BASEL KRÝTERLERÝ ÇERÇEVESÝNDE ÝÞLETMELERÝN YATIRIM BÜTÇELERÝNÝN OLUÞUMUNDA VERGÝ PLANLAMASI

Transkript

1 20_29_Layout :23 Page 8 BASEL KRÝTERLERÝ ÇERÇEVESÝNDE ÝÞLETMELERÝN YATIRIM BÜTÇELERÝNÝN OLUÞUMUNDA VERGÝ PLANLAMASI Güran YAHYAOÐLU 1, Murat KORKMAZ 2 Ümit ÇATULAY 3 1 Çanakkae 18 Mart Üniversitesi Yenice Mesek Yük.Okuu Bankacýýk Böümü 2 Anadou Üniversitesi Ý.Ý.B.F. Çaýþma Ekonomisi ve Endüstriye Ýiþkier A.D. 3 Ýstanbu Büyük Þehir Beediyesi Trafik Þubesi Trafik Þb.Md. Özet: Base Kritereri Çerçevesinde Ýþetmeerin Yatýrým Bütçeerinin Ouþumunda Vergi Panamasý, iþetmeer açýsýndan çok önemi bir husustur. Base I ve II uyguamaarýnýn, Base sermaye uzaþýarýnýn, finansa raporama süreçerini ve muhasebe yapýarýný nasý etkiediðinin inceenmesi faydaý oacaktýr. Ýþetmeerin vergi yükerini azatmak için yasaarýn tanýdýðý hakar çerçevesinde en uygun yöntemin beirenmesi gereði vergi hukuku önemidir. Vergi panamasýnýn amacý; vergi mükeeferinin mai iþemerinin düzenenmesi ve kazançarýnýn maksimize edimesidir. Vergi rekabetini etkieyen unsurarýn inceenmesi konumuzun daha iyi anaþýmasýna yardýmcý oacaktýr. Anahtar Keimeer: Base I Uyguamasý, Base II Uyguamasý, Vergi Panamasý, Vergi Rekabeti TAX PLANNING THROUGH THE BASEL CRITERIA IN ORGANIZATIONAL INVESTMENT BUDGETS Abstract: Tax Panning Through The Base Criteria In Organizationa Investment Budgets is a core eement for organizations. It is usefu to investigate how Base I and II appications and Base capita agreements effected financia reporting processes and accounting structures. Financia Law is an important issue in terms of determining the best taxing method on technica grounds in order to decrease organization's fisca charges. The aim of tax panning is reguating fisca procedures and maximizing the profits of taxpayers. For making our study cearer, we aso discussed factors effecting tax competition. Key Words: Base I Appication, Base II Appication, Tax Panning, Fisca Competition. 309

2 20_29_Layout :23 Page 9 GÝRÝÞ Dünyada çok hýzý bir þekide yaþanan ekonomik geiþmeer doða oarak bütün sektöreri etkiemektedir. Bu geiþmeerden doðrudan doðruya ve en faza etkienen sektörerden biri de finans sektörü omuþtur. Zira ticari hayatýn sirküâsyonu birinci derecede, finans sektörünün saðýký çaýþmasýna baðýdýr. Finans sektörünün en önemi aracý ise gerektiðinde ree sektörü finanse eden bankaardýr. Bankacýýk ve finans sektörünün sýnýr tanýmaz bir þekide büyümesi ve küreseeþmesi üzerine bu sektörün beiri standartara uygun oarak çaýþmasý yönünde faaiyetere girimiþtir. Bunun sonucunda Base-1 ve Base-2 kritereri ouþturumuþ ve birçok üke tarafýndan benimsenmiþtir. Base-2 kritereri özeike bankaarýn kredi verme þartarýný aðýraþtýrmakta ve teminat konusunda iþetmeere aðýr þartar getirmektedir. Bu þartarý yerine getiren iþetmeer daha koay ve daha düþük faize kredi buabiecekerdir. Þartarý yerine getirmekte zoranan iþetmeer ise krediyi daha çok teminat vermek suretiye ve doða oarak daha yüksek faize aabiecekerdir. Base II kritererini uyguamada esnekik ve uyum kabiiyetini en iyi þekide deðerendirener, rekabet avantajýný saðayacak ve varýkarýný geiþtirerek sürdürecektir. Bunu saðamayan isetmeer ise gittikçe büyüyen sorunara bas etmek zorunda kaacaktýr. Bankaar iyi yönetim ve finansa performansa sahip þirketere daha avantajý kredi ve finansman oanakarý sunacaktýr. Firmaarýn kurumsa kaitesi yüksedikçe, finansman imkâný ve ikidite miktarý artmakta ve bankaar açýsýndan sermaye maiyeti düþmektedir. Ýyi yönetien þirketer krizerde sermaye piyasasýndan dýþanmayacak, krizeri daha koay atatabiecekerdir. Þirketerin iyi bir yönetime ve finansa performansa sahip oabimesi için önceike iþetme faaiyeterini pananmaarý gerekmektedir. Satýn amaar, yatýrýmar, yurtiçi ve yurtdýþý faaiyeter gerçek bigiere dayanan panama ve raporamaar esas aýnarak yürütümeidir. Bunar ie birikte þirketerin kurumsa kaiteerinin yani raftingerinin yüksemesinin en baþýnda kayýt dýþýýktan kurtumaarý, þeffaf mai taboara sahip omaarý gemektedir. Þeffaf mai taboar ise vergi kanunarýna uygun hareket etmeyi gerektirmektedir. Ýþetmeciik açýsýndan bakýdýðýnda, vergi ödemesi iþetme fonarýnda bir azamaya neden our. Verginin; iþetmeden nakit çýkýþý gerektiren ücret ödemesi, ma ve hizmet aýmý gibi maiyet unsurarýndan bir farký yoktur. Bu maiyet unsurarý gibi vergi ödemek de iþetmenin ikiditesini, doayýsýya hareket kabiiyetini azatýr. Bu nedene iþetmeer kendierine yük oarak gördükeri vergiyi ödememek veya az ödemek gibi çeþiti yöntemere baþvurabiirer. Vergi kanunarýna aykýrý hareket ederek vergi miktarýný azatmak, vergi kaçakçýýðýna girer. Vergi kaçakçýýðý, iþetmenin ödeyeceði vergiyi azatmaya imkân veren, vergi baskýsýna karþý vergi kanunarýna aykýrý hareketerdir. Böye bir davranýþ, vergiden kaçýnmadan farký oarak suç oarak kabu ediir. Bu yoa ödenecek vergi azatýabiir, ancak vergi inceemeeri sonucu yüksek miktarda vergi cezasý ve gecikme faizi ie karþýaþma riski söz 310

3 20_29_Layout :23 Page 10 konusu our. Bu durum odukça aðýr finansman yükü yaratabiir ve iþetmenin varýðýný sürdürmesini güçeþtirir. Vergi kanunarýnýn saðadýðý bir takým avantajardan faydaanarak vergi miktarýný azatmak veya vergiemeye konu teþki edecek faaiyette buunmamak ise vergiden kaçýnmaya girer. Vergiden kaçýnma, diðer bir ifade ie Vergi Panamasý, iþetme üzerinde ouþacak vergi yükünü en aza indirmek için mükeeferin uusa ve uusararasý hukuk ve vergi yasaarýnýn boþukarýndan yararanarak, bunarý en akýcý biçimde kuanýp vergi yükerini azatma çabaarý oarak tanýmanabiir Ýyi yönetien, iyi bir finansa performansa ve þeffaf mai taboara sahip þirketer vergiden kaçýnma yöntemini seçerek yani vergi panamasýný tercih ederek kurumsa kaiteerini yüksetirer. Bu baðamda, Ýþetme üzerinde ouþacak vergi yükünü en aza indirmek için vergi kanunarýnýn kendierine verdiði hakarý en akýcý þekide kuanarak vergi yükünü azatma çabaarý oarak tanýmayabieceðimiz vergi panamasý, iþetmeerin gene panarýnýn ayrýmaz bir parçasý oarak düþünümeidir. YÖNTEM VE KAPSAM Çaýþmamýzda, dünyada yaþanan büyük kriz sonrasý önemi daha da çok anaþýan base kritererinin bugüne kadarki süreci ve þirketerin yapacakarý yatýrýmarý finanse edebimek amacý ie ihtiyaç duydukarý kredieri düþük maiyeti aabimeeri için; ratingerini yüksetecek, þeffaf görünmeerini saðayacak vergi panamasý açýkanmaya çaýþýmýþtýr. Vergi panamasýnýn daha iyi ve net anaþýmasý için vergi kaçýrma kavramý da irdeenmiþtir. BASEL UYGULAMALARINA GENEL BAKIÞ Bankaar ekonomierde meydana geen krizerin büyük bir çoðunuðunu bankaar tetikemiþ, ree kesim ie birikte ekonominin okomotifi gibi bir görev üstenmiþ ve zincireme bir süreç süre gemiþtir. Ekonomierin bir takýn sorunardan etkienmemesi, daha az etkienmesi amacýya düzenemeere ihtiyaç duyumuþtur yýýnda Bank of Internationa Settements (BIS) "Uusararasý Takas Bankasý", geiþmiþ ükeerin merkez bankaarý tarafýndan Ýsviçre'nin Base þehrinde kurumuþ, 1974 yýýnda kýsa adý Base Komitesi oan, Bankacýýk Düzeneme ve Deneteme Komitesini ouþturmuþtur. Federa Amanya'da meydana geen bankacýýk krizi sonrasýnda kuruan (Ayan 2007) BIS, ayrýca dünyanýn en eski uusar arasý finansa kurumu oma özeiðindedir. Bankacýýk düzeneme ve deneteme komitesinin amacý; bankaarýn uusararasý standartarda çaýþmaarýný saðamaktýr. Bu komite geiþmiþ ükeerin merkez bankaarý ve bankacýýk denetim otoriteerinden üst düzey yetkiierin katýýmý ie ouþmuþ bir komitedir. Ayrýca Base komitesi, bankaarýn sermayeerinin riski aktifere oranýnýn %8'den az omamasýný önermiþtir. Komite, bankaarýn mai bünyeerinin ekonomide ouþacak krizere karþý dayanýkýýðýný saðamayý amaçamýþtýr. Bu dekarasyon ie tüm dünyadaki bankaarýn ortak standartarda çaýþmasýný saðamak için birçok kararar aýnmýþtýr (BIS 1988). 311

