Problems of vocational education in the light of expectations of labour market in Turkey

Transkript

1 Problems of vocational education in the light of expectations of labour market in Turkey Asst. Prof.Dr. Veysel Atasoy Advisor to the Rector on Vocational Education İşgücü Piyasasının Beklentileri Işığında Mesleki Eğitimin Sorunları

2 Türkiye de Mesleki Eğitim Mesleki ve teknik liseler, orta öğretimden sonra dört yıl süreli eğitim kurumlarıdır. Son yıllarda mesleki ve teknik lise eğitiminde ve öğrenci sayılarında önemli değişiklikler olmuştur. Orta öğretim mezunlarının, genel liselerle karşılaştırıldığında, meslek liselerine yönelim oranı 2002 yılında % 32 iken günümüzdeki % 43 değerine kadar ulaşmıştır. Ancak bu oran, öngörülen % 50 hedefinin oldukça altındadır.

3 Meslek yüksekokulları orta öğretimden sonra iki yıl süreli ön lisans eğitimi veren, üniversitelere bağlı okullardır. Günümüzde sayıları 700 adede ulaşmıştır. Meslek yüksekokullarına, örgün ve ikinci öğretim ile uzaktan eğitim kapsamında 360 bin öğrenci kayıt olurken, okuyan öğrenci sayısı 900 bin sayısına ulaşmıştır. Bu rakamlara göre örgün yükseköğretimde okuyan öğrencilerin %30 oranında meslek yüksekokullarında mesleki eğitim almaktadır.

4 Ancak eğitim kalitesi açısından önemli sorunlar bulunmaktadır Meslek yüksekokulları, son on yılda kontrolsüz bir şekilde büyümüştür. Meslek liselerinden yapılan sınavsız geçişler sebebiyle ihtiyacın artması sonucu bu yüksekokullar, yeterli fizikî, teknik ve eğitici altyapı oluşturulmadan açılmıştır. Yüksekokul ve öğrenci sayısındaki patlama, beraberinde çeşitli sorunları da getirmiştir. Teknik altyapı ve öğretim elemanı eksiğinin giderilememesi, yüksekokullardan beklenen faydayı genelde sağlayamamıştır.

5 Günümüzde, meslek yüksekokullarındaki öğrencilerin % 80 oranındakiler meslek lisesi mezunudur. Öğrencilerinin % 80 oranındaki grubu alt sosyoekonomik düzeylidir. meslek yüksekokullarının yerleşim yeri, altyapı ve kaynak sorunu yaşamaları, öğretim elemanlarının sayısal ve pedagojik yetersizlikleridir. Kuruluş yerleri ve şartlarının olumsuzluğu başta olmak üzere, teknolojik araç gereç ve donanım eksikliği, laboratuvar eksikliği, kütüphane ve okuma salonları yetersizliği, sosyal aktivite yoksunluğu meslek yüksekokullarının eğitim kalitesini fazlası ile etkilemektedir.

6 Meslek yüksekokullarında öğrenci başına düşen harcama ve yatırım miktarı çok düşüktür. Öğretim elemanı başına düşen öğrenci sayısı, gelişmiş ülkelere göre 5 ile 10 kat fazladır ve ortalama 80 civarındadır. Yüksekokulların nitelikli ve deneyimli idari personel problemlerinin bulunması; iş dünyası ile sağlıklı ilişkiler kurup işgücü piyasasının taleplerine uygun nitelikte mezun yetiştirememeleri; meslek yüksekokulu yöneticileri ve öğretim elemanlarının en büyük sorunudur. Yerel idareden yeterli desteği bulamayan yöneticiler ve öğretim elemanlarının meslek yüksekokulları konusundaki inançsızlıkları gittikçe artmaktadır.

7 İş dünyası gözüyle mesleki eğitim İş dünyası, işgücünü karşılamada tanıdıklarının tavsiye ve referanslarına göre davranmaktadırlar. Firmaların yarısı, aradıkları nitelikli işgücünü kendileri yetiştirmektedir Talepleri karşılamada yeni eleman alımı yerine fazla mesai sistemi uygulanmaktadır. Ücret belirlenirken mesleki tecrübe % 60 oranı ile en önemli etkendir.

