Ekonomi Bülteni. 21 Eylül 2015, Sayı: 28. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Makro Ekonomi ve Strateji. Haftalık Veri Akışı

Transkript

1 Ekonomi Bülteni, Sayı: 28 Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Makro Ekonomi ve Strateji - Petrol fiyatlarının düşük seyri, Türkiye için yeni fırsat yaratır mı? Haftalık Veri Akışı Ekonomik Araştırma ve Strateji Dr. Saruhan Özel Ezgi Gülbaş Orhan Kaya İnci Şengül 1

2 Yurt Dışı Gelişmeler Fed faiz oranlarını değiştirmedi. ABD Merkez bankası Eylül ayı toplantısında faiz oranını değiştirmedi. Toplantı sonrası açıklanan karar metninde enflasyon oranının, enerji fiyatlarındaki düşüş sebebiyle, Fed hedefinin altında devam ettiği belirtildi. Faiz oranlarının %0 5 bandında daha ne kadar kalacağına karar vermek için Fed, enflasyon verisinde gerçekleşmelerin ve beklentilerin %2 hedefine yaklaşmasını ve istihdam oranının maksimum seviyesine ulaşmasını takip edecek. Karar 1 e karşı 9 oy ile alındı. Fed in açıkladığı ekonomik projeksiyon raporuna göre 2015 yılsonu ortalama faiz tahmini Haziran da %0.675 iken, bu toplantıda %0.375 seviyesine revize edildi. Ekonomik projeksiyon raporuna göre Fed, yılsonu için büyüme beklentisini yukarı yönlü revize ederken, enflasyon ve işsizlik oranı beklentilerini aşağı yönlü revize etti. Yellen ın yaptığı basın açıklamasından notlar şöyle: 1) FED başkanı Yellen konuşmasının başında ABD ekonomik verilerinin enflasyon dışında faiz artırımına müsait seviyeye geldiğini belirtti. Kurulun artırma kararını gözden geçirdiğini fakat son dönemde Çin kaynaklı gelişmelerin Amerikan ekonomisine etkilerini tam olarak görmek istediklerini ve enflasyon oranının hedefe yaklaşmasını beklemeyi tercih ettiklerini belirtti. 2) 2015 yılı içinde Ekim ve Aralık ta yapılacak iki Fed toplantısı daha var. Ekim toplantısında planlanan bir basın toplantısı yok. Basın açıklamasız toplantıda faiz artırımı gelip gelmeyeceği sorusuna Yellen, Ekim ayında faiz artırımının hala bir olasılık olduğunu belirtti. Eğer o toplantıda bir faiz kararı çıkarsa, kararı aktarmak için bir basın toplantısı düzenleneceğini de belirtti. 3) Eylül toplantısında, bir önceki toplantıdan farklı olarak küresel piyasalarda yaşanan özellikle Çin kaynaklı türbülansın da faiz değiştirmeme kararında etkili olduğu açıklaması geldi. Fakat, Yellen piyasalardaki geçici oynaklıkların para politikasını etkilemeyeceğini vurguladı. İlk noktada da belirttiğimiz gibi, kurul bu gelişmelerin ekonomik aktivite üzerinde negatif yönlü kalıcı bir etkisi olup olmayacağını görmek istiyor. Yellen, kurul üyelerinin büyük çoğunluğunun ilk faiz artırımını 2015 te yılında beklediğini tekrarladı. Fed in yayımladığı nokta analizi tablosu na göre 2015 te artırım bekleyen üye sayısı 7 ye düşmüş durumda. Haziran ayında bu rakam 10 idi. Opsiyon piyasası fiyatlamalarından yola çıkarak yapılan Bloomberg hesaplamasında Ekim faiz artırımı oranı %22 ye geriledi. Gün içinde %80 nin üzerinde olan Aralık olasılığı ise %49 seviyesine geriledi. ABD de konut başlangıçları Ağustos ta beklentilerin altında kaldı, inşaat izinleri pozitif trende işaret ediyor. Ağustos ayı konut başlangıçları bir önceki aya göre %3 daralarak 1 milyon 126 bin olarak gerçekleşti.konut başlangıçlarındaki daralma inşaat sektöründeki toparlanmaya dair soru işaretleri yaratsa da yapı izinlerindeki artış, pozitif trendin devamına işaret etti. Yapı izinleri Ağustos ayında bir önceki aya göre %3.5 artarak 1 milyon 170 bin olarak gerçekleşti. Konut başlangıçlarında geçtiğimiz ay daralma yaşanmış olsa da hem konut başlangıçları hem de inşaat izinlerindeki 3 aylık hareketli ortalama sektördeki artış yönlü trendin devamına işaret ediyor Konut Başlangıç Yapı İzinleri