4 20_29_Layout :23 Page 11 Uusar arasý bankacýýk sistemindeki geiþmeer ve finansa piyasaarýn birbiri içine girmesi ie yere düzenemeerin amasýna neden omuþtur. Kiit roü BIS üstenmiþtir (Beþinci 2005). Uusararasý merkez bankaarý iþbiriðini saðayan bir merkez oarak görevini sürdüren BIS, dünyanýn en eski uusararasý finansa kuruuþudur (Güre 2008). Uusararasý Ödemeer Bankasýnýn bugün biri Hong Kong diðeri Mexico City'de omak üzere iki temsiciiði, 50 ükeden yakaþýk 550 persone buunmaktadýr (BIS 2009). Türkiye 1964 yýýnda Uusararasý Ödemeer Bankasý'na üye omuþtur. Üye ükeerin merkez bankaarý arasýndaki iþbiriði saðamak, ek finansman oanakarý yaratmak ve bu tür iþemere güvence vermek gibi göreveri buunan BIS'in en yetkii organýn üye ükeerin merkez bankaarýnýn temsicierinden ouþan Guvernörer Konseyi'dir. BIS bünyesinde 4 adet komite ouþturumuþtur. Bunar: Base Bankacýýk ve Denetim Komitesi, Goba Finansa Sistem Komitesi, Ödemeer ve Takas sistemeri Komitesi ve Piyasaar Komitesidir. BIS dýþýnda faaiyette buunan 3 sekretarya mevcuttur: Finansa Ýstikrar Forumu, Uusararasý Mevduat Sigortacýarý ve Uusararasý Sigorta Gözetimcieri Kurumu (BIS 2009). BIS gözetiminde ouþturuan en önemi komite Bankacýýk Düzeneme ve Denetim Komitesidir. 1970'i yýarýn ik yarýsýnda sabit kur sisteminin terk edimesi ve 1974 yýýnda yaþanan petro krizi sonucunda, uusararasý döviz ve bankacýýk piyasaarýnda büyük dagaanmaar yaþanmýþtýr, Finansa sorunara ortak bir çözüm bumak amacýya, 1974 yýý sonunda Ýsviçre'nin Base kentinde buunan Avrupa Merkez Bankaarýnýn bankasý oarak faaiyette buunmak için Uusararasý Ödemeer Bankasý (BIS) nezdinde "Bankacýýk Düzeneme ve Denetim Uyguamasý Komitesi" adýnda bir komite ouþturumuþtur (Atiker 2005) yýýnda 10 ükenin merkez bankasý guvernörü erinin bir araya geerek ouþturduðu bu komite yýda 4 kez topanmaktadýr. Þimdiki üyeeri Beçika, Kanada, Fransa, Amanya, Ýtaya, Japonya, Luksemburg, Hoanda, Ýspanya, Ýsveç, Ýsviçre, Ýngitere ve A.B.D.'dir. Bünyesinde faaiyet gösteren yakaþýk 25 teknik çaýþma grubu ve iþ ekiperi buunmaktadýr. Komitenin bu tarihte kurumasýnda Batý Amanya'daki Bankhaus Herstatt'ýn ifasý önemi etkendir yýýnda komite ik oarak topanmýþ ve tarihten bu yana her yý üç veya dört defa omak üzere düzeni topantýar yapmaktadýr (Ateþ 2003) ve 1974 yýarýnda yaþanan kürese ekonomik krizer nedeniye özeike sermaye piyasasýnýn en önemi aktörü konumundaki bankaarýn yapýþým güçendirmek amacýya 1988 yýýnda Base I uzaþýsý yayýnanmýþtýr. Bu uzaþý ie bankaarýn einde tuttukarý sermaye ie varýkarý arasýnda risk esasýna dayaý bir iiþki kurumaya çaýþýmýþtýr. Base I, bir bankanýn batmasý hainde mevduat sahiperinin karþýaþabieceði maiyeteri en aza indirmek için asgari tutumasý gereken sermaye üzerinde odakanmýþtýr (Atiker 2005). BIS'in en önemi birimerinden biri oan Base Bankacýýk Gözetim ve Denetim 312

5 20_29_Layout :23 Page 12 Komitesi (Base Committee on Banking Supervision), finansa piyasaarda ortaya çýkan sorunara ortak çözümer bumak gayesiye bankacýýk faaiyeterine iiþkin riskeri kendi faaiyet çerçevesinde ee aarak inceenmiþ ve ouþturumuþtur. Base komitesi amaçarýný iki teme prensip üzerine oturtmuþtur. Bunardan iki hiçbir yabancý banka kuruuþu denetiminden kaçmamaýdýr ve denetim uygun öçüerde omaýdýr. Base komitesinin ik prensibi 1975'de Anaþma oarak yayýnanmýþtýr. Bu anaþma Mayýs 1983'te Bankaarýn Yabancý Kuruuþarýnýn Denetimi için Prensiper" oarak tamamanmýþtýr (Ateþ 2003) yýýnda anaþmanýn beiri prensiperi minimum standartar oarak formüe edimiþ ve standartar basýmýþtýr. Komite süreki bu standartarýn tam oarak pratikte uyguanmasý için çaýþmaktadýr yýýnda komite karma çaýþma grubu ve kýyý bankacýýðý merkezerinde denetimcier tarafýndan bir rapor açýkanmýþtýr. Bu rapor, Uusar arasý Banka Denetimcieri Konferansý'na katýan yüz kýrk ükenin denetimcieri tarafýndan Haziran 1996 da onayanmýþtýr. Base komitesinin igiendiði diðer bir konu ise; sermaye yeteriiðidir. Sermaye öçüm sistemi "Base Sermaye Uzaþýsý" oarak adandýrýmýþ, G-10 ükeeri tarafýndan 1988 yýýnda onayanmýþ ve bankaara açýkanmýþtýr. Uyguamayý ve denetemeyi koayaþtýrmak için Base Komitesi Ekim 1999 da "Teme Prensiper Metodoojisi" ni geiþtirmiþtir (Özgün 2001). Base komitesinin düzeneme yaptýðý diðer bir aan ise risk yönetimidir. Amacý, bankaarýn maruz kadýðý oumsuz riskeri sýnýrandýrmak, ouþturuan senaryoara beirsiziði azatarak finansa piyasaarý istikrarý bir ortama kavuþturmaktýr (Bogün 2005). Komite, üyeeri arasýnda bigi payaþýmýný yürütürken zaman geçtikçe igisini " en iyi uyguamaar"ý içeren dökümanarýn uyumaþtýrýmasýna ortak gözetim standartarýnýn üyeer arasýnda geiþtirimesine kaydýrmýþtýr (Benton 2004). Her yý beiri araýkara topanmakta ve bankacýýk sektörü açýsýndan önemi kararar adýðý, uusar arasý düzeyde bir yaptýrým gücü buunmamakta ayrýca aýnan kararar öneri niteiði taþýmaktadýr (Ayan 2007). BASEL I (Base Sermaye Uzaþmasý) 1974 yýýnda kuruan Base Komitesinin yaptýðý ik inceemede faaiyet gösteren birçok bankanýn piyasaarda yetersiz sermaye oranýya faaiyeterini sürdürdüðü ortaya çýkmýþtýr. Bu sonuçar neticesinde Komite 1988 yýýnda Base I Standartarýný (The Base Capita Accord) yayýnamýþtýr yýýnda yayýnanan Base I uzaþýsý ie uusararasý bankaarýn aktiferinin riskerini aðýrýkandýrarak, sermaye büyüküðünü beiremeye yöneik yöntemer geiþtirimiþtir. Yani bankaarýn fînansa krizere karþý dayanýkýýðým artýrmak üzere uyumasý gereken teme ikeer beirenmiþtir. Base I'in amacý; uusar arasý bankacýýk sisteminin istikrarýný, emniyetini ve güveniriðini korumak, bankaarýn risk kütürerini ouþturmak, yöneticierini ve banka sahiperinin bakýþ açýarýný yeni 313

