Şeker Mısırda Ekim Zamanı ve Yetiştirme Tekniğinin Hasıl Verim ve Bazı Özelliklere Etkisi

Transkript

1 KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi 8(1) KSU Journal of Science and Engineering 8(1)-2005 Şeker Mısırda Ekim Zamanı ve Tekniğinin Hasıl Verim ve Bazı Özelliklere Etkisi Leyla İDİKUT 1, Cüneyt CESUR 2, Selahaddin TOSUN 1 1 Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, Kahramanmaraş 2 Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Kahramanmaraş ÖZET: Bu çalışma, yıllarında Kahramanmaraş koşullarında Tarımsal Araştırma Enstitüsünde mısır yetişme sezonunda, iki şeker mısır çeşidi ( ve ) üç farklı ekim zamanı (15 Mart, 30 Mart ve 15 Nisan) ve yetiştirme tekniği (Normal Ekim, Plastik Tünel ve Fide Usulü) kullanılarak bölünen bölünmüş parseller deneme desenine göre 3 tekerrürlü olarak ekilmiştir. Çeşitlerin olgunlaşma gün sayısı, ilk koçan yüksekliği, bitki boyu, bitki başına koçan sayısı, taze koçan verimi ve hasıl verimi gibi özellikleri incelenmiştir. Çeşitlerin ekim zamanlarına (15 Mart, 30 Mart ve 15 Nisan) göre olgunlaşma süreleri gün arasında değişmiştir. Fide usulü yetiştirme tekniği erkenciliği sağlamıştır. Fide usulü ve plastik tünel yetiştirme tekniğinde, taze koçan ve hasıl verimi normal ekime göre önemli derecede yüksek olmuştur. Ekim zamanlarının hasıl verimine etkisi önemsiz olmuştur. Anahtar Kelimeler: Şeker mısır, ekim zamanı, yetiştirme tekniği, hasıl verim Effect of Planting dates and Growing Techiques on Green Yield and Some Charecters of Sweet Corn ABSTRACT: In this study, three sowing dates and growing techniques were examined using and Jübilee sweet corn varieties in the years of 1997 and 1998 under Kahramanmaraş conditions. The study was carried out in the Agriculture Research Institute using split-split plots arrangement an randomized complete block design with three replications. Days to maturity day, the plant height, first ear height, numbers of ears per plant, fresh ear yield, and green yield parameters were determined. Days to maturity of cultivars were changed from days by sowing dates (15 March, 30 March, 15 April). Seedling growing techiques to the field provided a shorter days to maturity than field sowing. Fresh ear and green yield were higher on the seedling and plastic tunnel growing techiques than field sowing. Green yield wasn t effected from sowing dates. Key Words: Sweet corn, sowing date, growing techiques and green yield. GİRİŞ Günümüz dünyasında genellikle her tür yiyecek sıkıntısının rastlandığı ülkeler az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerdir. Buna karşılık gelişmiş ülkeler, mevcut kaynakları en iyi şekilde kullanarak, daima bir üretim fazlalığı yaratmaktadır. Son yıllarda bilimsel gelişmelerin en fazla uygulandığı bitkilerden biride mısırdır. Mısır, mükemmel enerji depo etmesi, çok kısa sürede yetişmesi, veriminin yüksek olması ve çok fazla kullanım alanının bulunması nedeniyle, sanayinin vazgeçilmez ürünlerinden biri durumundadır (Kırtok, 1998). Ülke tarımında mısır bitkisinin payının artmasıyla; gıda ve diğer endüstri kollarındaki çeşitli kullanımından dolayı, işsizlik, beslenme problemleri, hayvansal üretimdeki kesif ve kaba yem açığının karşılanması ve tarımsal üretim sisteminde gerekli olan münavebede yer alması gibi, bir çok konuda ülkemiz ekonomisine olumlu katkıda bulunacaktır. Ülkemizde sahip olduğumuz küçük ve büyükbaş hayvan varlığına yetecek düzeyde nitelikli kaba yem üretilmemektedir (Yılmaz, 2001). Ülkemizde nitelikli çayır-mer a alanlarının çok yetersiz olduğu düşünülürse, söz konusu hayvan varlığının kaba yem gereksiniminin büyük ölçüde hububat samanı, anızlar, endüstri artıkları (tarım ürünlerinin posaları) ve sebze tarımı artığı gibi kaynaklardan karşılandığı anlaşılmaktadır. Ülkemizde bir yandan nitelikli kaba yem kaynaklarını artırmak ve diğer taraftan da yeni kaba yem kaynakları sağlaması gerekmektedir (Karabulut, 1998). Bu nedenle tarla tarımı içerisinde yem bitkileri yetiştirmek ve ihtiyaç fazlası yeşil yemleri değişik teknikler kullanılarak saklamak ve yemin kısıtlı olduğu aylarda hayvanlara yedirmek zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Şeker mısır taze koçan olarak süt olum devresinde hasat edildiği için, koçanın dışında kalan bitki artıklarının yeşil yem ve