3 Yurt İçi Gelişmeler Bütçe Dengesi Ağustos 2015 Merkezi Yönetim bütçe dengesi yılın ilk 8 ayında 639 milyon TL fazla verdi yılının aynı döneminde bütçe 2.7 milyar TL açık vermişti. Faiz dışı denge de aynı dönemde %26 artarak 39 milyar TL oldu. Bütçe gelirleri Ağustos ayında vergi gelirlerindeki %16 lık artışa bağlı olarak %13.1 artış gösterdi. Vergi gelirlerinin artmasında Gelir Vergilerindeki %16.5 ve KDV deki %15.2 lik artış etki oldu. Bütçe harcamaları ise %11.8 artış gösterdi. Faiz harcamalarında artış %14.1 olurken, faiz dışı harcamalar %11.5 arttı. Personel giderlerinde, enflasyonun üzerinde (%7.7) %11.8 artış gözlemlendi. Ağustos ayı itibarıyla baktığımızda, 12 aylık bütçe açığı/gsyh oranının %1 seviyesinde, faiz dışı fazla/gsyh oranının ise % seviyesinde kaldığını görüyoruz Orta Vadeli Programına göre, bütçe açığı/gsyh oranının yılsonunda %1.1, faiz dışı fazla/gsyh oranının ise %1.7 olması hedefleniyor. Geçtiğimiz hafta, derecelendirme kuruluşu S&P Brezilya nın yatırım seviyesinde olan kredi notunu bütçe disiplinindeki bozulma nedeniyle indirmişti. Bu haberle beraber, diğer gelişmekte olan ülkelerde de benzer not indirimlerinin gelip gelmeyeceği sorusu sorulmaya başlanmıştı. Faiz dışı açık veren Brezilya nın aksine, Türkiye GSYH ya oranla % faiz dışı fazla veriyor. Bütçe disiplininde devam eden olumlu performans yaklaşan kredi derecelendirme kuruluşu değerlendirmelerinde Türkiye nin notunda herhangi bir değişikliğe gidilmeyeceği beklentisini artıran önemli bir etken. İşsizlik, Haziran 2015 Haziran ayında %9.2 seviyesinde gerçekleşmesi beklenen işsizlik oranı beklentileri karşılayamadı ve %9.6 seviyesine yükseldi. (Haziran 2014: %9.1). Tarım dışı işsizlik oranı ise %11.7 seviyesine çıktı (Haziran 2014: %11.1). Mevsimsellikten arındırılmış işsizlik oranı da Mayıs ayındaki % 1 seviyesinden %10.4 e yükseldi ve yılbaşından beri en yüksek seviyesine ulaştı. Veride Kasım 2014 ten bu yana yaşanan düşüş yerini geçtiğimiz ay yükselişe bırakmıştı; artış bu ay da devam etti. Bu artışta, işgücüne katılma oranında yaşanan yükselme etkili oldu. %52.1 ile işgücüne katılma oranı tarihi yüksek seviyelerinde. İşgücüne katılım Haziran da bir önceki yılın aynı dönemine göre 901 bin kişi artarak 30 milyon 141 bin kişi oldu. Mevsim etkilerinden arındırılmış göstergeler tarım dışı işsizlik oranının Mayıs ayındaki %12.3 seviyesinden %12.6 ya, genç nüfusta işsizlik oranının ise %18.8 den %19.2 ye yükseldiğini gösteriyor. Bu seviyeler Kasım 2014 ten beri görülen en yüksek seviyeler. 3