8 İş dünyası gözüyle mesleki eğitim Firmaların % 90 ı mesleki iş pozisyonları için iş tanımlarının bulunduğunu ifade etmektedir. Firmalar, işgücü istihdam ederken mesleki ve teknik becerilere sahip olmanın önemli olduğunu belirtmektedirler. Firmalar arasında, işe alımlarda kişilerin iletişim, analitik düşünme, ekip çalışması gibi temel becerilere sahip olmasının önemli olduğunu söyleyenlerin oranları% 90 gibi oldukça yüksektir. Deneyim, temel beceriler kadar önemli görülmektedir, iş pozisyonlarında çalışacak kişilerden deneyimli olması % 85 oranında önemsemektedir.

9 İş dünyası gözüyle mesleki eğitim İş disiplini ve iş ahlakına sahip olmanın önemli olduğunu belirten firmaların oranı tüm iş pozisyonları için neredeyse % 100 olmaktadır Kişinin güvenilirlik ve dürüstlük gibi kişilik özelliklerinin önemli olduğu görüşüne katılan firmaların oranı da % 95 değerindedir. Firmalarda iş tanımlarına göre işe alma eğilimi, mikro ölçekli firmalarda % 80, büyük ölçekli firmalarda % 95 e kadar ulaşmaktadır.

10 İş dünyası gözüyle mesleki eğitim İş disiplini ve iş ahlakına sahip olmanın önemli olduğunu belirten firmaların oranı tüm iş pozisyonları için neredeyse % 100 olmaktadır. Mesleki ve teknik becerilere verilen önem mikro ölçekli firmalarda % 90, büyük firmaların ise % 95 değerindedir. Erkeklerde, askerliğin yapılmış olmasının önemi, firma ölçeği büyüdükçe artmaktadır.

11 İş dünyası gözüyle mesleki eğitim İşgücü alımlarında, işgücünün genç olması büyük firmaların üçte ikisi için önemlidir. İşe alımlarda işyerine yakın yerde oturma a önemli bulunmaktadır. Katılımcı firmaların yarısından fazlası başvuranların talep ettiği ücreti yüksek bulmamaktadır. Firmaların % 80 i iş karşılığında verilen ücretlerin düşük olmadığını söylemektedirler.

12 İş dünyası gözüyle mesleki eğitim Firmaların oldukça önemli bir kısmı, adaylarda rahat ya da kolay iş beklentisi olduğunu, adayların iş beğenmeme özelliklerinin çok fazla olduklarını belirtmektedirler. Aranan nitelikte elemanı bulmak giderek zorlaşmaktadır ifadesine katılanların oranı % 80 değerindedir.

13 İş dünyası gözüyle mesleki eğitim Firmaların yaklaşık yarısı çıraklık eğitimi alanların (% 40), meslek lisesi, meslek yüksekokulu ve üniversite mezunlarının (% 60) mesleki becerilerinden memnun olduklarını görülmektedir. Staj uygulamalarından da katılımcıların yarısı memnun olduğunu söylerken, sanayi ve okul/üniversite işbirliğinin mevcut yapısından memnun olanların oranı % 40 dir.

14 Mesleki Eğitimi İyileştirme Yönünde Yapılan Çalışmalar MEGEP ve MTEM Projeleri ve mesleki eğitimde reform çalışmaları; Milli Eğitim Bakanlığı mesleki eğitime yönelik reform çalışmalarını, AB tarafından finansmanı sağlanan Türkiye de Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Geliştirilmesi Projesi (MEGEP-2002) ve Türkiye deki Mesleki ve Teknik Eğitimin Modernizasyonu Projesi (MTEM-2003) ile yürütmektedir. Hedefi, mesleki eğitim ve öğretim sisteminin ülkenin sosyoekonomik ihtiyaçlarına ve hayat boyu öğrenme ilkelerine göre modernizasyonu sağlamaktır.