silaj olarak değerlendirileceği düşünülerek Kahramanmaraş koşullarında bu çalışmaya başlanmıştır. MATERYAL ve METOT Kahramanmaraş koşullarında yıllarında yapılan bu çalışmada, ve hibrit şeker mısır çeşitleri kullanılmıştır. Materyal olarak kullanılan iki hibrit şeker mısırının tohumları yurt dışından özel tohumluk firmalar kanalıyla temin edilmiştir. Deneme 2 çeşit, 3 ekim zamanı ve 3 yetiştirme tekniği kullanılarak, bölünen bölünmüş parseller deneme desenine göre üç tekerrürlü olarak kurulmuştur. Denemede çeşitler ( ve ) ana parsellere, ekim zamanları (15 Mart, 30 Mart, 15 Nisan) alt parsellere ve yetiştirme teknikleri (Normal Ekim, Plastik Tünel, Fide Usulü) de alt-alt parsele yerleştirilmiştir. Plastik tüneller, ekimden önce inşaat demirleri iki ucundan tarlaya çakılıp üzerinden plastik örtü ile kaplanarak oluşturulmuştur. Normal ekim ve plastik tünel içine ekim 70x20 sıklığında, 2.8x5 m boyularında 14 m 2 alan içine elle yapılmıştır. Fide usulü yetiştirme tekniğinde, ekim zamanında tohumlar fide torbalarına sera içinde ekilmiştir. Bir aylık olunca yine

2 KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi 8(1) KSU Journal of Science and Engineering 8(1) x20cm sıklığında 14 m 2 lik açık parsellere şaşırtılmıştır. Taban gübresi de dahil üç kez gübreleme yapılmış ve toplam 18 N kg/da gübre uygulanmıştır. Mevsim yağışları dikkate alınarak toplam üç kez sulama yapılmıştır. Araştırmada çeşitlerin ekim zamanı ve yetiştirme tekniklerine göre; olgunlaşma gün sayısı, ilk koçan yüksekliği, bitki boyu, bitki başına koçan sayısı, taze koçan verimi ve hasıl verimi özellikleri incelenmiştir. Taze koçan verimi ve hasıl verimi parsel verimleri üzerinden, diğer özellikler ise her parseldeki 10 ar örnek üzerinden değerlendirilmiştir. İstatistik analizde Mctatc paket programı kullanılmıştır. BULGULAR ve TARTIŞMA Olgunlaşma Gün Sayıları Olgunlaşma gün sayısında iki yılın birlikte analizinde; yıl, ekim zamanı, yetiştirme tekniği, çeşitxyıl, yılxyetiştirme tekniği, çeşitxekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonları önemli olmuştur. Denemedeki çeşit, ekim zamanları ve yetiştirme tekniklerine göre iki yıllık ortalamalarının olgunlaşma gün sayıları Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Denemede kullanılan çeşit, ekim zamanları ve yetiştirme tekniklerine göre iki yılın ortalamalarının olgunlaşma gün sayıları. N. ekim 116.3a 102.6cd 93.0e P. tünel 109.1b 102.3cd 92.6 e F. usulü 105.0c 93.3e 87.5 f 95.2 Ç x E.Z N. ekim 113.3a 101.1a 94.8d P. tünel 109.0b 102.0b 92.0cd F. usulü cd 94.6e 82.6e 93.6 Ç x E.Z Ekim Zamanları Teknikleri 15 Mart 30 Mart 15 Nisan Ort.Y.T. N. ekim a P. tünel b F. usulü c Ort.E.Z a 99.3 b 90.4 c İki yılın birleşik analizinde olgunlaşma gün sayısı çeşidinde gün, çeşidinde ise 99.2 gün olmuş ve aralarında önemli fark çıkmamışştır. Ekim zamanlarında en erken olgunlaşma 90.4 günle 15 Nisan ekiminde, en geç olgunlaşma günle 15 Mart ekiminde, 30 Mart ekimi ise iki yetiştirme tekniğinden önemli derecede farklılık göstererek 99.3 günde olgunlaşma gerçekleştirmiştir. İki yılın birlikte analizinde 94.4 günle en erken olgunlaşma fide usulü yetiştirme tekniğinde, en geç olgunlaşma ise günle normal ekimde gerçekleşmiştir. Plastik tünel yetiştirme tekniğinde olgunlaşma günde gerçekleşerek, diğer yetiştirme teknikleri arasıda yer almıştır. Olgunlaşma gün sayısı yönünden çeşitxekim zamanı (ÇxE.Z), çeşitxyetiştirme tekniği (ÇxY.T) ve ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonları önemsiz bulunmuştur. Çeşitxekimzamanıxyetiştirmetekniği interaksiyonunda en erken olgunlaşma 82.6 günle Jübilee çeşidinin 15 Nisan fide usulü yetiştirme tekniğinde gerçekleşmiş ve diğerlerinden önemli derecede farklılık göstermiştir. En geç olgunlaşma süresi ise günle çeşidinde ve günle Jübilee çeşidinde 15 Mart normal ekimlerde gerçekleşmiştir. Çeşitxekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonlarının diğer olgunlaşma süreleri gün arasında değiştiği kaydedilmiştir. Gençtan ve Uçkesen (2001) nin 4 şeker mısırı çeşidinin I. ürün ve II. ürün denemelerinde olgunlaşma gün sayısı yönünden çeşit, yıl, ekim zamanı, çeşitxyıl, ekim zamanıxçeşit, ekim zamanıxçeşitxyıl interaksiyonunun önemli olduğunu ve ikinci yılda birinci yıldan önemli derecede daha erken olgunlaştığını ifade eden