CEVİZ YETİŞTİRİCİLİĞİ 1.CEVİZ BİTKİSEL ÖZELLİKLERİ EKOLOJİK İSTEKLERİ 1.1. AĞACIN GÖRÜNÜMÜ Tohumdan gelişen ceviz ağaçları çok gösterişlidir.

Transkript

1 CEVİZ YETİŞTİRİCİLİĞİ 1.CEVİZ BİTKİSEL ÖZELLİKLERİ EKOLOJİK İSTEKLERİ 1.1. AĞACIN GÖRÜNÜMÜ Tohumdan gelişen ceviz ağaçları çok gösterişlidir. Hızlı gelişirler, büyük yuvarlak taç oluştururlar. Serbest olarak bırakıldıklarında m ye kadar uzamaktadırlar. Ceviz kışın yaprağını döken bir türdür. Açıkta büyüyen ve geniş taç oluşturan bir ceviz ağacının yaşına kadar gelişmesi devam eder, bundan sonra duraklamaya başlar. Ortalama 150 yıl yaşar. Aşılı ceviz ağaçlarının görünümü çeşitler ve ekolojik koşullara bağlı olarak farklılık gösterir. Tohumdan yetişen cevizlere göre daha yayvan, şemsiye şeklinde gelişirler KÖK, GÖVDE, YAPRAKLAR VE MEYVE KÖK Ceviz kökleri hafif yapılı geçirgen topraklarda 2 3 m derinliğe kadar inebilir. Yan kökler yaklaşık m ye kadar ulaşabilir. Tohumdan yetişen ceviz ağaçları derine giden kuvvetli kazık köke sahiptir. Kazık kök etli ve konik bir yapıdadır. Bu kazık kök gelişimi ilk yıl toprak üstünde gelişen gövdenin en az 2 katı kadar kalınlığa ulaşır. Tohum çimlendikten sonra geçen ilk yaz çok az yan kök oluşur. Yan kökler, ikinci ve daha sonraki yıllarda hızlı bir gelişme gösterir. Bunların yani yan köklerin ucunda saçak kökler meydana gelir. Aşılı fidanlarla oluşturulan bahçelerde fidanlar dikimden evvel kazık kök kesilmişse kök derine gitmez, yanlara doğru gelişir. Çoğunlukla ceviz köklerinin % 80 toprak yüzeyinden yaklaşık cm derinlikte bulunmaktadır. Kök sisteminin genişliği kaba kumlu topraklarda daha fazla olmaktadır. Cevizlerde dip sürgünü genellikle görülmez. GÖVDE Ceviz fidanlarının ilk yılında gümüşi renkte ve pürüzsüz olan gövdeyi çevreleyen kabuk tabakasında 3 4 yaşından itibaren pürüzler ve çatlaklar oluşur ve gri-siyah bir renklenme gözlenir. Kabukta görülen çatlaklıklar gövdenin odun kısmına inmez. Aşılı cevizde, devamlı budama yapıldığı için gövde kısadır, ancak bu durum gövde kütüğünün desen kazanmasına neden olur. Serbest büyüyen ceviz ağaçlarının dallanmaları 1,5-2 m den sonra başlar. DAL VE YAPRAK Gövdesi gibi dalları da kalındır. Genç dallar kahverengi, ana dalları ise gridir. Sürgünler tüysüz ve çeşitlere göre renkleri önceleri parlak yeşil iken daha sonraları koyu yeşilden kahverengiye değişen renk alır. Köşeli bir yapıda olan ilk sürgünler olgunlaşınca yuvarlaklaşır. Sürgünlerin özleri bölmelidir ve üzerinde 5 6 yaprakçıktan oluşan yapraklar yer alır. Kısa yaprak sapları ile ana eksene birleşmişlerdir. Parçalar iri ve oval şekilli, 1