6 20_29_Layout :23 Page 13 Tabo 1. Yýar Ýtibari ie Base Komitesi Çaýþmaarý Kaynak: BIS, Eriþim: düzenemeere uyumu oarak geiþtirmek, teknoojik yatýrýmarý tamamamak, bankaarýn sermayeerini güçendirmek oan bu uzaþý çeþiti varýk türerine uyguanan teme risk aðýrýkarýný esas oarak kredi riski için basit, gene bir yakaþým sunmuþtur (Musch 2005). Ayrýca, personei ve farký ükeerdeki uyguamaara yeknesakýk saðayarak, uusararasý bankaar arasýnda rekabet eþitsiziðini azatmak oarak beirenmiþtir (Aksoy 2007). Base I Uzaþýsý'nýn uyguamasýnda dikkat edimesi gereken iki nokta vardýr. Ýki; sermaye standardýnýn uusar arasý bankaarýn güveniriiðini ve istikrarýný saðamak için geiþtirmiþ oduðu ve yere bankaarýn sermaye yeteriik standartarýna iiþkin baðayýcýýðýn buunmadýðýdýr. Ükeer arasýndaki uyguama farkýýkarýný azatmayý amaçamakta ve uyguanmasýnda adaet ve tutarýðýn önemine deðinimiþtir. Komite standardýn, G-10 ükeeri dýþýndaki ükeer tarafýndan da benimsenmesini bu aandaki entegrasyonu hýzandýracaðý için odukça önemsemektedir (BIS, 2008). BASEL II SERMAYE YETERLÝLÝÐÝ DÜZENLEMESÝ Finansa piyasaarda meydana geen geiþmeer ie Base Komitesi; Base I'in sermaye yeteriiði öçümüne iiþkin eksikikerini dikkate aarak Haziran 1999'da Yeni Base sermaye Yeteriiði Düzenemesine (Base II) iiþkin ik tartýþma metnini yayýmamýþtýr de ikinci, 2003 te ise üçüncü metni yayýnanmýþtýr. En son oarak da diðer yayýnanan tartýþma metineri revize edimiþ ve Base II metni 314

7 20_29_Layout :23 Page 14 Haziran 2004 te "Uusar arasý Sermaye Yeteriiði Öçümerinin ve Standartarýnýn Uyumaþtýrýmasý; Gözden Geçirimiþ Çerçeve" isimi doküman ie yayýmanmýþtýr (Ata ve Uðuru 2006). Base II Base I e göre daha kapsamý bir dokümandýr. Base II'ye son hainin verimesi aþamasý odukça uzun bir takvime baðanmýþ oup bu takvim içerisinde her bir tartýþma metnine iiþkin igii tarafardan görüþ aýnmasý ve Base II'nin banka sermaye yeteriikeri üzerine etkierinin tespit ediebimesi amacý ie sayýsa etki çaýþmaarýnýn (Quantitative Impact Studies- QIS) gerçekeþtirimesi hususarý yer amýþtýr (Yükse 2005). Base II'nin Avrupa Biriði ükeerinde de 2007 yýý baþýndan itibaren yürürüðe gireceði beirtimiþtir (Yükse 2005) Base I düzenenmesinin yayýnanmasý 1992 sonu Base II'in uyguanmasý için beirenen tarih Ekim 1998 Haziran 1999 Ocak 2001 Nisan 2003 Haziran 2004 Tabo 2. Base Sermaye Yeteriiði Süreci Ana sermayeye dâhi edimesi kabu edien entrünmanar Yeni sermaye yeteriiði düzenenmesi 1. Tasak Yeni sermaye yeteriiði düzenenmesi 2. Tasak Yeni sermaye yeteriiði düzenenmesi 3. Tasak Yeni sermaye yeteriiði düzenenmesi Nihai metin 2007 baþý Uyguamaya geçiþ (G-10) üç ayýk geçiþ dönemi baþý Kaynak: BDDK, 10 Soruda Yeni Base Sermaye Uzaþýsý (Base II), Ocak 2005, s Base II'nin Amaçarý Base II, bankaarda etkin risk yönetimi, denetimi ve piyasa disipinini geiþtirmek, sermaye yeteriiði öçümerinin etkiniðini artýrmak, bu sayede saðam ve etkin bir bankacýýk sistemi ouþturmak ve finansa istikrara katkýda buunmak için sunumuþ önemi bir düzenemedi. Base II, Base I'in yetersiz kamasý sonucunda bankaarýn sermaye yeteriikerinin öçümesine ve deðerendirimesine iiþkin oarak, Base Bankacýýk Denetim Komitesince yayýnanan standartar bütünüdür. Base II'nin teme amacý; sermaye gerekerini banka aktiferinin gerçek riskine karþý daha yeteri hae getirmek, piyasa disipini geiþtirme, bankaar arasýnda mevcut oan rekabet eþitsizikerini ortadan kadýrma ve finansa istikrara katkýda buunmaktýr (BBDK 2005). Aras'a göre Base II düzenenmesi; Bankacýýk sisteminin finansa riskere ve krizere karþý korunmasýný amaçayan bankaarda etkin risk yönetimini ve piyasa 315

8 20_29_Layout :23 Page 15 disipinini geiþtirmek sermaye yeteriiði öçümerinin verimiiðini artýrmak etkin bir bankacýýk sistemi ouþturmak ve finansa istikrarý saðamaktýr (Güre ve Ark., 2008). Base II düzenenmesinin amaçarý; (Ýzsmmmo, 2010). Bankaarýn risk yönetimi sistemini geiþtirmek ve etkineþtirimesini teþvik etmek Piyasa disipinini saðamak ve geiþtirmek Sermaye yükümüüðünün maruz kaýnan risk ie parae omasýný saðamak, Ýç ve dýþ denetimi güçendirmek Saðam ve etkin bankacýýk sistemi ouþturmak Finansa istikrara katkýda buunmak Sermaye yükümüüðünün maruz kaýnan risk ve ie parae omasýný saðamak Bankaarýn yeteri seviyede sermaye tutmaarýný saðamak Fýrsat eþitiðini bozmadan rekabetçi ortamý geiþtirmek (BBDK, 2004). Base II bankacýýk riskerinin öçümüne ve yönetimine vurgu yap mak ve yasa sermayeyi ekonomik sermaye ie daha baðantýý hae getirmeyi tasaramaktadýr. Tabo 3. Base I ve Base II Karþýaþtýrýmasý Base I Tek bir risk öçüsüne odakanmaktadýr Tek bir metodun tüm bankaara uygun oduðu kabu edimektedir Geniþ çerçeveye beirenmiþ bir yapýya sahiptir. Base II Bankaarýn kendierine uygun içse risk yönetimerini geiþtirmeeri, gözeticierin bu yöntemerin etkiniðini deðerendirmeeri ve bu sayede piyasa disipininin saðanmasý üzerinde durumuþtur. Metodoojide esnekik getirerek ve çeþiti yakaþýmar sunarak daha iyi risk yönetimi için bankaarýn intiyasif kuanabimeerine oanak tanýmaktadýr. Riske daha duyarý oarak beirenmiþ bir yapýya sahiptir. Kaynak: TBB, Base Komite Yeni Sermaye Yeteriiði Düzenemesi, 2002: s Base II düzenemesinin akademik ve finansa çerçeveerce eeþtirien tarafarý da vardýr. Bunar; (BBDK, 2004). Kaibrasyona iiþkin eetirier Uzaþýsýnýn teknik seviyesinin yüksek omasý, uyguamasýnýn pahaý omasý Uzaþýnýn sermayeye gereðinden faza önem atfediyor omasý,