bulguları, araştırmada elde edilen bulguları desteklemektedir. Cesurer (1995) in Kahramanmaraş koşullarında Jübilee ve şeker mısırı çeşitleri arasında çiçeklenme gün sayısı yönünden önemli bir fark bulamamış olması, çalışmamızda olgunlaşma gün sayısı yönünden çeşitler arasında farklılığın önemsiz bulunmasını desteklemektedir. İlk Koçan Yüksekliği İlk koçan yüksekliği yönünden iki yılın birlikte analizinde; çeşitler, yetiştirme teknikleri, çeşitxyetiştirme tekniği, yılxçeşit, yılxekim zamanı, yılxyetiştirme tekniği, yılxçeşitxyetiştirme tekniği, ekim zamanıxyetiştirme tekniği, yılxekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonları önemli olmuştur. Denemede kullanılan çeşit, ekim zamanları ve yetiştirme tekniklerine göre ilk koçan yüksekliğine ait iki yılın ortalamaları Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2 den görüldüğü gibi, ilk koçan yüksekliği çeşidinde 40.5 cm, çeşidinde ise 24.7 cm olarak belirlenmiş ve aralarında önemli fark kaydedilmiştir. Ekim zamanlarına göre ilk koçan yüksekliği cm arasında değişim gösterdiği ve aralarında önemli fark oluşmadığı Tablo 2 den görülmektedir. tekniklerinde ilk koçan yüksekliğinde en yüksek değer 36.3 cm ile plastik tünel ekiminden, en düşük değer ise 28.9 cm ile normal ekimden elde edilmiştir. Fide usulü yetiştirmede ilk koçan yüksekliği 32.6 cm ile iki yetiştirme tekniği arasında bir geçiş grubunu oluşturmuştur. Çeşitxyetiştirme tekniği (ÇxT.T) interaksiyonuna göre en fazla ilk koçan yüksekliği 45.5 cm ile çeşidinde plastik tünel ekiminde görülmüş ve onu 41.1 cm ile çeşidinin fide usulü yetiştirme tekniği izlemiş ve aralarında önemli fark bulunmamıştır.

3 KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi 8(1) KSU Journal of Science and Engineering 8(1)-2005 Tablo 2. Denemede kullanılan çeşit, ekim zamanları ve yetiştirme tekniklerine göre ilk koçan yüksekliğine ait iki yılın ortalamaları. Teknikleri 15 Mart 30 Mart 15 ÇxY.T Nisan N. ekim b P. tünel a F. usulü a Ç x E.Z a N. ekim c P. tünel c F. usulü c Ç x E.Z b Ekim Zamanları Teknikleri 15 Mart 30 Mart 15 Nisan Ort.Y.T N. ekim 24.25d 31.60abc 30.91bc 28.9b P. tünel 38.17a 37.08ab 33.82abc 36.3a F. usulü 36.32abc 29.36ab 32.33abc 32.6ab Ort.E.Z İlk koçan yüksekliğinde çeşidinin normal ekimle interaksiyonu, plastik tünel ve fide usulü yetiştirme tekniği interaksiyonlarından önemli derecede fark oluşturarak 35.0 cm yüksekliğe sahip olmuştur. En az ilk koçan yüksekliği ise 22.7 cm ile çeşidinin normal ekim interaksiyonundan elde edilmiş, onu sırasıyla 24.2 cm ile fide usulü yetiştirme, 27.1 cm ile cm plastik tünel yetiştirme tekniği interaksiyonları izlemiş ve aralarında önemli fark olmadığı tespit edilmiştir. İlk koçan yüksekliği yönünden çeşitxekim zamanı(çxe.z) ve çeşitxekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonu önemsiz bulunmuştur. İlk koçan yüksekliğinin çeşitxyetiştirme tekniği interaksiyonuna ait grafik Şekil 1 de sunulmuştur. Çeşitxyetiştirme tekniği interaksiyonunda çeşidinin ilk koçan yüksekliğinin normal ekimine göre plastik tünel yetiştiriciliğinde önemli artış gösterdiği, çeşidinin ise aynı artışı göstermediği Şekil 1 de görülmektedir. Grafikten de görüldüğü gibi ilk koçan yüksekliği yönünden çeşidi yetiştirme tekniklerinden çok etkilenmemiştir. cm Şekil 1. İlk koçan yüksekliğinin çeşitxyetiştirme tekniği interaksiyonu. Tablo 2 den görüldüğü gibi, ilk koçan yüksekliğinin ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonunun da en yüksek değer cm ile 15 Mart plastik tünel yetiştirme tekniğinden elde edilmiştir. En düşük ilk koçan yüksekliği ise cm ile 15 Mart normal ekimde görülmüştür. Diğer ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonunda ilk koçan yüksekliği cm değerleri arasında değişmiştir. İlk koçan yüksekliğinin ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonuna ait grafik Şekil 2 de verilmiştir. Ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonun da uygulanan üç ekim zamanında da en fazla ilk koçan yüksekliğinin plastik tünel yetiştirme tekniğinde gerçekleştiği Şekil 2 den görülmektedir. Grafikten de görüldüğü gibi, normal ekim tekniğinde 15 Mart ekiminin en düşük ilk koçan yüksekliğini gerçekleştirdiği, fakat plastik tünel ve fide usulü yetiştirme tekniğinde ise 15 Mart ekimi, diğer ekim zamanlarına göre daha uzun ilk koçan yüksekliğine sahip olarak avantajlı durumu oluşturduğu belirlenmiştir. 30 Martta yapılan ekimlerde yetiştirme teknikleri ilk koçan yüksekliğine çok etkili olurken, 15 Nisan yapılan ekimlere o derece etkili olmamıştır. Turgut ve Balcı (2001) nın 4 şeker mısırı ve 4 ekim zamanı ile yaptıkları çalışmada, ekim zamanı geciktikçe ilk koçan yüksekliğinin arttığını, ve iki yıllık ortalamalara göre ekim zamanlarının önemli olduğunu belirten bulguları bizim bulgularımızla ters düşerken, Uğurlar (1987) ın şeker mısırına uyguladığı 4 farklı ekim zamanının ilk koçan yüksekliğine etkisinin

