ÇALIŞMA ORTAMI. Dünyanın Bütün Irmakları. İş Sağlığı ve Güvenliğinde Yanıltıcı Sayılar. Büyüteç: Bakanlıkların Yeniden Örgütlenmesi.

Transkript

1 ÇALIŞMA ORTAMI ISSN İki Ayda Bir Çıkar / Sayı : 118 Dünyanın Bütün Irmakarı İş Sağığı ve Güveniğinde Yanıtıcı Sayıar Büyüteç: Bakanıkarın Yeniden Örgütenmesi Mardin Yaz Okuu Çağrımız Şu: Gençer, Duyarıığınızı Yitirmeyin İki Dakika Düşün: Tehikeyi Tanıyaım İmaatı Tamamanan Makina ve Tesisatın Kamyona (TIR) Yükenmesi Dama Bir Kitap Bir Sergi: Grizu (4.Cit) Eyü - Ekim 2011 İŞÇİ SAĞLIĞI İŞ GÜVENLİĞİ ERGONOMİ İŞ HİJYENİ ÇEVRE TOPLUM ÖRGÜTÇÜLÜĞÜ ÇOCUK EMEĞİ KADIN SOSYAL POLİTİKA NÜFUS SOSYAL HEKİMLİK Çaışan Çocukara Vefa Borcu nuzu Ödemek İster misiniz? ıı Y. 29 Yıı n ü ü n ın 19. s ü t n nsti rtamı E ek O 1 Fiş ışma Ça

2 Topum Dünyanın Bütün Irmakarı (*) Erdoğan BOZBAY Biiyorum. Çevre Üzerine sayısız haber, makae, araştırma okudunuz, begese, kısa, uzun metraj fimer izediniz. İstedim ki, çevre denen hassas değere ben de müzike bezenmiş bir öyküye destek vereyim. Hem de gerçek bir yaşanmışık öyküsüye. Duyduğumda beni bir hayi sarsan öykümüz biraz uzakardan, Amanya dan. Anadou toprakarında başayıp, Amanya da süren çarpıcı, bir o kadar da etkietici yaşam öyküsüdür bu. Kahramanımız bu toprakarın insanı. Adı İbrahim. Urfaı İbrahim. Denizden hayi uzak bir yererde doğup büyümesine rağmen İbrahim, ik oku sıraarında Jues Verne nin Denizer Atında Fersah ı ie tanışır. Oay nası omuştur. Dünyasını değiştirecek bu kitabı eine kim tutuşturmuştur biinmez. Deniz tutkusu öyesine önüne (*) Bir gazete haberinden esinenerek. geçimez bir ha aır ki İbrahim de sormayın. Eine geçen ik şansı değerendirir, kendisini Amanya nın Hamburg kentinde buur. Bumasına buur ama kader onun denizci omasını istemez. Urfaı İbrahim, deniz diye diye yanıp tutuşmasına rağmen, sert bir rüzgar onu kıyıdan içerere doğru sürüker. Bir de bakar ki Pineberg kasabasında fırın işçisi omuştur. Un, hamur kokuarının birbirine karıştığı sıcak fırın aazı yetmiyormuş gibi ustası Schwake nin süreki dinediği ve hiç hoşanmadığı, kuakarını tırmaayan müziğe de katanmak zorundadır. Bir gün ustasına dinediği müziğin ne oduğunu sorduğunda kasik müzik yanıtını aır. Yıarca memeketinde dinedikerine hiç mi hiç benzemeyen bu müziği zamana, daha bir kuak vererek dinemeye başar. Hee bir gün dinediği bir parça onu öyesine etkier ki, yüreğinin dağandığını, farkında omadan gözyaşarını tutamadığını hisseder. Müzik bitince ne oduğunu anamaya çaışsa da ne Smetana kamıştır akında, ne de Modau. Ayar sonra vatan özeminin katanımaz ağırığı atındayken radyoda yine aynı müziğin yayınandığı kuağına çaınır. Çok heyecananmış, yüreği ağzına geeyazmıştır. Hemen kağıda kaeme sarıır, besteciye parçanın adını yazmak için bekemeye koyuur. Müziğin notaarının peşinde sürükenirken fırında unuttuğu sekiz tepsi sandviç, işinin sonu our. Ama umurunda bie değidir. O dinediği müziğin büyüsüne kapımıştır bir kere. Günerce aramasına rağmen bidiği yarım yamaak Amancası, bu müziğin kasetine uaşmasına yetmemiştir. Oayın üzerinden güner, ayar geçer. Bir gün, damararında kan yerine Modau Irmağı nın akmasına neden oan eski ustası Schwake nin teefonuya irkiir. Hoş beşin ardından ustası, kendisinin de işten ayrıdığını, bir yakınıya birikte fırın açacakarını, onu da araarında görmeyi çok istediğini ietir. Ortakık tekifine çok şaşıran İbrahim, teşekkürün ardından, Yanız benim bir arzum var. Smetana yı bumadan hiçbir yere geemem. Diye kestirip atar. Şaşırma sırası bu kez ustasındadır. Kendisini biraz toparar toparamaz ağzından şu sözcüker döküür. Sen onu biraz zor buursun. Çünkü Smetana yüz sene önce ödü. Mezarını ziyaret etmen için de çok uzak. Sen hemen ge. Ben sana Modau Irmağı nın kasetini buurum. Bir de kasetçaar aırım. Bo bo dinersin. Şimdierde, Amanya nın küçücük bir kasabasındaki Modau Fırını (Beckerei Madou) nın bacasından kurabiye kokuarının yanı sıra, Smetana nın Vatanım Senfonik Şiiri nin notaarı birbirine doanıp, masmavi gökyüzüne yükseerek buutara karışmakta, tüm dünyayı barış, dostuk, kardeşik duyguarıya kucakamaktadır. Düşünüyorum da, dünyanın bütün ırmakarı, dereeri, çayarı birbirine benziyor sanki, aynı diden, aynı renkten akıyor, aynı diden şarkıar besteiyor. Tıpkı bizimkier gibi, Kızıırmak gibi, Fırat gibi, Sakarya gibi, Meriç gibi, Asi gibi Aksi hade, Bohemya ormanarından doğan Modau Irmağı (Modava), Smetana nın gizemi notaarı eşiğinde bizim Urfaı İbrahim i böyesine etkier, kendinden geçirir, yaşamakta oduğu Amanya ardan kucakayıverdiği gibi, doğduğu Anadou toprakarındaki ırmakardan herhangi birinin kıyıcığına bırakıverir miydi hiç! Ne yapımaı? 1. İşyerinde iş izin ve yüksekte çaısma izin sistemi uyguanmaıdır. 2. Mevcut risk değerendirmesinde, tanımanan iş için risk değerendirimesinin yapııp yapımadığı kontro edimei, risk değerendirmesi yapımamış ise bu iş için risker değerendirimei ve öngörüen önemer adırtımaıdır. 3. Kamyon üzerine çıkan işçinin (yüksekte çaışabimesi için) sağık raporu omaı (son bir yı içinde sağık kontroünün oduğuna dair raporu): Aşağıdaki insan faktörerini gösteren kişiere yüksekte çaışmasına izin verimez: Tekrarayan baş dönmesi Epiepsi/ Sara Psikiyatrik durum (yüksekik korkusu dahi) Kapte sağık sorunu Ciddi akciğer sağığı sorunu Ako ve uyuşturucu sorunu Önemi hasar görmüş ekem fonksiyonarı Makine kuanımamasını öneren iaçar Tekraranan disipin sorunarı tekrarı. 4. İşçi ye yüksekte çaışma da iş sağığı ve güveniği eğitimi verimeidir. 5. İşçi paraşüt tipi emniyet kemeri (emniyet kemerinin bağanabieceği hayat ipi 1360 Kg ağırığı çekebiecek güçte- önceden uygun yere takımaı ör: vincin kancasına), baret, güvenik gözüğü, montajcı ediveni ve kaymaz tabanı iş güveniği ayakkabısı kuanmaıdır. 6. Kamyon kasasına tırmanacak işçinin parmakarında yüzük, ayans, biekik gibi takıabiecek takı omamaıdır. 7. Araç mutaka takozanmaıdır. 8. Araç üzerine güveni çıkıp inmek için; dayandığı yeri yakaşık cm geçecek uzunukta (1/4 kuraına uygun!), ayak uçarında kaymaya karşı uygun (tırtırı) ayak buunan merdiven vb. kuanımaıdır. 9. Forkift çarpmaarına karşı aracın etrafı emniyete aınmaıdır. 10. Vinç ve kadırma aparatarının (sapan ve zincirerinin) kontro ve testeri yapımaı ve begeendirimeidir. 11. Vinci kuanan operatörün ve isaretçinin, tavanatı vincini güveni kuanımı konusunda eğitim amış (sertifikaandırımış) omaıdır. İKİ DAKİKA DÜŞÜN > Sayfa 23 ün yanıtı 2 ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim 2011

3 İş Sağığı Güveniği İş Sağığı ve Güveniğinde Yanıtıcı Sayıar Mustafa TAŞYÜREK* Resim1 Dağ keçisi ve orta geriim(!) enerji ietim hattı (Foto: Mustafa Taşyürek , Adıyaman-Çeikhan you, Doğanı köyü mevkii) Dağ keçisinin sağ tarafında görüen eektrik direği bir eektrik mühendisine soruduğunda, bir gözü yavruarı ie beraber yayıan (otayan) dağ keçierine hayranıka bakarken, diğer bir gözü ie de eektrik direğini inceedikten sonra; orta geriim (!) enerji ietim hattı diyor. Orta geriim (OG) nedir? denidiğinde ise, ortaıkta farkı farkı rakamar uçuşuyor. Nerede ise her eektrikçiden farkı farkı tanımar aınıyor. Kimi 31,5 kv, kimi 36 kv, kimi de daha yüksek bir değeri OG üst sınırı oarak beiriyor. Bu bir sınav sorusu osa idi, acaba kaç eektrikçi/mühendis bunu doğru yanıtardı. İş sağığı ve güveniği ie igii konuarda, karşıdakiere rakamarı (ezbere) soru oarak yönetmek acaba ne kadar sağıkı? Örneğin: Tehikei geriim, 50 Vot un mu, yoksa 42 Vot un mu üzerindeki geriimerdir? (Bakınız : KUTU 1) İş sağığı ve güveniğinde sayıara farkı bir bakış : Sosya Güvenik Kurumu nun (SGK) 2009 yıı iş kazası istatistikeri inceendiğinde; Kurum a bidirien topam iş kazasının (%13,00) nün kişierin düşmesi sonucu ouştuğu beirtimektedir. Bu iş kazaarından * Kim. Müh., İş Sağığı+İşetme Yönetimi Biim Uzmanı Çaışma Bakanığı Eski İş Güveniği Müfettişi ( ) İş Güveniği Uzmanı (A Sınıfı Sertifikaı) Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Denetim Kuruu Üyesi Resim 2- İşyerinde korkuuğu ve trabzanı omayan bir merdiven. ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim

4 İş Sağığı Güveniği N si (topam iş kazasının %5,83) kişierin yüksek bir yerden (ağaçar, binaar, yapı iskeeeri, merdivener, makinaar, araçar) ve çukur, derin bir yere (hendekere, kuyuara, kazıara, yerdeki çukurara) düşmesi, N i (2009 yıı topam iş kazaarının %7,11) kişierin hemzemin (aynı seviyede) ortamda düşmesiye ouşmuştur. Buradan çıkartıabiecek ders; gerek aynı seviyeden, gerekse yüksekten düşmeer iş kazaarında önemi bir yer tutmaktadır. Bu nedene iş sağığı ve güveniğine ciddi bir şekide önem veren DUPONT gibi önemi firmaarda, merdivenerden inip çıkarken bir ein boş oması ve trabzanarın kuanıması (tutuması) teme iş güveniği kuraarından biri oarak vurguanır. Resim 2 deki işyerinde Merdiveni yapan teknik kadronun tehike değerendirmesi ya da risk agıamasında güvensiz bir durum görümemiş. Benzer görüntüere işyererimizde sıkıka karşıaşımaktadır. Burada iki veya üç basamakı merdivene trabzan yapımasının en önemi nedeni, merdivenden inerken/ çıkarken birkaç defa kaymadan doayı kazaya ramak kama oayının yaşanmasıdır. Bu işyerinde merdiven basamakarına kaydırmaz bant yapıştırıması ve korkuuk-trabzan yapıması en ekonomik önem oarak önerimiş ve uyguanmıştır. Uusarası Çaışma Örgütü nün 1987 yıında yayınadığı İşçi Eğitiminde bir e kitabı oarak kuanımasını önerdiği Güveni ve Sağıkı Çaışma Koşuarı ie igii internet ortamında manua_en.pdf adresinden uaşıabien / indiriebien kitabın 17. Sayfasında, merdiven basamağı sayısı ve korkuuk/trabzan yapıması ie igii önerisinde; üç basamaktan faza oan merdivenerde trabzan buunmasını öngörmektedir (Resim 5). T.C.Çaışma ve Sosya Güvenik Bakanığı İş Sağığı ve Güveniği Gene Müdürüğü nün yayınadığı bu eğitim kıavuzunun, 18. sayfasının bir böümünde (Resim 7) ILO nun kitabının İngiizce baskısında oduğu gibi; üç basamaktan daha faza oan merdivenerde trabzan buunmaıdır hükmü yer amıştır. Bazı hukukçuar tarafından yürürükten kakmış oması gerektiği söyenen, ancak Çaışma ve Sosya Güvenik Bakanığı tarafından uyguanan (Resmi internet siteerinde geçeri Tüzük oarak beirtien ve iş teftişinde kaynak oarak gösterien) İşçi Sağığı ve İş Güveniği Tüzüğü nün 4. Madde sinde; İşverenin, işyerinde, teknik ieremeerin getirdiği daha uygun sağık şartarını sağaması; iş kazaarını önemek üzere işyerinde aınması ve buunduruması gereki tedbir ve araçarı ve aınacak diğer iş güveniği tedbirerini devamı surette izemesi esastır denimektedir. Benzer hüküm İş Kanunun 77. Maddesinde İşverener işyererinde iş sağığı ve güveniğinin sağanması için gereki her türü önemi amak a yükümü kıınmıştır. Bu durumda ILO nun da önerisini dikkate aarak üç basamaktan daha faza oan merdivenere basamak yapıması zorunudur(!). Resim 2 ve 3 deki görüntü yasa oarak güvensiz bir durumdur, korkuuk ve trabzan yapımaıdır. Buraya kadar gördüğümüz ve tartışmasız oarak öğrendiğimiz bigieri kuanmaya kakarsanız, bakın başınıza neer geir? 2 Temmuz 2011 de T.C.Mii Eğitim Bakanığı Eğitim Teknoojieri Gene Müdürüğü Sınav Hizmeteri Daire Başkanığı Çaışma ve Sosya Güvenik Bakanığı İş Sağığı ve Güveniği Gene Müdürüğü 4. Grup: A Sınıfı İş Güveniği Uzmanığı A Kitapçığında ; 72. Sıradaki soru su: İşyeri merdivenerinin en az kaç basamaktan faza oanarında korkuuk ve trabzan buunması zorunudur? sorusu ie karşıaşıınca ve cevap şıkarı oarak da; A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 beirtimiş ise, bunardan hangisini doğru şık oarak işareterdiniz? Yukarıdaki kitaparı okumuş / eğitimini amış biri iseniz tahminimizce A ve B şıkarı arasında bocaardınız. Sınav yaptıran kuruuşun (İş Sağığı ve Güveniği Gene Müdürüğü) önerdiği kitapta 3 basamaktan faza oanara korkuuk ve trabzan öneriiyordu. Daha emniyeti osun diye eğer A şıkkını (2 basamak) işaretemişseniz, puanınız gitti demektir. Çünkü soruyu hazırayanar (tahminimizce) cevap oarak İşçi Sağığı ve İş Güveniği Tüzüğü nün (İSİGT-Md.23 /8) dört basamaktan faza oan her merdivende, korkuuk ve trabzan buunacaktır hükmünü doğru cevap oarak kabu etmişerdir. Eğitim Kıavuzarından öğrendiğimiz bigiere, sınavarda soruan soruar arasındaki çeişki bununa bitmemektedir. Bir örnek daha vereim : Resim 6 da beirtidiği gibi, ILO nun iş sağığı ve güveniği eğitim kitabında taşama tezgahı ie igii böümde (Resim 8 ve 9) taşın önündeki mesnet ie taş arasındaki açıkığın 2 mm den daha faza omaması beirtimiştir. Güveni ve Sağıkı Çaışma Koşuarı Eğitim Kıavuzu nda da taşama tezgaharında; taş ie önündeki mesnet arasındaki açıkığın en faza 2 mm oması öğretimektedir. Oysa İSİG T nün 175. Maddesinde; Ee yapıan taşama işerinde, taşanacak parça bir mesnet veya taba üzerinde tutuacaktır. Mesnet veya taba, sağam ve taşın şekine uyacak tarzda yapımış oacak, taşa araarındaki açıkık 3 miimetreyi geçmeyecek şekide ayaranabiecektir. Taş dönerken mesnet veya taba, hiç bir nedene ayar edimeyecektir. (Bakınız KUTU 2) ABD nin İş Sağığı ve Güveniği İdaresine göre [Standard 29 CFR 1910, madde; 215(a)(4)] taşama tezgahında; taş ie önündeki mesnet arasındaki açıkık cm (1/8-inch) den faza omamaıdır (Bu durum ISIG Tüzüğünün destekemektedir). 4 ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim 2011

