SOSYAL PSİKOLOJİ G İ R İ Ş. PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

Transkript

1 SOSYAL PSİKOLOJİ G İ R İ Ş

2 sorular...sorular...sorular İnsanın duygu düşünce ve davranışları başka insanlardan nasıl etkilenir, onları nasıl etkiler? İnsanlar birbirlerini nasıl algılar? İnsanlar birbirlerine karşı niçin dostluk veya düşmanlık beslerler? Tutumlar nasıl oluşur ve değişir?

3 sorular...sorular...sorular Gruplar niçin vardır? Lider, niçin ve nasıl ortaya çıkar? Niçin bazı insanlar lidere karşı çıkarken bazıları sadece kendinden bekleneni yapar? İnsanlar birbirlerini nasıl çeker ya da iter?

4 SOSYAL PSİKOLOJİ NEDİR? Sosyal psikoloji, bireylerin düşünce, duygu ve davranışlarının diğerlerinin gerçek, hayali ya da ima edilen varlığından nasıl etkilendiğinin bilimsel incelemesidir (Allport, 1935). İnsanların birbirlerini algılama, etkileme ve ilişkiye girme tarzlarını bilimsel olarak incelenmesidir (Myers ve Lamarche, 1992). Bireylerin algılama, etki yaratma ve diğerleriyle ilişki kurma tarzlarını etkileyen sosyal ve bilişsel süreçlerin bilimsel incelemesidir (Smith ve Mackie, 2007).

5 SOSYAL PSİKOLOJİ NEDİR? Kişi «DİĞERİ» Kim? Karşılıklı etkiler Sosyal etkileşimler Davranış + duygu, düşünce, inanç, tutum, niyet, hedef, değerler...

6 SOSYAL PSİKOLOJİ NEDİR?? Psikoloji + Sosyoloji? Psikoloji sosyal psikoloji- sosyoloji Sosyal psikoloji insanlar, fiziksel olarak var olan ya da varmış gibi hayal edilen, hatta var olduğu ima edilen diğer insanlardan nasıl etkilenir? «DİĞERİ» SOSYAL ETKİ

7 Sosyal psikoloji ve ilişkili dallar Genel psikoloji Sosyal olmayan uyaranlara tepkiler incelenir. Kişilik psikolojisi Bireysel farklar incelenir. Klinik ve patolojik psikoloji Birçok ruhsal sorunun kaynağı diğeriyle ilişkilerdir. Bilişsel psikoloji Algılama, performans, öğrenme, bellek dikkat, dil incelenir. Sosyal antropoloji Kültürü inceler. Ekonomi «Homo economicus»?! Sosyoloji «Analiz birimi» kurum ya da örgüttür.

8 Sosyal Psikolojinin Konuları Konformite tutumlar izlenim oluşturma ikna kitle davranışı izlenim yönetimi güç sosyal çatışma ve uyum kendini sunma etki sosyal değişme kimlik itaat aşırı kalabalık duygu önyargı stres arkadaşlık önyargıyı azaltma fiziksel çevre aile ayrımcılık karar verme aşk stereotipleme Jüriler sevgi pazarlık liderlik cinsellik cinsiyetçilik ve ırkçılık iletişim şiddet küçük gruplar dil saldırganlık sosyal kategoriler konuşma elseverlik gruplararası ilişkiler çekim prososyal davranış

9 Sosyal psikolojideki açıklama düzeyleri (Doise, 1986) birey [mikro] toplum [makro] I. Kişi içi II. Kişilerarası ve durumsal III. Durumsal IV İdeolojik

10 Sosyal psikolojideki açıklama düzeyleri I. Kişi içi Bireylerin sosyal çevreye ilişkin deneyimlerine uygun psikolojik süreçlerin analizi (örn. bilişsel denge konusundaki araştırmalar).

11 II. Kişilerarası ve durumsal Sınırları belli durumlardaki bireylerarası etkileşimin analizi. Durum dışında ortaya çıkan sosyal konumsal faktörlere bakılmaz. Araştırmaların hedefi belirli bir durumdaki belirli bireyler tarafından belirli bir anda kurulan ilişkilerin dinamikleridir (örn. bazı atıf araştırmaları, oyun matrislerini kullanan araştırmalar).

12 III. Durumsal Spesifik durumlardaki bireylerarası etkileşimin analizi, ama durum dışındaki sosyal pozisyonun rolü (örn. statü, kimlik) dikkate alınır (örn. bazı güç ve sosyal kimlik araştırmaları)

13 IV İdeolojik Gruplar arasındaki genel sosyal inançlar ve soyal ilişkilerin rolünü ele alan bireyiçi etkileşimin analizi (örneğin, bazı sosyal kimlik, sosyal temsiller, azınlık etkisi araştırmaları, kültürel normlar ve değerlerin rolünü inceleyen çalışmalar).