9 20_29_Layout :23 Page 16 Standart yönetime iiþkin eeþtirier Uzaþýnýn konjonktüre dagaan maarý arttýrma ihtimainin omasý Dereceendirme kuruuþarý tarafýn dan verien notarýn güveniriiðine yöneik eeþtirier Uzaþý hükümerinin bazý tarafarý cezaandýrmasý (KOBÝ'er, geiþmekte oan ükeer Çeþitendirme etkisi Uzaþýnýn geiþmekte oan ükeere öze þartarý dikkate amamasý Ýeri öçüm yöntemeri için yeteri teþvikerin omamasý, Kredi riski modeeri denetimse gözden geçirme Kamuya açýkama yapma þekinde sýraanabiir. BASEL II DÜZENLEMESÝNÝN YAPISAL BLOKLARI Sermaye yeteriiði hesapamaarýna kökü deðiþikiker getiren yeni düzeneme üç yapýsa boktan ouþmaktadýr. Bunar; Birinci Yapýsa Bok; Asgari sermaye gereksinimi Ýkinci Yapýsa Bok: Denetim otoritesinin gözden geçirimesi Üçüncü yapýsa Bok: Piyasa disipini BÝRÝNCÝ YAPISAL BLOK: ASGARÝ SERMAYE YETERLÝLÝÐÝ Bankanýn riskere karþý einde buundurmasý gereken asgari sermaye tutarýna iiþkin oan böümdür. Gereki asgari sermaye miktarýný hesapayabimek için önce; kredi riski, piyasa riski ve operasyone Özkaynakar SermayeYeteriik Rasyonu = > 8 KR+PR+OR risker beirenir ve topam minimum sermaye tutarý hesapanýr. Base II Stan-dardý'na göre sermaye yeteriik oraný; Þekindedir. Tabo 4. Base II'de Yer Aan Aternatif Risk Öçümeri Geiþmiþik Düzeyi Piyasa Riski Kredi Riski Operasyone Risk Basit Basiteþtirimiþ Standart Yakaþým Teme Gösterge Yakaþýmý Orta Standart Yakaþým Standart Yakaþým Standart Yakaþým Geiþmiþ Riske Maruz Deðer Yakaþýmý Teme Ýçse Dereceendirmeye Dayaý Yakaþým Ýçse Öçüm Yakaþýmý Teme Ýçse Dereceendirmeye Dayaý Yakaþým Kaynak: Ayhan Yükse, Yeni Base Sermaye Yeteriiði Uzaþýsý (BASEL-II), BDDK, 2004, (07 Kasým 2010), s

10 20_29_Layout :23 Page 17 KR: Kredi Riski, PR: Piyasa Riski OR: Opersyone Risk Base II ie detayý bigierin bankaar tarafýndan piyasaya zamanýnda açýkanma zorunuuðudur. Bankanýn finansa durumu diðer piyasa katýýmcýarý tarafýndan da deðerendiriecek ve banka yönetimeri sermayeeriye tutarý poitikaar izemek zorundadýrar (Mercan 2006). Þeki 1. Base II Çerçevesi Muhasebe; iþetme eyemerinin kontroünü ouru kýmak, geeceðe iiþkin iþetme eyemerini panamak, iþetme içi ve dýþýndaki kiþiere iþetmeye iiþkin etkin kararar aýnabimesi için mai oayara igii bigierin topanmasý ve ietimesidir (Ataman 1997). Üstündað'a göre muhasebe, iþetmeerin finansa niteikteki faaiyeterinin saptanmasý sýnýfandýrýmasý, kayýtandýrýmasý, raporanmasý ve yorumandýrýmasýdýr (Üstündað 2000). Gene anamda muhasebe, iþetmenin mai durumunu gerçeðe uygun oarak yansýtmayý amaçar. Bu nedene de kaynaðý doða kuraara dayanmaýdýr. Muhasebe ie igii doða kuraar ise biimse ve tarafsýz yakaþýmar sonucu ouþabiir. Bu çerçevede muhasebe uyguamaarý, kaynaðýný muhasebenin teme kavramarý, gene kabu görmüþ muhasebe ikeeri ve muhasebe standartarýndan amaýdýr (Lazo 2000). Muhasebe; muhasebe kavramý ve muhasebe uygua- Þeki 2. Muhasebe'yi Ouþturan Ana Yapýar Ve Araarýndaki Ýiþki Kaynak:Ebubekir AYAN, Bankacýýk Riskerinin Yönetiminde Base-II Uzasýsý, 1.Basým Ýstanbu: Beta, 2007, s.86 Base II yeni teknoojier, küreseeþme ie yeniikçi finansa ürüner ve hizmeteri piyasa iþeyiþi, bankaarýn kredi yönetimini piyasa ve operasyone risk yönetimini deðiþtirmiþtir (Aksoy 2007). MUHASEBE STANDARTLARINA GENEL BAKIÞ Kaynak: Çeik, 2003, s.7 318

11 20_29_Layout :23 Page 18 masýndan ouþur. Muhasebe'yi ouþturan ana yapýar Þeki 2' de gösterimiþtir. Muhasebe teorisi ve uyguamaarýna teme teþki eden unsurar; Kavramar Standartar Poitikaar Oarak sýraanabiir. Þeki 3. Muhasebe Standartarýnýn Yeri Kaynak: Kiracý, Köse, 2002, s.49. Muhasebenin teme kavramarý ve ikeeri mai taboarýnýn ortaya konumasýnda Þeki 5. Piramidin temeini ouþturmaktadýr (Kiracý ve Ark., 2002). Muhasebe açýk bir sistem oara çevresi ie etkieþim haindedir. Bundan doayý, dünya ekonomik sisteminde yaþanan tüm geiþmeer bir anamda muhasebe kuramý ie muhasebe uyguamaarý arasýndaki iiþkinin ve etkieþimin geiþmesini saðamýþtýr. Ticari iþemerin niteiði ve bunarý doðuran unsurar deðiþtikçe, muhasebe kuramýnda da bazý deðiþikiker yapmak ve ekemeer yapmak zorunu omuþtur. Bu durum muhasebenin dinamik omasýný saðamaktadýr (Çeik 2010). MUHASEBE STANDARTLARININ TANIMI ve ÖNEMÝ Muhasebe iþeyiþinin yöntemini beireyen düzenemeer, muhasebe standartarý, muhasebe kuramýnýn önemi kaynakarýndan birini ouþturur. Muhasebe standartarý terimi; uyguamaya yöneik kuraarý ifade etmektedir. Uusar arasý düzeyde hazýranan muhasebe standartarý, dünya ükeeri uusararasý standartarý kendi koþuarýna uyarayarak uusa muhasebe standartarýný beiremektedirer (Seviengü 2003). Muhasebe standartarýn amacý; finansa taboarda þeffaf, tutarý, karþýaþtýrýabiir, igii ve güveniir mai bigi sunan bir mai raporama sistemi ouþturmaktýr (Acar 2007). Bu standartar ekonomideki tüm sektörere igii oabieceði gibi, bir sektörü de igiendirebiir (Weiand 2008). Muhasebe standartarýnýn iþetmeer açýsýndan önemi; Ýþetmeerin finansa performansarýný farký dönemer itibari ie ayný bazda karþýaþtýrma yapmaarýna, karþýaþtýrma sonuçarýna baðý oarak iþetme için hayati önem taþýyan konuarda isabeti kararar amaarý, Ýþetmenin finansa performansýnýn doðru anaizi ie ieriye dönük gerçekçi panarýn ouþturumasý, isabeti hedef ve amaçarýn beirenmesi, Ýþetmeerin denetimerinin koayaþtýrýmasýna yardýmcý omaktýr (Aborav 2002). Finansa raporama kýsaca, finansa raporu hazýrayýp sunan ve finansa raporu tesim aan, kuanan tarafarý içeren ve çok tarafý 319

12 20_29_Layout :23 Page 19 bir mesaj ietme iþemidir (Arýkan 2005). Finansa muhasebe ve raporama standartarýnýn uyumaþtýrýmasý, sermaye piyasaarýna cevap vermesi açýsýndan zorunudur. Muhasebe ve finansa raporama geiþen kürse pazararýn önemi bir unsurudur (Aksoy 2007). Finansa raporarýn ve bigierin gerek üretimesi, gerekse igii kiþi ve kuruuþara sunumasý sýrasýnda muhasebe standartarý adý verien kuraar göz önünde buunduruurken, dikkate aýnmadan hazýranan mai taboar; niceik ve niteik yönünden yetersiziði nedeniye yanýþ deðerendirmeere ve kararara yo açabiir (Kiracý ve Köse 2006). Finansa tabo bigierinin ede edimesi ve þirketer ve ükeer arasýndaki karþýaþtýrmaarýn yapýabimesi için bigierin raporanmasýna yön veren esasarda birik saðanmasý zorunudur. Bu ihtiyaç; çeþiti ükeerde uyguanan muhasebe standartarýndaki farkýýkarýn kadýrý asý ve muhasebe standartarýnýn birbirerine yakýnaþtýrma çaýþmaarýnýn artmasýna neden omuþtur (Akdoðan 2006). Finansa piyasaarýn evrenseeþmesi çok uusu þirketerin sayýsýnýn giderek artmasý uusar arasý baðýmsýz denetim kuruuþarýnýn evrense piyasaardaki etkiniði ve rekabeti farký üke bokarýnýn ekonomik birik ouþturma istekeri ve uusar arasý aanda muhasebe kayýtarýnda saptanan ususüzükere iiþkin ortaya çýkan skandaar muhasebe düzenemeerinin ve uusar arasý ortak muhasebe dii haine gemesini gereki kýmýþtýr (Aksoy2007). ULUSLARARASI MUHASEBE STANDARTLARI Muhasebenin uusararasý iþerde uyguanmasý, Uusararasý Muhasebe Standardý (UMS)'nýn ouþturumasý ie mümkündür. UMS çok uusu kazanç amaçý kurum ve iþetmeerin uyguadýkarý muhasebe tümemerinden deði, mai taboarýn deðereme ve sunuþarýnda asgari müþterek birik saðamak için ouþturuan ve her biri kendi içinde tutarý bir bütündür (Aksoy 2007). Muhasebe uyguamaarý noktasýnda, bigi teknoojisindeki geiþmeer ve küreseeþme, yere düzenemeere hayat þansý tanýmamakta, farký ükeerdeki uyguamaarýn karþýaþtýrýabiir omasýný taep etmektedir (Seviengü, 2003). Bu taep doðrutusunda ortaya çýkan muhasebede harmonizasyonun saðanmasý amacýya, eski ismiye IASC (Internationa Accounting Standards Committee) yeni ismiye IASB (Internationa Accounting Standards Board) tarafýndan beirenen uusararasý muhasebe veya uusararasý finansa raporama standartarýnýn geiþmiþ veya geiþmekte oan ükeerce kabu görmeye baþamýþtýr. Uusararasý Muhasebe Standartarý Kuruu, Uusararasý Muhasebe Standartarýný (Uusararasý Finansa Raporama Standartarýný) hazýramaktan ve yayýnamaktan sorumu bir birimdir. Bu kuru, 1 Nisan 2001 tarihinden itibaren kuru oarak tasak ve standartar geiþtirme, yayýnama ve standart yorumarýný onayama görevini üstenmiþtir. Bu tarihten itibaren, kuru tarafýndan daha önceki komite (IASC) tarafýndan hazýranmýþ oan 41 adet muhasebe standartarýnýn bazýarý deðiþtirimiþ ve düzenenmiþ, 320

