TÜMÖR BELİRTEÇLERİNİN KLİNİK TANIDA ÖNEMİ. Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD 2006

Transkript

1 TÜMÖR BELİRTEÇLERİNİN KLİNİK TANIDA ÖNEMİ Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD

2 Tümör (kanser), Vücudumuzun herhangi bir hücre veya hücre topluluğunun kontrolsüz bir şekilde çoğalması, büyümesi, çevredeki ve uzaklardaki dokulara yayılması (buna metastaz denir) sonucu dokunun, organlarının ve vücudun işlev görememesine yol açan, ve kötü huylu ise (malign) ölüm ile sonuçlanan ciddi bir hastalıktır. 2

3 Kanser ve komplikasyonlarından ölüm, Amerika ve birçok batı ülkesinde kardiyovasküler hastalıklardan sonra ikinci sıradadır. 3

4 Kanser, uzun zamanlı süreç ve dört zorunlu faz boyunca gelişir: -İndüksiyon fazı -İnsitu faz (lokal faz) -İnvazyon fazı -Disseminasyon fazı 4

5 Kanserin, indüksiyon fazında saptanması idealdir. Ancak bilimsel olarak bu imkansızdır. Çünkü bu fazda kişide hiçbir bulgu yoktur. İkinci faz olan insitu fazda kanseri yakalamak, ikinci ideal seçenek olmaktadır. Çeşitli vücut sıvılarındaki düzeyi tümörün varlığı ve gelişimi ile ilişkili bir maddenin tümör belirteci (marker) olduğu söylenebilir. 5

6 Bilim adamları ve hekimler, özgül, güvenilir ve kolaylıkla belirlenebilir bir tümör belirteci arayışını sürdürmektedirler. Ancak bu güne kadar, bu özelliklerin tümünü içeren bir bileşik bulunamamıştır. Kanserli dokulardan kaynaklanan ve çeşitli vücut sıvılarında artan pek çok biyolojik bileşik tümör belirteci olarak kullanılabilmektedir. 6

7 Tümör belirteçlerinin sınıflandırılması: Protein tümör belirteçleri Enzim tümör belirteçleri Hormon tümör belirteçleri Küçük molekül ağırlıklı bileşikler (sekrete edilen tümör antijenleri) Hücre yüzey reseptörleri, hücre markerleri 7

8 8

9 AFP: Alpha Feto Protein Uygulama alanları Karaciğer kanseri Yumurtalık kanseri Testis kanseri Diğer yükselme sebepleri Hamilelik Kronik karaciğer hastalığı 9

10 CEA: Carcino Embryionic Antigen Uygulama alanları Kolorektal kanserler Meme kanseri Akciğer kanseri Mide kanseri Pankreas ve safra kesesi kanserleri Tiroid kanseri Yumurtalık kanseri Rahim kanseri Diğer yükselme sebepleri Sigara Alkol Mide, bağırsak sistemi, karaciğer, ve akciğerin iyi huylu patolojilerinde 10

11 PSA: Prostat Specific Antigen Uygulama alanları Prostat kanseri: Son yıllardaki çalışmalar serbest/total PSA oranının iyi huylu prostat büyümesi ile prostat kanserini birbirinden ayırmada yararlı olmuştur. Diğer yükselme sebepleri Mesane kateterizasyonu Prostat biyopsisi Rektal tuşe Prostat hipertrofisi İdrar zorluğu Akut prostatit Prostat infarktı 11

12 12

13 PAP: Prostatic Acid Phosphotase Uygulama alanları Prostat kanseri Diğer yükselme sebepleri Rektal tuşe Prostat biyopsisi İyi huylu prostat büyümesi Akut prostatit İdrar zorluğu 13

14 14

15 HCG: Human Chorionic Gonadotropin Uygulama alanları Testis tümörleri Hidatiform mol Koryokarsinoma Diğer yükselme sebepleri Marijuana içilmesi Primer testis yetmezliği Hamilelik Artmış serbest β-hcg düzeyleri hem kemoterapinin optimizasyonunda, hem de HCG bulunmayan durumlarda önemlidir. 15

16 CALCITONIN Uygulama alanları Medüller Tiroid kanseri Diğer yükselme sebepleri Hiperparatiroidizm Böbrek yetmezliği Lösemi Miyeloproliferatif bozukluklar Akciğer kanseri 16

17 17

18 CA 125 Uygulama alanları Yumurtalık kanseri Endometrium kanseri Fallop tüp kanseri Diğer yükselme sebepleri Menstürasyon Hamilelik Endometriozis, perikardit, pelvis enflamasyonu Pankreatit, kronik karaciğer hastalığı, siroz Plevral, peritoneyal ve perikardiyal sıvı birikmesi Akciğer kanseri Pankreas kanseri Mide kanseri Kolorektal kanseri 18

19 CA 19-9 Uygulama alanları Pankreas kanseri Kolorektal kanseri Gastrik kanser Safra yolları kanseri Diğer yükselme sebepleri Sarılık Mide, bağırsak kanalında, pankresada, karaciğerde, safra kesesinde iyi huylu urlar Diabetik nefropati Romatizmal hastalıklar Yumurtalık kanseri Meme kanseri 19

20 CA 15-3 Uygulama alanları Meme kanseri Diğer yükselme sebepleri Göğüste iyi huylu urlar Kronik karaciğer hastalığı Üriner enfeksiyonlar Akut pankreas iltihabı Otoimmün hastalıklar Yumurtalık kanseri Kolorektal kanserler Akciğer kanseri 20

21 β-2-mikroglobulin Uygulama alanları Multiple Myoloma Hodgkin Lenfoma Diğer yükselme sebepleri Kronik enflamasyon hastalıkları Viral hepatitler Enfeksiyöz mononukleozis 21

22 TPS: Doku polipeptid spesifik antijeni (Sitokeratin 18) Uygulama alanları Meme, yumurtalık, serviks, prostat, akciğer ve mide-bağırsak tümörlerinin izlenmesinde. Diğer yükselme sebepleri Mide-bağırsak hastalıkları Akut, kronik karaciğer hastalıkları Pankreas hastalıkları Böbrek hastalıkları Doku zedelenmesi Enflamasyon 22

23 Tümör belirteçlerinin klinik kullanım amaçları: Neoplazi taranması Kanser tanısı Kanserin sınıflandırılması Prognozun belirlenmesi Tedavi takibi Rekürrens takibi Metastaz takibi... 23

24 24

25 Tümör belirteçlerinin tayini, spektrofotometrik, nefelometrik, radyoimmünoassay (RIA), lüminesan immünoassay (LIA) ve enzim immünoassay (EIA) yöntemleri ile gerçekleştirilir. 25