2 kenarları dişsizdir. Boyları çeşit ve diğer koşullara göre 5 15 cm arasında değişebilir. Yapraklar döküldüğünde sürgün üzerinde yaprak sapının izi kalır. Yaprak koltuklarında 3 adet farklı odun gözü bulunur. Aslında bunlar tomurcuktur. Gözlerin en üstteki iri boyunlu olup çabuk uyanır ve sönerler, fakat açılı zayıf dal yaparlar. Bu gözün daha altındaki daha küçük düğme gibi gövdeye yapışık olan gözler kuvvetli dal yaparlar. Üçüncü gözlere her zaman rastlanmaz, nokta göz olarak anılır. MEYVE Ceviz meyvesi sert kabuklu meyveler grubunda yer almaktadır. Meyve ağaç üzerinde iken en dışta yeşil kabuk, onun altında sert kabuk ve iç cevizden oluşur. Yeşil kabuk çiçek örtüsünden sert kabuklu ise yumurta duvarından meydana gelir. İç ceviz cevizin embriyosudur ÇİÇEKLERİ VE DÖLLENME BİYOLOJİSİ Ceviz tek evcikli bir bitkidir, yani erkek ve dişi çiçekler aynı ağaç üzerinde fakat farklı yerlerde bulunurlar. Erkek çiçekler genellikle bir önceki yılın sürgünleri üzerinde bulunan yan tomurcuklardan oluşmaktadır. Erkek çiçekler, 5 15 cm uzunluğunda sarımsı yeşil renkli ve aşağıya doğru sarkan püsküller üzerinde adetlik gruplar halinde meydana gelirler. Her bir püskül milyonlarca döllenmeyi sağlayan çiçek tozlarını (polen) üretir. Dişi çiçekler ilkbaharda oluşan uç sürgünleri ile yan sürgünlerin ucunda meydana gelirler. Genelde 1/3 ü bir arada bulunur. Döllenme arılarla ve rüzgâra olmaktadır. Tozlayıcı çeşidin bahçedeki oranı genellikle % 10 düzeyinde olmalıdır. Tozlayıcı çeşit cinsine ve tozlayıcı oranına dikkat edilmelidir İKLİM İSTEKLERİ Ilıman meyve türlerinden olan ceviz, hem yüksek hem de düşük sıcaklıklara karşı hassastır. Tam dinlenme safhasında çeşitlere göre C ile -11,5 0 C kadar dayanır. Tomurcuklar kapalı olduğu dönemde -3 0 C kadar dayanabilir. Ceviz yetiştiriciliğinde en önemli iklim faktörlerinden biri de dinlenme devresinde gerekli olan soğuklama ihtiyacıdır. Ceviz ağaçları kış dinlenme girdikten sonra sıcaklık C altına düşünce soğuklama ihtiyaçlarını almaya başlar. Sıcaklardan çok fazla etkilenmeyen ceviz C ye kadar dayanabilmektedir. Yüksek yaz sıcakları yeşil kabukta güneş yanıklıklarına sebep olur TOPRAK İSTEKLERİ Ceviz ağaçları toprak bakımından seçicidir. Köklerin 3 3,6 m ye kadar rahatça gelişebileceği toprakları sever. Taban suyu seviyesi 3 m yukarı olmamalıdır. Fazla su tutmayan, gevşek, çakıllı, süzek topraklarda çok iyi gelişirler. Tuzlu topraklara karşı hassastır. Toprak ph sı 6 8 olan topraklar yetiştiricilik için en uygun topraklardır. 2

3 2. CEVİZ BAHÇESİ KURULMASI VE BAKIM İŞLERİ 2.1. YER SEÇİMİ Yer seçimi ceviz tarımının en önemli faktörlerinden birisi taban suyu seviyesi ve suyun kalitesidir. Taban suyu seviyesi 2,5-3 m den yüksek olmamalıdır. Fazla su tutmayan gevşek, süzek, çakıllı-alüvyonlu, organik maddece zengin topraklarda daha iyi gelişir. Vadiler, iklim ve toprak yönünden ceviz için ideal yerlerdir. Ancak çıplak vadilerde hava akımları doğrudan doğruya cevizi etkileyebilir. Böyle yerlere ceviz dikilecekse önceden hakim rüzgar ve soğuk cereyanların geliş tarafına rüzgar perdesi oluşturmak için yakınına hızlı gelişen ağaç cinslerinin dikilmesi yararlıdır. Ancak hava akımı olmayan yerlerden de kaçınılmalıdır. Irmak, göl veya denize yakın düz yerler don zararını azalttığı için bahçe yeri olarak seçilebilir ÇEŞİT SEÇİMİ Öncelikle oluşturulacak bahçenin