4 KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi 8(1) KSU Journal of Science and Engineering 8(1)-2005 önemsiz olduğunu belirtmesi ise yapılan çalışmayı desteklemektedir. Turgut ve Balcı (2001) nın çeşidinin diğer çeşitlerden daha yüksek ilk koçan cm yüksekliğine sahip olduğunu ifade eden bulgusu da yapılan çalışma bulgularını desteklemektedir. 15.Mar 30.Mar 15.Nis 23 Şekil 2. İlk koçan yüksekliğinin ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonu. Bitki Boyu Bitki boyunda iki yılın birlikte analizinde; yıl, çeşit, yetiştirme teknikleri, yılxekim zamanı, yılxyetiştirme tekniği, yılxekim zamanıxyetiştirme tekniği, çeşitxekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonları önemli olmuştur. Denemede kullanılan çeşit, ekim zamanları ve yetiştirme tekniklerine göre bitki boyuna ait iki yılın ortalamaları Tablo 3 de verilmiştir. Tablo 3. Denemede kullanılan çeşit, ekim zamanları ve yetiştirme tekniklerine göre bitki boyuna ait iki yılın ortalamaları N. ekim 112.4d-g 124.6bd 117.3def P. tünel 133.7ab 129.8bc 119.8cde F. usulü 144.5a 124.0bd 123.4bcd Ç x E.Z a N. ekim 101.6g 117.9c-f 108.9efg P. tünel 133.2ab 112.7d-g 107.1fg F. usulü 121.9bd 124.4bd 113.6d-f Ç x E.Z b Ekim Zamanları Teknikleri 15 Mart 30 Mart 15 Nisan Ort.Y.T N. ekim 107.1c 121.3b 112.7bc 113.6b P. tünel 133.5a 121.3b 113.5bc 122.7a F. usulü 133.2a 124.2ab 118.6bc 125.3a Ort.E.Z Tablo 3 den görüldüğü gibi, iki yılın birleştirilmiş analiz sonucunda bitki boyu ortalaması çeşidinde cm ve Jübilee çeşidinde cm olarak tespit edilmiştir. Bitki boyu yönünden ve Jubile çeşitleri birbirlerinden önemli derecede farklılık oluşturmuştur. Ekim zamanlarına göre bitki boyları cm arasında değişim göstermiş ve istatistiki olarak önemli fark oluşturmamıştır tekniklerinde en yüksek bitki boyu cm ile fide usulü ekimde gerçekleşmiş, onu cm ile plastik tünel ekimi izlemiş ve kendi aralarında önemli farklılık oluşturmamıştır. En düşük bitki boyu ise cm ile normal ekimde gerçekleşmiş ve diğerlerinden önemli derecede farklılık göstermiştir. Bitki boyu yönünden çeşitxekim zamanı(çxe.z) ve çeşitxyetiştirme tekniği (ÇxY.T) interaksiyonu önemsiz, çeşitxekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonu önemli bulunmuştur. Çeşitxekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonunda en düşük bitki boyu cm ile çeşidinde 15 Mart normal ekiminde ve en yüksek bitki boyu ise cm ile çeşidinde 15 Mart fide usulü yetiştirme tekniğinde kaydedilmiştir. Çeşitlerin diğer ekim zamanı ve yetiştirme tekniği göre bitki boyları cm arasında değişmiştir. Ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonunda ise en yüksek bitki boyu 15 Martta cm ile plastik tünel ve cm ile fide usulü yetiştirme tekniğinde kaydedilmiştir. En düşük bitki boyu ise cm ile yine 15 Martta normal ekimde tespit edilmiştir. Diğer ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonunda bitki boyları cm arasında değişmiştir. Bitki boyunun ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonuna ait grafik Şekil 3 de sunulmuştur. Şekil 3 den ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonuna göre 15 Martta normal ekim yapılması halinde bitki boyu kısa, plastik tünel veya fide usulü yetiştiriciliğin yapılması halinde bitki boyunun uzun olacağı görülmektedir. 30 Mart ve 15 Nisan ekimlerinde

