1. ULUSLARARASI SEMANTİK AĞ VE ÜST VERİ SİSTEMLERİ KONFERANSI. Gültekin Gürdal İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü- KDDB

Transkript

1 1. ULUSLARARASI SEMANTİK AĞ VE ÜST VERİ SİSTEMLERİ KONFERANSI Gültekin Gürdal İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü- KDDB İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, 7-8 Mart 2013

2 Üniversitelerin Gelişiminin Üç Aşaması Semantik Web Metadata Araştırma Verisi Açık Veri Açık Erişim

3 Ortaçağ Üniversitesi ya da Birinci Kuşak Üniv. Birinci Geçiş Dönemi Humboldt yada ikinci kuşak Üniv. İkinci Geçiş Dönemi Üçüncü Kuşak Üniversiteler

4 İlk üniversiteler latin okullarından ve Eflatun un Akademi siyle (Academia) Aristo nun Lise sinin (Lyceum) mirasından gelmektedirler. Öğretmek istedikleri bir şeyleri olan yetenekli insanlar ile öğrenmek isteyen gençlerin biraya gelmesi.

5 1158 Bologna Üniversitesi beratını aldı ve bugün dünyanın en eski üniversitesi sayılıyor. Latince ortak dildi. Yorumladılar, tartıştılar, ama hiçbir şey icat etmediler. Ortaçağ süresince teknik ilerleme, bir mucize, doğanın ilahi bir lütfu olarak görüldü.

6 15.YY Dünyanın yeni bir çağın eşiğinde olduğu duygusu geniş kitlere yayıldı, kitap basımı yaygınlaşmıştı ve yüzyılın sonu 1453 te İstanbul un fethedilişinin tetiklediği büyük coğrafi keşiflere tanık oldu. Kitap basımı genel bir akım haline geldiğinde önemli değişimler yaşadılar Hümanizm dönemi, insan onuruna, kişiliğin değerine vurgu yapan entelektüel bir hareketti. Geleneksel üniversiteler giderek yeni bilim dalları ve bilimsel yöntemleri içermeye başladılar.. Bu yakınsamadan Humboldt üniversitesi doğdu.

7 Eğitim giderek artan sorumluluklar kazanan öğrenciler ve asistanlarla yapılan araştırmayla bütünleşti. Araştırma, akılcılık, deneye dayanan, kanıtlama ve elde edilen sonuçların başkaları tarafından doğrulanması ve yaygınlaştırılmasına olanak tanıyan saydamlık temelinde yapılmaktaydı. Ortaçağda olduğu gibi otoriteye güvenmek yerine, yalnızca gerçekte gözlenen doğru kabul edilirdi yılları arasında üniversiteler popüler oldu ve sayıları 98 den 200 e çıktı. Bu 200 üniversitenin 600,000 öğrencisi ve hocası vardı.

8 Humboldt modeli, modern yaşamdaki refahımız ve aydınlanmış düşünce tarzımızın en önemli parçasınn temelini oluşturarak son derece başarılı olmuştur. Bu model 9 ana nedenle baskı altına girmiştir. 1. ve 2. Nedenler: Öğrenci sayısındaki patlama ve bunun sonuçları 3. Küreselleşme 4. Disiplinlerarası araştırma 5. Çığır açan araştırmaların artan maliyeti 6. Özel araştırma enstitülerinin ortaya çıkışı 7. Ekonomik etkinliğin beşiği olan üniversiteler (MIT ve Stanford) 8. Endüstri ile işbirliği 9. Girişimciliğin yükselişi

9 Üniversite 1. Kuşak Üniv. 2. Kuşak Üniv. 3. Kuşak Üniv. Hedef eğitim aynı+araştırma aynı+bilginin kullanımı Rol hakikat savunma doğayı keşif değer yaratma Yöntem skolastik Modern bilim, tek bilim dalı aynı+disiplinlerarası Yaratılan profesyoneller aynı+bilim insanları aynı+girişimciler Yönelim evrensel ulusal küresel Dil latince Ulusal diller ingilizce Örgütlenme Nationes, fakülteler, kolejler fakülteler Üniversite, enstitüleri Yönetim şansölye Akademisyenler (Yarızamanlı) Profesyonel yönetim

10 1. Temel bilimsel araştırmalara öncelik verilmesi, 2. Disiplinlerarası ve disiplinlerötesi araştırma enstitülerinin yükselişi, 3. Çok ortaklı işbirliği yapan üniversiteler, 4. Uluslararası ve rekabetçi yükseköğretim piyasasına göre işleyiş, 5. Çok kültürlü organizasyonlarla ortaya çıkan, hem kitlesel, hem elit eğitim süreci, 6. Yaratıcılık ve yenilikçiliğin öne çıkışı, (Tasarım fakültelerinin yükselişi) 7. Kozmopolit üniversite, 8. Bilgi kullanımı, bilgiden yararlanma temel görev ve önemli bir hedef oluşu, bilginin topluma aktarılmasını 3KÜ (araştırma ve eğitim) den sonra üçüncü hedef olarak ele almaktadırlar. 9. Devlet 3KÜ lere doğrudan fon sağlamamaktadır.