bulunduğu yöredeki ekolojik koşullara uygun çeşitler saptanmalıdır. Çeşit seçiminde dikkat edilmesi gereken hususlar: Karasal iklimin olduğu sert kışlarının yaşandığı yörelerde geç çiçeklenen çeşitler tercih edilmelidir. Ceviz ağacının odun ve çiçek gözlerinin dinlenme süresinden çıkabilmeleri için belli bir süre soğuklamaya ihtiyacı olduğundan seçilecek çeşidin soğuklama süresi ile kurulacak yerin soğuklama süresi uyum içinde olmalıdır. Çeşit belirlemede önemli hususlardan biri cevizin çiçek yapısı buna bağlı olarak tozlanmayı sağlayacak şekilde olmasıdır. Cevizlerde erkek ve dişi çiçekler aynı dal üzerinde olup farklı yerlerde ve farklı zamanlarda olgunlaşır. Bu nedenle döllenmesine zamanı ek olarak dölleyici çeşitlere ihtiyaç duyulmaktadır. İlkbaharın geç sonbaharın erken donlarından zararlı olduğu yörelerde ilkbaharda geç uyanan ve vegetasyon dönemi kısa çeşitler seçilmelidir. Çeşit seçiminde meyve kalitesinin kıstasları çok önemlidir. Örneğin alıcılar tarafından dolgudan içe sahip iri meyveli çeşitler daha çok tercih edilir BAHÇE KURMA Dikim şekilleri Kare dikim Genellikle yaygın olarak kullanılan bir dikim yöntemidir. Bu dikim sisteminde sıra arası ve sıra üzeri aralıklar aynıdır. 3

4 Dikdörtgen dikim Fidanlar dikdörtgenlerin köşelerine dikilir. Bu sistemde birim alana daha fazla fidan dikilebilir. Fidanlar ağaç durumuna geçince gölgeleme yapan ağaçlar seyreltilir. Üçgen dikim Fidanlar eşkenar üçgenlerin köşelerine dikilir. İleride seyreltme yapılacaksa bu dikim sistemi kullanılmaz. Duvar sistemi dikim Sıra üzeri mesafe, sıra arası mesafenin 1/2 genişliğindedir. 2.4.GÜBRELEME Cevizin en fazla ihtiyaç duyduğu makro element azottur. Bunu potasyum takip etmektedir. Fosfor ihtiyacı azdır. Dikimde ahır gübresi kullanıldığında ilk yıl azot verilmeyebilir. Azot ikinci yıldan itibaren verilir. Bu elementleri Kalsiyum takip etmektedir. Ceviz bahçelerinde gübreleme önerileri için yaprak ve toprak analizleri gereklidir. Bilhassa yaprak analizi 4-5 yılda mutlaka yapılmalıdır BUDAMA Cevizlerde ilk budama bahçe kurulduğunda sadece boyunlu gözler kesilerek göz budaması yapılır. 3. yılda ise şekil verilir. Daha sonraki yıllarda sadece ağaçların ölü ve kuruyan dalları temizlenir. Ceviz ağaçlarında her yıl budama yapılmaz, ancak sık dikilmiş seyreltmek için derin bir budama işlemi gerekmektedir. Ağaçların gelişme şekline göre de budamada farklılıklar oluşmaktadır. Örneğin yan dallarda meyve verimi yüksek çeşitlerde taç kuvvetlendirici sistemler önerilir. Tepe tomurcuklarının verimi yüksek çeşitlerde ise zayıflatıcı sistemler önerilmektedir. Budama zamanı konusunda araştırmacılar arasında tam bir görüş birliği olmamakla birlikte, budamanın; sert ve soğuk iklimin olduğu yerlerde yaz ve sonbaharda, ılıman iklimin hâkim olduğu yerlerde ise kışın yapılması tavsiye edilir. Budama yazın yapılacak ise meyvesiz dallar kesilmelidir. Meyveli dallar sonbahara, hasat sonrasına bırakılabilir. Cevizlerde yıllık sürgünler