4 H. Senedi Piyasaları Para Piyasaları Haftalık ve Aylık Getiri DenizBank Ekonomi Bülteni Finansal Göstergeler Finansal Varlık Fiyatlarındaki % Değişim ($ Bazında) Emtia End. 1 Aylık Değ (%) Altın 5 Günlük Değ (%) TL-Basket EURO/$ MSCI Türkiye MSCI EM ABD-S&P Aylık Değ (%, $ Bazında) Emtia End. Altın 1.8 TL-Basket -5.3 EURO/$ 3.7 MSCI Türkiye -0.4 MSCI EM -2.4 ABD-S&P Bu hafta Türkiye piyasalarında pozitif seyir hakimdi. USD Libor 1 ay, 3 ay, 6 ay ve 12 ay (%) 3 Aylık Libor Faizi (%) % Aylık USD Libor 3 6 Aylık USD Libor 3 Aylık USD Libor 2 1 Aylık USD Libor 1 0 Ocak 08Ocak 09Ocak 10Ocak 11Ocak 12Ocak 13Ocak 14Ocak USD JPY EUR % %0.04 Oca 13 Tem 13 Oca 14 Tem 14 Oca 15 Tem aylık USD Libor faizi bu hafta yükseldi. Endonezya-JCI Kore-Kospi Hindistan-Sensex Çin-Shangai TR- BIST100 Mac-Bux Rus-Micex Cz-Prague Pol-WIG Br-Bovespa Meks-Bolsa MSCI Emerging Jp-Nikkei225 Ger-Dax Fr-Cac40 UK-FTSE 100 EU-DJ Stoxx 50 ABD-DJ Indus ABD-S&P G-7 Ortalama MSCI Global Hisse Senedi Endeksleri Değişim (%) Aylık Değ (%) 5 Günlük Değ (%) Hisse Senedi Endeksleri (Ocak 2013=100) 120 MSCI Türkiye Endeksi MSCI GOÜ Endeksi Global hisse senedi piyasalarına pozitif seyir hakimdi. Not: Tüm veriler raporun çıktığı Cuma günü saat 12:00 itibarı ile güncellenmiştir. 4

5 Emtia Piyasaları Döviz Piyasaları Değer Kaybediyor Değerleniyor Tahvil Piyasaları DenizBank Ekonomi Bülteni Finansal Göstergeler Gösterge Tahvil Faiz Oranı Politika Faiz Oranları (%) GOÜ CDS'leri ve Ratingler (5 Yıl; Fitch, LT FX) TR, BBB- Poland, A- Rus, BBB- Bra, BBB 8 6 MB Haftalık Repo Faizi Gecelik Borç Alma ve Borç Verme Faiz Koridoru MB Ağırlıklı Ortalama Fonlama Faizi 0 Ocak 11 Ocak 12 Ocak 13 Ocak 14 Ocak Ocak 13 Ocak 14 Ocak 15 Gösterge tahvil getirisi %11 seviyesinin üzerinde kalmaya devam ediyor. USD'ye Karşı Değişim (%, Pozitif Değerler= $'a karşı değerleniyor) BRL MXN CZK PLN HUF ZAR KRW RUB TRY JPY GBP EURO Aylık Değ (%) 5 Günlük Değ (%) GOÜ Para Birimleri ($'a Karşı Ocak-13=100) Ocak 13 Mayıs 13 Eylül 13 Ocak 14 Mayıs 14 Eylül 14 Ocak 15 Mayıs 15 Eylül TL GOÜ Ortalaması 165 Gelişmekte olan ülke para birimleri bu hafta Dolar a karşı değer kazandı. Emtia Endekslerinde Değişim (%) -2.1 Tarım 0.8 Tem. Maden Değ. Maden Enerji 1 Aylık Değ (%) -0.6 Top. Endeks 5 Günlük Değ (%) Endişe (VIX) Endeksi Oca 11 Tem 11 Oca 12 Tem 12 Oca 13 Tem 13 Oca 14 Tem 14 Oca 15 Tem 15 Emtia endeksi bu haftayı pozitif kapattı. VIX endeksindeki düşüş bu hafta da devam etti. Not: Tüm veriler raporun çıktığı Cuma günü saat 12:00 itibarı ile güncellenmiştir. 5