14 Tarihsel bağlam 19.yy da sosyal psikoloji İtalya İngiliz-Avrupa etkisi Völkerpsychologie Almanya Ringelman; Steinthal ve Lazarus Fransa Tarde, LeBon ABD N.Triplett

15 Tarihsel bağlam 20.yy İlk metinler (?!) 1908 de iki giriş kitabı McDougall (psikolog), Ross (sosyolog) Ringelman Sosyal Ψ davranışın nedenleri konusunda psikolojiden farklıdır. Davranışçılığa (Watson ve Skinner a) karşı çıkan sosyal psikologlar (Örn. F.H.Allport, 1924) Avrupa ABD

16 Avrupa ve ABD deki sosyal psikoloji 1930 lar Almanya Nazizm araştırmacıların çoğu ABD ye göç eder Gestaltçılık ABD ye taşınır bilişsel süreçleri ön plana alınır + kültürel antropoloji etkisi olur. Peki bu etkiler nasıl, hangi yollarla olur?

17 Sosyal etki araştırması- Şerif, 1936 Önyargının kökenleri - Adorno ve ark., 1950 Pratik sorunlara çözüm Yeme alışkanlıklarını değiştirme K.Lewin, 1947 Askerlerin moralini koruma Stouffer, 1949 Propagandaya karşı koyma Hovland, Janis ve Kelley, 1953 Kuram-uygulamanın bütünleşmesi düşüncesi (Lewin, Eylem araştırması)

18 lar Benlik saygısı, önyargı, konformite, tutum değişimi ve ikna, kişilerarası çekim, mahrem ilişkiler, gruplararası ilişkiler 1970 ler Avrupa da grup içi etki süreçleri, azınlık çalışmaları (Doise, 1978; Moscovici, 1980; Tajfel, 1978) Davranışçılıktan bilişsel yaklaşıma kayma

19 ler Bilişsel psikolojinin tekniklerinin kullanılması Temel bilim ve sosyal sorunların bütünleşmesi Özgül uygulama alanları sağlık, eğitim, hukuk, çevre, iş yaşamı

20 80 lerden sonra Avrupa Sosyal Kimlik perspektifi ABD Bilişsel Psikoloji yaklaşımı Asya ve Avustralya ABD deki lisansüstü programlarda yapılan çalışmalar dil, etnik köken, din farklılığı olan gruplara ilişkin bulgular yayınlanmakta Kültürlerarası psikoloji

21 Sosyal psikolojinin iki temel kabulü İnsanlar kendi gerçekliklerini inşa ederler. Aynı ortamda bulunan, aynı kişi ile tanışan farklı bireyler hem bilişsel hem de sosyal süreçler aracılığıyla gerçekliği biçimlendirir, inşa ederler. Sosyal etkinin yaygın etkisi: Diğer insanlar kendilerini fiziksel olarak bulunsalar da bulunmasalar da bireyin düşünce, duygu ve davranışlarını etkilerler.

22 Sosyal Ψ deki temel kuramsal bakış açıları

23 Kuramlar ne işe yarar? (Gergen ve Gergen, 1984) Anlama (tanımlama) ve iletişim sağlama Kavramlar aracılığıyla gözlemlenen bir durumu, olguyu isimlendirir, anlamlandırırız. Gelişmelere duyarlılaştırma Olayların gelişimini ve sonuçlarını tahmin ederiz. İnsanı özgürleştirme İnsanlar hakkındaki temel sayıltıların sorgulanması ve düşünülmesi gerekir. Eleştirel kuramlar oluşturulmalıdır (Frankfurt Okulu).

24 Sosyal Ψ deki temel kuramsal bakış açıları Bilişsel bakış açısı İnsanlar dünyalarını farklı biçimde yapılandırmaktadırlar. Bu psikolojik yapılar bireylerin davranışlarını kesinlikle etkilemektedir. Sosyal Biliş Kimlik... Alan Kuramı (K.Lewin)

25 Sosyal Ψ deki temel kuramsal bakış açıları Roller ve kurallar bakış açısı Rol Kural İnsan davranışlarını içselleştirilmiş kurallara veya günlük hayatta oynanan rollerle açıklamaktadır.

26 Sosyal Ψ deki temel kuramsal bakış açıları Evrimci sosyal psikoloji Biyolojik perspektif

27 Sosyal Ψ deki temel kuramsal bakış açıları Kişilik temelli bakış açısı Örneğin liderlik, önyargı, konformite konularında kişiliğe dayanan açıklamalar

28 Sosyal psikologlara göre insan güdüleri Kendi hakkında iyi şeyler hissetme Sosyal biliş: Doğru olma Kontrol ve etkililik Bağlanma ve aidiyet

29 SOSYAL PSİKOLOİDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

30 Sosyal psikoloji bir bilim dir. Çünkü; kuramlar inşa etmek ve test etmek için bilimsel yöntemi kullanır. Bilimi, başka bilgi yaklaşımlarından farklı kılan, incelediği şeyler, keşfettiği gerçekler veya öne sürdüğü açıklamalar değil, yöntemidir. Yanlışlama

31 Doğrulanan öngörüler Kurama güven artar Arkaplandaki bilgiye, kişisel deneyime, nedensel gözleme dayanan kamburlar Sosyal davranış hakkında kuram Kuramdan çıkan öngörülerhipotez Öngörüleri testetmek için emprik araştırma Doğrulanmayan öngörüler Kurama güven azalır Kuram modifiye edilir Kuram reddedilir Sosyal psikologların kullandığı bilimsel yöntemin bir modeli

32 Betimleyici Araştırmalar Alan araştırmaları Gözlem Görüşme Yapılandırılmış-yapılandırılmamış-yarı yapılandırılmış; doğrudan (yüz yüze)-dolaylı (telefon, internet v.b.) Anket İlgilenilen konuda doğruda kişilere soru sormadır. Örneklemin temsil ediciliği çok önemlidir. Soruların hazırlanmasında teknik yönden dikkatli olunmalıdır. Anlaşılır, uygun seçeneklerle, uygun sırada, yönlendirmesiz v.b.