15 Mesleki Eğitimi İyileştirme Yönünde Yapılan Çalışmalar Sınavsız geçiş; Ülkemizde mesleki eğitime ve meslek liselerine öğrenci yönelimi artırmak için 2001 yılında meslek liseleri mezun öğrencilerine sınavsız, doğrudan meslek yüksekokullarına geçiş hakkı sağlanmıştır. Uygulama ise eğitim öğretim döneminde başlamıştır. Sınavsız geçiş dönemi ile ülkemizde en çok eğitim öğretim verilen 18 adet programın ders içerikleri yeniden düzenlenmiştir. Bu düzenleme çalışmalarında ilk kez özel sektör ve işgücü piyasasından da temsilcilerinin komisyonlarda yer almasıdır.

16 Mesleki Eğitimi İyileştirme Yönünde Yapılan Çalışmalar Mesleki Yeterlilik Sistemi; Mesleki Yeterlilik Kurumu Kanunu 2006 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bakanlık ile meslek kuruluşları ve işçi ve işveren sendikalarının bulunduğu özerk bir Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) oluşturulmuş, mesleklere ilişkin ulusal meslek standartlarının belirlenmesi çalışmalarına başlamıştır. Şu ana kadar, 25 alanda sektör komitesinin kurulumu tamamlanmış, uygun görülen ve MYK tarafından onaylanan 420 adet meslek standardı da yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.

17 Mesleki Eğitimi İyileştirme Yönünde Yapılan Çalışmalar MEB ve YÖK tarafından ortaklaşa yürütülen Dünya Bankası destekli İnsan Kaynaklarının Mesleki Eğitim Yoluyla Geliştirilmesi Projesi (İKMEP) kapsamında 2009 yılında ülkemizde mesleki eğitimi yoğun olarak verilen alanlarda dördüncü ve beşinci seviyelerde ders içerikleri yeniden düzenlenmiştir. İKMEP ile ilk kez meslek liseleri ve meslek yüksekokullarının ders planları birbirleriyle uyumlu ve birbirinin devamı olacak şekilde düzenlenmesine çalışılmıştır.

18 Mesleki Eğitimi İyileştirme Yönünde Yapılan Çalışmalar Bu proje ile mesleklerim yeterlilikleri, yeterlilikleri sağlayan ders modülleri ve ders içerikleri Bologna sürecine uygun olarak belirlenmiştir. Özel sektör temsilcilerinin de katkı verdiği bu projede işgücü piyasasının beklentileri de bir anlamda karşılanmasına çalışılmıştır. Söz konusu çalışanın sonunda oluşan ders planları eğitim öğretim döneminde meslek yüksekokullarında uygulanmaya başlanmıştır.

19 Mesleki Eğitimi İyileştirme Yönünde Yapılan Çalışmalar İKMEP projesi uygulaması ile aynı zamanda yüksekokullarda akademik yapı da tamamen yeniden düzenlenerek, bölüm ve program adları ISCED-97 sistemi ile uyumlu duruma getirilmiştir yılında YÖK yasasındaki meslek yüksekokulu ve ön lisans eğitimi tanımları yeniden yapılmıştır. Bu değişikliklerle, meslek yüksekokulu: Belirli mesleklere yönelik nitelikli insan gücü yetiştirmeyi amaçlayan eğitim kurumları olarak tanımlanmıştır.

20 Mesleki Eğitimi İyileştirme Yönünde Yapılan Çalışmalar Yine aynı yıl yapılan yasal düzenleme ile meslek yüksekokulu öğrencilerinin yaptıkları staj çalışmaları süresince iş kazaları ve meslek hastalıklarına karşı sigortalanması zorunlu duruma gelmiş, staj süresince asgari ücretin üçte birinden az olmamak üzere ücret ödenmesi kuralını getirmiştir. Milli Eğitim Bakanlığı teşkilat yapısında yapılan düzenleme; Meslekî eğitimin piyasa ihtiyaçlarına göre yapılandırılması amacıyla çeşitli adımlar da atılmıştır. MEB bünyesindeki meslekî ve teknik eğitim kurumları, Meslekî ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü adı altında birleştirildi.