13 20_29_Layout :23 Page 20 bazýarýnda deðiþikik yapmýþ veya yerine IFRS (Internationa Financia Reporting Standard) yayýmanmýþtýr (Aksoy 2007). Standartarýn ouþumu, hazýrama ve görüþ ama süreci IASB nin baþarýsý için gereki oduðu görümektedir. Muhasebe standartarýn hakkýnda mai taboarýn hazýrayýcýarýnýn deneteyicierinin ve kuanýcýarýnýn görüþerini amak uusararasý muhasebe standartarýnýn kaitesini sürdürmesi için esastýr (Aksoy 2007). IASC hazýrama görüþ aþma iþemi; Tartýþmadan sonra, IASC uusararasý muhasebe standardýna ihtiyacý oduðunu hissettiði bir konuyu seçer ve konuyu bir standart hazýrama komitesine verir. IASC'nin bütün üyeerinden bu konudaki görüþerinin ve göz önüne aýnmasýný istedikeri hususarýn bidirimesi istenir. Sekretaryanýn yardým ettiði Standart Hazýrama Komitesi igii probemeri göz önüne aýr ve konu hakkýnda kurua bir pan sunar oarak yayýnanýr. Tüm igii tarafardan ön tasaka igii görüþ istenir. Tasakarýn inceenmesinin her safhasýnda, üye birimer görüþerinden yararanmak için kendi organizasyonarýndaki muhasebe araþtýrma komiteerine baþvururar. Ön sürenin bitiminde (geneike 6 ay) görüþer IASC'ye tesim ediir ve projeden sorumu standart komitesince söz konusu görüþer göz önüne aýnýr. Daha sonra Standart Hazýrama Komitesi, uusararasý muhasebe standardý omak üzere yeniden gözden geçirimiþ bir tasaðý onay için kurua tesim eder. Standardýn yayýnanmasý kuruun en az ¾'ünün onayýný gerektirir. Bundan sonra onayanan standart metni 1ngiizce oarak basýýr. Bu metin tercüme edimesi ve yayýnanmasý için bütün üye birimere gönderiir. Bu süreç üç yý aýr Standart hazýrama komitesi, kuruun görüþerini aýr ve önerien standardýn ik tasaðýný hazýrar. Kuruun tekrar gözden geçirmesinden sonra standart tasaðý görüþ amak üzere bütün üye birimere gönderiir. Standart hazýrama komitesi yeniden gözden geçirimiþ bir tasak hazýrar. Bu tasak kuruun en az üçte ikisinin onayýya ön tasak DEVLET BÜTÇESÝ ve BÜTÇE SÝSTEMÝ Bütçe kavramý ik defa Batý ükeerinde ortaya çýkmýþtýr. Latincede "Buga" oarak ifade edien bütçe keimesi; Fransýzcada "Bouge", "Bougette", onyedinci yüzyýdan itibaren Ýngiizcede "Budget" þekinde kuanýmaya baþanmýþ ve Fransýzcadan Türkçeye geçmiþtir (Tüðen 2007). Keime anamý oarak bütçe, geecek dönemde ede ediecek geireri ve yapýmasý pananan harcamaarý gösteren tabo oarak ifade 321

14 20_29_Layout :23 Page 21 ediebimektedir (Özen 2008). Devet bütçesini ise; devetin bir yýýk süre içinde gider ie geirerini tahmineyen ve bunarýn uyguanmasýna izin veren yasama tasarrufu ya da kanun oarak tanýmamak mümkündür (Tüðen 2007). Devetin geecek bir döneme iiþkin gider ie geir tahminerini ortaya koyan ve bunarýn yürütüüp uyguanmasý hususunda hükümete yetki ve izin veren bir kanun þekinde tanýmanan devet bütçesi, kamunun fonksiyonarýndaki geiþmeere parae oarak devamý deðiþim içinde omuþtur. Devetin fonksiyonarýnýn sýnýrý oduðu dönemerde devet bütçeeri kapsam oarak küçük tutumuþtur. Bununa birikte devetin ekonomide aktif ro oynamaya baþamasý ve fonksiyonarýnda yaþanan çeþitiik bütçeerin kapsamýný geniþetip önemini arttýrmýþtýr. Bu yöndeki geiþmeer devet bütçeerinin iþeyiþ düzenini doayýsýya sistemerini de farkýaþtýrmýþtýr (Özen 2008). Devet bütçesi, kamu mai poitikaarýnýn teme uyguama araçarýndan biridir. Devet bütçesinin etkin bir þekide kuanýabimesi ise bütçenin hazýrýk, uyguama ve denetim süreçerine çaðýn gerekerine uygun usu ve esasarýn egemen omasýný gerektirir (Özen 2008). Bütçe ve sistem keimeerinden ouþan bütçe sistemi kavramý ise; kamu hizmeterinin yerine getirimesinde, mevcut kaynakarýn en iyi þekide pananarak mai imkanar dahiinde kuanýmasýný ve hedefere uaþmak için aternatif program ie faaiyeter arasýnda tercihere göre kaynak tahsisi yapýmasýný içeren süreç oarak tanýmanmaktadýr. Doayýsýya bütçeeme sistemi ie mai kaynakarýn beiri programara dönemer itibarýya daðýtýmý yapýmaktadýr (Coþkun 1997). Bütçe ie igii oarak yapýan tanýmamaardan 4 teme niteiði ortaya çýkmaktadýr; Tahmin: Bütçe tahminidir Tahdir (Sýnýfý ama): bütçe beiri bir zaman kesimi için hazýranýr bu zaman diimi Mai Yý-Bütçe Yýý'dýr. Tezkin: Bütçenin geir ve gider rakamarýnýn denk omasý demektir. Tasdik: Bütçenin geir ve gidereri uyguamaya topanmasýna ve gidererin yapýmasýna geçimenden önce yasama organý tarafýndan tasdik ediir. Bütçe açýkarýnýn ekonomik denge anayýþý ie birikte deðiþik bir bakýþ açýsý ie ee aýnmasý kamu harcama ve geirerinin etkinik göstergeeri esas aýnarak kuanýmasý önem kazanmýþtýr. Geenekse bütçe sisteminde panamaya gereken önem verimemesi sonucu kurumar arasýndaki iiþki ve koordinasyon kuruamamýþ omasý yeni bütçe teknikerine geçiþte önemi bir etken oduðu beirtimiþtir (Egei 1997). Hincrichs, geiþmekte oan ükeerde bütçe açýkarý sorununu inceemiþtir. Yaptýðý çaýþmada geiþmekte oan ükeerdeki bütçe açýðýnýn geiþmiþ ükeere göre daha büyük oduðu ve bu farkýn geiþme sýrasýnda arttýðýný ieri sürmüþtür (Özkan 1987). Geiþmekte oan ükeerin bütçe açýkarýný kontro etmekte daha baþarýsýz omasýnýn nedenerini ortaya koyan yapýsa faktörerden önce, iktisadi geiþme düzeyi üzerinde 322