33 İlişkisel Araştırmalar Korelasyon: İki değişken arasındaki ilişki Korelasyon katsayısı: İlişkinin yönünü ve derecesini/gücünü gösteren 1 ile -1 arasında bir sayıdır. DİKKAT! Korelasyon neden-sonuç ilişkisini göstermez!

34 Korelasyon grafikleri

35 Deneysel Araştırmalar Deneysel yöntem; değişkenler arasında neden-sonuç ilişkisi kurabilmemize olanak sağlar. Deney, bir değişkenin başka bir değişken üzerindeki etkisinin incelendiği bir hipotez testidir. bir ya da daha fazla bağımsız değişkenin manipülasyonu şeklinde bir müdahale; sonra bir ya da daha fazla bağımlı değişken üzerinde muamelenin (manipülasyonun, değişimlemenin) etkisinin ölçümünü içerir.

36 Deneyler, sosyal psikolojide çok yaygın kullanılır. Sosyal davranış hakkında bildiklerimizin çoğu deneylere dayanır. Hem bağımsız değişkenin değişimlenmesi (manipülasyonu) hem de bağımlı değişken üzerindeki etkilerin nasıl ölçüldüğü konusunda dikkatli olunmalıdır.

37 Deney düzenleri Tek faktörlü x y Ya da İki faktörlü x1 y x2 y olabilir.

38 Deney türleri Laboratuvar Deneyi Amaç, bir değişkenin tek bir yönünü, laboratuvar dışında yalıtılmış bir şekilde, normalde olmayacak yönünü ayrıştırmak ve manipüle etmektir.

39 Laboratuvar deneyinin Dünyevi (mundane) gerçekçilik /dışsal geçerliliği gerçek dünyadaki, deneklerin genellikle karşılaştıkları koşullara ne kadar benzer olduğu düşüktür, ama deneysel gerçekçiliği / içsel geçerliliği manipülasyonların denekler için psikolojik etki ve anlamı her zaman yüksek olmak zorundadır.

40 Laboratuvar deneyinin, içsel geçerliliğinin yüksek olabilmesi için, Araştırmacı bağımsız değişken üzerinde tam kontrole sahip olmalıdır. Katılımcılar deneysel koşullara seçkisiz atanmış olmalıdır. Eğer ikinci koşul sağlanmamışsa deneye yanlılıklar karışmış olur.

41 Laboratuvar deneyindeki yanlılıklar Denek etkileri Deneklerin davranışı, bir manipülasyona kendiliğinden ve doğal bir tepkiden çok, deneyin bir yaratımı (artifact) olabilir. Deneyci etkileri Deneyci çoğunlukla hipotezlerin farkındadır ve deneklerin hipotezleri doğrulayacak şekilde davranmalarına sebep olan ipuçlarını hissettirmeden verebilir.

42 Alan Deneyi Alan...? Sosyal psikoloji deneyleri laboratuvarlar dışında, daha doğal ortamlarda yapılabilir. Ancak alan deneyinde dış geçerlilik yüksek, iç geçerlilik düşüktür.

43 Diğer yöntemler Deneylemenin olanaksız olduğu ya da uygun olmadığı durumlarda ya da anket tekniği araştırmanın amacı için uygun ve/veya gerekli olmadığında sosyal psikologların seçebilecekleri çeşitli deneysel olmayan yöntemler vardır.

44 Arşiv araştırmaları Arşiv araştırması geçmişte kalmış, geniş ölçekli, yaygın olarak ortaya çıkan olguları incelemek için çok yararlı olan, deneysel olmayan bir yöntemdir.

45 Vaka incelemesi Tek bir durumun (ya bir kişi ya da bir grup) veya tek bir olayın derinlemesine analizi. Çoğunlukla, yapılandırılmış açık uçlu sorular kullanılan görüşmeleri, soru formlarını ve davranışın gözlemlenmesini kapsayan çeşitli veri toplama ve analiz teknikleri kullanılır.

46 Diğer yöntemler Katılmalı gözlem Simülasyon veya rol oyunu (örn. Zimbardo ve ark.,1971) İçerik analizi Meta analiz

47 ARAŞTIRMA ETİĞİ Bilgilendirilmiş onam alınmalıdır. Denekler fiziksel ve ruhsal zarar görmemelidir. Mahremiyete saygı gösterilmelidir Hile (aldatma) kullanıldığında deney sonrası bilgilendirme yapılmalıdır.