5 İş Sağığı Güveniği Resim 5 Safety Heath and Working Conditions Training Manue kitabının 17. Sayfasından bir böüm. Resim 3 Beş basamaka çaışma patformuna çıkıan, korkuuğu ve trabzanı omayan merdiven. Resim 6 Güveni ve Sağıkı Çaışma Koşuarı Eğitim Kıavuzu (Yukarıda söz konusu edien kitabın Türkçe tercümesi.. İş Sağığı ve Güveniği Gene Müdürüğü tarafından yaptırıarak, kitap haine getirimiş, bir eğitim kıavuzu oarak kuanıması önerimiştir ) Resim 4 Fabrika ofis binası girişi. Ükemizde (Resim 4) 2 veya 3 basamaka çıkıan ve merdivende korkuuk ve trabzanı oan bir işyeri. Resim 7- Güveni ve Sağıkı Çaışma Koşuarı Eğitim Kavuzu (Resim6) kitabının 18. Sayfasının bir böümü. ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim

6 İş Sağığı Güveniği Güveni ve Sağıkı Çaışma Koşuarı Eğitim Kıavuzu nun (Resim 6 ) 22. Sayfasından bir böüm. Resim 8 Taşama tezgahında güveni çaışma Sonuç ve Önerier: İş sağığı ve güveniğini igiendiren konuarda ezbere dayanan rakamsa soruarı sormak pek de sağıkı ve biimse (uygun) değidir. Ya da: Örneğin; İşçi Sağığı ve İş Güveniği Tüzüğü ne göre: İşyeri merdivenerinin en az kaç basamaktan faza oanarında korkuuk ve trabzan buunması zorunudur?, Eektrik Kuvveti Akım Tesiseri Yönetmeiği ne gore tehikei geriim in at sınırı kaç vottur gibi daha somut soru hazıranmaıdır. İş sınavarının yaşamın önemi bir parçasını ouşturduğu, ekmeği asanın ağzından aabimek için insanarın kıyasıya yarıştığı bir ortamda, her hata göze batmakta ve yaşamarı etkiemektedir. Üsteikte kurumarın saygınığına göge düşürmektedir. Bunun için hem kuanıan bigi ve begeer tutarıık açısından gözden geçirimei; hem de sınavarda bu tutarsızıkarı gözer önüne sermekten kaçınımaıdır. Kaynak: wiki/high_votagedistribution İşçi Sağığı ve İş Güveniği Tüzüğü arge/525/ jpg KUTU : 1 Eektrik Mühendiseri veya eektrikçier meseki konuarı irdeerken, açak geriim (AG), orta geriim (OG), yüksek geriim (YG) sözcükerini çok kuanırar. Eektrikçi omayan biri, örneğin bir iş güveniği uzmanı, orta geriim hangi değereri / geriimeri kapsıyor diye bir soru yönettiğinde Eketrik Mühendiserinden farkı farkı yanıtar aır. İnternet ortamında veya bazı deveterin standartarında AG, OG ve YG farkı şekide tanımanmaktadır. Ör: ABD 2005 Uusa Eektrik Kodu nda 600 V üzerindeki geriim YG (madde 490.2),İngiiz Standardı BS 7671:2008 de 1000 V (AC) veya 1500 dagasız DC nin üzerindeki geriimer kabaca YG oarak tanımanmaktadır. Türkiye de Eektrik Kuvveti Akım Tesiseri Yönetmeiği nde (Md.4) Açak geriim: Etkin değeri 1000 vot ya da 1000 votun atında oan fazar arası geriimdir. Yüksek geriim: Etkin değeri 1000 votun üstünde oan fazar arası geriimdir. Tehikei geriim: Etkin değeri, açak geriimde 50 votun üstünde oan, yüksek geriimde hata süresine bağı oarak değişen geriimdir, İSİG T de ise (Md.274); Toprak ie potansiye farkı 42 vottan faza oan aternatif geriimi eektrik taboarı, öze yererde buunduruacak ve bu yererin tabanı, akım geçirmeyen mazemeden yapımış veya bu cins mazeme ie kapanmış oacaktır denimektedir. Orta geriim hangi votaj araığını kapsadığının (varsa) resmi bir yanıtı henüz yoktur ya da bu yazıyı hazırayan henüz uaşamamıştır. AYARLANABİLİR DİL KORUYUCU 1/4 MAX. (6,35 mm) FLANŞ MİL KORUYUCU KUTU : 2 GÖZ-YÜZ SİPERİ İŞ DAYANAĞI (MESNEDİ) 1/8 MAX. (3,2 mm) Resim 9- Taşama Tezgahı Taşama tezgaharının zımpara taşı dönerken gizi bir engee karşıaşabiir, kesebiir, parçaayabiir, parçaanabiir, böebiir, yakaayabiir, sıkışabiir ve sıkıştırabiir. Bunarda ciddi yaraanmaara veya öüme neden oabiir. Personei korumak için siperiker veya diğer güvenik koruyucuarı kuan. Taşa koruyucu önündeki açıkık 3,175 mm (1/8 inç), üstteki di ie taş arasındaki açıkık 6,35 mm (1/4 inç) indirecek şekide ayara. Küçük iş parçaarı taşanırken uygun e aeteri kuan. Çaışırken eerini ve vücudunu uzak tut. Dağınık, uzun sarkan ebiseeri ve uzun saçı kapabiir. Mücevherat takma. Fırayan çapakar, yongaar, kıvıcımar, soğutucuar ve diğer partiküer (parçacıkar) ciddi yaraanmaara veya öüme neden oabiir Personei korumak için siperiker veya koruyucuar kuanın. Daima kişise koruyucu donanımarı giyin. Bakım onarıma başamadan önce enerjisini emin bir şekide kesin. Bu güvenik uyarı evhasında tüm güvenik tehikeeri beirtimemiştir. Ayrıca bununa igii güvenik taimatına bakın, bunarı öğrenin ve uyguayın. 6 ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim 2011

7 Büyüteç Bakanıkarın Yeniden Örgütenmesi Türk kamu yönetiminde Kamu Yönetimi Reformu oarak biinen ve 2000 i yıarın başından itibaren yoğun bir biçimde tartışıan, büyük öçüde de parça parça yasaaştırıan yeniden yapıanma rüzgârından sonra en önemi değişikikerin şu son üç ayda yaşandığı iddia ediebiir. Kamu yönetimi reformu sürecine benzer bir şekide, parçaı bir yönetse strateji ie bakanık sisteminin teme parçaarı, bir başka deyişe kamu poitikaarının örgütendiği zemin değiştirimektedir. Kamu yönetiminin kürese düzene uyumu, bunun yönetse ve siyasa açıdan gerektirdikeri üke içindeki siyasa kavgaara bireştiğinde ortaya yönetse açıdan yorumanması gereken bir yapı sunmaktadır. Bu yapı, dışarıdan ve bütünse bir yakaşıma ee aınmadığında parçaı ya da süreksiz gibi görünen bir durum oarak değerendiriebimektedir. Bu parçaı durumun nereye doğru gittiğini, bir başka deyişe Türk kamu yönetiminin yeni yöneimini, siyasa ve yönetse düzenemeerin bir arada ve küreseeşmenin yönetimerden taeperi ie birikte değerendirmek gerekir. Ancak bu şekide yönetimdeki teknik oarak görünen kurumsa değişikikeri anamandırmak mümkün our. Adaet ve Kakınma Partisi Hükümeti nin 28 Mart 2011 tarihinde TBMM Başkanığı na sunduğu yasa tasarısı, 3 Mayıs 2011 tarihi Resmi Gazete de (RG) yayımanarak yürürüğe girmiştir sayıı Kamu Hizmeterinin Düzeni, Etkin ve Verimi Bir Şekide Yürütümesini Sağamak Üzere Kamu Kurum ve Kuruuşarının Teşkiat, Görev ve Yetkieri ie Kamu Görevierine İişkin Konuarda Yetki Kanunu (1) Türk kamu yönetiminde yeni bir reform dagası başatmıştır. Kanuna kamu hizmeterinin düzeni, sürati, etkin, verimi ve ekonomik bir şekide yürütümesini sağamak, daha açık bir ifadeye bakanıkar ve persone sistemini değiştirmek, için Bakanar Kuruuna kanun hükmünde kararname (KHK) çıkarma yetkisi verimiştir. Kanunun amacı, kamu hizmeterinin bakanıkar arasındaki dağıımını yeniden beiremek ve kamu kurum ve kuruuşarında istihdam edien memurar, işçier, sözeşmei persone ie diğer kamu görevierinin çaışmaarında etkiniği artırmak üzere, bunarın atanma, naki, görevendirime, seçime, terfi, yükseme, görevden aınma ve emekiye sevk edime usu ve esasarına iişkin düzenemeer yapmaktır. Özeike bakanıkar arasındaki dağıım beirenirken, mevcut bakanıkarın bireştirimesine veya kadırımasına, yeni bakanıkar kurumasına, bazı bakanıkarın bağı, igii ve iişkii kuruuşarıya bunarın hiyerarşik iişkieri; mevcut bağı, igii ve iişkii kuruuşarın bağıık ve igierinin yeniden beirenmesine veya bunarın mevcut, bireştirien veya yeni kuruan bakanıkar bünyesinde hizmet birimi oarak yeniden düzenenmesine, mevcut bakanıkar ie bireştirien veya yeni kuruan bakanıkarın görev, yetki, teşkiat ve kadroarının düzenenmesine, taşrada ve yurt dışında teşkiatanmasına karar verimiştir. (m.1/a) Yetki Kanunu nun çizdiği bu çerçevede, 12 Haziran 2011 seçimerinden üç gün önce, 8 Haziran 2011 tarihi RG nin mükerrerinde yayımanarak yürürüğe giren KHK ara (2) Türkiye de bakanık sistemi sadece yönetse anamda deği, siyasa bağamda da yeniden düzenenmiştir. Bu KHK ar şunardır: No KHK 633 Aie ve Sosya Poitikaar Bakanığının Teşkiat ve Göreveri Hakkında KHK 634 Avrupa Biriği Bakanığının Teşkiat ve Göreveri Hakkında KHK 635 Biim, Sanayi ve Teknooji Bakanığının Teşkiat ve Göreveri Hakkında KHK 636 Çevre, Orman ve Şehirciik Bakanığının Teşkiat ve Göreveri Hakkında KHK 637 Ekonomi Bakanığının Teşkiat ve Göreveri Hakkında KHK 638 Gençik ve Spor Bakanığının Teşkiat ve Göreveri Hakkında KHK 639 Gıda, Tarım ve Hayvancıık Bakanığının Teşkiat ve Göreveri Hakkında KHK 640 Gümrük ve Ticaret Bakanığının Teşkiat ve Göreveri Hakkında KHK 641 Kakınma Bakanığının Teşkiat ve Göreveri Hakkında KHK Doğu Anadou Projesi Böge Kakınma İdaresi ie Konya Ovası 642 Projesi Böge Kakınma İdaresi Başkanıkarının Teşkiat ve Göreveri Hakkında KHK Sayıı Kanun ie Bazı Kanun ve KHK arda Değişikik Yapımasına Dair KHK 4 Temmuz 2011 tarihi RG de yayımanarak yürürüğe giren 644 sayıı Çevre ve Şehirciik Bakanığının Teşkiat ve Göreveri Hakkında KHK ie 645 sayıı Orman ve Su İşeri Bakanığının Teşkiat ve Göreveri Hakkında KHK (3) ie 636 Sayıı Çevre, Orman ve Şehirciik Bakanığının Teşkiat ve Göreveri Hakkında KHK ie öngörüen yapıyı değiştirmiştir. 8 Haziran ve 4 Temmuz 2011 tarihi KHK ara topuca bakıdığında bir KHK nın bakanık sisteminin kuruuşunu düzenediği, beş KHK nın yeni bakanık kurduğu, beş KHK nın bakanıkarı bireştirdiği ya da ayırdığı ve son oarak bir KHK nın da iki adet böge kakınma idaresi kurduğu görüecektir. KHK ar aracıığıya bakanık sistemini düzeneme süreci, yetki kanunun çizdiği atı ayık süre dâhiinde, haen devam etmektedir. Bu doğrutuda çıkarıan diğer düzenemeer, 17 Ağustos 2011 tarihi RG de yayımanarak yürürüğe giren 648 sayıı Çevre ve Şehirciik Bakanığının Teşkiat ve Göreveri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ie Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnameerde Değişikik Yapımasına Dair KHK ve 649 sayıı Avrupa Biriği Bakanığının Teşkiat ve Göreveri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ie Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnameerde Değişikik Yapımasına Dair KHK ardır. Kamuoyunda cemaat vakıfarının maarının iadesi bağamında tartışıan sırasıya 26 ve 27 Ağustos 2011 tariherinde çıkarıan 50 sayıı Adaet Bakanığının Teşkiat ve Göreveri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirierek Kabuü Hakkında Kanun ie Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnameerde Değişikik Yapımasına Dair KHK (4) ie 651 sayıı Gıda, Tarım ve Hayvancıık Bakanığının Teşkiat ve Göreveri Hakkında Kanun Hük- ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim

8 Büyüteç münde Kararname ie Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnameerde Değişikik Yapımasına Dair KHK (5) da KHK ie yönetmek poitikasının örnekerindendir. Bu yazının yazıdığı tarihe kadar yayımanmış en son düzeneme 14 Eyü 2011 tarihi 652 sayıı Miî Eğitim Bakanığının Teşkiat ve Göreveri Hakkında KHK omuştur. Bu KHK ie Bakanık sisteminin en önemi parçaarından biri daha değiştirimiştir. (6) KHK ar topuca değerendiridiğinde, ik göze çarpanın, 3046 sayıı yasanın Başbakan Yardımcıarı ve Devet Bakanarı başıkı dördüncü maddesinde düzenenen devet bakanıkarının 643 sayıı KHK nın birinci maddesi ie yürürükten kadırımasıdır. Böyeike, 13 Eyü 1946 tarihi Bakanıkarın Kuruuşu Hakkında Yasa ie siyasayönetse yaşamımıza giren devet bakanıkarı, bir başka deyişe sandayesiz bakanıkar, tarihe karışmıştır. Biindiği gibi, bakanık sayısı ve bakanıkarın göreveri devetin değişimine paraeik gösterir. Özeike, bakanıkar arasında eşgüdüm, bakanıkarın işeverinin net tanımanmasına ve araarındaki bağantıarın kuruması ie gerçekeşebiir. Eryımaz a göre, eşgüdüm nedeniye hükümeter genede devet bakanıkarının sayısını artırma youna gitmişerdir. (7) Her ne kadar, son yıarda azatıma eğiiminde oduğu biinse de devet bakanıkarının KHK ie kadırıması önemi bir dönüm noktası oarak değerendiriebiir. Bir diğer önemi değişikik, Başbakana yardım etmek ve Bakanar Kuruunda eşgüdüm sağamak üzere Hükümetin ouşumu ve gene siyasetinin yürütümesinin gerektirdiği sayıda bakanın, Başbakan Yardımcısı oarak görevendirieceği hükme bağanmasıdır. Bunardan sadece beş adedinin Başbakan Yardımcısı unvanıya 649 sayıı KHK yayınandı. Başığı önemi deği. Çünkü 65 maddesinden bir tanesi başıka uyumu. Gerisi başka konuardan sözediyor. Ama içerinden bir tanesi dünyaya bede. Torba kanunun satır araarına sıkıştırıan bu madde ie 10 Bağımsız Kurum un bağımsızıkarı kadırıdı. Kurumarın igii bakanıkara bağanmasının you açıdı. MADDE 45-27/9/1984 tarihi ve 3046 sayıı Kanunun 19/A maddesinin birinci fıkrasına aşağıdaki cüme ekenmiştir. Bakan, bağı, igii ve iişkii kuruuşarın (5018 sayıı Kanuna eki (III) sayıı cetvede yer aan kurumar dâhi) her türü faaiyet ve işemerini denetemeye yetkiidir Sayıı kanun 2003 yıında çıkarıdı. Başığı Kamu Mai Yönetimi ve Kontro Kanunu dur. Bu kanun ie bağımsız oarak faaiyet göstermeeri gereken Düzeneyici ve Deneteyici 10 kurum, kanuna eki 3 sayıı istede şöye sıraanmıştır: 1- Radyo ve Teevizyon Üst Kuruu, 2- Teekomünikasyon Kurumu, 3- Sermaye Piyasası Kuruu, 4- Bankacıık Düzeneme ve Deneteme Kurumu, 5- Enerji Piyasası Düzeneme Kuruu, 6- Kamu İhae Kurumu, 7- Rekabet Kurumu, 8- Şeker Kurumu, 9- Tütün, Tütün Mamueri ve Akoü İçkier Piyasası Düzeneme Kurumu, 10- Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu. (Güngör Uras, Bağımsız Kurumar Baş ağrıtıyordu(!) Müjde: Kurtuduk, Miiyet Gazetesi 22 Ağustos 2011) Tek başına bu madde bie, bize yapımak istenenin asında yeni bir dünya yaratmak oduğunu ortaya koyuyor. Yasama, yürütme ve yargının birbirinden bağımsız oarak var oduğu, erker ayrıığı ikesinin geçeri oduğu 1961 EDİTÖRE MEKTUP görevendirieceği düzenenmiştir. Buradan ortaya, biri unvanı biri unvansız omak üzere iki tip Başbakan Yardımcıığı ouşturuduğu ortaya çıkmaktadır. 643 sayıı KHK nın en önemi düzenemeerinden bir diğeri, kuşkusuz, 3. maddede düzenenen, bakan yardımcıığıdır. Hükümetin görev süresiye sınırı oarak, bakana yardımcı omak üzere ve ona karşı sorumu oan bakan yardımcıığı ouşturumuştur. Güer e göre, bu türden bir pozisyon, 1937 tarihinde önerien fakat uyguamaya girmeyen siyasi müsteşarık kurumunu hatıratmaktadır. Siyasi müsteşarık tartışması, uyguamaya her bakanığa birer müsteşar atanması kuraını getirmiştir. (8) Son oarak, en yüksek makamdaki kamu görevisinin müsteşar oduğu dönem bakan yardımcıığının ouşturumasıya kapanmıştır. Dergimizin bu sayısının büyütecini Bakanık sisteminin yeniden yapıandırımasına, bu kapsamda Kakınma Bakanığı, Aie ve Sosya Poitikaar Bakanığı, Çevre ve Şehirciik Bakanığı ie Orman ve Su İşeri Bakanığı inceemesine ayırdık. Büyüteç Editörü: Can Umut ÇİNER Dipnotar (1) RG: , (2) RG: , 27958, Mükerrer. (3) RG: , 27984, Mükerrer. (4) RG: , (5) RG: , (6) RG: , (7) Bia Eryımaz, Kamu Yönetimi, Okutman Yayıncıık, 3. Baskı, Ankara, 2010, s (8) Birgü A. Güer, bagi_igii.pdf Anayasasının yetiştirdiği kuşakar için bu yeni dünya düzenini sindirmek çok zor. Yanızca onar deği, 23 Nisan 1920 sonrası padişah ın omadığı bir dünyayı kuranar ve sürdürener için de çok zor. Mektubuma Sayın Güngör Uras ie başadım onun aynı yazısından bir aıntı ie bitirmek istiyorum : Sayın okuyucuarım, mahkemeerin, üniversitenin, siahı kuvveterin bie Hükümete bağımı hae getirimesinden sonra bu 10 bağımsız düzeneyici ve deneteyici kurua zaten gerek kamamıştı. Karar vatana miete hayırı osun. Kanun Hükmünde Torba Kararname er sayesinde bundan böye kanun gereksiz. 17 Ağustos 2011 tarihinde Resmi Gazete de Avrupa Biriği Bakanığı nın Teşkiat ve Göreveri Hakkında Kanun Hükmünde Kararaname (KHK) yayınandı. Sayısı 649. Demek ki bugüne kadar 649 KHK yayınanmış. Bunarın çoğu torba KHK oduğuna göre, demek ki iktidarar, TBMM nin kanun yapmasına gerek kamadan kanunar yapmış, kanunarı değiştirmiş. Kanun yapmanın bir tekniği, usuü vardır. Kanun hak için yapıır. Hak kanunu biecek ki, kanuna uygun hareket edecek. Torba KHK ar hak için çıkarımıyor. Yöneticierin yetkierini artırmak, sorumuukarını yok etmek için çıkarııyor. Sen kanuna uyamıyorsan, değiştir kanunu. Kanun sana uysun kapısının açıması çok, hem de çok tehikeidir. (Güngör Uras, Bağımsız Kurumar Baş ağrıtıyordu(!) Müjde: Kurtuduk, Miiyet Gazetesi 22 Ağustos 2011) 8 ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim 2011

9 Büyüteç Devet Panama Teşkiatı ndan Kakınma Bakanığı na 641 sayıı KHK ie kuruan Kakınma Bakanığı, Devet Panama Teşkiatı nın (DPT) göreverini ve yetkierini kapsayan ve onu bakanık haine getiren yeni bir kamu örgütüdür. Devetin panama işevini yerine getirmek için 1960 ı yıardan beri müsteşarık oarak var oan DPT, Kakınma Bakanığı ie birikte ortadan kadırımıştır. Kakınma Bakanığı nın amaçarına bakıdığında (m.2.), büyük öçüde devetin panama işevini yürütmek ie görevendiridiği görümektedir. Özeike, ekonomik, sosya ve kütür poitikaarının beirenmesinde danışmanık yapmak Bakanığın en teme görevi oarak tanımanmıştır. Bunun yanında, daha önce DPT tarafından yürütüen, hükûmet tarafından beirenen amaçar doğrutusunda makro ekonomik, sektöre ve bögese geişme aanarında, uusa ve yere düzeyde anaiz ve çaışmaar yaparak kakınma panı, orta vadei program, yıık programar, stratejier ve eyem panarı hazıramak görevini de sürdüreceği hükme bağanmıştır. Örgütenme ve amaç açısından bakıdığında DPT nin Bakanık haine getiridiği rahatıka söyenebiir. Türk kamu yönetiminin son yıardaki durumu göz önünde buunduruduğunda ve bakanık müsteşarık iişkisi açısından değerendiridiğinde bu durum Bakanık düzeyine çekime oarak da yorumanabiir. Kısaca burada önemi oan, Müsteşarık düzeyinden Bakanık düzeyine değiştirimesidir. Bakanıkar, gene oarak kamu poitikaarının sektöre düzeyde yöneten kamu örgüteridir. Bu bağamda, panama işevi tüm sektöreri içine aan bir yönetim unsurudur. DPT nin Kakınma Bakanığı oması, panama mekanizmasının bütünse bir anayıştan çıkarıdığının, kurumsa ve sektöre panama anayışının ön pana geçtiğinin bir kanıtı oarak görüebiir. Bunun yanında, Bakanığın DPT nin kasik göreverini sürdürmesi ik bakışta çeişkii bir durum gibi görünse de, asında panama işevinin değişen anamı düşünüdüğünde kendi içinde bir tutarıığı oduğu görüecektir. ( Bögese?) Kakınma Bakanığı Değişen panama anayışının ükenin tümüne ait bir yakaşımdan en azından şimdiik tanımsa düzeyde uzakaştığını söyemek zordur. Kamu poitikası anaizinde özeike yukarıdan aşağıya, bir başka deyişe devet odakı yakaşımdan diğer aktörerin katıdığı bir yönetse sürece doğru yaşanan değişim Türkiye açısından geçeridir. Buna göre, DPT, dönüşen devetin değişmesi gereken kurumarı oarak agıanmaktaydı. Nitekim uzun yıar böye düşünüse de, özeike iki işev DPT nin son dönem etkisini artırmıştı. Bunardan biri stratejik panama işevi diğeri de kakınma ajansarının kuruması süreciydi. Kurumsa temede kamu idareerinin hazıradığı stratejik panama sürecinde etkin oan DPT nin haen bu görevini Kakınma Bakanığı sürdürmektedir. Türkiye de bögese kakınma konusunda kuruuşundan günümüze kadar en önemi kurum oan DPT nin kurumsa gücünden yararanıarak kakınma ajansarı kurumuştur sayıı Kakınma Ajansarının Kuruuşu, Koordinasyonu ve Göreveri Hakkındaki Kanun ie kakınma ajansarının gene eşgüdümü görevi DPT ye verimiştir. 26 adet kakınma ajansının kuruuşunda ve işeverini yerine getirmeeri sürecinde işbiriği yaptıkarı teme kurum DPT omuştur. Buna parae oarak * Yrd. Doç. Dr., Ankara Üniversitesi Siyasa Bigier Fakütesi, Siyaset Biimi ve Kamu Yönetimi Böümü, Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gönüüsü Can Umut ÇİNER (*) Kakınma Bakanığı ajansarın eşgüdümünü sağama ve bunara igii iş ve işemeri yürütmeke görevendirimiştir. 61. Hükümetin işböümü çerçevesinde bakıdığında, Kakınma Bakanığı na Türkiye İstatistik Kurumu Başkanığı (TÜİK), GAP Böge Kakınma İdaresi Başkanığı, Doğu Karadeniz Bögesi Kakınma İdaresi 642 sayıı KHK ie kuruan Doğu Anadou Projesi Böge Kakınma İdaresi Konya Ovası Projesi Böge Kakınma İdaresi bağanmıştır. Kakınma Ajansarı da Kakınma Bakanığı nın igii kuruuşarı oarak tanımanmıştır. (1) Buradan, Bakanığın en teme görevinin bögese kakınma işeri oduğu rahatıka görüebiir. Bir başka deyişe, yeni örgütenmede, yukarıda özetenen geişmeer paraeinde DPT nin içindeki Bögese Geişme ve Yapısa Uyum Gene Müdürüğü nün göreverinin Bakanığın en teme görevi haine getiridiği rahatıka görüecektir. Kakınma Araştırmaarı Merkezi Yere ve bögese kamu poitikaarının hazıranmasından, uyguanmasına kadar oan süreçte Kakınma Bakanığı bünyesinde iki yeni yapı kurumuştur. Bunardan birincisi Kakınma Ajansarı Merkezi nin kurumasıdır. (m.24) Ekonomik, sosya ve kütüre kakınma konuarı ie igii araştırmaar yapmak/yaptırmak ve geişmekte oan ükeere kakınma deneyimini aktarmak, ükeere teknik yardım faaiyeterine destek Merkezin teme amaçarı oarak beirenmiştir. Ayrıca kamu kurum ve kuruuşarında panama, programama, proje hazırama ve yönetme konuarında kapasite geiştirme amacıya eğitimer vermek ve rehberer hazıramaka görevendirimiştir. Merkezin yeri ve yabancı üniversiteerin, kurumarın ve düşünce kuruuşarının temsicieri ve uzmanarıya işbiriği yapabieceği, yeri ve yabancı öze kişier ie tüze kişiere araştırma, inceeme, anaiz ve proje çaışmaarı yaptırabieceği de hükme bağanmıştır. Bögese Geişme Yüksek Kuruu ve Bögese Geişme Komitesi Diğer yapı ise, 641 sayıı KHK da düzenenmemiş, 17 Ağustos 2011 tarihi 649 sayıı KHK da düzenenmiştir. Buna göre Bögese Geişme Yüksek Kuruu ve Bögese Geişme Komitesi ouşturumuştur. Bögese kakınmaya iişkin konuarda karar organı oan Bögese Geişme Yüksek Kuruu, Başbakan ve Kakınma Bakanı ie Başbakanın beireyeceği bakanardan ouşan bir kurudur. Bu kuru, teme oarak bögese kakınma poitikaarını ve bu konuda uusa stratejiyi beiremeke görevendirimiştir. Bunun yanında, tarım, sanayi, turizm, uaştırma, mekânsa geişme, kırsa kakınma, girişimciik, yeniik, küçük ve orta öçeki işetmeer gibi ana poitika aanarıya bögese geişme poitikaarının bütünüğünü ve eşgüdümünü sağayacak üst öçeki kararar amak amacındadır. Kuru ayrıca, Güneydoğu Anadou Projesi, Doğu Anadou Projesi, Doğu Karadeniz Projesi ve Konya Ovası Projesi gibi kakınma projeerini, böge panarını, stratejieri ve eyem panarını onayamaka görevendirimiştir Yıı İereme Raporu nda bögese poitikaar konusunda eşgüdüm görevi için Katıım Öncesi Mai Yardım Aracı (IPA) bağamında Bakanıkararası Bögese Geişme Komitesi nin kurumamış oması Avrupa Komisyonu tarafından eeştirimektedir. (2) Yine aynı raporda, bögese poitikaar bağamında uyumun ve yönetse kapasitenin zayıfığı vurguanmaktadır Yıı İereme Raporu nda da ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim

10 Büyüteç benzer biçimde idari kapasite zayıfığı öne çıkarımaktadır (3) 2010 yıı İereme Raporu nda daha önceki raporarda görüdüğü gibi bögese düzeydeki idari kapasitenin zayıfığı eeştirisi yineenmektedir. Ancak 2010 yıı Raporu nun önemi, Türkiye nin yeni bögese poitikasının teme unsuru oarak düşünüen ve 2010 yıı içerisinde ouşturuması öngörüen yapının tanımını yapmasıdır. Buna göre Bögese Kakınma Komitesi (RDC) oarak tanımanan yapı merkezi kuruuşarın kendi araarında ve yere ve merkezi düzeyer arasında bögese kakınma poitikaarını koordine etmeyi amaçamaktadır. Görüdüğü üzere, Kakınma Bakanığı bünyesine daha sonradan giren Bögese Geişme Komitesi nin Avrupa Biriği ne uyum bağamında önemi bir tarihseiği buunmaktadır. (4) Bögese kakınma konuarının teknik düzeyde tartışıdığı ve Bögese Geişme Yüksek Kuruu nun karar amasına yöneik önerierin geiştiridiği Bögese Geişme Komitesi ise, Müsteşarın başkanığında, Maiye Bakanığı ve Hazine Müsteşararı ie Bögese Geişme Yüksek Kuruu nda temsi edien bakanıkarın müsteşararından ouşturumuştur. Ayrıca, Komitenin gündemine göre de kamu kesimi, öze kesim veya sivi topum kuruuşu temsicieri de Komite topantıarına davet ediebieceği beirtimiştir. Komitenin göreveri bögese kakınma konusunda uusa düzeyde poitika önerieri geiştirmektir. Yine, Komite, bögese geişme uusa stratejisi çaışmaarını yönendirir ve bunara böge panarının uyumunu sağamaka görevendirimiştir. Ayrıca, uus öçeğindeki poitikaarı bögese kakınmaya etkieri açısından değerendirmeke ve kakınma ajansarı ie diğer igii kuruuşarın bögese geişmeye yöneik uyguamaarını izemek, değerendirmek ve bunarın performansarını denetemeke görevendirimiştir. Değerendirme Biindiği gibi, yere yönetimer 2003 yıından beri çok kökü değişimer geçirmiştir. Bu değişimin haen devam ettiği rahatıka söyenebiir. Farkı siyasa kesimerin farkı yere özerkik tanımarı ve taeperi göz önünde buunduruduğunda konunun ne kadar önemi oduğu ortadadır. Kamu yönetimi reformunun en son ayağını ouşturan bakanık örgütenmesinin yeniden yapıandırıması süreci içinde Kakınma Bakanığı önemi bir yere sahiptir. Kamu poitikasının Avrupaıaştırıması bağamında Kakınma Bakanığı, iişkiendiridiği kakınma ajansarı ie böge öçeğinin eşgüdümünde en önemi aktör oarak karşımıza çıkmaktadır. Kakınma ajansarının yere ekonomik aktöreri ve çıkar gruparını hareketendirici etkisi açısından konuya yakaşıdığında, yere ve bögese öçekte yönetim yapısının dönüşümünün yanında topumsa ve ekonomik bir değişim de gerçekeştiği görümektedir. Bu aktörer ve onarın iişkide buunduğu kürese mekanizmaar açısından bögese öçeğin merkez ie iişkisi önem kazanmaktadır. Bu süreç, kürese ve yere aktörer açısından yere ve bögese panama meseesini yönetecek bir merkez örgüt ihtiyacını öne çıkarmıştır. Nitekim AB ye uyum sürecinde Orta ve Doğu Avrupa ükeerinin deneyimine bakıdığında her birinin böge öçeğini panayıcı bir Bögese Geişme Bakanığı na sahip odukarı görümektedir. Bu bağamda zaten başı başına bir AB isteği oduğu biinen kakınma ajansarı ie iişkiendiriecek oan yapının dönüşümünün de bu siyasa etkiden uzak tutuamayacağı biinmeidir. Özeike yukarıda kısaca değinien göreveriye birikte Kakınma Bakanığı nın panama işevini düşündüğümüzde Bakanığın büyük öçüde bir Bögese Kakınma Bakanığı oduğu görüecektir. Bu bağamda, Bakanığın teme hizmet öçeğinin bögese kakınma oduğu bu anamda da uusa panamanın yerini uusa düzeyde bögese kakınmanın pananmasına bıraktığı açıktır. Dipnotar (1) Kakınma Bakanığı, ( ). (2) Avrupa Komisyonu, Türkiye 2008 İereme Raporu, s.65-67, ( ) (3) Avrupa Komisyonu, 2009 Yıı Türkiye İereme Raporu, s ( ) (4) Avrupa Komisyonu, Türkiye 2010 Yıı İereme Raporu, s.74, ( ) Sosya Poitikaya İkinci Büyük Hükûmet Darbesi: Aie ve Sosya Poitikaar Bakanığı * Prof.Dr., Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gene Yönetmeni ve Ankara Üniversitesi Siyasa Bigier Fakütesi Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri Böümü - İş Hukuku ve Sosya Güvenik Anabiim Daı Öğretim Üyesi A.Gürhan FİŞEK* İki Büyük Hükûmet Darbesi... Biri, askerse gücünü baskı aracı oarak kuanan 12 Eyü Yönetiminden, Diğeri, çoğunuk oyunu baskı aracı oarak kuanan AKP Yönetiminden osya oan her şeyden egemener rahatsız ouyor. SDiğer bir deyişe dar aanda yapıan pasaşmaar onara dokunmuyor da, aan genişedikçe, topumun tümüne yayıdıkça, rahatsızık artıyor. Onun için zaman içinde, ükemizdeki egemener, sosya poitikaya karşı farkı yöntemer geiştirmişerdir. Önce sosya poitika terimi yasakanmak istendi. 12 Eyü askerse darbesinden sonra, üniversiteerdeki sosya poitika böümerinin adı, çaışma ekonomisi ve endüstri iişkieri ne dönüştürüdü. Bu sosya poitikaya vuruan ik darbeydi. Bu ad değişikiğinin arkasında yatan niyet, sosya poitikayı, çaışma yaşamı ie sınırı tutmaktı. Hıza geişen yoksuuk, eğitimsizik, sağıksızık, insan hak ve özgürükeri kapsam-dışı tutumaya çaışıdı. Ama yine de, sınıf çatışması, sendika örgütenmeer, sosya güvenik bu yeni böümün igi aanının içine giriyordu ye geindiğinde, AKP, hem seçim beyannamesinde ve hem de Yeni Anayasa çaışmaarında, sosya poitikanın içeriğini yozaştırmaya başadı. Bu yapıanar, Dünya Bankası tarafından ouşturuan poitika önerieriye de uyumuydu. AKP sosya poitikasının bir devenin iki hörgücüne benzediğini söyemiştik (1) : 10 ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim 2011

11 Büyüteç 1) Küreseeşmenin dayatmaarına boyun eğmek ( Bağımsızık kavramının unutuması; eğitimde ve sağıkta öze kesimin güçendirimesi; sağıkta hastaneciiğin baş-tacı edimesi, çaışma yaşamında esnekiğin geiştirimesi; sosya güveniğin bireyse emekiiğin yedeğine aınması; sosya güvenik fonarının piyasa araçarı oarak agıanması), 2) Sosya yardımarı çoğatmak (Dünya Bankası ndan ve aınan krediere ya da diğer uusararası kuruuşardan değişik adar atında bireyere, merkezi hükûmet ve yere yönetimerce çaışmama karşıığında para, kömür, erzak vb. dağıtma; kişişirketerden sosya sorumuuk ya da hayır yapma amacıya topanan ütuf arın gereksinme içinde oanara dağıtıması ) de AKP nin seçim programında (2) ve seçim sonrası KHK ye dayanarak kurduğu Aie ve Sosya Poitikaar Bakanığı nda ise, bu yozuk daha da geiştirierek, sosya poitika tanınmaz hae getirimiştir (3). Bu da sosya poitikaya ikinci darbedir. AKP nin sosya poitika çizgisi, onu sosya hizmet ve sosya yardımara özdeşeştiren bir çizgidir. Yeni kuruan aie ve sosya poitika bakanığı nın kuruuş kanununda beirenmiş amaçarına baktığımızda, yanızca, sosya yardımarın tek ede topanması ve sosya risk gruparına (kadın, çocuk, engei, şehit aiesi vb) yöneik hizmeteri kapsadığı görümektedir. 61. Hükûmet, kendierinin deyimiye ustaık dönemi ürünü oan sosya poitika yakaşımı, çeişkier ve yaınkat çözümemeerin yanında, beiri bir mantık zinciri içerisinde izenebimektedir. Bu mantık zincirinin teme beireyicierini şöye özeteyebiiriz: 1. Sosya poitika, sosya hizmet ve sosya yardım kavramarıya sınırandırımıştır. 2. Sosya hizmet ve sosya yardımarın tek başına bir poitika oarak beirenmesi ve yürütümesi sürdürümüştür. 3. Hedef gruparın karşı karşıya kadığı sorunar, bütün program içerisinde dağıtımış ve değişik bakanıkarın görev aanarı arasına konumuştur. 4. Bu hizmeterin götürüeceği hedef grupar beirenmiş ve -sorun odakı deği-, hedef odakı bir örgütenmeye gidimiştir. 5. Sosya hizmet ve sosya yardımarın ana hedeferinden biri de, aieerdir. Aie topumun muhafazakar yapısını sürdürmenin teme aktörü oarak beirenmekte ve destekenmektedir. 6. Hükûmet otoritesinin genişetimesi eğiimi doğrutusunda, kendisi dışındaki güç odakarını kontro atına ama ve yönendirme isteği yasaaştırımaktadır. 7. Cumhuriyetin anıt kurumarına oan tahammüsüzük, SHÇEK in tamamen kadırıması ie kendini göstermektedir. 8. Sosya poitika kavramına düşmanık sürmektedir; kavramın içi boşatımaya çaışımaktadır. 9. Kürese düzene bütüneşme hedefi, sürdürümektedir. Sosya poitika, sosya hizmet ve sosya yardım kavramarıya sınırandırımıştır sayıı SHÇEK Yasası, sosya hizmeteri şöye tanımamaktadır: Kişi ve aieerin kendi bünye ve çevre şartarından doğan veya kontroeri dışında ouşan, maddi, manevi, sosya yoksunukarın giderimesine ve ihtiyaçarının karşıanmasına, sosya sorunarın önenmesi ve çözümenmesine yardımcı ounmasını ve hayat standartarının iyieştirimesi ve yüksetimesini amaçayan sistemi ve programı hizmeter bütünüdür. (Madde 3) Buradan da koayca anaşıabieceği gibi, sosya hizmeter, birey ie yüzyüzedir. Onun yoksunukarının giderimesi, onun topuma yaşadığı sorunarın çözümüne katkıda buunuması, onun hayat standartarının geiştirimesi vs. Bu hizmetin bir yönüye günübirik, bir yönüye yere özeiğini vurguamaktadır. Bu, sosya poitikanın geneden yeree indirgenmesi açısından, önemi bir araç oduğunu ortaya koymaktadır. Sosya yardım hizmeteri de böyedir. Hayatın akışı içinde, bekenmeyen biçimde doğan ve kuruu sistemere gideriemeyen gereksinmeere yanıt verir. Bekenimeyen durumun bir an önce giderimesinin ardından, sosya yardımar kesiir; yaşam oağan akışına döner. Bu özeiğiye sosya yardımarın, sosya güvenik sistemindeki boşukarı kapatabime roü vardır. Buna karşın sosya poitika, tüm yoksunukarın kaynağını buup onarı yok etmeyi amaçayan, kısa ve uzun erimi, bir çok poitikanın bieşkesidir. Topumun geneiye igienir ve makro düzeyde hizmeterin bütünüğü, birbirini tamamayıcıığı üzerinde kafa yorar. Yeree indirgenmesi konusunda da araçarın ouşturuması ve işemesi için yo gösterir. Bütün bunarı, topum adına ve topumsa sorumuuğun gereği oarak yerine getirir. Topum, kendi insanına değer verdiği için bu önemeri aır; bunun göstergeeri, riskerin önenmesi konusunda yo göstericidir (Sosya güvenik, sağık, istihdam, insanca geir, eğitim, hak aramaörgütenme özgürüğü vb.). Sosya hizmet ve sosya yardımarın tek başına bir poitika oarak beirenmesi ve yürütümesi sürdürümüştür. İtha reçete kuanımı sürmektedir. Dünya Bankası nın şartı nakit para transferi önerisini hayata geçirmek için SHÇEK tarafından ısrara yürütüen diğer bakanıkardan bağımsızık (tek başına hareket etme) yakaşımı, bu kez SHÇEK omaksızın sürdürümektedir. Farkı bakanıkar bünyesinde yer etmiş oan sosya poitika araçarıya arasında köprü kurmadan yürütüen, sosya hizmet ve sosya yardımarın, daha düşük yarar getireceği çok söyenmiştir; uyguamada da görümüştür. Ama sosya yardımarı yönendiren kurumun görece bağımsızığı karşısında, yardım aanarın bağımıığı çarpıcıdır. Çünkü, bir sosya güvenik önemi oarak sosya yardımarın geçici karakterde oması gerektiği hade, sosya yardım kuruuşarınca süreki bir karakter kazandırımıştır. Bunun bir çok nedeni vardır: (1) Yoksunuk (acz) içindeki insanarın iktidardaki partiye oan bağımııkarını arttırmak. (2) Küreseeşmenin zorunu oarak yo açtığı işsiziğin bir an önce ortadan kadırıması gerektiği yönündeki baskıyı hafifetmek, (3) Gene oarak topumda hareketiiği azatmak ve oası işsiz kama ya da yoksunuk durumunda, yardımardan yararanmayı tehikeye sokmama düşüncesiye, korkutarak, insanarı pasifeştirmek vs. Hedef gruparın karşı karşıya kadığı sorunar, bütün program içerisinde dağıtımış ve değişik bakanıkarın görev aanarı arasına konumuştur. AKP Seçim Beyannamesi, 61.Hükûmet Programı (4) ve Aie ve Sosya Poitikaar Bakanığı Kuruuşu Hakkında KHK birikte inceendiğinde, sosya poitikayı igiendiren şu başıkar dikkat çekmektedir: Yoksuuk, işsizik, eği- ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim

12 Büyüteç tim, sağık, gençik. Seçim beyannamesinde istihdam ve işsiziğe öze bir önem verimiştir. Uzmanaşmış mesek edinme merkezeri projesiye, İŞKUR, herkese bir mesek danışmanı verecektir (Beyannamede tıpkı aie doktoruğu gibi denimektedir). Güçü topum hedefinin gerçekeştirimesi için eğitim, gündemin başında yer aacaktır. Zorunu eğitim-öğretim 13 yıa çıkarıacaktır. Türkiye böge ükeeri için cazip bir sağık üssü haine geecektir. Kamu-Öze Ortakığı Modei ie yüksek teknooji merkezeri vb kuruacaktır. Gençiğe geince : 2023 yıına daha etkin, girişimci, donanımı, ahakı, evrense değerer ve kendi tarihinde adığı değereri harmanamayı bien bir gençike giriecektir. Gençik Ajansarı projesi, TOKİ ve YURTKUR bu çaışmaarın en önemi aktöreri oacaktır. Ama dikkat ediirse, bu hedeferden hiçbiri Aie ve Sosya Poitikaar Bakanığı na yönendirimemiştir. Demek ki, sorun arın çözümü başka bakanıkara, hedef grupara yöneik sorunu hafifetici hizmeter başka bir bakanığa verimiştir. Bu hizmeterin götürüeceği hedef grupar beirenmiş ve sorun odakı deği, hedef odakı bir örgütenmeye gidimiştir. Seçim beyannamesi, 61.Hükûmet Programı ve Aie ve Sosya Poitikaar Bakanığının kuruuş yasasında, şu hedef grupara uaşmak pananmıştır: Aie, muhtaç, çocuk, kadın, özürü, yaşı, şehit aiesi. Bütün bu eşitsiz konumdaki sosya kümeerin sorunarı içiçe geçmiş oup, birbirinden bağımsız değidir. Habuki iktidar, bu kümeeri tek tek ee amakta, bütünden soyutayarak, tek tek çözmeye çaışmaktadır. Sözgeimi, yoksuuk bu kümeerin en teme ortak özeiğidir; geir, sağık, eğitime erişimdeki yetersiziker ortaktır. Bütüncü yakaşıma bu sorunun üzerine gittikten sonra, haa yoksunuk haini sürdürenerin saptanması için hedef odakı yakaşım benimsenebiir. Ama sorunun tümü çözümenmek isteniyorsa, bunu, topumun ortak paydaarını kuanarak çözmek gerekmektedir. Sorun çözümeden, yeni yeni katıımara artan hedef grupara, nakit vb transferere yoksuuğu azatmak söyemi, tersine yoksuuğu derineştirmek ve hedef gruparın nüfusunu daha da arttırmak anamına geecektir. Sosya hizmet ve sosya yardımarın ana hedeferinden biri de, aieerdir. Aie topumun muhafazakar yapısını sürdürmenin teme aktörü oarak beirenmekte ve destekenmektedir. Seçim beyannamesinde, ASPED (Aie Sosya Destek Programı)ndan sözedimektedir. Böyece sosya destek ve hizmeterin hak temei ve bütüneşik bir şekide sunuması öngörümektedir. Bunun sağık, istihdam ve eğitime uyumu götürüeceği söyenmektedir. Ama AKP iktidarı dönemi de içinde omak üzere, bürokraside görüen, bakanıkar arası işbirikerinin yürümediği ve herkesin kendi kuruuş yasaarı çerçevesinde tek başına hareket ettiği biinmektedir. Aie ve Sosya Poitika Bakanığı nın kuruuş yasasında, sosya ve kütüre dokudaki aşınmaara karşı aie yapısının ve değererinin korunarak geecek nesiere sağıkı biçimde aktarımasını sağamak üzere; uusa poitika ve stratejierin beirenmesini koordine etmek; aie bütünüğünün korunması ve aie refahının arttırımasına yöneik sosya hizmet ve yardım faaiyeterini yürütmek istenmektedir (Madde 2/b). Buradan çıkan üç sonuç vardır: (a) AKP iktidarı da küreseeşmenin isteği ie uyumu oarak geenekçi ve tutucu yapıyı korumak istemektedir. (b) Hedef odakı oan yakaşım, -tıpkı küreseeşme gibi- aynı zamanda insan özürüdür. Çünkü, aie gibi büyük topumsa birimerde bireyin özgüreşmesine oanak tanımamaktadır. (c) Söyenener birbiriye çeişmektedir. Bir yandan bakanık yasasında kadına yöneik şiddetin çözüeceği söyenmekte; öte yandan töre besenmektedir. Bu bize öze sözün uymadığını açıkça göstermektedir. Hükûmet otoritesinin genişetimesi eğiimi doğrutusunda, kendisi dışındaki güç odakarını kontro atına ama ve yönendirme isteği yasaaştırımaktadır. Seçim beyannamesi doğrutusunda, Aie ve Sosya Poitikaar Bakanığı nın kuruuş yasasında da, Hükûmet-dışı kuruuşar hizaya sokumak istenmektedir. Yasanın henüz 2.maddesinde, Bakanık kendine biçtiği her görevi,... bu aanda igii kamu kurum ve kuruuşarı ie gönüü kuruuşar arasında işbiriği ve koordinasyonu sağamak görevi ie tamamamıştır (Madde 2-b,c,ç,d,e,f,g). Ama bununa da yetinmemiş ve Hükûmet-dışı kuruuşara igii kendisine şu göreveri de vermiştir : Madde 2-h : Kamu kurum ve kuruuşarı, gönüü kuruuşar ie gerçek ve tüze kişier tarafından yürütüen sosya hizmeter ve yardımara iişkin ike, usu ve standartarı beiremek, bu aanda faaiyet gösteren kurum ve kuruuşarın taşıması zorunu oan niteikeri ve bunara rehberik edecek programarı geiştirmek. Madde 2-i : Kamu kurum ve kuruuşarı, gönüü kuruuşar ie gerçek ve tüze kişier tarafından yürütüen sosya hizmet ve yardım faaiyeterinin, beirenen ike, usu ve standartar çeçevesinde denetimini yapmak. Gönüü kuruuşarı, hükûmetin emir komutası atına ama çabaarı her zaman omuş; ama başarıı omamıştır. Burada yine bu temenni ie bazı yasa zoramaar gerçekeştirimektedir. Cumhuriyetin anıt kurumarına oan tahammüsüzük, SHÇEK in tamamen kadırıması ie kendini göstermektedir. Aie ve Sosya Poitikaar Bakanığı na yeni gene müdürüker kazandırabimek için, SHÇEK (Sosya Hizmeter ve Çocuk Esirgeme Kurumu) kapatımış; örgütü ve işeveri i öze idareerine devredimiştir. Böyece Bakanık şu gene müdürükerden ouşma oanağı bumuştur : 1. Aie ve Topum Hizmeteri Gene Müdürüğü 2. Çocuk Hizmeteri Gene Müdürüğü 3. Kadının Statüsü Gene Müdürüğü 4. Özürü ve Yaşı Hizmeteri Gene Müdürüğü 5. Sosya Yardımar Gene Müdürüğü 6. Denetim Hizmeteri Gene Müdürüğü 7. Strateji Geiştirme Gene Müdürüğü 8. Şehit Yakınarı ve Gazier Dairesi Başkanığı vb. Ancak unutumamaıdır ki, kapatıan SHÇEK, 1982 yıında kapatıan ÇEK in varıkarı ve karizması üzerine yapıandırımıştır. Şöye ki: 1921 yıında kuruan ve Cumhuriyetin Anıt Kurumarı arasında sayıan hükûmet dışı kuruuş özeiğini taşıyan Çocuk Esirgeme Kurumu (ÇEK), 12 Eyü Askerse Yönetimi tarafından kapatımış ve tüm ma varıkarıya ambemi SHÇEK e devretimiştir. Bu haksız ve hukuksuz davranış, bu kez de SHÇEK in ortadan kadırımasıya yeni bir yağmaya konu omaktadır. Sosya poitika kavramına düşmanık sürmektedir; kavramın içi boşatımaya çaışımaktadır. Sosya poitika (önce sosya siyaset), 1946 ardan beri Türkiye de konuşumuş ve biimse çevreerden kendisine saygın bir yer kazanmiş bir aan ve kavramdır. Özeike, 1929 Büyük Buhran ve 1942 Beveridge in Sosya Güvenik Panı sonrası yapıan ve topumun yaşam düzeyini yüksetici atıımardan güç amıştır. Ama 1970 ere geindiğinde, 12 ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim 2011