11 Üçüncü kuşak üniversiteler yakın geleceğin üniversiteleri olarak; disiplinlerarası araştırmada öne çıkacaklar, ortak projelere imza atacaklardır. Diğer yandan bu üniversiteler üretim ve ürün tasarımı da yapan, ekonomik etkinliklerin beşiği konumuna geleceklerdir. Girişimcilik ve sanayi kuruluşları ile yakın işbirliği ikinci kuşak üniversitelerin etkin olarak yapamadığı süreçlerdir. Üçüncü kuşak üniversitelerde girişimcilik öne çıkmakta ve sanayi kuruluşları ile yakın işbirliği öngörülmektedir.

12 Belki binlerce m2 degil ama: Çok şık, ferah, zevkli bir iç tasarım, grup çalışma odaları, bireysel çalışma odaları, çeşitli boylarda toplantı odaları, her türlü teknolojik donanım ve yazılım çözümleri. Her tür ve formatta bilgi kaynağı İçindeki cafe ve sosyal yaşam alanları olan bir yaşam merkezi Kullanıcısının olduğu her yerde olabilen

13 Artık üniversiteler arasında üç aşamalı küresel bir rekabet başladı: en iyi öğrenciler için rekabet, en iyi akademisyenler için rekabet, en iyi araştırma sözleşmeleri için rekabet. Bilgiden değer üretmek ve açık inovasyon çok önemli bir hal aldı. Bu yeni kuşak üniversitelerin kütüphanelerinin de kendini yenilemesi ve bu kuşağın ihtiyaçlarını karşılayabilmek için yeni hizmetler üretmesi, yeni niteliklere sahip bilgi profesyonellerine sahip olması kaçınılmazdır.

14 İnsan odaklı Web de henüz sadece belgeler var Belgelerin birbirleriyle bağlantısı yok «Donuk» bir yapı Arama motorları henüz «emekleme döneminde»

15 İnsan odaklı Her türlü formatta belge ve bilgi mevcut Etkileşimli (Facebook, Twitter ve diğer sosyal ağlar)

16 Anahtar kelime bazında aramalar çoğunlukla istenilen sonuca götürmemektedir Web 2.0 da bulunan bilgilerin çoğu metinsel kaynaklı olup, yalnızca insanlar tarafından anlaşılan bir yapıya sahiptir Bilgilerin büyük bir kısmının metinsel içerikli olması, bu bilgilerin anlamlandırılıp, bilgisayarlar tarafından «anlaşılmasını» ve aralarında bağlantı kurulmasını engellemektedir.

17 Aralarında bağlantı kurulamayan bilgilerden, tabiatıyla yeni bilgi çıkarsaması yapılması da imkansız hale gelmektedir. Web de bulunan belgelerin içeriklerinin bilgisayarlar tarafından anlaşılamaması, Web i büyük bir hızla hemen hemen hiçbir kontrol ile güvenliğin geçerli olmadığı bir sanal ortam haline dönüştürmektedir. Sonuç: Web in içeriğinin bir an önce «makineler» tarafından da anlaşılması ciddi bir zorunluluk halini almaya başlamıştır.

18 Yıllık artış hızı %30 Veri Tufanı CERN Yıllık 15 petabytes (15 milyon gigabytes) 1.7 Milyon çift katmanlı DVD

19 «Leb Demeden Leblebiyi Anlayan Web»

20 2000 li yılların başında Web in mucidi Tim Berners-Lee tarafından kuramsal olarak temeli atılan, Web 3.0 ile birlikte içeriği bilgisayarlar/makineler tarafından da anlaşılan yeni nesil bir Web Semantik Web = Web of Data = Web 3.0 Bilgilere anlam yüklenebilmekte Bilgi ve bilgisayar odaklı RDF/OWL, XML

21 Örnek 1: Sorgu: En son dünya futbol şampiyonu hangi takımdır? Cevap: İspanya Arama motoruna doğrudan sorulmak istenilen soru giriliyor Örnek 2: Sorgu: Kapadokya balon turlarıyla ilgili kapsamlı bilgi istiyorum Cevap: Kapadokya balon turu 1, Kapadokya balon turu 2, Kapadokya balon turu 3 Sistem sorgudaki kavramlar arasındaki ilişkiyi otomatik olarak tespit ediyor

22 Semantic Web ile birlikte Web, içeriğini sadece insanların anladığı insan odaklı bir ortam olmaktan çıkacak Web, küresel ölçekte akıllı bir veri tabanına dönüşecek Sanal güvenlik yüksek ölçüde artacak

23 Webin Çöpçatanı

24 Metadata, bir dokümanın içeriği hakkında bilgidir. Metadata fiziksel yada elektronik bir nesne ya da kaynak hakkında tanıtımsal bilgi içerir. Metadata, bir bilgi kaynağını tanımlayan, açıklayan yerini belirten yada yönetimini kolaylaştıran yapısallaştırılmış bilgidir.

