şekl 3. Türkye nn llerne göre yılları arasındak neonatal tetanozun morbdte yukarıdak ve mortalte aşağıdak değerlernn aşan rsk hartaları TARTIŞMA Mekânsal analzler, lglenlen problemn mekânsal konumunu da dkkate alarak, onların lşklernn ve ntelklernn belrlenmes çn kullanılır 6. Mekânsal analz destekl CBS le mekânsal lşklern ve kümelenmelern belrlenmes, hastalığın durumunun anlaşılmasına ve nerede, ne zaman, nasıl önlem alınacağına destek olmaktadır. Fakat bu analzlern başarısı resm kurum kaynaklarından gelen verlern güvenlrlğne, kapsamına ve doğruluğuna bağlıdır. Bu verlerle lgl olarak raporlama ve kodlama gb problemlerle karşılaşılmaktadır. Bundan dolayı halk sağlığına yönelk CBS kullanımı ver kaltesne ve mekânsal özellklere bağlıdır 3. Neonatal tetanoz sessz katl olarak da adlandırılmaktadır. Bunun neden olarak gelşmemş ülkelerde bazı doğumların evde yapıldığı, genellkle hastalık doğumun knc haftası ölümle sonuçlandığı çn doğumun ve ölümün bldrlmedğ düşünülmektedr 10,

7 TAF Preventve Medcne Bulletn, 2009: 81 Şekl 4. Türkye nn llerne göre yılları arasındak neonatal tetanozun morbdte yukarıdak ve mortalte aşağıdak mekânsal oran analz sonuç hartaları Türkye nn bölgeler arasındak coğraf, ekonomk ve kültürel farklılıklar yüzünden bazı hastalıkların dağılımlarının farklılık göstermes beklenmektedr. Bu araştırma ülkemzde CBS kullanılarak, Sağlık Bakanlığı kayıtlarına göre, neonatal tetanozun dağılımının ve kümelenmesnn belrlenmesnde yapılan lk çalışma özellğ taşımaktadır. Hastalıkların kontrolü ve yönetm, hükümetler ve sağlık kuruluşları çn öneml brer görev oluşturmaktadır 23. Neonatal ve maternal tetanozu azaltmak amacıyla, ülkemzde 1994 yılında Maternal ve Neonatal Tetanoz Elmnasyon Programı başlatılmış ve halen tetanoz aşısı brnc basamak sağlık hzmetler kapsamında ücretsz olarak yapılmaktadır 10,24. Bu programda lk hedef Türkye de 2000 yılına kadar ülkenn her bölgesnde neonatal tetanoz morbdte hızının 1000 canlı doğumda 1 n altına ndrlmes amaçlanmıştır. Ülkemzde 1995 sonrasındak neonatal tetanoz morbdte ve mortaltesndek azalma da bu programın katkısı olmuş olablr Şekl 1. Araştırma Türkye de neonatal tetanozun dağılımında statstkî olarak anlamlı br bçmde kümelendğn göstermştr Tablo 1. İk farklı yöntemle Gazantep, Adıyaman, Şanlıurfa, Bngöl, Mardn ve Dyarbakır llernde vakaların kümelendğ saptanmıştır Şekl

8 TAF Preventve Medcne Bulletn, 2009: 81 Şekl 5. LISA ve G statstkle neonatal tetanozu morbdte yukarıdak ve mortalte kümelernn tematk hartaları Tablo 1. Global oto-korelasyon analzler ndeks değerler Moran I Beklenen Moran I Z Değer Gets Ord General G Z Değer Moran I P Değer Morbdte 0,030-0,0125 3,03 0,284 1,35 0,1477 0,02 Mortalte 0,0120-0,0125 1,96 0,289 1,09 0,0818 0,05 Kümelenme gösteren llere baktığımızda bu llern az gelşmş l ve bölgelerden olduğu görülmektedr. Van da 2002 yılında yapılan br araştırmada, 91 gebe kadının kadından 48 %53 nn tetanoza karşı bağışık olduğu, 