13 Büyüteç dünya kapitaizmi, bu kotuk değneğini atmak ve sosya harcamaarı en aza indirerek karını yüksetmeyi kararaştırmıştır. Hem de bunu Dünyanın tüm pazararını ee geçirerek yapmayı istemiştir; onun için attığı bu adım kürese çaptaomuş ve küreseeşme adını amıştır. Dünyada sosya poitikanın hedef tahtasına oturtuması böye omuştur. Ükemizde ise, 1960 sonrası güç kazanan sosya geişme, 1970 den sonra askerse darbeere sınıranmaya başanmıştır. 12 Mart 1971 Askerse Darbesinin önderi Gn.Memduh Tağmaç ın Ükemizde sosya geişme ekonomik geişmenin önüne geçmiştir. Bu tersine döndürümeidir söyemi, en açık işaret oarak görümüştür. Uyguamada 12 Mart düşünce özgürüğü ie hak aramaörgütenme özgürüğünü ik önce budamaya başamıştır. Onu izeyen 12 Eyü Askerse Darbesi bu konuda uyguamayı daha da derineştirmiş; ama aynı zamanda küreseeşmenin gereksindiği dönüşüm eri de büyük bir güçe başatmıştır Anayasasının demokratik, aik ve sosya bir hukuk deveti söyemini, yeni Anayasa ve uyguamaara yıkmaya çaışırken, sosya poitikayı da sözükerden simeyi amaçamıştır. Büyük öçüde başarıı omasına karşın, bir süre sonra yeniden sosya poitikayı ağıza aanarın artması karşısında, yeni yöntem bunun içinin boşatıması omuştur. Bu yöndeki ik girişimerden biri kendisinin, 1996 da Refah Yo Hükûmetinin programında göstermiştir. Refahyo, sosya poitikayı, turizm, kütür, din ve vakıf hizmeteri ie sınırı görmüştür(5). Bugün ise, yukarıdan beri inceediğimiz beyanname ve bakanık kuruuş yasaarından da anaşıdığı gibi, aanı, sosya hizmet ve yardımdan ouşmuş saymaya kakışımaktadır. Böyece insan hakarının içini dodurduğu bu aan, at gözüğü ie bakıan ve yeree sınıranan bir robot a dönüştürümek istenmektedir. Kürese düzene bütüneşme hedefi, sürdürümektedir. 60.Hükûmet programında, sosya poitikayı inceerken gördüğümüz gibi, sosya yapının güçendirimesi başığı atında yer aan tüm müdahae aanarında, asında, kürese düzene bütüneşme hedefenmekteydi(1). Aynı eğiim, 61. Hükûmet programında da sürmektedir. O kadar ki, Dünya Bankası nın ısrara önerdiği ve ükemize yereştirdiği, nakit para transferi ve sosya yardımarın kaıcıaştırıması reçetesi, bu kez bir bakanık çatısı atında sürdürümektedir. Sosya hizmet ve yardımar, 12 Eyü 1980 öncesi oduğu gibi, sağıka iişkiendirimemekte ısrar edimektedir. Çünkü bu, sağıkta dönüşüm fesefesinin tedavi ağırıkı (yani ticari) yakaşımını buandırabiir. Ne AKP seçim beyannamesinde, ne 61.Hükûmet programında, artık iyice egemen bir durum kazanmış oan kayıt dışııka igii hiç bir sözcük buunmamaktadır. Sermayenin önünün bu deni açıdığı, insanarın güvencesinin bu deni azatıdığı bir dönem görümemiştir. İşsizike igii yakaşımarda, eksikiğin kişierden kaynakandığı, bunun için danışmanar atanması, eğitimer verimesi gerektiği düşünümektedir. Özünde sorumuuk, tam istihdam ı hedefemeyen ve bunun koşuarını ouşturmayan iktidardır. Ama bunun kamu kaynakarının israfına yo açacağı ve tüm düzen i bozacağı düşüncesiye, tıpkı kürese düzeyde oduğu gibi, işsizer oyaanmaktadır. Öneri : AKP iktidararının yürüttüğü sosya yakaşımın, küreseeşme dagasıya besenen dev sorunara başetmesine oanak yoktur. 1. Başarısız istihdam stratejier ie derineşen işsizik ogusu, 2. Yanızca parası oanın tedavisini tamamayabidiği ama hak için yetersiz ve koruyucu hekimike besenmemiş bir sağık sızık ogusu, 3. İnsanın gündeik yaşamıya bütüneştiriememiş eğitim ogusu, 4. Her şeyi paraya, kariyere indirgeyen, benci insangücü poitikası... Bütün bunar, sosya poitikanın, hem genede, hem de birey özeinde yeniden gözden geçirimesini zorunu kımaktadır. (6) Sosya poitika bir şemsiyedir. İnsan odakı tüm yakaşımarı içerir. Eğitimden sağığa, istihdamdan sosya güveniğe, sosya hizmeterden sosya yardımara kadar tüm hizmet kanaarını içine aır. Bütüncü bir yakaşıma, hem teme beireyicierini, hem önceikerini ve hem de kaynakarını beirer. Risk gruparı, bütünden soyutanmadan, hizmetin önceikenmesi ve ağırıkarının beirenmesi anamında önemidir. Yakaşım, gerçekeşen sorun deği, gerçekeşmesi oası sorun odakıdır. Doayısıya koruma ve esirgeme çabası ön pandadır. Örneğin, şehit aieerine yardımın yanı sıra ve bundan da önce yeni şehit aieerinin ortaya çıkmaması için çaba gösteriir. Sosya poitika, insan hakarını içerir ve en geniş çerçevede bunarın yaşama geçmesini sağamaya çaışır. Bu hedef, herkesin ve her kurumun görevidir. Bundan ötürü, bakanar kuruunun bugünkü örgütenme şeması içerisinde, bir sosya poitika bakanığı ouşturuması, başarısızığı baştan kabu etmek our. Bunun yerine, başbakana bağı başbakan yardımcıarının her birinin bakanık gruparından sorumu oacakarı bir örgütenme benimsendiğinde, sosya poitikanın kapsamına giren bütün bakanıkar bu başbakan yardımcısına bağanabiir (Tıpkı bakanık örgütenmesinde müsteşar ve müsteşar yardımcıarının konumu gibi). O zaman bu başbakan yardımcısına, sosya poitikadan sorumu başbakan yardımcısı demek yanış omayacaktır. Bu biinçi ve güçü sadırıar karşısında, biz aydınara düşen ise, daha çok sosya poitikayı konuşmak, onun özünü ve amacını herkese anatmaktır. Yaınkat ve kısa erimi yakaşımarın, nası bir kısır döngü içerisinde oduğu, topumu nası bir uçuruma sürükediği, ancak bunun kanıtarı, herkesin gözerinin önüne serierek benimsetiebiir. Bu kötü gidişin, bireyerin hakarındaki ve bütçesindeki etkierine ve geeceğinin kararmış oduğuna mutaka parmak basımaıdır. Bugüne değin, tek tek bireyerin, büyük güçer karşısında başarı kazandığı görümemiştir; buna karşın aynı üküyü payaşan bireyerin kenetendikeri ve örgütendikeri öçüde, başarıı sonuçar adıkarı sıkıka görümüştür. Herkesin kendi köşesinde ağamayı bırakıp, kapısını araaması kaçınımaz hae gemiştir. Kaynakça (1) Fişek A.G. (2008) : Sivi (!) İtaatkarar (ya da AKP nin Sosya Poitikasının Çıkmazarı) (Apasan Işıkı ya Armağan) (2) AKP Seçim Beyannamesi (2010) (3) Aie ve Sosya Poitikaar Bakanığının Teşkiat ve Göreveri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (KHK/633) Resmi Gazete tarih ve Mükerrer sayı. (4) 61.Hükûmet Programı (5) Fişek A.G. (1997): Sosya Güveniğin You Refah tan mı Geçiyor?, Mükiyeier Biriği Dergisi, Cit 21, Sayı 200 Haziran, Ankara. (6) Fişek A.G. (2007) : Sosya Hizmet ve Sosya Yardımarın Sosya Poitika Araçarı İçerisindeki Yeri - Gene i Yere e İndirmek - (Cahit Taas a Armağan). ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim

14 * Prof.Dr., Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gene Yönetmeni ve Ankara Üniversitesi Siyasa Bigier Fakütesi Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri Böümü - İş Hukuku ve Sosya Güvenik Anabiim Daı Öğretim Üyesi Büyüteç KORKU TÜNELİNDE Çevre, Su ve Orman A.Gürhan FİŞEK* İnsan çevresi ie vardır. Sosya çevre kadar, doğa çevre de vazgeçimezdir. Kişi her şeyden soyutanmış bir hade bir apartman dairesinde ya da mağarada yaşayamaz. Su, besin ve sosya desteğe gereksinmesi vardır. Bu destekere yöneik her tehdit, kişinin kendisini, yanız, güvencesiz hissetmesine ve korku içine düşmesine yo açar. Bu açıdan baktığımızda, AKP Seçim Beyannamesi(1) ie 61.Hükûmet Programı'nı (2) hakımız açısından bir KOR- KU TÜNELİ oarak niteemek yanış omaz. Sosya çevreye barışık omak için gerekener ie 61.Hükûmet Programında bu konudaki eksiker için, yine bu sayıda yayınanan Sosya Poitikaya İkinci Büyük Hükûmet Darbesi yazısına bakınız. Doğa çevreye barışık omak için gerekener ie 61.Hükûmet Programında omayanar için de bu yazıyı okuyunuz. AKP Seçim Beyannamesi inceendiğinde, çevre ie igii tek satıra rastanmamaktadır. Bu ükemiz için aışımamış, ama AKP için aışımış bir durumdur. Ükemiz için aışımamıştır. Çünkü, 1982 Anayasasına konuan çevre hakkı ie igii madde ve aynı yı çıkarıan Çevre Kanunu büyük yankı uyandırmış ve çok geniş bir kaynakça (küiyat) ouşturmuştur. Yanızca bu birikim ve yankıara kamamış, "çevre sorunu" sayıan ouşumar da ekonomik ve topumsa yaşamı etkieyecek boyutar kazanmıştır. Buna karşıık, yurttaşarımızın "çevre sorunarının" önenmesine ve çözümenmesine yöneik duyarııkarı, bigi ve biinç düzeyeri giderek yüksemiş, eyemiikeri artmıştır ve yaygınaşmıştır (3). AKP Seçim Beyannamesini ve Hükûmet Programını yazanarın, bunarı bimemesi söz konusu omadığına göre, bimezden gedikerini varsaymak zorundayız. Bu da ik omaz. Çünkü, 2007 yıında hazıranan Anayasa tasağı da AKP'nin çevreye bakışını ee vermektedir. Daha önce yaptığımız bir inceemede şöye yazmıştık : 1982 Anayasa'sının 56.maddesinde sağık, çevre ve konut başığı atında, dengei bir çevrede yaşama hakkı ndan söz edimiş; çevreyi geiştirmek, çevre sağığını korumak ve çevre kirenmesini önemek Devetin ve vatandaşarın ödevidir denimişti. AKP Anayasa'sında bunarın hiçbiri yoktur. Kıyıarın ve toprağın korunması da, 1982 Anayasa'sında ayrı birer madde oarak ee aınmışken, bu kez, Anayasa tasağında buunmamaktadır. Deniz, gö ve akarsu kıyıarıya, deniz ve göerin kıyıarını çevreeyen sahi şeriterinin, devetin hüküm ve tasarrufu atında oması ve yararanmada kamu yararı önceiği, böyece anayasa temeini yitirmiştir. (4) yıına geindiğinde, çevreden yine bir tek sözcük ie bie söz edimemiştir. AKP'nin 2011 Seçim Beyannamesi, marka şehirer ve yaşanabiir çevre başığı atında, kent içi uaşımın geiştirimesine, konut inşaatarının arttırımasına, içme suyu-kanaizasyon projeerine vurgu vermiştir. Çevre, su ve orman ie igii ne bir diek, ne bir proje vardır. Hükûmet Programı'nda ise, bu konuya ayrıan böümde 108 satırdan 5'i çevre korumaya ayrımıştır. Çıgın projeer arasında çevre, su ve orman ezimiştir. Artık doğa, bizim koruma çabaarımıza muhtaçtır. AKP iktidarının 2023'e kadar yapmayı vaadettikeri arasında, çevre-su-orman varıkarının korunmasına iişkin proje er yoktur. Korunma, bütüncü bir eyemdir. Su, toprak ve havayı ayrı ayrı korumaya amak oanaksızdır. Sözgeimi su kaynakarının korunmasını bir bakanığa, atık yönetimini bir başka bakanığa veremezsiniz. Ya da kürese ısınmanın inceenmesini, yanızca ozon tabakasının incemesi ie bir sayarak Çevre Bakanığı'na görev oarak verirseniz; kurakık ve çöeşme boyutarının başka bir bakanığı igiendirdiğini gözden kaçırmış oursunuz. Atık ve kimyasaarın bertarafına iişkin göreveri yanızca Çevre Bakanığı na vermek yeteri omaz. Çünkü atıkar aynı zamanda suyu, toprağı ve havayı da kiretmektedir. Son iki ayda çıkarıan kanun hükmünde kararnameer (KHK) ie bunun yapımaya çaışıdığını görmekteyiz. Su ie... Su Bakanığı, toprak ie Orman Bakanığı ve hava ie Çevre Bakanığı igienmektedir. Bu bakanıkarın koruma göreveri, tek bir bütünün parçaarını ouşturmakta iken, yapay bir biçimde böünmüşerdir. Bu iki Bakanığın da gücünü kırmaktadır. Her şeyden önce, çevre, su ve orman birbirinden ayrımaz bir bütünün parçaarıdır. Her iki bakanığın görev dağıımarına bakıdığında, KHK yapıcının, yanızca sözcükere bakarak bir ayırıma gitmeye çaıştığını görmekteyiz. Onun için de bir çok aanda çakışmaar söz konusu omaktadır. Ama çakışmaar, sürtüşmeer ya da etkin önem aınamayışı iktidarın umurunda değidir. Çünkü onarın programında varsa yoksa bayındırık işi vardır. Bunun iki önemi nedeni vardır. Birincisi, inşaat sektörüye uğraşan ve çok geniş bir sayı tutan firma ve taşeronarına iş aanı açımış omaktadır. İkincisi de, ikokuu ancak bitirebimiş, çok geniş bir nüfusa geçici iş aanarı yaratarak, işsizik ve yoksuuk ateşini hafifetmektedir. Gerçekten de, 61.Hükûmet Programı'nda bu saptamamız şöye doğruanmaktadır :... işi deği, insanı koruma ikesi çerçevesinde, işgücü piyasamazını katııkarını gidererek, başta genç, kadın ve vasıfsız işgücümüz omak üzere işsizere... Çevrenin korunması kaygısının ikinci pana itidiğinin bir başka kanıtı da şudur : Çevre ve Şehirciik Bakanığının Teşkiat ve Göreveri Hakkında KHK'nin 7-(2).maddesi şöye demektedir : Çevre düzeni panarının Bakanıkça mekansa strateji panarına, imar panarının ise mekansa strateji panarına veya çevre düzeni panarına aykırıığının tespit edimesi hainde igii idareer Bakanıkça verien süre içerisinde aykırııkarı giderir. Buradan çıkan sonuç, yukarıda anıan panardaki hiyerarşi sıraaması şöye : 1. Mekansa strateji panarı 14 ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim 2011

15 Büyüteç TABLO 1 Çevre-Şehirciik (5) ve Orman-Su (6) Bakanıkarının Yasaarında Birbiri ie Çakışan Görever Konu... havza koruma panarı ie kiriik haritaarını ouşturmak, bunarın uyguama esasarını tespit etmek ve izemek, Yeratı ve yerüstü suarının, denizerin ve toprağın korunması, kiriiğin önenmesi veya bertaraf edimesi maksadıya hedeferi, ikeeri ve kiretici unsurarı beiremek, kiriiğin giderimesi ve kontroüne iişkin usu ve esasarı tespit etmek, aci müdahae panarı yapmak ve yaptırmak. Yeratı ve yerüstü suarının, denizerin ve toprağın korunması, kiriiğin önenmesi veya bertaraf edimesi maksadıya kiriiğin giderimesi ve kontroüne iişkin uyguamaarı sağamak, yeratı ve yerüstü su, deniz ve toprak kiriiğine karşı hazırıkı omak, müdahae ve mücadee kapasitesini artırmak için gereki tedbireri amak ve adırmak; çevrenin korunması, maksadıya uygun teknoojieri beiremek ve bu maksata kuruacak tesiserin vasıfarını tespit etmek ve bu çerçevede gereki tedbireri amak ve adırmak. Faaiyeteri sonucu (hava, su ve toprak gibi aıcı ortamara)* katı, sıvı ve gaz hade atık bırakarak kiriik ouşturan veya ouşturması muhteme her türü tesis ve faaiyetin, çevrese etkierini değerendirmek; aıcı ortamar ie igii öçüm ve izeme çaışmaarını yapmak; bahse konu tesis ve faaiyeteri izemek, izin vermek, denetemek ve gürütünün kontro *636 KHK yerine 644 KHK düzenenirken parantez içindeki tanımama kadırımıştır. Havza ve böge bazındaki çevre düzeni panarı da dahi her tür ve öçekteki çevre düzeni panarının ve imar panarının yapımasına iişkin usu ve esasarı beiremek, havza veya böge bazındaki çevre düzeni panarını yapmak, yaptırmak, onayamak ve bu panarın uyguanmasını ve denetenmesini sağamak. Aıcı ortamarı izemek, buna iişkin atyapıyı ouşturmak, çevre kiiiği ie igii oarak öçüm, tespit ve kaite öçüterini uyguamak ve uyguanmasını sağamak, çevreye igii her türü öçüm, izeme, anaiz ve kontroer yapacak aboratuvarar kurmak, kurdurmak, bunarın akreditasyon işemerini yapmak, yaptırmak; aıcı ortamar (hava,su ve toprak)* konusunda öçüm yapacak kuruuşarı beiremek, *636 KHK yerine 644 KHK düzenenirken parantez içindeki tanımama kadırımıştır. Çevre- Şehirciik 2-b 8-ğ 9-f 2-c 7-1/c 9-(1)-ı Orman- Su 2-b,c 7-b 9 Atık ve kimyasaarın yönetimine iişkin hedef, poitika ve öçüteri beiremek, 8-h Kürese ikim değişkiği ve ozon tabakasının incemesi ie igii tedbirerin aınmasına yöneik pan, poitika ve stratejieri beiremek amacıya diğer kurum ve kuruuşara koordinasyon sağamak, 8-m 2. Çevre düzeni panarı 3. İmar panarı. Demekki mekansa strateji, her ne kadar çevre düzenini de gözönünde tutması ve igii kurum ve kuruuşara işbiriği yapması öngörüüyorsa da, yetki, mekansa panama gene müdürüğündedir. Çevre, su ve orman varıkarımızın korku tüneinde oduğu niteememizin, bir başka nedeni, her üç aanın da ticari oarak ee aınıp, pazara çıkarımakta omasıdır. Bu KHK'ara kent ve doğayı rant aracı oarak gören bir anayışın tüm aanara egemen omasının önündeki engeer kadırı mıştır (7). Burada özeike vurguanması gereken, KHK'er ie mesek örgüteri üzerinde hükümetin vesayeti koyuaştırımakta, Kütür ve Tabiat Varıkarını Koruma Böge Kuruarı na son verimekte ve Düzeneyici ve Deneteyici Konumdaki Bağımsız Kamu Kurumarı n bağımsızıkarı ortadan kadırımaktadır. Böyece, önemi bir enge oan denetim işevi de etkinsizeştirimektedir. Çevre, su ve orman bir ükenin zenginiğidir. Kuşaktan kuşağa aktarımıştır. İnsanarın ortaama yaşam süreeri yı oduğu düşünüürse, bu misafiriğin sonunda, bütün bunarı arkadan geenere bırakacaktır. Tıpkı kendisinden önce yaşayanarın yaptığı gibi. Onun için devradığı gibi, devretmek gerekir. Beki tıp doktorarına öğretien, topumun her bireyine şu öğretimei : Önce zarar verme. Dipnotar (1) AKP Seçim Beyannamesi (2010) (2) 61.Hükûmet Programı (3) Yüce Çağar, 17 Haziran 2011 (4) Fişek A.G. (2008) : Sivi (!) İtaatkarar (ya da AKP'nin Sosya Poitikasının Çıkmazarı) (Apasan Işıkı'ya Armağan) (5) Çevre ve Şehirciik Bakanığının Teşkiat ve Göreveri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (KHK/644) Resmi Gazete tarih ve Mükerrer sayı. (6) Su ve Orman Bakanığının Teşkiat ve Göreveri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (KHK/645) Resmi Gazete tarih ve Mükerrer sayı. (7) Muhcu E. : 644 Sayıı KHK ie Geen, Cumhuriyet Gazetesi 23 Ağustos 2011 s.2 ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim

16 Düz bir beton zemin buduğumuzda, birimiz kırık kiremit parçası ya da tebeşire hemen sekize sekiz atmış dört kareyi çiziverirdik. On atı taş, on atı kiremit parçası topayınca da damaya başardık. Satrancı Hintier bumuştu da damayı kim icat etmişti? Damanın icadını hep Necip e yakıştırdığım hade, yine de punduna getirip, arkadaşım oan kızı Cemie ye Baban mı icat etti yoksa? diye soramamıştım. Necip in esas geçim kaynağı ayakkabı boyacıığı ve Ramazan davucuuğuydu ama en keyifi kazancı, Fırıncı Yasin e oynadığı dama oyunarından kaptığı onukardı. Boyacı sandığı omuzunda, günün her hangi bir saatinde çarşıya düşer, (pabuçarından bie tanıyabieceği için) gözerini yerden ayırmadan ezei ve ebedi rakibi Yasin i arardı. Yasin mi? Seaniki muhacir bir aienin yirmii yaşardaki oğuydu. Askerden geir gemez babası, kurduğu fırının tüm sorumuuğunu üzerine yıkmıştı. Yakışıkı, kendini beğenmiş, afını esirgemeyen, inatçı, hatta biraz da ukaâydı. Gerçi boşuna değidi bu haeri. İzmir deki amcasının yanında ortaokuu okurken, kopuk takımına uyup haytaık etmiş, orta sondan atımıştı ama yine de kasabada okumuş çocuk sayıırdı. Üsteik aiesi kasabada evine gazete giren sayıı aieerden biriydi. Kahve sohbeterinde söyedikerine itiraz etmeye kakanarı, Gaste yazıyo biâder! diyerek püskürtürdü. Kasıntının önde gideniydi kimierine göre. Necip in ustaığı çevre kasaba ve köyerde de kabu görmüştü. İddiası oanar sırf kendini denemek için kasabaya dama oynamaya geirerdi. Gaip oyuncu, rakibini kızdıracak her tür afı söyeme hakkı kazanırdı. Bu yüzden, sıradan rakiperinin af atmaarına adırmaz; çok sinirenirse on saniye kadar gözerini kırpmadan boş boş bakar ama tek keime etmezdi. Peş peşe iki cüme kurduğu duyumuş şey değidi. İa ki cevap vermek zorundaysa o zaman iş değişir, başını öne arkaya saardı. Hafif kıraşmış, her zaman dağınık saçarını taradığı da görümüş şey değidi. Nasısa rüzgâr bozacaktı. Yer çekimine yenik düşmüş at dudağı, çehresine garip bir görüntü verirdi. Yasin i uzaktan gördüyse oduğu yere çakıır, avını görmüş kedi gibi mırıdanırken bıyıkarı titrer, tahta boyacı sandığı yavaş yavaş omuzundan kayıp yere düşecekken son anda yakaardı biricik sermayesini. Yok, aniden karşısına çıkmışsa sarkık dudağını tek bir harekete topayıp konuşacakmış gibi yapardı. Bu anı bekeyen Terzi Kenan, Neciip! Geiyo seninki! diyerek duymayanarı uyandırır; Kahveci Rıza da öte yana dönüp, Necip i görmemiş numarasıya Yasiin! Necip seni arıyomuş diyerek dama seyrine geecek müşteriyi sağama aırdı. Boşa oynamazdı Necip! Yasin in fırından çıkamadığı günerde, beki bugün şansım tutar diyen bir kekik in, Bir- üç, on kâât! tekifi Necip için yeteriydi. Bir- üç te, iki ei aan onuğu götürür. Herkesin kendince bir oyun taktiği vardı ama Necip in taktikeri hep merak ediirdi. Basit gibi görünen bu oyun, ustaarın einde satranca benzeyebiirdi. Bazı oyunarın yarım saat sürdüğü ourdu ki damada süren / tavada vuran kazanır atasözü(!) açığa düşerdi. O zamanar bizim kasabadaki iki-üç çingene aieden biriydi Necipgier. Diğereri gibi kasabanın kıyısında derme çatma everde otururardı. Çok yoksuduar. Gün kazanır, Yaşam DAMA Servet ŞENGÜL gün yererdi. Hayatı gediği gibi karşıar, sabahın sahibi var anayışıya yaşarardı. Kim ne derse desin, çingeneiği asa kabu etmez, Biz asen Hint ten gemişiz. Çingene değiiz! diyerek diğer beyazar gibi göçebe çingeneere yüz vermezerdi. O zamana kadar hiç Hinti görmemiştim ama gür kaşı, kara gözü, esmer teni insanar ba gibi Hinti oabiirdi. Yasin ie Necip in damaya tutuştuğu hemen duyuur ve on-on beş kişiik bir seyirci kitesi ouşurdu. Her durumda biri diğerini çarşıyı terk etmecesine kızdıracağı için, bu şamata kaçırımaz, kaçıranar da hayıfanırdı. Yasingiere mübadiikten geen yakınığımız omasına rağmen içimden hep Necip i tutardım nedense. Oyunda sıkıştığında esmer teni daha da kararıp teremeye başayınca, Şu oyunu bir iyice öğrensem de Yasin in açığını Necip e fısıdasam diye akımdan geçerdi. Aniden yan göze etrafı koaçan eder, anadıar mı acaba? diye de ürperirdim bir yandan. Arada bir de osa Yasin kazanınca, sandayesine iyice yasanır, Ata bakaım onuğu! diyerek baş ve işaret parmağını birbirine sürterdi. Necip in yüzü ekşir, ensesini kaşıyıp saçarını karıştırırken son hamesini yapardı: - Bir-üç daha! - Yemeez! Ayvan teri!* Paran yoksa oynama Ooum! Üsteik bu gaibiyetin tadını birkaç gün sürdürmek için onuna oynamazdı. Oysa kendisi yeniince pancar gibi kızarır, onuğu dama tahtasına fıratıp kakar giderdi gıcık herif. Ah, bir onuğum osa da Necip e versem de bozum osa şu Yasin Necip i tutmamın nedeni, kızı Cemie nin iki yıdır İkokuda sıra arkadaşım omasıydı gaiba. Beki oku numaraarımız peş peşe oduğundan, beki öteki çocukar Cemie ye oturmak istemediğinden, beki de öğretmenimiz öye uygun gördüğünden bizi yan yana oturtmuşardı. Birinci sınıfta İk gün hiç konuşmamıştık. Sonraarı bir birimize ısındık çocuk sıcakığıya. Cemie'nin saçarıya aynı renkte kapkara gözeri ve yusyuvarak sevimi bir yüzü vardı. Teninin esmeriğinden mi biinmez dişeri hepimizden beyazdı sanki ya da bana öye geirdi. Yazısı inci gibiydi. Çoğunuka ya kaemi ya da sigisi omazdı. Sigiyi ortasından ısırıp pay ederdik ama kaemi payaşmak zor ouyordu. Bir gün kuağıma eğiip, Biz asında Çingen değiiz. demişti durup dururken. Sadece güümsediğimi hatırıyorum. O, bunu neye yormuştu acaba? Yanız, Ramazan ayı süresince iişkimiz biraz soğurdu. Necip, kasabanın tek davucusu oduğundan, sahura onun davuu ve Cemie nin manieri ie uyanırdık. Bahşiş aabimek için davucunun maniyi güze okuma geeneği vardı. Hatta manide ev sahibinin ismini geçirirse, bahşişi garantierdi: Bahçeerde kişnişim/ Böreği pişirmişim/ Ver bahşişim Recep Ağa / Uzak yodan gemişim. Necip in sesi betti ve maniyi makamıya söyeyemezdi. İşte bu yüzden daha çok bahşiş aabimek için artık büyüdüğünü düşündüğü Cemie yi gecenin o saatinde yanında gezdiriyordu. Tamam, babası yanındaydı ama o karanıkta, o soğukta Hem Cemie bu kadar çok maniyi ne zaman, kimden öğrenmişti? Üsteik manieri de güzedi. Hep merak eder ama üzerim diye sormazdım. Manisi bitince bahçeye çıkıp parayı Cemie ye verirken, karanıkta parayan dişerinden 16 ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim 2011

17 Yaşam güümsediğini anar, sevinerek içeri kaçardım. Bu kaçışta utanmaya, yoksu arkadaşıma az da osa yardım etmenin sevinç duygusu çarpışırdı. Sabah okua geince, gece böye bir şey omamış gibi davranırdık. Bazen babam Necip i kızdırmak için bahşiş vermeyi geciktirip Cemie yi bir mani daha söyemeye zorardı. İşte o zaman Necip davua daha sert vurarak tepki verirdi. Ben ise ayıp ettiğimizi düşündüğümden, utanır, kızardığım bei omasın diye de ambadan uzak dururdum. Bir de verdiği demir parayı az buur kâğıt para vermeye zorardım babamı her defasında... Vermezdi! Parayı yodan mı topuyorduk? O yaz Necip ie Yasin arasındaki dama maçarı çok çekişmei geçiyordu. Yasin, Necip in oyun taktikerini çözmüş gibiydi. Son bir aydır Necip e bir onuk bie kaptırmamış hatta yüz ira borçandırdığı söyeniyordu. Necip batıktı Bir gün ikindi vakti Annem Koş bi paket tuz kap ge! dedi. Çarşıya vardım ki, bir şenik, bir şamata, gıra gidiyor.. Bakka Ahmet abi dâhi bütün esnaf orada. Meğer iddia büyükmüş. Yasin, Bak Necip Ağa, tek e! Aırsan sierim, aırsam yüz ei our. demiş. Şakir e sordum, yemin etti Kuakarıma duydum Ooum! Ge şöye kıyıdan bakaım kaçmaz bu tantana.. Onar taşarı dizerken kovumayacak bir noktaya sotaandık. Açıışı Yasin yaptı. İkisi de çok gergindi ama Necip şimdiden teremeye başamıştı ne hikmetse Eve gediğimde güneş batmak üzereydi. Annemi bahçe kapısında görünce çarşıya niye gittiğimi hatıradım ama akım hââ oyundaydı. Tam Necip in borcu yüz ei odu.. diyecekken, Anne ya! Bakka kapaıydı sabah asam omaz mı? yaanını uydurdum kendime şaşarak. Ben Ayşe yengeden ödünç adım zaten Tam gidecekken, Sen nerdeydin bakayım bu saate kadar, hayta? dedi aniden. Şimdi kaç çift ayakkabı boyarsa yüz eiyi çıkarır Necip? Kapaı mı ourmuş bu saatte bakka, ne biçim şey bu? Cemie kaç mani söyemei? Ramazana kaç ay var ki? Aniden Yemin et! dedi. Bakka Ahmet de dama seyrediyordu mu desem? Yok, anar o zaman. Ayağımı hafifçe yerden kadırıp, Vaa kapaıydı ya! diyerek bastım yemini. Yine kıyamayıp, Hadi git tuumbada eini yüzünü yıka yemeğe oturacaz.. Yaanımı anamış, ama yüzememişti güze annem. Yaz bitmişti. Çaışkandır üçer e başayacaktık iki gün sonra. Başayınca da tenekeye su taşımaktan, inek gütmekten, koş şunu getir/ tut bunu götür angaryaarından kurtuacaktık nihayet. Şenikti, tembeikti, dersim var yaa! bahanesiye işten kaytarmaktı okua başamak. Başadık. Mis gibi oku kokuyordu her yer. Herkes gemişti ama Cemie yoktu. Ebeemece, kovaamaca oynadık Öğrendikerimizi, duydukarımızı bir soukta anattık bire bin katarak Hopadık, kagıdık, kurtarımızı döktük bi güze. Sonraki güner de gemedi Cemie. Annesi, yömiye** pamuk topamaya götürüyormuş dedi bir arkadaş. Yömiye kaç para? Çocuk yömiyesi kaç para öğrenmeiyim. Ramazan'da yine mani okuyacak mı? Onu da öğrenmeiyim. Artık sıra arkadaşım Hüseyin di ve Ramazan a daha çok vardı *Hayvan teri: Atın teriyken yem yemediğini herkes biir. Sen kimi kandırıyorsun? anamında bir Ege söyemi. **Yevmiye: Bir günük ücret. Kumra KEPKEP (Şanıurfa) - ÇALIŞAN ÇOCUKLAR FOTOĞRAF YARIŞMASI ALBÜMÜ ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim

18 Kitap Tanıtımı Bir Kitap Bir Sergi: Grizu (4.Cit) Muzaffer Oruçoğu bu kez Grizu adı roman çaışmasının 4.kitabıya karşımıza çıkıyor. Oruçoğu çok yönü bir sanatçı. Yanızca bir romancı deği, aynı zamanda ressam ve heyketraş... Onun 13,5 yıını siyasa nedenere hapishaneerde geçirmiş oduğunu düşünmek insanın içini sızatıyor ve Türkiye'nin insanına karşı ne kadar hoyrat ve hoşgörüsüz oduğunu anımsatıyor. Türkiye, yanızca insanına etmiyor, kendine ediyor Zongudak dendiği zaman, insanın akına hep kara geir. Bu hem madencierin kömüre buanmış tenerinden, hem de yazgıarındandır. Muzaffer Oruçoğu, bize, maden işetmecierinin kara kara yürekerini de anatıyor. Oysa Zongudak yeşiikerin ortasında, maviye yeşiin buuştuğu, insanın yaşama güümseyerek bakacağı tam bir mesire yeri. Ama 1820'den bu yana, Zongudak insanında güecek ha bırakmamışar. O ne kara kömürmüş?! Ne vazgeçebiiyorsun, ne sana gün yüzü gösteriyor. Muzaffer Oruçoğu, 1.cidinde, kömürün ik buunduğu yıardaki Zongudak'tan başamıştı anatmaya. 4.cidine geindiğinde takvimer 1940 yıarını gösteriyor (4.Cit ağırıkı oarak İkinci Dünya Savaşı yıarını kapsıyor 2.mükeefiyet bu yıarda uyguanan savaş ekonomisine özgüdür). Yazar cide ikinci mükeefiyet adını vermiştir. Bu dönemde Fransız işetmecier ükeyi terketmiş ve artık yeri işetmecier eiye düzen sürdürümektedir. Değişen ne omuştur diye soruyor insan kendi kendine. Yazar bu sorunun yanıtını kitabının bir köşesinde, Ereği İşetmeeri Gene Müdürü'ne yöneik konuşan Ümran Nafiz beyin ağzından şöye aktarıyor : Amee için yapıan yatakhaneer, hamamar, yemekhaneer, dinenme tesiseri her türü taktirin üzerindedir efendim. Bununa beraber, kömür havzasında amee hukukuna dair yaptığım inceemeer neticesinde, bazı can aıcı hakikaterin şuuruna da ne yazıkki varmış buunmaktayım. Şöye ki efendim, yerüstünde kuruan medeniyete, yeratındaki iptidai çaışma şartarı arasında çok bariz bir tenakuz '(çeişki) var. Tabi buna bağı oarak, memur maaşarıya, feah sadakasını andıran amee yevmiyesi arasında da bariz bir tenakuz, daha doğrusu bir uçurum var. Sizin gibi genç ve inançı bir cumhuriyet mensubunun, istihsain hızı ve seameti açısından bu tenakuzarı ortadan kadıracağına inanıyorum. (s.135) Maden koşuarını, roman kahramanarından birinin gözünden de şöye aktarıyor : Gaeri duvarı boyunca uzayan gazı su arkını, hiç kim- se sorun yapmıyordu. Ark, kömür tozu, toprak ve taş parçacıkarıya domuş, deriniğini yitirmiş, suar ocağın zeminine yayımıştır. Cin sürüsü geçmiş gibi ayak izeriye nakışanan bu çamuru zemin, vardiya değişimi anarında, yürüyen amba katararının yaydığı titrek ışığı süt gibi emiyor, derinikere doğru kıvrııp akan beneki yıan derisine dönüşüyordu. Kuyuara, ağımara, bacaara, su atı ve su üstü makasara neme karışık, pis kokuu, bunatıcı bir karanık çökmüştü. Yarın dibinden ağım patamaarı, kömür yükü vagonarı çıkarma istasyonuna götüren otodirezin uğutuarı geiyordu. Neme ağıraşan, sakin, divermez bir karanığın dibinde çaışıyorardı tahkimatçıar. Hurşit, hayaini amba ışığına katarak, karanığı yerin dibine doğru katetti. Kömür tozarının kararttığı... (s.40) Koşuarın kötüüğünü, havzada yaşanan çarpıkıkarın en önemi göstergesi de, iş kazaarıdır. Yaşamını yitiren emekçier ve geride kaanarın çiesi o kadar büyük ki. Yazar şöye anatıyor : Abbas, işbaşı yapmaarına üç günü kaa, Hurşitgie gedi. Kafası dumanı, içi initi ve çığıkara douydu. Evin kapısını, dört yı önce, Kasaptara'da feci şekide öen 23 madencinin kanı ceseterini haya ederek açtı. Cinayet işemiş saraı bir adam gibi ev hakını şöye bir süzdü. Ayakarına sürünen kediyi eğiip kucağına adı, sesini kısarak, 'Kandii'nin Çamık ocağında grizu pataması omuş,' diye mırıdandı. 'Çok sayıda ameenin ödüğü söyüyorar'. 'Ya gördün mü' diye ayağa fıradı Cema, 'Dediğim çıktı. Dün Mükeefiyet Takip Müdürüğünde çaışan İskender'e dedim, etmeyin eyemeyin bu ocakar bu çaışma hızına dayanmaz. Güdü bana. Adamar bu hız yetmezmiş gibi, hükumete sunmak için yeni bir seferberik panı hazıramışar. Yirmişer binik üç adet askerik teci nefererini ocakara sokacakar.... Yapmayın bu hız bea getirir dedim; ama kim diner beni'. (s.175). Mükeefiyet zora çaıştırma demektir. Zongudak köyüsünün madende çaışmaktan başka seçeneği omadığını gösterir. Zora çaıştırma, kötü koşuara ve baskıya bireşince, bögede derin izer bırakmış ve insanara özgürüğün kokusunu unutturmuştur. Maden işçieri arasında bir dayanışma sandığı kurmaya çaıştıkarı için, iş başındayken jandarmanın soruşturma için götürdüğü iki gencin istekerini çavuş şöye yanıtıyor: Doğru, ikiniz de hakısınız. Kaçmadınız, kaçmadınız amma, gegeeim mükeefiyetteyiz. Ağnasanız da çağnasanız da kimseye derdinizi anatamazsınız. Gene şükredin ki, Tahkimat Kumandanığı emrinde, sizi diyar diyar sürmedier; yoda bede çaışa çaışa canınız çıkardı, mezarınız buunmazdı. Şükredin, kendi yüreğinize dayanın. Yüreği- 18 ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim 2011

19 Kitap Tanıtımı MADENE GİRİŞ niz temizse, en mecasiz anarınızda bie size gücünü verir o yürek, rahmetinden mahrum bırakmaz sizi. (s.111 ) Bu romanı mutaka okumaı ve hem kömürün insanın acısıya örümüş tarihini ve hem de enerji gereksinmemizin Zongudak insanı na yükediği maiyete tanıkık etmeisiniz. Oruçoğu'nu böye zoru bir uğraşa kakıştığı için kutuyoruz. Ama o bununa da yetinmiyor, madenci resimeriye, heykeeriye de karşımıza çıkıyor. Kitaparında bir kaçını gördüğümüz resimerini, bu kez bir sergiye karşımıza getiriyor : Muzaffer Oruçoğu Resim Sergisi ANTAGONİZMA Tarih : 28 EYLÜL - 2 KASIM Yer : Çağdaş Sanatar Merkezi A Saonu Çankaya Beediyesi MADENDEN ÇIKIŞ ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim

20 Mardin Vaiiği, Başkent Üniversitesi Sosya Hizmet Mesek Topuuğu ve Gap Kadın ve Çocuk Derneği nin işbiriği ie yaz ayarında gerçekeştirien yaz okuarının üçüncüsü bu yı da tamamandı. AğırIğını Başkent ve bu yı Ankara Üniversitesi nin Sosya Hizmet Böümü öğrencierinin ouşturduğu gönüü üniversite öğrencieri Temmuz ayı boyunca Mardin de üç ayrı mahaede 5-12 yaş çocukarına yöneik yoğun ve başarıı bir yaz okuunu gerçekeştirdier. TEGV den de geen 9 gönüü ie birikte topam 58 kişiik gönüü grubuya Mardin kent merkezinde çok büyük bir böümünü yoksu yurttaşarımızın ouşturduğu mahaeerde günde ortaama 500 çocuğa uaşıarak sürdürüen çaışma süresince önceki iki yıda oduğu gibi kadınara ve gençere yöneik çok yönü etkinikere de yer veridi. Yaz Okuu bu yönüye bir kentse topum kakınması çaışması niteiğini de kazandı ve yaz okuu sonrasında da çaışmaar yere gönüü ve görevierce sürdürüüyor. Çaışmaarın ayrıntısına girmeden kısaca çok karşıaşıan bir soruya yanıt vermekte yarar var. Bu çaışma için neden üç yıdır Mardin seçidi?. Mardin güze ve iginç bir kent. Bögenin en çok merak edien kenterinin başında geiyor. Bu yönüye gönüü üniversitei gençerin igisini çekiyor. Kent merkezinin güveni ouşu nedeniye anne ve babaarı için cazip. Mardin gizemi ve güze bir kent. Türkiye nin ier arasındaki geişmişik sıraamasında ve topam yaşam kaitesi göstergeerinde ise, en attaki kenterden biri. Son üniversite sınavında sondan ikinci kentimiz. Çocuk nüfusunun gene nüfusa oranı %48. Bir başka betimemeye her iki kişiden birisi çocuk. Üsteik bu çocukarımız ve aieeri geişmeye, öğrenmeye son derece açık ve çok küçük dokunuşara bie yo amak oanakı. Buna Mardin Vaiiği, GAP İdaresinin ve yere gönüüerin desteği, oanak sağaması ve önceki iki yıda sağanan başarı da ekenince sorumuzun yanıtı da verimiş ouyor. Yaz Okuunda gün sabah 8.00 de başadı ve a kadar birbirinden çok farkı ve uzak üç ayrı mahaedeki okuara gididi. Yoksu ve sorunarı yoğun,zor üç mahae. Öğeden sonraarı dört ayrı çaışma aksaksız sürdürüdü. Grupar değişerek, SHÇEK e, ev ziyareterine ve mahaede çocukarın aieerine ziyarete, ankete ve İstasyon-Ofis Mahaesinde açtığımız üniversiteye hazırık kursuna ve konuk geen öğretim üyeeriye everde kadın topantıarına gididi. Mahaei kadınarın istemi doğrutusunda bir okuma yazma kursu açıdı ve yaş ortaaması otuzun üzerinde 20 kadınımız ik aşamayı bitirerek mezun oduar. Okuarda ne yaptığımıza geçmeden başka çaışmaarı da ekemeiyiz. Okuarın dış sesendirme cihazarını ve üç okuun ana sınıfarının kima sorunarını çözdük. Okuardan birinin oduğu mahaede tek bir park ve oyun aanı yoktu. Okuun bahçesi uçurumun yanındaydı ve top duvarı aştı mı bir daha geri getiriemiyordu.. Adını beirtmemizi istemeyen bir kuruuşumuz yakaşık 7000TL tutan mazemeeri, Vaiik de işçiiğini sağadı, ve Okuun bahçesi te çite çevridi. Bunun mahae için, çocukar için anamı çok büyük. Spor sınıfarının çocukarını her gün * Dr., MARDİN ÇOCUK DOSTU, Sosya Hizmet Uzmanı Topum Mardin Yaz Okuu Büent İLİK* başka bir okua taşıyarak gerçekeştiren gençerimiz bu mahaeden kesinike başarıı voeybo ve basketbocuarın yetişeceğini söyüyorardı ve basketbo turnuvasının finaini de bahçede yaptık. Başkent Üniversitesinden Yrd. Doç. Dr. Arzu Çoban ve Büent İik, Hacettepe Üniversitesinden Tüay Üstündağ ve Dokuz Eyü Üniversitesinden Çocuk doktoru Prof.Dr.Serpi Uğur Baysa ie 16 ayrı ev topantısı gerçekeştiridi. Annebaba-çocuk ietişimi,aie içi ietişim, ana-baba tutumarı, çocuk ihma ve istismarı, ev kazaarı ve öneme yoarı başıca konuarımız odu.bu topantıarın her biri ayrı bir heyecan ve coşkuya gerçekeşti. Çocukara igii ne yaptık?. Güne, okuarda müzike başandı. Sevdikeri, oynayacakarı her diden neşei müzikere. Üniversitei ağabey ve abaarıya, öğretmeneriye oynadıar, haay çektier,sonra sınıfara girdier. Sınıfarının isimerini kendieri seçtier. Uğur Böcekeri, Kapanar, Yıdızar gibi... Ana başıkarı ie haftada üç gün 7-8 yaş yüzmeye, 9-12 yaş arkeopark a, çimento fabrikasına, Adiye, Beediye, Vaiik gibi kamu kurumarına, bir büyük otee, stadyuma, üniversiteye, iki ayrı müzeye, spor saonuna, yere bir radyoya, Sabancı Müzesi ne ve konferans saonunda mesek tanıtımına gittier. Gezierin teme amacı farkı mesekeri, aanarı tanımaarı, tanışmaarı. Çok iginç gözemere döndüer. Otede aşçıdan, resepsiyon görevisine, ote müdüründen, garsona kadar herkese tanıştıar ve her iş için eğitimin gerekiiğini payaştıar. Radyoda canı yayına katıdıar. Çimento Fabrikasından çok şey öğrendier. Arkeopark, Arkeooji Müzesinin, Mardin de başattığı çocukar için çok iginç, eğendirirken, öğreten başarıı bir uyguaması. Hazıranmış bir ortamda kazı yapıyorar, para buuyorar, bez ve para baskısı yapıyorar ve arkeoog, sanat tarihçisi, iç mimar ve grafikere tanışıyorar. Adiye ve hukukçuara tanışmaarı da çok eğencei, öğretici ve başarıı geçti. Başsavcı nın, hâkimerin, mahkemenin konuğu oduar, bigi aıp, soru sorduar. Cüppesiye konuğumuz oan kadın avukatın önünde bir canandırma yaptık. Çocukardan mahkeme kurduk. Avukat,savcı,hakim seçtik.demokratik hak aramanın younu konuştuk. Canandırmanın başarıı oduğunu ertesi gün Okuda şaşırarak görme oanağı buduk. Okua girerken 9 yaşındaki bir çocuk kouma yapışıp neden hırhızık yaptın diye hesap sordu 20 ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim 2011