15 20_29_Layout :23 Page 22 durumasýnda yarar vardýr. Ýktisadi geiþme düzeyi düþük oan ükeerde bütçe açýkarý, yüksek harcama baskýsý, vergi geirerindeki yetersizik ve öze tasarrufarýn düþüküðünden doayýdýr (Egei, 1997). YATIRIM BÜTÇELERÝ Yatýrým bütçeeri, devet ekonomisi için faydaý gördüðü aanara yatýrým yaparak, at yapýnýn tamamanmasý; sanayinin geiþmesi, modern teknoojinin kuanýmý için gerekidir. Yatýrým ve cari harcamaarýn ayrý bütçeer hainde yapýmasýnýn faydaarý; (Coþkun 1991). Çift bütçe ie devet harcamaarýnýn maiyet ve özeiðe göre farký anaiz ve tetkik oanaðý ortaya çýkar. Yatýrým bütçesi ve bu bütçenin hazýranma þeki uzun vadei panamaya igii oduðundan Yatýrým bütçesi, devetin net deðererindeki deðiþikikeri göstermede kuanýabidiði yatýrýmarýn korunasý ve topanmasýndaki seyri beirterek mii hasýadaki devetin yatýrým unsurarýnýn tahmini için faydaý bigierin saðanmasýna araç our. ÝÞLETME BÜTÇELERÝ Ýþetme bütçeeri, panama faaiyetinde kuanýan bir araç oduðuna göre önceike panamayý tanýmamak uygun oacaktýr. Panama, varýmasý tasaranan hedeferin beirenmesi ve bu hedefere giden yo, yöntem ve araçarýn önceden seçimesi oarak tanýmanabiir (Sabuncuoðu ve Ark., 1991). Finansa panama ise, iþetmenin geeceðe yöneik hareket biçimini beiremeyi, poitikaarý saptamayý ve gözden geçirmeyi amaçayan bir finans fonksiyonudur. Finansa panama, iþetmeye giren ve çýkan para-fon akýmarýnýn sistematik bir biçimde tahmini ve hesapanmasý iþemerini konu edinir (Berk 1999). Yönetim panarý iþevi ie bütçe sisteminin amacý; Ýþetmenin sahip oduðu kaynakarýn en etkin biçimde kuanýmasýný deðerendirirer Ýþetme bütçesinin amacý; Ýþetmenin bütünü itibari ier uaþýacak amacý saptamak ve bu amaca uaþmak için, Ýþetmenin saptanan amacýna uygun oarak böümere ve iþetmedeki göreviere yapýacak iþemeri ve uaþýacak sonuçarý her bir iþetme fonksiyonu için yetkiieri ve sorumuukarý açýkça gösteriri bir oana uygun organizasyon saðamak Çaýþanarýn en önemi verimi biçimde yürütümesi ve amaca uaþýmasý için iþetmenin böümeri ve bütün görevier arasýnda uyum ve iþbiriði kurmak. Böüm yöneticierini iþetmenin öteki böümeri ie uyumu yapmakta zoramak, Üretim unsurarýnýn ve araçarýnýn en ekonomik þekide kuanýmasýný pan- 323

16 20_29_Layout :23 Page 23 anmasý ve bu yoda inceemeer yapýmasý için yöneticieri zoramak. Nakite gereksinme duyuan zamaný ve gereksinmenin miktarý ie ödeme zaman ve miktarýný beiremekte en iyi ayraç görevi görerek ikit kaynakarýn varýðýný güzei kýmak Tüketicierin istemerini ve bunarýn gene gidiþini doðru oarak kestirmek. Meydana geen arar ve ziyanarýn düzetmeden çok, onarýn önenebimesi için dinamik bir kontro sistemi kurmak. Ýþetme bütçesinin özeike; Bütçeer sadece gider kontro aracý deði, ayný zamanda kar panamamasý Basit bir öngörü omayýp geecekti uðraþýarýn öncen pananmasý, Uyguamada gerçekeþen sonuçarýn ve öngörüen sonuçarýn karþýaþtýrýýp departmanarýn ve çaýþanarýn gerçek baþarýarýný öçmek için kuanýan bir standarttýr. Uyguandýðý aanda iþetmenin poitikasýný beirer. Bütçe deðiþen ekonomik koþuara baðý oarak revize ediebiir. Bütçenin önemi bir iþevi de yönetim basamakarý arasýnda ietiþim aracý omasýdýr. Ýþetme bütçeerinin yarararý; Ýþetmenin amaçarýný ve hedeferini tespit etmek için, Hedefenen durum ie gerçekeþen durum arasýndaki sapmaarý ve nedenerini tespit ederek gereki düzetmeerin yapýmasýný ve ieriye dönük önemerin aýnmasýný saðar. Mevcut oanakara neer yapýabieceðini ve bu konudaki en doðru ve verimi you gösterir. Hedefere uaþmak için ierenen yoda neere katanýacaðýný gösterir. Ýþetmenin sahip oduðu kaynakarý en etkii þekide kuanma oanaðý saðar. Yönetimin saðýký ve doðru karar vermesine yardýmcý our (Sabuncuoðu ve Ark., 1991). Teme poitikaarýn erken ee aýnmasýný saðar. Çeþiti böüm yöneticieri arasýnda karþýýký sorunara iiþkin ortak görüþ biriðinin yaratýmasýnda yardýmcý our. Faaiyeterin dönemse anaizerinin yardýmý ie verimsiz durumarý zamanýnda saptama oanaðý verir. Tüketici taeperinin eðiimerini öngörür. 324

17 20_29_Layout :23 Page 24 Üretim araçarýnýn maksimum kapasitede kuanýmasýna, eskime ve aþýnmanýn minimuma indirimesine katkýda buunur. Fona ihtiyaç duyuan zamaný ve tutarý, ödeme zamaný ve tutarýný saptamaya yardýmcý our. Harcamaarýn bei bir amaç için ayrýan ödenekerini kontro ederek gereksiz ödemeere enge our. Geir ve giderer arasýnda denge kurarak iþetme kaynakarýnýn korunmasýna oanak verir (Sevgener ve Hacýrüstemoðu 2000). Üst düzey yöneticier, amaçarýný, geeceðe dönük bekeyiþerini bütçeeme ie berrakaþtýrýrar, nice þeke dönüþtürürer. Ýþetme bütçeeri geeceði düþünme, öngörme gereðini doðurur. Faaiyet sonuçarýnýn deðerendirimesinde, öçümesinde kuanýacak standartarýn geiþtirimesini, ortaya konumasýný saðar. Faaiyeterin etkin bir biçimde denetimine oanak hazýrar. Denetim gidererinde önemi tasarrufar saðar. Ýþetmenin at kademe yöneticierinin panama sürecine katýma ve katkýda buunmaarýna, amaçara göre yönetime oanak verir. Yöneticierin, günük yönetim sorunarýndan uzakaþarak, panama ve yaratýcý düþünce için daha faza zaman ayýrmaarýna imkân saðar. Firma içinde çeþiti böümer arasýnda daha iyi eþgüdüm kurumasýna oanak verir. Ýþetme bütçeerinin finansman kurumarýndan kredi aýnmasýný koayaþtýrmak, muhasebe servisinin panama ve kontro için gereki bigieri vermesini hýzandýrmak gibi yarararý da vardýr (Sevgener ve Hacýrüstemoðu 2000). Yöneticiere daha rasyone ve ekonomik düþünme ve karar ama aýþkanýðý kazandýrýr. Sosya aanda da katkýar saðar, beiri bir amacýn gerçekeþtirimesi için ortak çaba ve iþbiriði, sosya bir havanýn esmesini gerçekeþtirir, iþgören ve yönetici kaynaþmasýný saðar (Sabuncuoðu ve Ark., 1991). Bütçeer önceden neerin hangi standartta, nerede, ne zaman, kimer tarafýndan uyguanacaðý konusunda birtakým verier içerdiðinden, yöneticierin düþünüp yapmaarý gereken birtakým iþemeri ortadan kadýrarak, yöneticierin iþerinin önemi öçüde azamasýna yardýmcý our (Büker ve Ark., 2008). Ýþetme faaiyeterinin gene ekonomik çerçeve içerisinde, yönetimce daha iyi anaþýmasýný saðar 325