5 KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi 8(1) KSU Journal of Science and Engineering 8(1)-2005 yetiştirme tekniklerinin uygulamasının bitki boyunu çok fazla etkilemediği Şekil 3 den görülmektedir. Bitki boyu yönünden çeşitlerin önemli olduğunu belirten Turgut ve Balcı (2001) nın çalışmamızı desteklerken, ekim zamanlarının önemli olduğunu ve ekim zamanı geciktikçe bitki boyunu uzadığını belirten bulgusu araştırma bulgularımıza ters düşmektedir. Cesurer (1995) in bitki boyu yönünden çeşitlerin önemli, ekim zamanlarının önemsiz olduğunu belirten bulgusu yapılan çalışmayı desteklemektedir. En uzun bitki boyu Cesurer (1995), Özel ve Tansı (1994) nın çalışmalarında da çeşidinde tespit edilmiştir. Yapılan çalışmada da çeşidi çeşidinden daha uzun boya sahip olmuştur. cm Mar 30.Mar 15.Nis Şekil 3. Bitki boyunun ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonu. Bitki Başına Koçan Sayısı Bitki başına koçan sayısı yönünden iki yılın birlikte analizinde; çeşitler, ekim zamanları, yetiştirme teknikleri, yılxçeşit, yılxekim zamanı, ekim zamanıx yetiştirmetekniği, yılxekim zamanıxyetiştirme tekniği, interaksiyonları önemli olmuştur. Denemede kullanılan çeşit, ekim zamanları ve yetiştirme tekniklerine göre bitki başına koçan sayısına ait iki yılın ortalamaları Tablo 4 de verilmiştir. İki yılın birleştirilmiş istatistiki analizleri sonucunda bitki başına koçan sayısı çeşidinde 1.0 adet ve çeşidinde 1.3 adet olarak kaydedilmiştir. Koçan sayısı yönünden ve çeşitleri birbirlerinden önemli derecede farklılık göstermiştir. Ekim zamanları içinde bitki başına koçan sayısı en az 1.0 adet ile 15 Nisan ekiminde ve 1.1 adet de 30 Mart ekiminde kaydedilmiş ve kendi aralarında önemli fark oluşmamıştır. En fazla bitki başına koçan sayısı 1.3 adet ile 15 Mart ekiminde tespit edilmiş ve diğerlerinden önemli derecede farklılık oluşturmuştur. tekniklerinde en fazla bitki başına koçan sayısı 1.2 adet ile normal ve fide usulü ekimde tespit edilmiştir. En az bitki başına koçan sayısı ise 1.0 adet ile plastik tünel ekiminde kaydedilmiştir. Bitki başına koçan sayısı yönünden plastik tünel yetiştirme tekniği diğerlerinden önemli derecede farklılık göstermiştir. Bitki başına koçan sayısı yönünden çeşitxekim zamanı(çxe.z), çeşitxyetiştirme tekniği (ÇxY.T) ve çeşitxekimzamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonları etkisi önemsiz bulunmuştur. Ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonunda en az bitki başına koçan sayısı 0.9 adet ile 30 Mart ve 15 Nisan ekiminde plastik tünel yetiştiriciliğinde görülmüştür. Bitki başına en fazla koçan ise 1.4 adet ile 15 Mart normal ekim ve 30 Mart fide usulü yetiştirme tekniklerinden elde edilmiştir. Diğer ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonundaki bitki başına koçan sayısı adet arasında değişmiştir. Bitki başına koçan sayısının ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonu grafiği Şekil 4 de sunulmuştur. Tablo 4. Denemede kullanılan çeşit, ekim zamanları ve yetiştirme tekniklerine göre bitki başına koçan sayısına ait iki yılın ortalamaları. N. ekim P. tünel F. usulü Ç x E.Z b N. ekim P. tünel F. usulü Ç x E.Z a Ekim Zamanları Teknikleri 15 Mart 30 Mart 15 Nisan Ort.Y.T. N. ekim 1.4a 1.1cd 1.0cd 1.2a P. tünel 1.3ab 0.9d 0.9d 1.0b F. usulü 1.2abc 1.4a 1.1bcd 1.2a Ort.E.Z. 1.3a 1.1b 1.0b

6 KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi 8(1) KSU Journal of Science and Engineering 8(1)-2005 adet 1,5 15.Mar 30.Mar 15.Nis 1,4 1,3 1,2 1,1 1 0,9 0,8 Şekil 4. Bitki başına koçan sayısının ekim zamanıxyetiştirme tekniğine interaksiyonu. Ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonunda en fazla bitki başına koçan sayısı 15 Marttaki normal ekim tekniğinden elde edileceğini, 15 Martta plastik tünel veya fide usulü yetiştirme tekniğinin uygulanması bitki başına koçan sayısına olumsuz etkide bulunduğu Şekil 4 den görülmektedir. Grafikten de görüldüğü gibi, 30 Mart ve 15 Nisan ekimlerinde fide usulü yetiştirme tekniği aynı tarihteki diğer uygulanan yetiştirme tekniklerinden, daha fazla bitki başına koçan sayısına sahip olmuştur. 