25 İki Temel Nokta; Sayısal kaynakların artışı ve yaygınlaşması. Artan bilgiye doğru ve hızlı bir şekilde Erişim Birlikte İşlerlik (interoperability) Kaynak paylaşımı, Kayıt paylaşımı, makinece okunabilirlik Paylaşım, aktarım protokolleri

26 Neden Metadata? Evrensel bibliyografik standartlar sağlar. Kaynakla birlikte yaşar Tüm sayısal kaynak türlerine uygulanabilir Maliyet verimliliği ve performas etkinliği sağlar Mevcut yöntemlerle rahatlıkla bütünleştirilir Veriler üzerinde değişiklikler yapmak ve oynamak kolaydır Artan dokümanların bakımını ve kontrolünü sağlar

27 Nasıl dünya daha sıcak bir iklime adapte olabilir? Kim cevabı verecek? Oşinograflar, astronomlar, glaktiolistler, meteorologlar, dil modelciler, tarihçiler, iklim modelciler, sosyal bilimciler, mimarlar, Ama onların hiçbir ortak dili yok, veri paylaşımı yok, bunun anlamı hiçbir veri paylaşamamak demektir.

28 Uluslalarası Veri işbirliği Gereksinimi Disiplinlerin ötesinde, Ülkelerin ötesinde, Kurumların ötesinde Veri Yönetimi (Data Management) Büyük Veri (Big data)

29 Dünya daki tüm araştırmacıların hiçbir engel olmadan paylaşabildikleri ve kullanabildikleri veri RDA Research Data Alliance Araştırma Verileri İttifakı nın (RDA) amacı araştırma verisinin paylaşımı, değişimi, kullanımı, yeniden kullanımını standartlara uyum ve keşfedilebilirliği kolaylaştırara uluslararası veri odaklı yenilik ve keşfi hızlandırmaktır. Bu sağlanacak altyapı, politika, uygulama, standartla geliştirilmesi ve benimsenmesi yoluyla olacaktır.

30 AB Neden Açık Erişimi Destekliyor? Araştırma ve Inovasyon a hizmet etmek ve bu alanlara yapılan yatırımın geri dönüşünü iyileştirmek Bilim ve teknolojinin yaygınlaşmasını, herkes tarafından (araştırmacılar, sanayi, vatandaşlar) erişilmesini sağlamak ve bütün AB Ülkelerinin eşit erişimini mümkün kılmak Kamu kaynağı ile fonlanan Ar-Ge sonuçlarına ücretsiz erişim sağlamak Kaliteden taviz vermeden yaygınlaştırma aktivitelerine ayrılan kaynağı daha verimli kullanmak

31 AB Projesi, Türkiye Ortağı İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Amaç: Bilimsel bilgiye erişim için Yayınları, Veri setlerini ve Projeleri bütünleşik hale getiren katılımcı bir Açık Erişim altyapısı geliştirmek AB Aldığı kararla Horizon 2020 kapsamında yapılacak tüm alanlardaki projelerin çıktılarının açık erişimli olarak erişime açılmasını hibe alabilmek için zorunluluk haline getirmiştir.

32 COAR (The Confederation of Open Access Repositories) Türkiye den İlk Üye EuroCris (The European Organization for International Research Information) Türkiye den İlk ve tek üye Common European Research Information Format (CERIF) During the OpenAIRE Interoperability Workshop at Braga, Portugal, held on the 7th and 8th of February, the OpenAIRE community and eurocris have agreed on the use of CERIF-XML as the standard format by which OpenAIRE will harvest information from CRIS. It was decided to install a joint working group, which, in the next few months, will work out a dedicated CERIF-XML profile (including vocabularies) for this. OCLC World Cat: Tüm İYTE Kütüphanesi Katalog kayıtları worldcat.org taranabilir. Google books tarama sonuçlarında bulunabilir. ) Türkiye den İlk ve tek RDA: İYTE Kütüphanesinin otomasyon sistemi RDA uyumlu hale gelmiş ve kayıtları çevrilmiştir. ) Türkiye den İlk ve tek Facebook Uygulaması, Türkiye de İlk ve tek Dspace, Kurumsal Arşiv yazılımı, Openaire Uyumlu

33 E-? İşbirliğine ve ağa dayalı, veri yoğun ve büyük ölçüde veri tarafından yönlendirilen bilim «Bundan böyle yeni keşifler laboratuvarlarda değil bilgisayarların başında olacaktır»

34 1) Yeni Bilgi Modelleme ve Programlama Felsefesiyle Semantik Web, Börteçin Ege. 2)Research Data Alliance 3) Metadata, Kamil Çömlekçi. 4) 3. Kuşak Üniversiteler, Kütüphaneleri ve Kütüphanecileri, Gültekin Gürdal. 5) Finch Report

35

36 Gültekin Gürdal İYTE