Oğuzhan AKYENER. TESPAM Başkanı

Transkript

1 Oğuzhan AKYENER TESPAM Başkanı Türkiye bir süredir, özellikle mevsim normallerinin altında seyreden soğuk hava koşulları sebebi ile elektrik arzı ve iletimi konularında sıkıntılar yaşamaktadır. Bu durumun olumsuz hava koşullarının iletim sistemlerine verdiği tahribat ve bilinçli saldırılar gibi nedenleri olmakla birlikte, doğalgaz çevrim santrallerine yeterli gaz sevkiyatı yapılamamasının da etkenler arasında yer aldığı, bazı uzmanlarca dillendirilmektedir. Peki bu noktada ortaya atılan görüşler ne kadar yerindedir? Asıl sorun nerdedir? Aralık sonundaki kesintiler, gerçekten bazı STK ların dillendirdikleri gibi: hava koşulları ile devrilen ve işlemez hale gelen iletim hatları sebebi ile değil de, arz sıkıntısı sebebi ile mi yaşanmıştır? Yani ilgili yetkilerce yapılan açıklamalar kamu oyunu yanlış yönlendirmeye mi çalışmaktadır? Genel olarak neler yapılmalıdır? Kamu oyu olarak yaklaşımımız ne olmalıdır? *** Öncelikle yaşanan süreçte basında yer bulan önemli olaylar (yaklaşık 6 haftalık bir dönem için) incelediğinde: 25 Kasım 2016: Mesken tüketiminin artışı sebebi ile çevrim santrallerine iletilen gaz hacminde kısıtlama başladı. 14 Aralık 2016: Kısıtlama %50 ye çıkarıldı. 21 Aralık 2016: Kısıtlama %75 e çıkarıldı. 22 Aralık 2016: Kısıtlama %90 a çıkarıldı Aralık 2016: Özellikle İstanbul u etkileyen önemli bir bölgeye büyük oranda elektrik verilemedi. 31 Aralık 2016: Konutlara elektrik verilme problemi büyük oranda çözüldü. 1 2 Ocak 2017: Sanayi kuruluşlarına elektrik verilme problemi çözüldü. 6 Ocak 2017: Kısıtlama oranı yeniden %50 olarak belirlendi. Bu süreç, EPİAŞ ın hazırlamış olduğu haftalık grafikler incelenerek değerlendirildiğinde: Grafik1: Kasım 2016 Elektrik Üretim Dağılımı (Kaynak:EPİAŞ)

2 Grafik 1 den 25 Aralık ta yaşanan çevrim santrallerine uygulanan doğalgaz kısıtlaması farkedilmektedir. Doğalgaz kısıtlaması sebebi ile oluşan arz azalımı, hidrolik ve kömür santrallerinden telafi edilmiştir. Grafik2: Kasım 2016 Elektrik Üretim Kaynak Dağılımı (Kaynak:EPİAŞ) Grafik 2 den de anlaşılacağı üzere, doğalgaz çevrim santrallerinin haftalık elektrik üretimindeki payı %40 tır. Grafik3: 28 Kasım 4 Aralık 2016 Elektrik Üretim Dağılımı (Kaynak:EPİAŞ) Analiz kapsamında incelenen ikinci haftada da doğalgaz arzındaki kısıtlamanın belli bir seviyede devam ettiği farkedilmektedir. Grafik4: 28 Kasım 4 Aralık 2016 Elektrik Üretim Kaynak Dağılımı (Kaynak:EPİAŞ) Farkedilen bu kısıtlamanın sebebi ile, doğalgaz çevrim santrallerinin haftalık elektrik üretimindeki payının %40 tan %35 e düştüğü görülmektedir. Bununla birlikte bir önceki haftaya nazaran önemli artış gösteren rüzgardan elektrik üretim takviyesi dikkat çekmektedir.