15 Mart ekiminde uygulanan yetiştirme tekniklerinin bitki başına koçan sayısı yönünden kendi aralarında önemli farklılık oluşturmamıştır. Cesurer (1995), Turgut ve Balcı (2001) ın bulgularında bitki başına koçan sayısı yönünden ekim zamanları ve çeşitler arasındaki farklılığın önemli bulunması araştırmadaki bitki başına koçan sayısı yönünden, ekim zamanları ve çeşitler arasındaki farklılığın önemli bulunmasını desteklemektedir. Taze Koçan Verimi Taze koçan veriminde iki yılın birlikte analizinde yetiştirme tekniği, ekim zamanıxyetiştirme tekniği, interaksiyonu önemlidir. Denemedeki çeşit, ekim zamanı ve yetiştirme tekniklerine göre taze koçan verimlerinde iki yıl ortalamaları Tablo 5 dedir. İki yılın analizinde çeşidinde kg/da, çeşidinde ise kg/da taze koçan elde edilmiş ve aralarında önemli fark kaydedilmemiştir. Ekim zamanlarında taze koçan verimi kg/da arasında değişmiş ve aralarında önemli fark kaydedilmemiştir. İki yılın birleştirilmiş analiz sonucunda, yetiştirme tekniklerinde en fazla koçan verimi ise 994 kg/da ile fide usulü ekim, en az koçan verimi kg/da normal ekimde gerçekleşmiştir. Plastik tünel yetiştiriciliğinde kg/da taze koçan verimi elde edilmiştir. Taze koçan verimi bakımından üç yetiştirme tekniği de birbirinden önemli derecede farklı taze koçan verimine sahip olmuştur. Taze koçan verimine çeşitxekim zamanıxyetiştirme tekniği, çeşitxekim zamanı(çxe.z) ve çeşitxyetiştirme tekniği (ÇxY.T) interaksiyonlarının etkisi önemsiz olmuştur. Tablo 5. Denemede kullanılan çeşit, ekim zamanları ve yetiştirme tekniklerine göre taze koçan verimlerine ait iki yılın ortalamaları. N. ekim P. tünel F. usulü Ç x E.Z N. ekim P. tünel F. usulü Ç x E.Z Ekim Zamanları Teknikleri 15 Mart 30 Mart 15 Nisan Ort.Y.T. N. ekim 466.2f 813.6cd 616.3ef 632.0c P. tünel 859.8bc 850.1bc 667.8de 792.5b F. usulü a 816.4bcd 976.2ab 944.0a Ort.E.Z Ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonunda en yüksek taze koçan verimi ise kg/da ile 15 Mart fide usulü yetiştirme tekniğinde, en düşük koçan verimi kg/da ile 15 Mart normal ekim yetiştirme tekniği interaksiyonundan elde edilmiştir. Diğer ekim zamanı ve yetiştirme tekniklerine göre taze koçan verimi kg/da arasında değişim göstermiştir. Taze koçan verimi yönünden ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonu önemli farklılık göstermiştir. Taze koçan veriminin ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonuna ait grafik Şekil 5 de sunulmaktadır.

7 KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi 8(1) KSU Journal of Science and Engineering 8(1)-2005 kg/da Mar 30.Mar 15.Nis Şekil 5. Taze koçan veriminin ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonu. Ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonunda 15 Martta uygulanan yetiştirme teknikleri taze koçan verimini çok etkilendiği ve en yüksek taze koçan veriminin fide usulü yetiştirme tekniğinde gerçekleştirdiği Şekil 5 de görülmektedir. Grafikten de görüldüğü gibi 30 Martta yapılan ekimlerde yetiştirme tekniklerinin taze koçan verimine etkisi çok az olmuştur. 15 Nisanda normal ekim ve plastik tünel yetiştirme tekniğinin yerine fide usulü yetiştirme tekniğinin kullanılması taze koçan verimini artıracaktır. Sezer (1999) sekiz şeker mısırı çeşidinin ana ürün olarak Çarşamba ovasına uyumunu araştırdıkları çalışmada taze koçan verimi kg/da olarak değişmiştir. Çalışmamızda ise dekarda taze koçan verimi kg/da arasında olmuştur. Sezer in bulgularındaki dekarda taze koçan verimi ile yapılan çalışmadaki taze koçan verimi arasındaki farklılık çeşit, iklim, yetiştirme teknikleri, ekim zamanları, çevre şartlarından kaynaklanmaktadır. Hasıl Verim (Sap+Yaprak) Hasıl verim yönünden iki yılın birlikte analizinde çeşitler, yetiştirme teknikleri, çeşitxekim zamanı, çeşitxyetiştirme tekniği, ekim zamanıxyetiştirme tekniği, çeşitxekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonları önemli olmuştur. Denemede kullanılan çeşit, ekim zamanları ve yetiştirme tekniklerine göre hasıl verime ait iki yılın ortalamaları Tablo 6 da verilmiştir. İki yılın birleştirilmiş analiz sonucunda, çeşidinde kg/da ve çeşidinde kg/da hasıl verim elde edilmiştir. Çeşitler arasındaki farklılık önemli bulunmuştur. Ekim zamanlarına göre hasıl verim kg/da arasında değiştiği ve ekim zamanları arasında farklılığın önemsiz olduğu kaydedilmemiştir. tekniklerinde en fazla hasıl verim ise kg/da ile fide usulü yetiştiriciliğinden ve en az hasıl verim kg/da normal ekimden elde edilmiştir. Hasıl verim yönünden normal ekim tekniği, plastik tünel ve fide usulu ekim tekniğinden önemli derecede farklılık oluşturmuştur. Plastik tünel yetiştiriciliğinden kg/da hasıl verim sağlanmış ve fide usulü yetiştiriciliğiyle aralarındaki fark önemsiz bulunmuştur. Tablo 6. Denemede kullanılan çeşit ekim zamanları ve yetiştirme tekniklerine göre hasıl verime ait ortalama değerler. N. ekim d ab abc b P. tünel a a