18 20_29_Layout :23 Page 25 (Açýköðretim Fak.Ders.Kitaparý 1996). Panamada kesinik saðar. Tutarý düþünmeyi, panamayý, önemi kararara varmadan önce igii tüm faktörerin dikkate aýnmasýný saðar (Büker ve Ark., 2008). Ýþetmeerin durumu ve gerçeðe uygunuðunu yansýtmasý muhasebenin amacý içindedir. Muhasebe uyguamaarý, muhasebe ikeeri ve muhasebe standartarýndan ouþmaýdýr. Finansa raporama süreçerinde þeffaf, tutarý oan muhasebe standartarý, mai taboyu ouþturmaktadýr. Ýþetmeerin performansarýný karþýaþtýrma, hayati önem taþýyan isabeti kararar amak için, doðru anaiz ve ieri dönük hedeferin beirenmesi için önemidir. Muhasebe standartarý, mai taboarýn deðerendirimesi ve sunuþarýnda asgari müþterek birik saðamak için ouþturumuþ bir bütündür. Muhasebe ouþumu, hazýrama ve görüþ ama süreci baþarý için önemidir. Muhasebe standartarýndan sonra önemi oan konu bütçedir. Bütçe, devet, viayet ve beediye gibi amme hükmü þahýsarýya yarý resmi ve ya hususi teþekkü ve topuukarýnýn, muayyen bir devre içindeki geir ve masrafarýný tahmin eden ve bunar icrasýnda önceden mezuniyet veren bir kanun, bir nizamname, kararname veya idari bir tasarruftur. Yatýrým ve iþetme bütçesi oarak ayrýmýþtýr. Ýþetmeerin vergi yükerini azatma arzusu, yasaarýn tanýdýðý hakar için en uygun bieþimin beirenmesi ie yapýan çaýþmaar gereði vergi hukuku önemi konuarýn arasýndadýr. Vergi panamasýnýn amacý; vergi mükeeferinin mai iþetmeerinin düzenenmesi ve kazançarýný maksimize edimesidir. Vergi rekabetini etkieyen unsurarýn inceenmesi konumuzun daha iyi anaþýmasýna yardýmcý oacaktýr. VERGÝ PLANLAMASI KAVRAMI Vergi panamasý kavramý ik oarak 1920'i yýarýn sonarýnda "Ýþetme Vergiciiði" adý atýnda Aman maiyecieri ve vergi hukukçuarý tarafýndan kuanýmýþ ve geiþtirimiþ bir kavramdýr. Bu kavram diimize Amanca'dan girmiþ yeni bir terimdir. Amanca karþýýðý"betriebs wirts chaftiche Steuerehre"dir. "Betriebs witrtschaft" iþetme iktisadý, "Steuerehre" ise vergi bigisi veya vergieme anamýna gemektedir. Bu deyim Türkçeye sadýk kaýnarak çevridiðinde "Ýþetme Ýktisadýnda Vergiciik" anamýna gemektedir. Ancak ÞENVELÝ, bu deyimi Türkçeye "Ýþetme Vergiciiði" þekinde çevirmiþ ve bu deyim gene kabu görerek beðenimiþ ve Türk mai iteratürüne de bu hai ie girmiþtir. Ýþetme vergiciiði, ticari, sýnai ve hizmet iþetmeeri merkez omak üzere, vergi oayýný bu iþetmeer açýsýndan inceeyen bir disipindir. Amanya dýþýndaki ükeerde, özeike Ango-Sakson kökeni Ýngiizce konuþuan ükeerde, iþetme vergiciiði deyiminin tam karþýýðý omadýðý için bu kavrama kýsaca "vergi panamasý" denimiþ ve bu deyim zaman içinde yayýarak mai iteratüre bu hai ie yereþmiþtir (Tuncer 2008). Vergi panamasý kavramý; iþetmeerin vergi yükerini azatma arzusu ie yasaarýn tanýdýðý hakarýn en uygun bieþiminin 326

19 20_29_Layout :23 Page 26 beirenmesine yöneik sistemi çaýþmaar yapýmasý gereði, vergi hukukunun son yýarda üzerinde durduðu konuardan birisidir (Yýdýrým ve Ark., 2006). Ýþetmeerde vergi panamasý kavramý temede üç ana keimeden ouþmaktadýr. Bunar; vergi, panama ve iþetmedir (Baa 2007). Panama ise, bir takým amaçarý baþarmak için gereki oan faktöreri önceden beireme (Baa 2007) ve geecekte neerin, ne zaman ve nasý yapýmasý gerektiðine yöneik karararýn bugünden ouþturumasý sürecidir. Panar, bekenen ve bekenmeyen durumarda iþetme yöneticierinin etkin kararar amasýna yardýmcý omaktadýrar (Sözer 2007). Vergi panamasý; mikro (kiþise) vergi panamasý ve makro vergi panamasý omak üzere ikiye ayrýabimektedir. Mikro vergi panamasý, bireyse niteik taþýmakta oup, mükeeferin ve vergi sorumuarýnýn yasaara aykýrý omayan giriþim ve uyguamaarýya ödemeeri gereken vergieri asgariye indirme çabaarýdýr. Makro vergi panamasýnda ise konuya devet açýsýndan yakaþýmaktadýr. Makro vergi panamasýnýn amacý, devetin duyduðu finansa ihtiyacýn en uygun kaynakardan, topumun yakaþýmarýný, tavýr ve davranýþarýný dikkate amak suretiye, verginin konuma amaçarýna uygun oarak maksimum hizmet saðayacak þekide vergi uyguamasýnýn gerçekeþtirimesidir (Akdoðan 2006). VERGÝ PLANLAMASININ AMACI Vergi panamasýnýn teme amacý, vergi mükeeferinin mai iþemerinin düzenenmesi ve böyece bu mükeeferin vergi sonrasý kazançarýnýn maksimize edimesidir (Maydew 2005). Ýþetmeerin amacý ise vergi sonrasý kararýný maksimize etmektir. Ancak vergi ödemeeri, gene oarak iþetmeerin kararýný azatmaktadýr (Spenge 2004). Bu nedene vergi panamasýnýn gene amacýný, ödenecek net verginin minimize edimesi þekinde özetemek mümkündür (Baa 2007). Aksi takdirde, gereksiz bir þekide artan vergi yükü, iþetmeyi rekabete dayanýksýz duruma getirebiecek bir iþetme harcamasýný ifade edecektir. Topam vergi yükünün en aza indirimesi tek baþýna amaç ouþturmaz. Bu amaç geneike kar maksimizasyonu, þirket faaiyeterinin devamýýðý veya ticari faaiyeterin geniþetimesi gibi gene ekonomik durumu etkin kýmaya yardým eden iþetmenin teme amaçarýya baðantýýdýr. Vergi panamasýnýn ön þartý, mevcut ekonomik koþuarýn kuanýmasýdýr. Yani, bu koþuar vergi ödemeerini yasa oarak en aza indirmek için düzenenebimektedir (Spenge, 2004). Tabo 5'de beirtidiði gibi, vergi panamasý, vergi avantajý saðayan durumarýn maksimize edimesini, vergi avantajý saðamayan durumarýn ise minimize edimesini gerektirmektedir. Bu açýdan vergi indirimerinin, vergi ayrýcaýkarýnýn, vergi istisna ve muafiyeterinin maksimize edimesi ve uyguanabiir vergi oranýnýn minimize edimesi mükeefere vergise avantajar saðamaktadýr. Ýave vergi aýnmasý, uyguanabiir vergi oranarýnýn maksimize edimesi gibi uyguamaar ise mükeefere avantaj saðamamakta aksine bu mükeeferin daha aðýr vergi yüküye karþýaþmaarýna neden omaktadýr. 327

20 20_29_Layout :23 Page 27 Tabo 5. Ýþetmeerin Vergi Panamasýnda Avantaj Saðayan ve Saðamayan Durumar gvergi oranarýnýn yüksek omasý, gvergi kanunarýnýn iþetmeye tanýdýðý hakardan faydaanabimek, gvergiden kaçýnan rakip iþetmeer karþýsýnda rekabet þansýný devam ettirebimek, Gene Oarak Vergiden Kaçýnma Yoarý; Kaynak: BALA, Swapan Kumar: "Tax Panning in Bangadesh Perspective", Socia Science Research Network Working Paper Series, (May 2007), pp.9 VERGÝDEN KAÇINMA Vergiden kaçýnma, vergiyi doðuran oaya sebebiyet vermemek suretiye vergi borcundan kurtumayý ifade eder. Vergi yasaarýndaki istisna ve muafiyet hükümerinden yararanmak, örneðin, yükümüerin vergi konusuna girmeyen kaynakardan kazanç ve irat saðamasý ya da vergiye tabi omayan ma ve hizmeteri satýn amamak suretiye vergiden kaçýnmaarý mümkündür. Bu durum herhangi bir suç teþki etmemektedir (Akdoðan 2006). Maiye iteratüründe vergiden kaçýnma geneike "vergi kaçakçýýðý vergiden kaçýnmanýn meþru omayan haidir" sekinde tanýmara konu omuþtur, (Nadaroðu 2000). Vergiden Kaçýnma Sebeperi; gvergiden kaçýnma sebeperi aþaðýdaki þekide sýraanabiir. gýþetmenin einde daha faza ikit fon buundurabimek, ggene oarak vergiden kaçýnma yoarýnýn bazýarý aþaðýdaki gibi sýraanabiir: gyeniden deðeremeden ve bu deðeremenin vergise avantajýndan yararanmak, gfinansman Fonu uyguamasýndan yararanmak ( tarihinden önce aýnan Yatýrým Teþvik Begeeri için geçeri), gyatýrým Ýndirimi Müessesesi'nden faydaanmak için teþvik begesi amak, gteþvik Begesi omayan yatýrýmarda, yatýrým indiriminden faydaanacak teþvik begesiz yatýrýmar yapmak, göngörüen yatýrým indiriminden faydaanmak, gazaan bakiyeer usuü ie amortisman ayýrmak, gfevkaade ve teknik amortisman ayýrmak, 328