üzerindeki gözlerin durumu ve gözlerden oluşacak sürgünlerin çıkış açıları, budama ve terbiyede çok önemlidir. Cevizlerde sürgün üzerindeki boğumlarda 3 adet göz bulunur: Boyunlu Göz: En üstteki büyük göz olup bunlardan oluşacak bir sürgün dik eksene göre ortalama 45 derecenin altında bir dar açılık gelişim gösterir. Düğme Göz: Boyunlu gözün hemen altındaki gözdür. Boyunlu gözün zarar görmesi veya koparılması halinde sürme gerçekleştirebilirse yaklaşık derece arasındaki bir açı ile sürgün oluşturur. 4

5 Nokta Göz: Bu düğme gözün altında, yaprak sapının en yakın gözüdür. Sürgün üzerinde nokta kadar yer kaplayan bu göz diğer iki gözün koparılması veya zarar görmesi halinde bundan olacak sürgün ortalama 60 derecenin üzerinde bir açı ile gelişme gösterecektir. Ceviz bahçelerinde verim dönemleri 2 farklı gelişme göstermektedir. Genç dönem ( 5 10 yıl ) Olgun dönem ( 10 yıl sonra verimi çok yüksek ağaçlar ) Bu gelişme dönemlerine göre budamanın tipi amaçları değişmektedir. Genç dönemde; meyve verimi gittikçe artan ağaçlar minimum düzeyde budanmaları halinde meyve verecek ortamı oluşturacak sürgünlerin gelişimini tetikleyecektir. Eğer genç dönemde ağaçlar aşırı budanırsa verim artışı gecikecektir. Olgun dönemde; sık dikimli ceviz bahçeleri 10 yaşına gelince maksimum meyve üretimine ulaşır. Bu dönemde budama ağacın bahçenin genel yapısına uyması açısından yapılır. Olgun ceviz bahçelerinde güneş ışığının ağaçlara düzenli olarak ulaşmasını sağlamak esastır SULAMA Ceviz aşırı su bir bitki değildir. Ancak ilk yıllarda derine giden kazık kökleri ve yanlara dağılan yan köklerin iyi gelişmesi için bu dönemde suya ihtiyaç vardır. Öte yandan ceviz ağaçlarından iyi bir ürün alınabilmesi için düzenli bir sulama esastır. Çoğu meyve ağaçlarında olduğu gibi, ceviz ağaçlarında da her büyüme mevsimi içinde çiçek gözlerinin ayrım evresi vardır. Bu evrede olabilecek bir su sıkıntısı bir sonraki yılın meyve verimini olumsuz yönde etkileyecektir. Bu devre bölgelere değişmekle beraber genelde Temmuz ayında rastlanmıştır. Sulama periyodu geç ilkbaharda başlayıp hasat sonuna kadar devam eder. Toplam yağışın çok düşük olduğu yerlerde ve çok kurak yıllarda geç sonbahar veya kış sulamaları da zorunlu olabilir. HASAT Zamanından önce yapılacak ceviz hasadında meyveler içlerini tam doldurmamış olacağından hem ağırlık kaybı olacak hem de kurutma esnasında olgunlaşmamış iç meyveler büzüşeceği için kalite düşecektir. Ülkemiz ceviz ağacı genelde, çeşitlere göre, Eylül ayının ortalarından Ekim ayı sonlarına kadar, daha ziyade taze ceviz olarak tüketilen ve erkenci çeşitlerde ise Ağustos ayının ortalarına kadar devam etmektedir. Hasat zamanını belirleyen en önemli özellik, meyve üzerini saran yeşil kabuğun çatlayıp, sert kabuktan ayrıldığı dönem yeşil kabuğun olgunlaştığının belirtisidir. İç cevizin olgunluk belirtisi ise iç ceviz ile sert kabuğun arasını saran paket dokunun açık kahverengiye dönmesi ile belli olur. Kaynak : Hasad Yayıncılık 5