ac a F. usulü a abc a a Ç x E.Z b a ab a N. ekim c ab ac ab P. tünel a bc ac ab F. usulü a ac ac a Ç x E.Z ab ab ab b Ekim Zamanları Teknikleri 15 Mart 30 Mart 15 Nisan Ort.Y.T. N. ekim d ab b b P. tünel a ab b a F. usulü a cb ab a Ort.E.Z İki yılın birleştirilmiş analiz sonucunda çeşitxekim zamanı(çxe.z) interaksiyonunda en fazla hasıl verim kg/da ile çeşidinde 30 Mart ekiminde ve en az hasıl verim ise kg/da ile çeşidinde 30 Mart ekiminde kaydedilmiştir. Çeşitxekim zamanı interaksiyonundaki diğer hasıl verim değerleri kg/da arasında değişim göstererek, kendi aralarında önemli fark oluşturmamış, en düşük ve en yüksek değerler arasında bir geçiş grubunu

8 KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi 8(1) KSU Journal of Science and Engineering 8(1)-2005 oluşturmuştur. Hasıl verimin çeşitxekim zamanı interaksiyonuna ait grafik Şekil 6 da sunulmuştur. Şekil 6 dan, şeker mısırı çeşidinde ekim zamanının 30 Martta kadar geciktirilmesi hasıl verimi artırırken, ondan önceki ve sonraki ekimlerde ise hasıl verimin düştüğü görülmektedir. Grafikten de görüldüğü gibi, çeşidinde 15 Marttan sonra yapılan ekimlerde ise hasıl verim düşmüştür. kg/da Mart 30 Mart 15 Nisan Şekil 6. Hasıl verimin çeşitxekim zamanı interaksiyonu. Tablo 6 dan görüldüğü gibi, çeşitxyetiştirme tekniği interaksiyonunda en fazla hasıl verim ise kg/da ile çeşidinde plastik tünel yetiştiriciliğinde ve en az hasıl verim kg/da ile çeşidinde normal ekiminde gerçekleşmiş ve aralarında önemli farklılık oluşmuştur. Hasıl verim yönünden çeşidinin plastik tünel, fide usulü ve çeşidinin fide usulu yetişme tekniği (ÇxY.T) interaksiyonları kendi aralarında önemli farklılık oluşmamıştır. çeşidinin normal ekim ve plastik tünel ekim teknikleri interaksiyonu kendi aralarında fark oluşturmamış, fakat çeşidinin normal ekimi ile çeşidinin plastik tünel, fide usulü ve çeşidinin fide usulü yetişme tekniği (ÇxY.T) interaksiyonları arasında geçiş grubunu oluşturmuştur. Diğer çeşitxyetişme tekniği interaksiyonlarındaki hasıl verim kg/da arasında değişmiştir. çeşidinin normal ve plastik tünel ekimi kendi arasında önemli fark oluşturmamış, fakat kendi aralarında önemli fark oluşturmayan çeşidinin plastik tünel, fide usulü ve çeşidinin fide usulü yetiştiriciliği ile çeşidinin normal ekimi arasında bir geçiş grubunu oluşturmuştur. Hasıl verimin çeşitxyetiştirme tekniği interaksiyonuna ait grafik Şekil 7 de verilmiştir. kg/da Şekil 7. Hasıl verimin çeşitxyetiştirme tekniği interaksiyonu.

9 KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi 8(1) KSU Journal of Science and Engineering 8(1)-2005 Çeşitxyetiştirme tekniği interaksiyonunun normal ekim tekniğinde çeşidinin hasıl veriminin çeşidinden çok az farklılık olduğu, fakat plastik tünel ekiminde ise çeşidinin en yüksek değere ulaştığı Şekil 7 den görülmektedir. Grafikten de görüldüğü gibi çeşidinin hasıl verimini artırmada yetiştirme tekniklerinin etkisi çok az etkili olmakla birlikte, en yüksek verim fide usulü yetiştirme tekniğinde gerçekleşmiştir. İki yılın birleştirilmiş analiz sonucunda ki çeşitxekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonunda en fazla hasıl verim kg/da ile çeşidinde 15 Mart fide usulü yetiştiriciliğinde ve en az hasıl verim ise kg/da ile çeşidinde 15 Mart normal ekiminde kaydedilmiştir. Çeşitlerin diğer ekim zamanlarına ve yetiştirme tekniklerine göre hasıl verimleri kg/da arasında değişmiştir. Tablo 6 dan görüldüğü gibi, ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonunda en yüksek hasıl verim kg/da fide usulü ve en düşük ise kg/da ile normal ekim tekniklerinin 15 Mart ekimlerinden elde edilmiştir. Ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonunun 15 Marttaki plastik tünel ve fide usulü ekim teknikler arasında, 30 Marttaki normal ekim ve plastik tünel ekim teknikleri arasında ve 15 Nisandaki normal ekim, plastik tünel ekim teknikleri arasında öneli farklılık oluşmamıştır. Hasıl verimin ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonuna ait grafik Şekil 8 de verilmiştir kg/da Mar 30.Mar 15.Nis N. ekim P. tünel F. usulü Şekil 8. Hasıl verimin ekim zamanıxyetiştirme tekniği interaksiyonu. Şekil 8 den hasıl verim yönünden 15 Mart ekiminde normal ekim tekniğinden plastik tünel ve fide usulü ekim tekniğine doğru bir artış, 30 Mart ekiminde de normal ekim tekniğinden plastik tünel ve fide usulü ekim tekniğine doğru bir azalış olduğu görülmektedir. 