3 Grafik5: 4 11 Aralık 2016 Elektrik Üretim Dağılımı (Kaynak:EPİAŞ) İnceleme kapsamında değerlendirilen 3. hafta için ise doğalgaz kısıtlamalarının biraz azaltıldığı ve gaz çevrim santrallerin yine belli bir seviyenin üzerinde üretime devam ettiği anlaşılmaktadır. Grafik6: 4 11 Aralık 2016 Elektrik Üretim Kaynak Dağılımı (Kaynak:EPİAŞ) Doğalgaz çevrim santrallerinin haftalık elektrik üretimindeki payının, azalan kısıtlamaların neticesinde bir önceki haftaya kıyasla %2 civarında arttığı görülmektedir. Grafik7: Aralık 2016 Elektrik Üretim Dağılımı (Kaynak:EPİAŞ) 14 Aralık ta alınan yeniden kısıtlama kararı neticesinde, doğalgazdan elektrik üretiminin gözle görülür oranda azaldığı farkedilmektedir. Arada oluşan arz farkının ise aynı gün devreye alınan hidrolik santrallerce karşılandığı görülmektedir.

4 Grafik8: Aralık 2016 Elektrik Üretim Kaynak Dağılımı (Kaynak:EPİAŞ) Yukarıda ifade edilen değişimden de anlaşılacağı üzere, yapılan kısıtlamanın sebebi ile doğalgaz çevrim santrallerinin haftalık elektrik üretimindeki payının %37 den %29 a düştüğü görülmektedir. Bu farkın kapatıldığı hidrolik santrallerin ise payının, bir önceki haftaya nazaran, %9 arttığı anlaşılmaktadır. Grafik9: Aralık 2016 Elektrik Üretim Dağılımı (Kaynak:EPİAŞ) 21 ve 22 Aralıkta kamu oyuna yansıyan yeni kısıtlamaların doğalgazdan elektrik üretimine etkisi yukarıdaki grafikten anlaşılmaktadır. Arz dengelerinde oluşacak farkın ise hidrolik ve ithal kömür santrallerinden karşılandığı farkedilmektedir. Grafik10: Aralık 2016 Elektrik Üretim Kaynak Dağılımı (Kaynak:EPİAŞ) Bu kapsamda bir önceki haftaya nazaran, elektrik üretimindeki doğalgaz payının da %9 azaldığı, hidrolik santral payının %6 arttığı görülmektedir.

5 Grafik11: 26 Aralık Ocak 2017 Elektrik Üretim Dağılımı (Kaynak:EPİAŞ) Önemli kesintilerin yaşandığı Aralık ayının son haftasına gelindiğinde ise, doğalgaz tedariğindeki kısıtlamaların yeniden hafiflemesi sebebi ile arzın arttığı, bununla birlikte yüksek kapasitede değerlendirilmeye başlanan hidrolik santral üretiminin ise, eski seviyelerine döndürüldüğü görülmektedir. Yani kamu oyunda bazı STK ların ve uzmanların dillendirdiği gibi; doğalgaz sağlanamaması sebebi ile çevrim santrallerinin çalışamaması ve arz eksikliği yaşanması ifadesi gerçekçi değildir. Ortada üretim kapasitesi olmaması nedenli bir kesinti yoktur. Grafik12: 26 Aralık Ocak 2017 Elektrik Üretim Kaynak Dağılımı (Kaynak:EPİAŞ) Grafik 12 de gösterilen hidrolik kaynaklı elektrik oranındaki azalma ve doğalgaz kaynaklı arz oranında artma bunun diğer bir göstergesidir. Bu grafiklerin yanı sıra, yine EPİAŞ ın ilgili raporlarından alınan veriler dikkate alınarak, haftalık elektrik üretim pontasiyeli incelendiğinde: Elektrik Üretimi (milyonmwh) Ortalama Takas Fiyatı (TL/MWH) 1. Hafta Hafta Hafta Hafta Hafta Hafta Tablo1: Haftalık Elektrik Üretimi & Fiyatları (Veri Kaynağı: EPİAŞ)