6 Makro Ekonomi & Strateji Petrol fiyatlarının düşük seyri, Türkiye için yeni fırsat yaratır mı? Brent petrol fiyatlarının son 10 yılına baktığımızda iki adet dip noktası görüyoruz. Birincisi fiyatların 37$ seviyesine gerilediği 2008 yılı Aralık ayı. İkincisi ise fiyatların 42.7$ seviyesine kadar gerilediği geride bıraktığımız Ağustos ayı. Haziran 2008 de petrol fiyatları 140$ seviyesine kadar yükselmişti. Bunun hemen arkasından 1930 dan sonraki en büyük küresel krizle birlikte fiyatlar yılsonunda % 75 e yakın değer kaybına uğramıştı. Bugün yaşadığımız durum 2008 deki kadar dramatik olmasa da fiyatlar Haziran 2014 teki seviyesinden %59 kadar değer kaybetmiş durumda de yaşanan fiyat düşüşünden sonra OPEC üyeleri üretimi 2009 Mart ayında bir sene öncesine göre %15 kadar düşürmüştü. Petrol üretimindeki düşüş fiyatlara arz tarafından yukarı yönlü bir baskı yaratmış ve yükseliş seyrini başlatmıştı. Haziran 2014 te başlayan fiyatlardaki düşüş hareketi ise 15 ay sonra fiyatların tarihi dip seviyelerini görmesine rağmen üretim tarafında herhangi bir değişikliğe yol açmamış durumda. Aksine OPEC üyeleri, Rusya ve ABD petrol üretimlerini artırarak devam ettirmekte. 12 OPEC üyesi günlük kapasitelerinin %89 u oranında üretim yapıyor. OPEC in 12 üyesi de pazar paylarını kaybetmemek için üretimi düşürmeye sıcak bakmıyor. Organizasyonda Suudi Arabistan ın rezerv ve üretim bakımından payının yüksekliği göz önünde bulundurulduğunda, üretim seviyesine dair bu ülkenin kabul etmeyeceği bir karar alınması çok zor. Önümüzdeki dönemde ayrıca, Batı ülkeleri tarafından uygulanan ambargoların kalkması ile dünyanın en büyük 4. petrol rezervine sahip İran ın günlük kapasitesini artırarak petrol piyasasına dâhil olması bekleniyor. Bu gelişmeler, petrol fiyatları üzerinde aşağı yönlü baskıların devam etmesine neden oluyor. Arz tarafında diğer bir gelişme kaya gazı ve hidrolik kırma teknolojisi. Bu teknoloji ABD nin üretim kapasitesini artırmasını sağlamıştı. Bu yeni teknoloji petrol arama sürecini ciddi oranda kısaltıyor. Fakat yüksek kurulum maliyeti ve finansman yükü sebebiyle, petrol analistleri teknolojiyi kullanan şirketlerin başabaş fiyat seviyesini 70$ olarak tahmin ediyor. ABD de açılan kuyu verisine baktığımızda Eylül ayında yıllık bazda %59 düşüş yaşanmış olması fiyatların sektörü zor durumda bıraktığına işaret ediyor. Öte taraftan, bu teknoloji geliştikçe aramalar ve kuyu kazıları daha verimlileştiği için yeni kuyulardan petrol üretimindeki azalma kuyu sayısındaki azalmanın gerisinde. Bu sebeple, ABD de üretim artmaya devam ediyor. Petrol üretimindeki artışla oluşan arz fazlası, ABD nin kırk yılı aşkın süredir uyguladığı petrol ihracat yasağını kaldırmasına yol 6

7 Makro Ekonomi & Strateji açabilir. Cumhuriyetçi Parti nin önümüzdeki haftalarda senatoya yasağın kaldırılması için bir yasa tasarısı sunması bekleniyor. Konuya dair siyasi sürecin ne kadar süreceğini kestirmek mümkün olmasa da, ABD nin ihracat pazarına açılması da fiyatlarda aşağı yönlü baskı yaratabilecek bir etken. Talep tarafında da gelişmeler fiyatlarda yukarı yönlü baskı yaratacak yönde değil. OPEC in 2014 Petrol Görünümü raporuna göre petrol arzı 2019 a kadar küresel talebin ortalama %0.3 üzerinde seyredecek. Arz talep dengesinde fiyatlara arz tarafından baskı yaratacak bir bozulma öngörülmüyor. Petrol fiyatları ve ekonomik aktivite arasında kuvvetli bir ilişki var da yaşanan kriz öncesindeki dönemdeki dünya büyümesine baktığımızda, arası dönemde ortalama büyüme %4.5 seviyesinde gerçekleşmiş olduğunu görüyoruz. IMF tahminlerine göre, arasındaki dönemde ortalama büyüme % 3.8 seviyesinde gerçekleşecek. Dünya büyümesine en büyük katkısı olan ülkelerden Çin in büyüme beklentileri 2015 ve 16 yılları için %6.8 ve %6.3 seviyesinde. Hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkeler tarafında ekonomik aktiviteye dair petrol talebini artıracak yönde beklentiler yok. Türkiye ve petrol fiyatları 2015 yılı başlarken, petrol fiyatlarındaki düşüş yabancı yatırımcı gözünde Türkiye yi pozitif ayrıştıran bir etkendi. Petrol fiyatlarındaki düşüşün cari açıkta ve enflasyonda iyileşmeye yol açması bekleniyordu. Net enerji ithalatçısı olan Türkiye nin kronik problemi haline gelen cari açığın petrol fiyatlarındaki düşüşle azalmasıyla, Türkiye nin yatırımcı gözündeki en büyük kırılganlığının artık o kadar büyük bir sorun olmaktan çıkması bekleniyordu. Petrol alımları riski hedge etmek için uzun vadeli kontratlar aracılığı ile yapılıyor. Bu nedenle, petrol fiyatları uzun süredir düşük olmasına rağmen cari açığa etkilerini daha yeni gözlemlemeye başladık Temmuz itibarıyla cari açık bir önceki sene aynı dönemdeki 48.5 milyar $ seviyesinden 45 milyar $ seviyesine geriledi. Ayrıca, dış ticarette enerji açığımız kapanmaya devam ediyor. Temmuz 2014 te 49.5 milyar $ seviyesinde olan enerji açığı, 2015 Temmuz da 40.5 milyar $ seviyesine gerilemiş durumda. Enflasyon üzerinde ise petrol fiyatlarındaki düşüşün olumlu katkısı gerçekleşmedi. Bunun nedeni ise sene başından beri iç siyasetteki belirsizlik ve jeopolitik risklere bağlı nedenlerle yaşanan sermaye çıkışı. Sermaye çıkışı ile kurda 7