15 Nisan ekiminde uygulanan ekim tekniklerinin hasıl verim yönünden kendi aralarında önemli fark oluşturmadığı kaydedilmiştir. Ak ve Doğan (1997) Bursa koşullarında 4 hibrit mısır çeşitleriyle yaptıkları çalışmada hasıl verim kg/da arasında, Konak (1994) TTM-815 melez mısırında 5 bitki sıklığı uyguladığı denemede hasıl verimi kg/da arasında tespit etmişlerdir. Yapılan çalışmada hasıl verim kg/da arasında değişmiştir. Ak ve Doğan (1997) ve Konak (1994) bulguları ile araştırma bulgularımız arasında fark oluşmasının en önemli nedeni, araştırmada elde edilen hasıl verimde koçanlar yoktur. Hasıl verim koçanın dışındaki yeşil aksamdan oluşmaktadır. Şeker mısırında koçan alındıktan sonra kalan aksamın başlangıç materyalinin % civarında olduğunu Vicent ve ark. (2001) belirtmiştir. Şeker mısırında hasıl verimin düşük olmasının diğer bir nedeni de şeker mısırı tane mısırı ve silaj mısırına göre daha kısa boylu ve daha az yeşil aksam oluşturmasından kaynaklanmaktadır. Ayrıca şeker mısırında amaç taze koçan elde etmek olduğundan silaj mısırdan 2/3 oranında daha seyrek ekilmektedir. SONUÇ Araştırmada kullanılan ve şeker mısırı çeşitlerinde erken pazara arz etmek gerektiğinde fide usulü ve plastik tünel yetiştiriciliği, ekim tarihinde geç kalınması ve hava sıcaklığının yeterli olması durumunda normal ekim tercih edilmelidir. Şeker mısırı çeşitlerinde erken olgunlaşma ve taze koçan verimi dikkate alındığında, iki çeşidin de uygun olduğu, fakat hasıl verim dikkate alındığında ise çeşidinin daha uygun olduğu belirlenmiştir. Bitki başına koçan sayısı yönünden 15 Mart ekiminin ve çeşidinin avantajlı olduğu, taze koçan ve hasıl verim göz önünde bulundurulduğunda ise ekim zamanlarının önemsiz olduğu görülmüştür. Şeker mısırının sadece taze tüketim amaçlı değil, aynı zamanda hayvanlar için kaba yem olarak değerlendirilebileceği de dikkate alınarak, iki amaçlı yetiştirilmesinin daha uygun olacağı önerilmektedir.

10 KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi 8(1) KSU Journal of Science and Engineering 8(1)-2005 KAYNAKLAR Ak, İ., Doğan, R Bursa Bölgesinde Yetiştirilen Bazı Mısır Çeşitlerinin Verim Özellikleri ve Silaj Kalitelerinin Belirlenmesi. Türkiye Birinci Silaj Kongresi Bursa. Cesurer, L Kahramanmaraş Koşullarında Ekim Zamanı ve Ekim Sıklığının Şeker Mısırında Taze Koçan Verimine ve Diğer Bazı Tarımsal ve Bitkisel Özelliklere Etkisi. Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi. No : 329. Adana. Gençtan, T., Uçkesen, B Tekirdağ Koşullarında Ana Ürün ve İkinci Ürün Olarak Şeker Mısırı (Zea mays saccharata start) Olanaklarının Belirlenmesi. Türkiye 4. Tarla Bitkileri Kongresi, Tahıllar ve Yemeklik Dane Baklagiller (I) Tekirdağ. Karabulut, A Yem Bilgisi ve Teknolojisi, U.Ü. Ziraat Fakültesi, Ders Notları No: 67, Bursa. Kırtok, Y Mısır Üretimi ve Kullanımı. Kocaoluk Yayıncılık Sanayi ve Ticaret Ltd. Şirketi. S İstanbul. Konak, C Mısırın Silajlık Verim ve Kalitesine Bitki Sıklığının Etkisi. 1.Tarla Bitkileri Kongresi, S: , İzmir. Özel, R., Tansı, V Çukurova Koşullarında İki Şeker Mısır Çeşidinde Şaşırtmanın ve Farklı Ekim Zamanlarının Verim ve Diğer Bazı Özelliklere Etkisi. 1. Tarla Bitkileri Kongresi, s: İzmir. Sezer, İ Çarşamba Ovasında Ana Ürün Olarak Yetiştirilebilecek, Şeker Mısırı Çeşitlerinin (Zea mays L. saccharata) Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Türkiye 3. Tarla Bitkileri Kongresi. Genel ve Tahıllar, Cilt 1: Adana. Turgut, İ.,Balcı, A Bursa Koşullarında Değişik Ekim Zamanlarının Şeker Mısırı(Zea mays saccharata start) Çeşitlerinin Taze Koçan Verimi ile Verim Öğeleri Üzerine Etkileri, Türkiye 4. Tarla Bitkileri Kongresi, Tahıllar ve Yemeklik Tane Baklagiller (I) Tekirdağ Uğurlar, F Çukurova Koşullarında Şeker Mısır da (Zea mays L. saccharata) Ekim Zamanı ve Bitki Sıklığının Taze Koçan ve Silaj Verimi ile Bazı Tarımsal Karakterlere Etkisi Üzerinde Bir Araştırma. Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, No:239. Adana. Fritz, V.A., Randall, G.W., Rosen, C.J Characterization and Utilization of Nitrogen Contained in Sweet Corn silage Waste. Agronomy J. 93: Yılmaz, O Hayvancılığımızın Geri Kalma Sebepleri ve Çözüm Yolları. Ziraat Mühendisliği Dergisi, Ankara, 333,