6 Elektrik üretimi ilk haftadan, önemli kesintilerin yaşandığı son haftaya kadar, muhtemel hava sıcaklıklarına da bağlı olarak artış göstermiştir. Son hafta muhtemel kesintiler sebebi ile yeniden ilk haftaki seviyesine gerilemiştir. Arz kapasitesinde bir kısıtlama yada yetersizlik olduğu görülmemektedir. Bunların yanı sıra, doğalgaz kısıtlamalarına bağlı olarak, birim elektrik fiyat ortalamalarında ciddi artışlar görülmektedir. Özellikle en etkili kısıtlamaların yapıldığı 4. ve 5. haftalarda bu fark daha net görülmektedir. (Not: Elektrik ithalat ve ihracat verileri, iç üretim rakamları ile kıyaslandığında çok daha düşük olduğundan ve hemen hemen aynı seviyelerde seyrettiğinden, yapılan analizlerde dikkate alınmamıştır. Örneğin krizin yaşandığı son hafta için, EPİAŞ ın verdiği ithalat rakamı 0,2 milyon mwh, ihracat rakamı ise 0,03 milyon mwh civarındadır.) Yukarıda maddeler halinde kısaca ifade edilen süreç göstermektedir ki; elektrik piyasalarını ve ülkenin bazı bölgelerine iletimi etkileyen iki önemli husus bulunmaktadır. Bunlar: İlk husus; doğalgaz çevrim santrallerinin arzını etkileyen, gaz tedariki konusunda yaşanan sıkıntılardır. Bu sıkıntılar, mevsim normallerinin altında devam eden sıcaklıklar sebebi ile özellikle konutlarda artan talebin karşılanması için, çevrim santrallerin talebini karşılamak maksatlı ayrılan kısımdan kesinti yapılması, bu kesintinin de konutlardaki tüketime yönlendirilmesi neticesinde yaşanmıştır. Neticede, genel talepte yaşanan artışa ek olarak, arzda yaşanan azalma sebebi ile elektrik fiyatlarında ani artışlar gözlemlenmiştir. Fakat bu durumun, elektrik fiyatlarının artışına etki ettiği görülmekle birlikte, Aralık 2016 da yaşanan kesintilerde bir etken olmadığı fark edilmiştir. İkinci husus ise Aralık sonunda yaşanan önemli kesintilere sebep olan iletim hatlarında karşılaşılan aksaklıklardır. Sonuç olarak, bazı STK lar ve uzmanlarca savunulan, yaşanan kesintilerin sebebinin yetersiz arz kapasitesi ve doğalgaz sağlayamamak olduğu görüş gerçeği yansıtmamaktadır. Bu görüş ile yola çıkarak, ilgilileri ve bakanlık yetkililerini kamu oyunu yanıltmak ile suçlamak ise kasıtlı ve yanlıştır. Bunun yanı sıra, Türkiye nin üzerinde durmaya çalıştığı bu iki konu ehemmiyetini bir kez daha ortaya koymaktadır. Yani elektrik fiyatlarındaki dengeleri etkileyen gaz tedariği ile ilgili depolama sorunlarının çözümü ve iletim hatlarının yenilenmesi çok önemlidir. *** Yukarıda bahsedilen iki önemli konunun farkında olan Türkiye, zaten ilgili önemli adımları atmaya çalışmaktadır. Gaz tedariği konusu ile ilgili olarak: Uzun vadeli gaz alım anlaşmaları, yıllık belli bir hacim dikkate alınarak tasarlanmaktadır. Bu tür anlaşmalar kapsamında da, o yıl ihtiyaç duyulmasa da, vaat edilen miktar alınmasa dahi, parası ödenmektedir. Bu sebeple yapılan anlaşmalarda ihtiyacın çok üzerinde bir limit belirlemek doğru değildir. Bu ihtiyacın dengelenmesinin çözümü ise, yapılan uzun vadeli kontratlara ek olarak, depolama kapasitelerine ve LNG tedarik imkanlarına sahip olmaktır.