8 Makro Ekonomi & Strateji yükseliş yaşandı. Kurun fiyatlar üzerindeki baskısı nedeni ile de enflasyon da beklenen iyileşme gerçekleşmedi. Bu Türkiye özelindeki iki olumlu etkenin üstüne bir de düşük petrol fiyatlarının en büyük ihracat ortağımız AB üzerinde olan olumlu etkisini koyabiliriz. Petrol ithalatçısı olan AB ülkelerinde düşük petrol fiyatları sayesinde yatırımlar canlanabilir. Enerji giderlerindeki düşüş ikame etkisi ile tüketime yöneltilebilir. Bu da ihracatımızda %40 üzerinde paya sahip AB bölgesinden talebin artmasına yol açabilir. Petrol fiyatlarında ileriye dönük beklentiler fiyatlarda ciddi bir yükseliş olmayacağı yönünde. Türkiye bu noktada hala petrol fiyatlarındaki hareketi kendi adına pozitif kullanma şansına sahip. Düşük fiyatların cari açık üzerindeki olumlu etkisini bundan sonra giderek daha fazla göreceğiz. Eğer TL de bir miktar değer kazancı yaşanırsa, enflasyon tarafında da olumlu bir katkı beklenmeli. Eğer petrol fiyatları bu seviyelerde kalmaya devam ederse, Türkiye nin kendisini diğer gelişmekte olan ülkelerden pozitif ayrıştırması ve yatırımcı çekmesi için yeni fırsatlar ortaya çıkabilir. 8

9 Veri Akışı Haftalık Veri Takvimi Ülke Veri Saat Beklenti Gerçekleşen Önceki Revize Önem 21 Eylül Pazartesi Türkiye Tüketici Güven Endeksi (Eylül) 10: Orta ABD İkinci El Konut Satışları (Ağustos) 17: M M -- Orta 22 Eylül Salı Türkiye Gecelik Borç Alma Faiz Oranı 14: % % -- Yüksek Türkiye Gecelik Borç Verme Faiz Oranı 14: % % -- Yüksek Türkiye Politika Faiz Oranı 14: % % -- Yüksek 23 Eylül Çarşamba Almanya PMI Hizmet (Eylül, Geçici) 10: Orta Almanya PMI İmalat (Eylül, Geçici) 10: Orta Euro Bölgesi PMI Bileşik (Eylül, Geçici) 11: Orta Euro Bölgesi PMI Hizmet (Eylül, Geçici) 11: Orta Euro Bölgesi PMI İmalat (Eylül, Geçici) 11: Orta ABD Markit PMI (Eylül, Geçici) 16: Orta 24 Eylül Perşembe Almanya Tüketici Güveni (Ekim) 09: Orta Almanya IFO Beklenti Endeksi (Eylül) 11: Orta Almanya IFO İş ortamı Endeksi (Eylül) 11: Orta ABD Dayanıklı Tüketim Malı Siparişleri (Ağustos) 15: % % 2.20% Orta ABD Haftalık İşsizlik Başvuruları (19 Eylül) 15: K -- Orta ABD Yeni Konut Satışları (Aylık Değişim, % ) (Ağustos) 17: % % -- Orta ABD Yeni Konut Satışları (Ağustos) 17:00 515K K -- Orta 25 Eylül Cuma ABD ABD ABD Çekirdek Kişisel Tüketim Harcamları (Çeyreklik Değişim, %) (2. Çeyrek, Geçici) 15: % % -- Yüksek GSYH (Yıllıklandırılmış) (Çeyreklik Değişim, %) (2. Çeyrek, Geçici) 15: % % -- Yüksek Michigan Üniversitesi Güven Endeksi (Eylül, Nihai) 17: Orta Not: Tüm veriler ve beklentiler Bloomberg den alınmıştır. 9