21 20_29_Layout :23 Page 28 gamortisman ayýrma yöntemini deðiþtirmek, gserbest bögeerde þirket kurmak ve ticari faaiyeterini serbest bögeere aktarmak, gyatýrým yapýacaðý zaman þahýs ortakýkarý kurarak yatýrým yapmak ve böyece yatýrým indirimi stopajý da ödememek, gyýara sari inþaat ve onarma iþerinde iþ ortakýðý yerine adi ortakýk kurmak, ggeçici vergi dönemerinde de yatýrým indiriminden faydaanmak için bir önceki yý kurumar vergisi beyannamesinde, öngörüen yatýrým indirimini mutaka göstermek, guzun yýar kar ede ediemeyecekse maiyete atma veya gider yazma konusunda ihtiyariik tanýnan gidereri maiyete atarak sonraki dönemerde amortisman ayýrmak, ghangi yöntem daha az vergi ödenmesine oanak saðýyorsa maiyet bedei artýrýmý ve gayrimenku ve iþtirak hisseeri satýþ kazancý istisnasý yöntemerinden birini tercih etmek. VERGÝ KAÇIRMA Vergi kaçakçýýðý, vergi baskýsýna karþý yasa dýþý bir tepkidir. Ödenmesi gereken vergiyi, yasaara aykýrý bir surette hiç ödememek veya eksik ödemek vergi kaçakçýýðý oarak niteendiriir. Böye bir davranýþ, vergiden kaçýnmanýn aksine suçtur. Vergi kaçýrmak amacýya, firmaar ve bireyer ticari iþemerini artan oranda bu bögeer üzerinden yapmakta, tasarrufarýný bu bögeerde deðerendirmektedir. Burada ede edien faiz ve temettü geireri büyük oranda uusa deveterin bigisi dýþýnda kamaktadýr (Akba 2001). Vergiden kaçýnma sebeperi ie vergi kaçýrma sebeperi neredeyse birbirinin tamamen ayný oan sebeperdir. Zira her iki uyguamada da iþetme devete daha az vergi ödemektedir. Vergi kaçýrma sebeperi vergiden kaçýnma sebeperinde oduðu gibi aþaðýdaki þekide sýraanabiir. gýþetmenin einde daha faza ikit fon buundurabimek, gvergi oranarýnýn yüksek omasý, gvergi kaçýran rakip iþetmeerkarþýsýnda rekabet þansýný devam ettirebimek, Gene oarak vergi kaçýrma yoarýnýn bazýarý aþaðýdaki gibi sýraanabiir: gma ve hizmet satarken hiç bege düzenememek veya düþük bedede bege düzenemek, gdüzenenen begeeri ma veya hizmet satýan kiþi veya firmaardan baþkaarýna düzenemek, gsahte ve muhteviyatý itibariye yanýtýcý bege kuanmak, 329

22 20_29_Layout :23 Page 29 ggereki þartarý saðamadýðý hade þüphei aacak karþýýðý ayýrmak, gtahsi ediemeyen aacak teminatý (ipotek konumasý gibi) oduðu hade teminat begeerini sakayarak þüphei aacak karþýýðý ayýrmak, gyatýrým indiriminden yararanmamasý gereken harcamaarý yatýrýný indirimi kapsamýna amak, gýiþkide buunduðu kiþi veya kurumara örtüü kazanç aktarmak, aktarýan örtüü kazanç için herhangi bir bede tahsi etmemek ve fatura da kesmeyerek Hasýat KDV'si hesapamamak, gyeniden deðereme oranarýný oduðundan faza uyguamak, gduran varýk satýþarýnda daha önceden ayrýan amortismanarý ve sermayeye iave edimemiþ deðer artýþ fonarýný karý artýrýcý bir unsur oarak dikkate amamak, gouþan yeniden deðereme deðer artýþ fonunu sermayeye ekemeyip daðýtmak, ancak söz konusu fonu zararý ounan dönemde dönem karý ie iiþkiendirmek, gomasý gerekenden daha faza amortisman ayýrmak, gþartarý saðamadýðý hade yenieme fonu ayýrmak ve böyece vergi erteetmek, gmuhasebe hieeri ie TL veya döviz cinsinden borç yaratmak ve daha sonra da igii borç için faiz ve kur farký hesapayýp gider yazmak, gkurum için örtüü sermaye arz eden borçanmaar yapmak ve borçanýan kurumara faiz ödemek, gsabit kýymet aýmýnda kuanýan kredinin faizinin sabit kýymetin aktifeþtiridiði dönem sonuna kadar oan böümünü maiyete atmayýp gider yazmak, gfinansman gider kýsýtamasý uyguamasý gerekirken uyguamamak, gýndirimemesi gereken KDV'eri indirmek, VERGÝ KAÇIRMA ve VERGÝDEN KAÇINMA AYRIMI Vergiere gösterien davranýþarýn içinde en yaygýn ve yükümüer açýsýndan en etkin kuanýan davranýþarýn baþýnda vergi kaçakçýýðý gemektedir. Vergi kaçakçýýðýnda yükümüer, yasaarý açýk bir biçimde çiðneyerek, vergi yükünden kurtumaya çaýþýrar. Burada, vergi yasaarýnýn vergi borcunun doðumunu baðadýkarý oay, vergi ödemeyi gerektirecek biçimde meydana gemesine raðmen, yükümü veya sorumu bunu igii vergi yönetimine hiç bidirmeyebiir veya noksan bidirebiir. Bu durumda, yükümü ya da sorumunun vergiendirmeye iiþkin ödeverini zamanýnda yerine getirmemesi veya eksik yerine getirmesi yüzünden, vergi zamanýnda tahakkuk ettiriememekte veya 330

23 20_29_Layout :23 Page 30 eksik tahakkuk ettirimektedir. Bu iþemde vergiyi doðuran oay gerçekeþmektedir. Vergiye konu bu oayý mükeef, beyan etmemekte veya eksik beyan etmektedir. Doayýsýya da, mükeef vergisini hiç ödememekte veya eksik ödemektedir. Kiþise vergi yükü de daha az veya sýfýr oarak gerçekeþmektedir. Bu tür bir iþem hiç þüphesiz bir suç teþki etmektedir ve vergi idaresince yapýacak denetime, vergiyi doðuran oayýn beyan edimediðinin veya eksik beyan edidiðinin saptanmasý hainde, cezaý iþem yapýacaðý tabiidir (Ergüen 2000). Vergiden kaçýnmanýn ise vergi kaçýrmanýn aksine suç teþki eden herhangi bir tarafý yoktur. Vergi kaçýrmada kiþier veya kurumar ede ettikeri geirerin veya yaptýkarý iþemerin vergisini ödememek için bir çabada buunmakta iken, vergi kaçýnmada ise ayný kiþier veya kurumar, üzerinde daha faza vergi yükü oan geir unsurarý yerine daha az vergi yükü oan geir unsurarý üzerinden kazanç veya irat ede etmekte ya da yaptýkarý iþemerin vergisini daha az ödemek için üzerinde yüksek vergi oan iþemer yerine düþük vergi oan iþemeri yapmaktadýrar. Þüphesiz, vergiden kaçýnma ogusu rasyone davranan her kiþi veya kurumun akýnda oan ancak bazýarýnýn yaptýðý bazýarýnýn da bimediði için yapamadýðý iþemer sonucunda ortaya çýkmaktadýr. Vergiden kaçýnma oayýna diðer taraftan bakýdýðýnda kanun koyucunun da kanunara kaçýnma yönünde hükümer koyduðu gerçeðidir. Bu yoa kanun koyucu bazý aanarý teþvik etmekte, bazý aanarýn ise cazibesini azatmaktadýr. Kanun koyucu bu tür farkýýkarý ortaya koyarken bazen iktisadi hayata yön verme amacýnda, bazen söz konusu geirden veya iþemden daha faza geir ede etme amacýnda, bazen de topumdaki sosya dengeeri koruma amacýnda omaktadýr. Örneðin KDV kanununda I sayýý tarifede yer adýðý için ekmek için uyguanan KDV oraný %1, II sayýý tarifede yer adýðý için süt ve yoðurt için uyguanan KDV oraný ise %8'dir. Ekmek tüketmek veya bunun yerine süt tüketmek aternatifi arasýnda oan bir kiþinin ekmek tüketmek istemesi kendisine daha az maiyeti oacaðý için daha rasyonedir. Kanun koyucu da bir bakýma KDV oranarýný farkýaþtýrmak suretiye kiþierin daha çok süt ve yoðurt yerine daha çok ekmek tüketmeerini tercih etmekte veya ekmek daha çok tüketien bir madde oduðu için ekmeðin tüketiciere oan maiyetini azatmak istemektedir. Tüketimi yapacak oan kiþier de daha az süt tüketerek vergiden kaçýnmaktadýrar ve kanun koyucu da asýnda bunu teþvik etmektedir. Bu oayýn ise, suç oacak veya ekmek tüketmeyi tercih eden kiþierin itibarýný vergiden kaçýndý diye topumun gözünde düþürecek hiçbir tarafý yoktur. VERGÝ KAÇIRMA ve VERGÝDEN KAÇINMANIN SONUÇLARI Vergi kaçýrmanýn bir suç oduðu ve bu suçun da bir cezasýnýn oduðu tabiidir. Yükümüer eksik beyan ettikeri vergi matrahý sebebiye ziyana uðrattýkarý vergiyi cezaý oarak vergi idaresine ödemek durumundadýrar (Ergüen 2000). 331