43 %47 gebe kadının antkor düzeylernn se koruyucu düzey olarak kabul edlen 0.01 IU/ml nn altında olduğu saptanmıştır 25. İzmr de 2003 yılında yapılan anket çalışmasında se; kadınların %8,2 snn aşısız ya da eksk aşılı olduğu, gebelkler sırasında aşı olmama nedenler arasında en sık aşı olmanın gerekl olduğunu blmeme ve sağlık kurumuna uzaklık ya da parasal olanaksızlık/sağlık güvenceszlğ nedenyle gdememeler yer almış akta ve aşı olan kadınların br dışında tamamının aşısının sağlık ocağında yapıldığı saptanmıştır 26. Kurçer ve arkadaşlarının 2004 yılında Şanlıurfa da yaptığı br anket araştırmasında se; tam aşılı çocuk oranı %55, aşının önemsenmemes %21, geçc tarım şçlğ nedenyle yaptıramama %27, aşının zararlı olduğunu düşünme %21, gebelkte tetanoz aşısı yaptırma oranı %31, aşı yaptırmama nedenler arasında gebelkte tetanoz aşının yapıldığını blmeme %48, önemsememe %23 ve kadın doğum uzmanının 66

9 TAF Preventve Medcne Bulletn, 2009: 81 önermemes %8 bulunmuştur 27. Dyarbakır Dcle Ünverstes Tıp Fakültesnde yılarında yatan neonatal tetanoz hastaların tümünün evde, sağlık personel gözetmnde olmadan doğduğu ve göbek kordonları sterl olmayan yöntemlerle kesldğ tespt edlmştr 28. Doğu ve güneydoğu llernde yapılan bu çalışmalar bzm araştırmamızın sonuçlarını desteklemekte ayrıca maternal ve neonatal tetanoz bağışıklama çalışmaların önem dolayısıyla brnc basamak sağlık hzmetlerne olan gereksnm görülmektedr. SONUÇ Sonuç olarak bu çalışma, neonatal tetanozun özellkle belrlenen bölgelerde sıklık açısından öneml br halk sağlığı sorunu olduğunu, dolayısıyla hastalığın önlenmesnde koruyucu önlemlern alınması çn öncelkl bölge olması gerektğn göstermektedr. Bu çalışma aynı zamanda coğraf blg sstemlernn, bu sstemlern çatısı altında gerçekleştrlen mekânsal analz ve statstksel yöntemlern hastalık hızının yüksek olduğu yerler belrlemede ve hastalıkların epdemyolosn anlamada katkıda bulunableceğn de göstermektedr. KAYNAKLAR 1. Baley TC. Spatal statstcal methods n health. Cad Saude Publca. 2001; 5: Mayer JD. The role of spatal analyss and geographc data n the detecton of dsease causaton. Soc Sc Med. 1983; 17: Moore DA, Carpenter TE. Spatal analytcal methods and geographcal nformaton systems: Use n health research and epdemology. Epdemologc Revews.1999; 21: Erdogan S, Yılmaz İ, Baybura T, Güllü M. Geographcal nformaton systems aded traffc accdent analyss system case study: cty of Afyonkarahsar. Accdent Analyss & Preventaton. 2008; 40: World Health Organzaton, Neonatal Tetanus, ases/neonatal_tetanus/en/ndex.htm_[erşm_tar h: ]. 6. Murphy TV, Slade BA, Broder KR, Kretsnger K, Twar T, Joyce PM et al. Preventon of pertusss, tetanus, and dphthera among pregnant and postpartum women and ther ınfants nfants recommendatons of the advsory commttee on ımmunzaton mmunzaton practces ACIP. MMWR. 2008; 571: Roper MH, Vandelaer JH, Gasse FL. Maternal and neonatal tetanus. Lancet. 