21 Mesleki Eğitimi İyileştirme Yönünde Yapılan Çalışmalar Organize sanayi bölgelerinde açılacak meslekî ve teknik eğitim okullarına, öğrenci başına destek sağlanması planlanmaktadır. Bu kapsamdaki yasal düzenleme 2012 yılında yapılmıştır. Organize sanayi bölgelerindeki meslek ve teknik liselere öğrenci başına destek verilecektir yılında başlayan METEK adlı bir başka proje ile ders planlarının MYK tarafından belirlenen mesleki yeterliliklerle uyumlu duruma getirilmesi süreci devam etmektedir.

22 Sonuçlar Çoğu alanlarda işgücü piyasasındaki meslekler ve bu meslekler altındaki iş ve işlemler tam olarak tanımlanmamıştır. İşgücü piyasalarındaki meslekler, bu meslekler için zorunlu yeterlilikler ve mesleklerin altındaki iş ve işlemler tam olarak tanımlanmalıdır. Mesleki eğitim ve işgücü istihdamı, meslek tanımlarına göre gerçekleştirilmelidir.

23 Sonuçlar MYK tarafından yürütülen çalışmalar, mesleki eğitim veren kurumların bazıları ve işgücü piyasası tarafından tam olarak bilinmemektedir. Bu nedenle yapılan tanıtım veya bilgilendirmelerin yaygınlaştırılması MYK yürüttüğü çalışmaların işgücü piyasalar tarafından sahiplenilmesi zorunluluk olmalıdır.

24 Sonuçlar Eğitim kurumlarınca firmaların işgücü vasıf ve beceri beklentilerinin yeterince izlenmediği, eğitimin de bu kapsamda verilemediği en önemli sorun olmaya devam etmektedir. Eğitim kurumları, firmaların işgücü vasıf ve beceri beklentilerini sürekli izlemeli ve ders içeriklerini bu kapsamda güncellemelidir.

25 Sonuçlar Ülkemizde işgücü piyasası yeterince şeffaf değildir. Kayıt dışı istihdam ve ücret politikaları en büyük sorun olarak hala devam etmektedir. İşgücü piyasasının belirgin ve kurallara uyumlu olması, kayıt dışı istihdam konusunda önleyici tedbirler alınması, ücret sistemlerinin de bu kurallara uygun ve açıklıkla belirlenmesi gerekmektedir.

26 Sonuçlar İnsan kaynakları yönetimi konusunda kurumsallaşma henüz tam anlamıyla sağlanamamıştır. Söz konusu kurumsallaşmanın sağlanması ile mesleki eğitimde birçok sorun çözülebilecektir. Hayat boyu öğrenme süreci, işgücü piyasalarında tam anlamıyla uygulanmamaktadır. Firmaların meslek içi eğitim ve hayat boyu öğrenme konusunda istekli olmaları ve süreci yaygınlaştırmaları gerekmektedir.

27 Sonuçlar Mevzuatta yer almasına karşın mesleki stajlar ve staj kapsamında çalıştırılan öğrenciler için gerekli iş kazaları ve meslek hastalıkları sigorta işlemleri ile ücretlendirmelerinde ciddi sorunlar bulunmaktadır. Bu sorunun çözümü için merkezi yönetimlere bağlı birimlerin yasal denetimleri yapmaları sağlanmalıdır.

28 Sonuçlar Mesleki eğitim veren kurumlarda işgücü piyasasını kapsayacak şekilde danışma kurulları birçok birimde oluşturulmamıştır, oluşturulan kurullar da aktif olarak çalışmamaktadır. Bu kurulların ivedi olarak kurulması ve aktif olarak çalışmasının sağlanması, işgücü piyasasının beklentilerine yönelik eğitim içeriklerinin belirlenmesi mümkün olabilecektir.

29 İlginize teşekkürler