7 Türkiye yeni faaliyete aldığı yüzer LNG tesisi ile, kapasitesini arttırmaya çalıştığı LNG ve yer altı depolama tesisleri ile bunu sağlamayı hedeflemektedir. Bu hedefi doğrultusunda somut adımlar atmaktadır. İletim hatları ile ilgili olarak: Mevcut iletim sistemindeki altyapı çoğunlukla eskidir. Ayrıca elektrik üretimi, tüketim yoğunluğunun olduğu bölgelerde yapılmadığı için, iletim hatları; arz güvenliği için çok daha önemli hale gelmektedir. Bu durum aynı zamanda kayıp-kaçak miktarının artışına ve verimin düşmesine sebep olmaktadır. İletim maliyetlerinin artması, elektrik birim maliyetlerini de etkilemektedir. Bu sebeple tüketimin çok olduğu Marmara Bölgesinde üretim yatırımları yapılmalıdır. Bu stratejinin yanı sıra yeni yatırımlar ile iletim ağı da yenilenmeli ve kapasiteleri arttırılmalıdır. İlgili stratejiler kapsamında yatırım planlaması yapılmaktadır. Ayrıca yaşanan krizde önemi daha da anlaşılan; iletim hatlarını destek için 2016 yılında devreye alınan Çanakkale denizaltı iletim kablosunun ikinci fazı ile ilgili çalışmalar da devam etmektedir. Sonuç olarak, büyük hedeflerle zor günlerden geçerken, milletin de devletinin yanında olması, muhalefet etmek amaçlı; konuyu çarptırarak, tutarsız yaklaşımlarda bulunmaması, yıkıcı olmaktan ziyade yapıcı olmaya çalışması gerekmektedir. Muhakkak ki, enerji konusunda geç bırakılmış Türkiye nin bu alanda daha kat edeceği çok yol vardır. Bu yol da ancak üreten ve milleti ile birlik olmayı başaran bir devlet ile daha kolay aşılacaktır. Önümüzdeki günler için ise; hava koşulları ve eski olması gibi sebeplerle yıkılan hatlardan 4 tanesinin onarılarak, yeniden faaliyete alınmış oluşu, tekrar benzer bir kesinti yaşanmayacağı beklentisini verse de, BOTAŞ ın duyurduğu; çevrim santrallerine yönelik sürdürülecek %50 lik gaz kısıntısı, elektrik fiyatlarının yine yüksek seviyelerde devam edeceği izlenimini vermektedir. İletim hatlarına ve sistemlerine olası siber saldırılar ise, Türkiye nin öncelik vermesi ve en az yapacağı yatırımlar kadar ehemmiyet göstermesi gereken diğer bir konudur. Çünkü yapılan muhtemel saldırılar, bilinen ve tespit edilebilen saldırıların çok ötesindedir. Ve bu saldırılar sayesinde tüm elektrik dolaşımı engellenebilecektir. Bu da ülkenin milli güvenliğine kadar etki edebilecek ayrı bir husustur. Tüm bunların yanı sıra, Türkiye nin uzun vadede doğalgazdan elektrik üretimini en aza (sıfıra yakın) indirmesi, bu noktada da yenilenebilir kaynaklara yönlenmesi yerindedir. (Bknz: Tabii, petrol ve gaz alanında yeni atılımlar, bütün dengeleri değiştirebilecek etkiye sahiptir. Türkiye nin enerjide daha dışa bağımlı hale geldiği konusuna gelindiğinde ise: öncelikle, enerjide dışa bağımlılık oranındaki artışın asıl sebebi, Türkiye nin büyümesi ve artan enerji tüketimi gerçeğidir. Bununla birlikte, 5 milyar dolarlık yatırım bedeline sahip olan ve 2016 yılı içerisinde faaliyete alınan, toplamda 158 adet yeni enerji santraline bakıldığında; %68,7 oranında yerli kaynakların geliştirilmesine katkı sağladığı görülecektir. Yani önemli girişimler ve gelişmeler mevcuttur ve Türkiye enerji alanına daha fazla yönelebildiği müddetçe, bu alanda da büyük atılımlar yapmaya devam edecektir.