TABAKALI YAPILAR, KIVRIMLAR, FAYLAR. Prof.Dr. Atike NAZİK Ç.Ü. Jeoloji Mühendisliği Bölümü

Transkript

1 TABAKALI YAPILAR, KIVRIMLAR, FAYLAR Prof.Dr. Atike NAZİK Ç.Ü. Jeoloji Mühendisliği Bölümü

2 TABAKA ve TABAKALANMA Sedimanter yapıların temel kavramı tabakadır. Bir tabaka, alt ve üst sınırlarıyla diğerlerinden ayrılan, kendine has özellikleri (rengi, sertliği, mineralojisi ve kimyasal bileşimi yönünden homojen bir iç yapıya sahip olan bir kaya birimidir. Tabakalar 1 cm den kalındır. 1 cm den daha ince olanlarına lamina adı verilir. ÜST T A B A K A ALT

3 KALINLIKLARINA GÖRE TABAKALARIN SINIFLANDIRILMASI (Dunbar, C.O. Ve Roggers, J., 1957, Principles of Stratigraphy, S.116) Tabakalar Lamina 100 cm 30 cm 10 cm 3 cm 1 cm 0.3 cm çok kalın tabakalı kalın tabakalı orta tabakalı İnce tabakalı Çok ince tabakalı Laminalı İnce Laminalı

4 Tabakalar altında ve üstündeki diğer komşu tabakalardan bir yüzey ile ayrılır. Bu yüzeylere tabaka yüzeyi / düzlemi denir. Tavan düzlemi Taban düzlemi

5 TABAKALANMA ŞEKİLLERİ Tabakalar çökelme ortamlarının özelliklerine ve çökelme koşullarına bağlı olarak farklı biçimde tabakalanma gösterirler a) Homojen tabakalanma b) Heterojen tabakalanma c) Dereceli tabakalanma d) Çapraz tabakalanma

6 Homojen tabakalanma Tabakaları oluşturan taneler arasında büyük farklar yoksa, üst üste bulunan tabakalar eşit boyutta, düzenli ve tek bir mineralojik bileşim gösteriyorsa bu tip tabakalanma gelişir. Bu tür homojen tabakalar, killi ve kireçli tortullar gibi ince taneli, genellikle eşit boyutta ve aynı cins tanelerden meydana gelirler.

7 Heterojen tabakalanma Tabakaları oluşturan taneler arasında büyük farklar varsa, üst üste bulunan tabakalar eşit boyutta, düzenli ve tek bir mineralojik bileşim göstermiyorsa, bu tipteki tabakalanma gelişir. Bu tür heterojen tabakalar, kumlu, çakıllı tortullarda daha sık rastlanır.

8 Dereceli tabakalanma Tane boyutları tabakanın alt kısımlarında büyük ve üst kısımlarına doğru gittikçe küçülürse bu çeşit çökelmeye dereceli tabakalanma denir.

9 Çapraz tabakalanma Tanelerin tabaka içindeki sıralanışları tabakanın alt ve üst yüzeylerine paralel olmayıp, bu yüzeylerle açılar yapacak şekilde ise, böyle bir tabakalanmaya da çapraz tabakalanma denir D: Çapraz tabakalanma Çeşitleri: a) levha şeklinde, b) mercek şeklinde, c) kama şeklinde çapraz tabakalanma. B: Çapraz tabakalanma.

10 Çapraz tabakalanma

11 TABAKA SERİLERİ VE ÇEŞİTLERİ a) UYUMLU SERİ (Konkordan Seri) b) UYUMSUZ SERİ Parelel uyumsuzluk Açısal uyumsuzluk c) TRANSGRESSİF SERİ d) REGRESSİF SERİ

12 a)uyumlu SERİ (Konkordan Seri) Çok sayıda tabakalar yan yana veya üst üste bulundukları zaman bir tabaka serisi veya tabaka istifi meydana getirirler. Böyle bir seride tabakalar sürekli bir gelişme göstermişler, tabakaların oluşumu sırasında bir zaman boşluğu, sedimantasyonda bir ara verme olmamış ise, burada uyumlu (konkordan) bir durum vardır denir. Böyle bir seriye, böyle bir tabaka istifine uyumlu seri veya konkordan seri adı verilir

13 b) UYUMSUZ SERİ Parelel uyumsuzluk Burada diskordans yüzeyinin alt ve üstündeki tabakalar birbirlerine paraleldir. Ancak, alt ve üstteki tabakalar arasında diskordans yüzeyi boyunca bir zaman boşluğu, bir çökel kesikliği veya bir aşınma olayı mevcuttur.

14 b) UYUMSUZ SERİ (Açısal uyumsuzluk) Eğimli ya da kıvrımlanmış kayaçların erozyon yüzeyleri üzerine gelen genç sedimentlerin oluşturduğu uyumsuzluk çeşididir. Diğer bir deyişle yaşlı kayaçlar genç kayaçlardan daha değişik bir yöne eğimlidir.

15 b) UYUMSUZ SERİ (Açısal Uyumsuzluk) Açısal uyumsuzluk

16 b) AÇISAL UYUMSUZLUK

17 c) TRANSGRESSİF SERİ Transgresyon, denizlerin yavaş yavaş karalar üzerine ilerlemesi olayını ifade eder. İri taneli konglomera tabakaları ile başlayıp gittikçe taneleri küçülen kumtaşı, silttaşı, kiltaşı ve marnlarla devam ederek kireçtaşı tabakaları ile son bulan bir tabaka istifine de transgressif seri denir.

18 d) REGRESSİF SERİ Buna karşılık denizlerin yavaş yavaş geri çekilmesi olayına regresyon denir. Bu olay sırasında oluşan tabaka istifine regressif seri denir. Bu seri, ince taneli kireçtaşı - kiltaşı tabakaları ile başlar, gittikçe taneler büyüyerek konglomeratik tabakalarla son bulur.

19 TAM SERİ Transgresyon ve regresyon olayları doğada sürekli olarak birbirini izler; böylece her bir transgresyon serisinden sonra bir regresyon serisi gelir ve her iki seri birleşerek bir tam seri meydana getirirler. Böyle bir seri, konglomera tabakaları ile başlar, gittikçe küçülen tanelerin oluşturduğu tortul tabakalarla devam eder ve yeni bir konglomera tabakası ile son bulur

20 Tabakalı Kayaçların Deformasyonu YÖNLÜ KUVVETLER 1- Sıkıştırma/Kompresyon 2- Germe (Gerilme)/Tansiyon 3- Makaslama

21 YATAY, EĞİK, DİK, DEVRİK, YATIK TABAKA Tabakalar kendilerine etki eden kuvvetlerin etkime derecesine ve yönüne bağlı olarak çeşitli yönlere ve farklı derecelerde eğim kazanırlar. YATAY TABAKA

22 DİK TABAKA

23 EĞİK TABAKA

24 YATIK TABAKALAR

25 KAYNAKLAR PowerPoint Slides/Landforms/folds, faults & mountains.ppt