2007; 8370: Dkc B, Uzun H, Ylmaz-Keskn E, Tas T, Gunes A, Kocamaz H et al. Neonatal tetanus n Turkey; what has changed n the last decade?. BMC Infectous Dseases. 2008; 8: Koç E. Neonatal Tetanoz. Sürekl Tıp Eğtm Dergs._2000._http:// 00/04004.html [Erşm Tarh: ]. 10. Maternal ve Neonatal Tetanos Elmnasyon Programı Saha Rehber. T.C Sağlık Bakanlığı _http:// el/tag_saha_rehber.pdf_[erşm_tarh:_ ]. 11. World Health Organzaton. WHO-recommended survellance standard of neonatal tetanus, ases/nt_survellance/en/ndex.html_[erşm_tar h: ]. 12._World_Health_Organzaton._Tetanus,_http://ww w.who.nt/mmunzaton/topcs/tetanus/en/ndex.ht ml [Erşm Tarh: ]. 13._World_Health_Organzaton._Tetanus._http://ww w.who.nt/topcs/tetanus/en/_[erşm_tarh:_ ]. 14. World Health Organzaton. Tetanus vaccne. Weekly epdemologcal record. No ; 81: 197_208._http:// pdf [Erşm Tarh: ]. 15. T.C. Sağlık Bakanlığı, Temel Sağlık Hzmetler Genel Müdürlüğü. Temel Sağlık Hzmetler Genel Müdürlüğü_Çalışma_Yıllığı_2006._http:// glk.gov.tr [Erşm Tarh: ]. 16. Türkye İstatstk Kurumu. Nüfus statstkler ve Proeksyonlar._http:// [Erşm Tarh: ]. 17. Anseln L, Lozano L, Koschnsky J. Rate Transformatons and Smoothng. Spatal Analyss Laboratory Department of Geography Unversty of Illnos. Urbana-Champagn. 2006, p mng C, Dngbao W. Spatal autocorrelaton of topographc ndex n catchments. Journal of Hydrology. 2006; 328: Mtchell A. The ESRI Gude to GIS Analyss. Volume 2. Spatal Measurements. Calforna. Esr press, Buzgan T, Besknkılıç B, Baykan H, Beyazıt L, Gümüş A. T.C Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hzmetler Genel Müdürlüğü Çalışma Yıllığı Ankara. Kuban Matbaacılık Yayıncılık, 2007, p Camara G, Montero AM, Fucks SD, Carvalho MS. Spatal Analyss and GIS: A Prmer,

10 TAF Preventve Medcne Bulletn, 2009: 81 alyss/spatal analyss prmer.pdf [Erşm Tarh: ]. 22. Sönmez Y. Görünmez katl: neonatal tetanoz. TAF Prev Med Bull. 2006; 53: Dragoevo S, Schuurman N, Ftzgerald JM. The Utlty of Exploratory Spatal Data Analyss n the Study of Tuberculoss Incdences n an Urban Canadan Populaton Cartographca. The Internatonal Journal for Geographc Informaton and Geovsualzaton. 2004; 39: Beyazıt L, Gümüş A. Maternal ve Neonatal Tetanoz Elmnasyon programı. Temel Sağlık Hzmetler Genel Müdürlüğü Çalışma Yıllığı Ankara. Anıl Matbaacılık, 2005, p Bozkurt H, Zeteroglu S, Güdücüoglu H, Bozkurt EN, Bayram Y, Andıç S et al. Hamlelk dönemndek kadınlarda tetanoza karsı bağışıklık durumunun araştırılması. Van Tıp Dergs. 2004; 112: Sönmez Y, Aksakoğlu G. Gebelkte Tetanoz Aşılanma Durumu ve Etkleyen Etmenler. Sürekl Tıp Eğtm Dergs. 2005; 149: Kurçer MA, Şmşek Z, Solmaz A, Dedeoğlu Y, Gülel R. Şanlıurfa Harrankapı Sağlık Ocağı Bölges nde 0-2 Yaş Çocuk ve Gebelerde Aşılanma Oranları ve Aşılanmada Sorunlar. Harran Ünverstes Tıp Fakültes Dergs. 2005; 22: Yaramış A, Katar S, Özbek MN, Ecer S. Güneydoğu Anadolu Bölgesnde Neonatal Tetanoz. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergs. 2006; 493: