CMK Müdafiliği için REHBER

Transkript

1 CMK Müdafiliği için REHBER 2011

2

3 İÇİNDEKİLER Servis Bilgileri... 9 Görev Yerinde Yapılacak İşlemler Müdafinin Görevini Yapmasının Engellendiği Haller Susma Hakkı Kendi Aleyhine Beyanda Bulunmama Hakkı Savcılığa Sevk, Serbest Bırakma veya Tutuklamaya Sevk Kararı Sorgu, Serbest Bırakılma ve Tutuklama Tutuklamaya İtiraz Takipsizliğe İtiraz Soruşturma Aşamasında Ücret Kovuşturma Aşaması Haksız Yakalama - Tutuklama ve Tutukluluğun Devamına İlişkin Kararlara Karşı Tazminat Başvurusu Hükmün Temyizi Hizmetin Tamamlanması, Masrafın Tahsili ve Ücretin Ödenmesi Ceza Muhakemesi Kanunu Gereğince Görevlendirilen Müdafi ve Vekillere Yapılacak Ödemelere İlişkin 2011 Yılı Tarifesi Ceza Muhakemesi Kanunu Gereğince Müdafi ve Vekillerin Görevlendirilmeleri ile Yapılacak Ödemelerin Usul ve Esaslarına İlişkin Yönetmelik... 67

4

5 ÖNSÖZ döneminde yayın çalışmalarımıza hız verdik. Mersin Barosu Dergisi yeniden yayın hayatına başlıyor. CMK Müdafiği için Rehber bir diğer çalışma. Savunma hakkı yurttaşlarımızın temel hakkıdır. Anayasa ile uluslararası sözleşmelerle ve yasalarla güvence altına alınmıştır. Bu güvencenin yaşama geçirilmesinin teminatı ise avukatlardır yılından bu yana özverili çalışmalarıyla meslektaşlarımız, yurttaşların yanında olduğunu gösteriyor. Geçmişten günümüze, dünden bugüne, hizmetin kalitesinin artırılması için CMK alanında meslek içi eğitim çalışmaları düzenledik. Farkındalık yaratmaya çalıştık. 5

6 Donanımlı, bilgili avukatın görevini en iyi şekilde yerine getireceğinden hiçbir zaman şüphe duymadık. Ankara Barosu ndan iki meslektaşım, Avukat Kemal AKKURT ve Avukat Onur TATAR mesleki deneyimlerini, uygulamayı, hayatın içinde avukatlık mesleğinin, özellikle Ceza Hukuku alanındaki uygulama zorluklarını, engelleri ve bu engelleri bilgiyle aşmanın yöntemlerini bizlerle paylaştılar. Yararlı bir eser olduğunu gördüm. Emekleri için şahsım, Mersin Barosu Yönetim Kurulu Üyesi arkadaşlarım ve sizler adına bir kez daha şükranlarımı sunuyorum. Avukat Halil Hulki Özel Mersin Barosu Başkanı 6

7 GİRİŞ 1992 yılından bu yana meslektaşlarımız tarafından büyük bir özveri ile yürütülen CMK gönüllü müdafilik hizmetlerine ilişkin olarak gerek Barolarca, gerekse Türkiye Barolar Birliği nce meslek içi eğitim çalışmaları yapılmıştır. Bu eğitim çalışmaları sırasında, bu hizmeti yürütmeye aday meslektaşlarımızdan gelen çokça soruyla karşılaştık. Bu soruları dağarcığımızdaki bilgiler ve mesleki deneyimlerimiz çerçevesinde yanıtlamaya çalıştık. Uzunca bir süre bu konuda yazılı bir çalışma yapmanın gerekliliği üzerinde durduk. Meslek içi eğitim çalışmalarımızda kullandığımız notları bir kez daha gözden geçirdik. Hedefimiz Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi örnek kararlarını da içine alan, asla ulusal mevzuat hükümleri içerisinde boğulmayan, pratik, kullanışlı bir rehber, bir kılavuz hazırlamaktı. Sonunda bu çalışma için adım atmaya karar verdik. 7

8 Ankara Barosu nun önceki dönem Genel Sekreterlerinden, CMK Merkezi, İnsan Hakları Merkezi Başkanı ve Avrupa Konseyi projelerinden ekip arkadaşım ve meslek üstadım Av. Kemal Akkurt ile bu çalışmayı birlikte gerçekleştirdik. Bu çalışmayı gerçekleştirmemizde bize güç ve cesaret veren, Mersin Barosu nun değerli başkanı Avukat Halil Hulki Özel e, Mersin Barosu nun değerli Yönetim Kurulu üyelerine saygılarımızı ve şükranlarımızı sunuyoruz. Bu çalışmanın meslektaşlarımıza yararlı olmasını, emeklerine güç katmasını diliyoruz. Saygılarımızla, Avukat Onur TATAR 8

9 SERVİS BİLGİLERİ a- Görevin servise ulaşması: CMK hizmetlerinin yürütülmesi bakımından her baroda CMK Merkezleri kurulmuştur. Bu merkezlere bağlı telefonlar kolluk birimlerinin (polis ve jandarma), savcılıkların ve Mahkemelerin bilgisi dahilindedir. Kimi Barolar bu konuda otomatik bir bilgisayar programı kullanırken, bazı Barolar ise bu hizmeti 24 saat süre ile insan gücünden yararlanmak suretiyle yürütmeye devam etmektedirler. 9

10 Polis/jandarma savcılıklar ve Mahkemelerden gelen talepler, sanık ya da sanıkların/ mağdur ya da mağdurların kimlik bilgileri, sanıkların işlediği iddia olunan suç, halen bulundukları gözaltı birimi, halen bulundukları makam, mağdurların ise mağdur oldukları suçun ve ilgili birimden gelen talebin saatinin bilgisayar sistemine kaydı ile başlamaktadır. Servis görevlisinin özellikle dikkat etmesi gereken sanığın/ mağdurun yaşı ve işlediği iddia olunan suçtur. 12 yaşından küçük kişilere suç isnad edilemez. 18 yaşından küçük kişilerin ifadesi ancak ve yalnızca C. Savcısı tarafından alınabilir. 18 yaşından küçük kişilerin kimlik bilgileri ve müdafi ile görüşmeleri ve diğer adli işlemler Çocuk Şube Müdürlüğü nce yürütülür. Cinsel istismar/ cinsel taciz ve tecavüz suçunun mağduru olan küçüklerin ifadelerinin alınması esnasında mutlak surette psikolog bulunur. b- Görevin avukata ulaşması : Servis ilgili birimden gelen bilgileri sıradaki görevli avukata ulaştırır. Bazı Barolar CMK hizmetlerinin yürütülmesi esnasında günlük nöbet sistemini kullanırken, Ankara Barosu,İstanbul Barosu gibi barolar sıra ve puan sistemini kullanmaktadırlar. 10

11 c- Mazeretli olma hali : CMK Müdafiliği için REHBER Görevin geldiği saate göre, avukatın mesleki ve özel bir mazeretinin olması halinde görev sıradaki müdafie yönlendirilir. Müdafi mazeretli olduğunu belirtirken gerekçe bildirmek zorunda değildir. d- Görevin kabulü : Görevin kabulü halinde, avukat en kısa süre içerisinde ilgili karakol/savcılık ya da mahkemeye ulaşır. Görev yerine ulaşmada belirlenmiş bir süre yoktur. e- Görev yerine ulaşma : Müdafi görev yerine mutad vasıta ile ulaşır. Ancak bu vasıta görevin gereklerine ve mesleki saygınlığa uygun olmalıdır. Bazı illerde barolar kendi araçları müdafii görev yerine ulaştırırken, müdafii sayıları fazla olan illerde ise böyle bir hizmet verilememektedir. Müdafi ilk görev yeri olarak Cumhuriyet Savcılığı na gitmiş ise, öncelikli talebi şüphelinin Cumhuiriyet Savcısı huzuruna gelmeden önce hakkında yapılan işlemleri ve bu işlemlere ilişkin tutanakları incelemek yönünde olmalıdır. Özellikle adli tıp raporları (kolluk birimine şüpheli girmeden önce düzenlenmiş bir adet ve savcılığa sevki öncesi bir adet olmak üzere toplam iki adet adli tıp raporu), var ise teşhis tutanakları, kollukta susma hakkı kullanılmamış ise, kolluk ifade tutanağı, müşteki ifade tutanağı dikkatle incelenmelidir. Cumhuriyet Savcısı tarafından soruşturmanın gizliliği yönünde bir kararın varlığından söz 11

12 edildiği hallerde bu karar mutlaka istenmelidir. Ayrıca CMK ya göre gizlilik kararının varlığı halinde dahi, şüphelinin ifadesini içeren tutanak, bilirkişi raporları ve şüphelinin hazır bulunduğu işlemlere ilişkin tutanaklar (örneğin teşhis tutanağı, üst arama tutanağı) gizlilik kararı kapsamı içerisinde değildir. Bu evraklar incelendikten sonra, müdafii olunan kişi ile her ne kadar süre sınırı olmasa da kısa bir görüşme yapmakta yarar vardır. Müdafi ilk görev yeri olarak devam etmekte olan bir yargılamaya dahil olmak üzere Mahkemeye gitmiş ise, dosyanın incelenmesi bakımından süre talep edilmelidir. Müşteki ya da şüphelinin talimatla ifadesine başvurulan durumlarda ise, talimat evrakı ve içeriği dikkatle incelenmelidir. Yine süre sınırı olmamakla birlikte, ifadesine başvurulacak kişi ile kısa bir görüşme yapmakta yarar vardır.

13 GÖREV YERİNDE YAPILACAK İŞLEMLER a- Görev mahalinin şartları : Kolluk birimlerinde özellikle müdafi ile şüphelinin rahatlıkla ve kimsenin duyamayacağı bir şekilde görüşme yapabileceği bir alan talep edilmelidir. Bağımsız bir müdafi şüpheli görüşme odasının varlığı halinde, oda içerisinde sesli ve görüntülü kayıt yapan bir cihazın olup 13

14 olmadığına, ya da kolluk görevlilerinin bu görüşmeyi takip edebilecekleri bir karartılmış cam bölmenin olmadığına emin olunmalıdır. Ayrıca zaman zaman bu görüşmeler esnasında kolluk görevlileri görüşme odasına bir bahane ile girmeyi denemektedirler. Bu tip durumlarda kolluk görevlilleri nazikçe uyarılarak, görüşmenin sıhhati sağlanmalıdır. Güvenlik nedeniyle bu odaların kapıları arkadan kilitlenmemelidir. Müdafinin güvenliği asıldır. Gözaltı işlemi yapılmış olduğu esnada zanlının cep telefonu kollukça alınır. CMK na göre yakınlarına haber verilir. Kime haber verildiği tutanağa işlenir. Ayrıca müdafi hiçbir surette zanlıya kendi cep telefonunu kullandırmamalıdır. Şüpheliler tarafından dile getirilen müdafiye ait telefonu kullanma talebi suistimale açıktır. b- İlk önce yapılması gerekenler : a- Kolluk birimine giden müdafi, şüpheli ile ilgili işlemleri yürüten kolluk görevlilerine kendisini tanıtmalı, Baro dan görevlendirildiğini belirtmelidir. İletişim bilgilerini ve kartvizitini kolluk görevlisine vermelidir. b- Görevlendirildiği kişi ile ilgili evrakları incelemeyi talep etmelidir. Ardından şüpheli ile görüşme talebini belirtmelidir. c- Müdafi zanlı ile ilk olarak görüşme odasında karşılaşmaktadır. Öncelikle avukat kimliği ibraz edilmelidir. Ayrıca kartvizit takdim edilerek şüphelinin ya da yakınlarının bundan sonraki süreçte müdafiye ulaşması sağlanmalıdır. 14

15 d- Kolluk birimleri müdafi ile şüphelinin görüştüğüne dair bir görüşme tutanağı tanzim etmektedirler. Bu görüşme tutanağının bir örneği müdafi tarafından alınmalıdır. Görüşmenin tarih ve saatine dikkat edilmelidir. Çelişki var ise giderilmelidir. c- İncelenmesi zorunlu evraklar: a- Nezarethane defteri : Müdafi görevlendirildiği şüpheli ile görüşmeden önce nezarethane defterini incelemeli ve ilgili yere imza atmalıdır. Bu defterde dikkat edilmesi gereken en önemli ayrıntı şüphelinin kolluk birimine hangi gün ve saatte getirildiğidir. Şüpheli ile yapılan görüşmede mutlak surette hangi saatte gözaltı işleminin uygulandığı şüpheliye sorulmalıdır. Kayıt dışı bir gözaltı işleminin uygulanıp uygulanmadığını anlamak, ya da şüphelinin kolluk birimi dışında bir birime götürülüp götürülmediğini anlamak bakımından bu son derece önemlidir. b- Adli Tıp Raporu : Adli Tıp Raporu, şüphelinin kolluk birimine girmeden önce mutlak surette herhangi bir darp veya cebire uğrayıp uğramadığını, genel sağlık durumunun ne şekilde olduğunu gösterir rapordur. Tanzimi zorunludur. Düzenlenen adli tıp raporunun görülen gerçekle ya da şüphelinin ifadesi ile örtüşmediği durumlarda Nöbetçi Cumhuriyet Savcılığı ve Baro mutlak surette haberdar edilmelidir. Müdafi ayrıca Baro dan bu durumun tespiti bakımından destek istemelidir. Cumhuriyet Savcılığı ndan şüphelinin tam teşekküllü bir devlet hastanesine sevki istenmelidir. Ay- 15

16 rıca raporun gerçekle bağdaşmadığı hallerde, zanlının görünen yerlerinde mevcut işkence ve kötü muamele izleri rehberimizin arkasında bulunan kadın ve erkek zanlıya göre ayrı ayrı hazırlanmış tabloda işaretlenmelidir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi avukatlar tarafından tutulmuş bu tip tutanakları bir delil olarak kabul etmektedir. Çelişkili adli tıp raporlarının varlığı halinde işkence / onur kırıcı muamele iddiasına destek veren rapora itibar etmektedir. Bu tutanağın düzenlmesinde tek başına müdafiin imzası yeterlidir. Tutanağın bir örneği Baroya verilmelidir. c- Teşhis Tutanağı : Kolluk birimlerince şüphelinin/ şüphelilerin tanınması bakımından soruşturma konusu olayın tanık veya mağduruna birden fazla kişinin olduğu bir ortamda karanlık cam arkasından canlı teşhis işlemi yaptırılmaktadır. Yargıtay Ceza Genel Kurulu nun 2008/70 esas ve 2008/84 karar sayılı ilamına göre, Teşhis işlemi sadece canlı olarak değil, fotoğraf üzerinden de yaptırılabilen bir işlemdir. Meydana gelen bir olayın şüphelisi yakalanmış ise, teşhise katılımı pasiftir. Teşhis işleminde aktif olan mağdur veya olay tanığıdır. Bu nedenle müdafinin keşif, yer gösterme veya teşhiste bulunma zorunluluğu yoktur. Kolluk birimlerince düzenlenen bu tutunaklara, zaman zaman tutanağı kuvvetlendirmek bakımından müdafinin imzası da istenmektedir. Müdafi teşhise katılmaz. Ayrıca bu tutanaklar sadece şüphelinin ve tehşise katılanlar ile kolluk görevlilerinin imzasına ihtiyaç duyulan tutanaklardır. Kesinlikle müdafi tarafından imzalanmamalıdır. 16

17 d- Zanlının hazır bulunduğu işlemlere ilişkin tutanaklar ve bilirkişi raporları : Hazırlık soruşturmasının gizliliği esastır. Ancak gizlilik müdafiye karşı değildir. Hazırlık soruşturmasının gizliliği yönünde bir karar olmadıkça müdafi tüm evrakları inceleyebilir. CMK 153. maddesinin 3. fıkrası uyarınca cumhuriyet savcısının talebi, sulh ceza hakiminin kararı ile soruşturmanın tehlikeye düşmesi ihtimaline binaen müdafinin bazı soruşturma evraklarını incelemesi yasaklanabilir. CMK 153. maddesi uyarınca hakkında sulh ceza hakimince verilen gizlilik kararı olan dosyalar bakımından dahi şüphelinin hazır bulunduğu işlemlere ilişkin tutanaklar ve bilirkişi raporları mutlak surette müdafi tarafından incelenir. Bu nedenle örneğin, ölümlü ya da yaralamalı bir trafik kazasına ilişkin olayda trafik kaza tutanağı, örneğin hırsızlık olayında üst arama tutanağı, konut ya da işyeri arama tutanağı müdafi tarafından incelenebilir. e- Yakalama tutanağı : CMK 91. maddesine göre, yakalanan kişi, Cumhuriyet Savcılığınca bırakılmazsa, soruşturmanın tamamlanması için gözaltına alınmasına karar verilebilir. Gözaltı süresi, yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilmesi için zorunlu süre hariç, yakalama anından itibaren yirmidört saati geçemez. Yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilme için zorunlu süre oniki saatten fazla olamaz.gözaltı süresi uzatılmış ise, uzatmaya dair yazılı belge mutlaka incelenmelidir. CMK uyarınca gözaltı süresi 24 saattir. Bu sure, birer günlük uzat- 17

18 malar halinde ve ancak 4 güne kadar Cumhuriyet Savcısının yazılı izni ile gerçekleşebilir. Gözaltı süresinin sona erdiği hallerde şüpheli derhal serbest bırakılmalıdır. Bu sürenin aşıldığı hallerde CMK 141. madde çerçevesinde haksız yakalama nın devam etmesi nedeniyle şüphelinin devletten tazminat talep etme hakkı vardır. f - Müdafi / şüpheli görüşmesi - Şüpheliye sorulması gerekenler : Hakkındaki suçlamayı bilip bilmediği Gözaltına alınma tarih ve saati Yakınlarına haber verilip verilmediği Kendisine karşı herhangi bir işkence ya da onur kırıcı muamele uygulanıp uygulanmadığı ( Özellikle işkence ve onur kırıcı muamele denildiğinde, sadece fiziksel şiddet akla gelmemelidir. Maddi cebir yanında manevi cebir de TCK 94. maddesi çerçevesinde yasaklanmıştır. Şüpheliyi yormak, aldatmak ( örneğin bir kolluk görevlisinin kendisini müdafi olarak tanıtmak suretiyle şüphelinin ifadesine başvurmaya çalışması), bir başka yakınının da gözaltına alınacağı tehditine başvurmak gibi fiilerde yasak ifade ve sorgu yöntemleri kapsamındadır. Yemek ve tuvalet ihtiyacını giderip gideremediği sorulduktan sonra, kısaca olayı anlatması istenmelidir. Hakkındaki suçlamaya karşılık gelen yasal düzenlemelerden bahsedilmelidir. Şüpheli- 18

19 nin psikolojisi gözlemlenmelidir. Şüphelinin alkol ya da uyuşturucu bir maddenin etkisinde olduğu hallerde ifadesine başvurulamaz. Şüphelinin yabancı uyruklu olduğu hallerde ( mülteciler, kaçak göçmenler, ya da Türkiye de suç işlediği süphesi ile gözatına alınan yabacılar veya yabancı bir ülkede Türkiye aleyhine suç işlediği şüphesi gözaltına alınan ybancılar) mutlak surette tercüman talep edilmelidir. Susma hakkı hatılatılmalıdır. ( İleride ayrıntılı olarak vurgulanacaktır) Müdafi tutanak mümzisi görevi yapmadığı içindir ki; yapmış olduğu görevin hal ve icabı gereği şüpheliyi hukuken yönlendirir. Cezayı artıran ve eksilten sebeplerden bahseder. Şüphelinin gözaltına alındığı olayı ve incelediği evrakları bir bütün halinde değerlendirir ve şüpheliye hukuki yardım sunar. Güçlü olan devletin karşısında anayasal ve yasal olarak hakları en başta savunma hakkı teminat altına alınmış güçsüz bireyin savunmasını üstlenir. Kimi kolluk görevlilerince şüphelinin suç ortağı muamemelesi yapılmaya çalışılan müdafi, aslen savunma hakkı nın temel güvencesidir. g- Birden fazla şüphelinin müdafilinin üstlenilmesi : Birden fazla şüphelinin müdafiliğinin üstlenildiği durumlarda, her bir şüpheli ile ayrı ayrı görüşülmelidir. Kolluk birimlerinin zamandan 19

20 tasarruf gerekçesi ile birden fazla şüpheli ile birlikte görüşülmesi talebi nazik bir dille reddedilmelidir. Birden fazla şüphelinin müdafiliğinin üstlenildiği durumlarda, şüphelilerin karşılıklı olarak birbirlerine suç isnad ettiği hallerde, yani menfaat çatışması nın varlığı halinde görevlendirmeyi yapan Baro derhal haberdar edilerek, aralarında menfaat çatışması olan şüpheliye/ şüphelilere başka müdafi tayin edilmesi gerektiği belirtilmelidir. Avukatlık Kanunu menfaati zıt tarafların vekilliğinin/ müdafiliğinin üstlenilmesini açıkça yasaklamıştır. Bu durum ayrıca bir disiplin suçu oluşturur. h- İşkence ve onur kırıcı muamele iddiası : Türkiye nin tarafı olduğu uluslararası sözleşmelerce açıkça yasaklanan işkence ve onur kırıcı muamele ayrıca TCK 94. maddesi uyarınca da suçtur. 20

21 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu MADDE 94 İşkence (1) Bir kişiye karşı insan onuruyla bağdaşmayan ve bedensel veya ruhsal yönden acı çekmesine, algılama veya irade yeteneğinin etkilenmesine, aşağılanmasına yol açacak davranışları gerçekleştiren kamu görevlisi hakkında üç yıldan oniki yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. (2) Suçun; a) Çocuğa, beden veya ruh bakımından kendisini savunamayacak durumda bulunan kişiye ya da gebe kadına karşı, b) Avukata veya diğer kamu görevlisine karşı görevi dolayısıyla, İşlenmesi halinde, sekiz yıldan onbeş yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. (3) Fiilin cinsel yönden taciz şeklinde gerçekleşmesi halinde, on yıldan onbeş yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. (4) Bu suçun işlenişine iştirak eden diğer kişiler de kamu görevlisi gibi cezalandırılır. (5) Bu suçun ihmali davranışla işlenmesi halinde, verilecek cezada bu nedenle indirim yapılmaz. Bu düzenlemenin en dikkat çekici yönlerinden bir tanesi avukat veya diğer kamu görevlisi ne karşı işkence veya kötü muamele yapılma ihtimalini de düzenlemiş olmasıdır. Yine CMK ifade almada ve sorguda yasak usulleri düzenlemiştir. 21

22 İFADE ALMA VE SORGUDA YASAK USULLER Madde (1) Şüphelinin ve sanığın beyanı özgür iradesine dayanmalıdır. Bunu engelleyici nitelikte kötü davranma, işkence, ilâç verme, yorma, aldatma, cebir veya tehditte bulunma, bazı araçları kullanma gibi bedensel veya ruhsal müdahaleler yapılamaz. (2) Kanuna aykırı bir yarar vaat edilemez. (3) Yasak usullerle elde edilen ifadeler rıza ile verilmiş olsa da delil olarak değerlendirilemez. (4) Müdafi hazır bulunmaksızın kollukça alınan ifade, hâkim veya mahkeme huzurunda şüpheli veya sanık tarafından doğrulanmadıkça hükme esas alınamaz. (5) Şüphelinin aynı olayla ilgili olarak yeniden ifadesinin alınması ihtiyacı ortaya çıktığında, bu işlem ancak Cumhuriyet savcısı tarafından yapılabilir. Ayrıca İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Avrupa Sözleşmesi ya da bilinen adıyla Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi nin 3. maddesinde işkence ve onur kırıcı muamele yasaklanmıştır. Esasen CMK sisteminin en önemli varlık sebeplerinden birisi de ülkemizin işkence ve kötü muamele gerçeğinden uzaklaşmasını sağlamaktır yılından bu yana meslektaşlarımızın büyük özverisi ile yürütülen bu sistem işkence ve onur kırıcı muamele gerçeğinden ülkemizi bir nebze de olsa uzaklaştırmıştır. 22

23 Müdafi şüphelinin işkence ya da onur kırıcı muamele gördüğü iddiasını ileri sürmesi halinde derhal durumdan Baro yu haberdar etmelidir. Rehberin arka kısmında bulunan grafik üzerinde şüphelinin işkence sonucu oluşmuş görünen izlerini not etmelidir. Nöbetçi Cumhuiriyet Savcılığı na uygun gördüğü anda ulaşmalıdır. Şüphelinin tam teşekküllü bir devlet hastanesine sevkini talep etmelidir. Şüphelinin görünmeyen izleri bakımından sintigrafi adlı cihazla muayenesi temin edilmeye çalışılmalıdır. Şüphelinin bulunduğu kolluk biriminde ifadesi alınmamalıdır. Şüphelinin bu halde dahi ifadesinin alınmaya çalışıldığı durumlarda susma hakkı kullandırılmalı ve gerek görülmesi halinde ifade tutanağına şerh düşülmelidir. Adli Tıp Raporu aynı zamanda bir bilirkişi raporudur. İşkence ve onur kırıcı muamele iddiasını doğrulamayan ancak müdafi tarafından durumun aksinin tespit edildiği hallerde CMK 67. maddesi uyarınca, işkence ve kötü muamele olgusunu kanıtlayabilecek UZMAN BİLİRKİŞİ MÜTALAASI alınabilir. Bu konuda Türkiye İnsan Hakları Vakfı ağırlıkla doktorlardan ve hukukçulardan oluşan bir sivil toplum kuruluşu olarak işkence mağdurlarına destek vermektedir. Bu nev i durumlarda kolluk görevlilerinin müdafiye karşı tutumu sertleşmektedir. Bu nedenle Baro da Avukat Hakları Merkezi nin bulunduğu illerde bu merkezlerden, yok ise Baro yönetiminden destek istenmelidir. 23

24 g- Yaş küçüklüğü, akıl noksanlığı, sağırlık, dilsizlik hali ve alt sınırı beş yıl cezayı aşan suçlar: TCK 31. maddesine göre, şüphelinin yaşının 12 yaşından küçük olması halinde şüpheli hakkında cezai ehliyeti olmadığından bahisle adli işlem yapılamaz. 12 yaşından küçük kimselere çocuklara özgü güvenlik tedbirleri uygulanır. Ancak küçük olan kişinin büyük olan kişilerce suça yönlendirilmesi, iştiraki ya da teşvikinin sağlandığı hallerde küçüğün bilgisine başvurabilir. Özellikle töre saikiyle işlenen cinayetler, hırsızlık, gasp gibi vakalarda küçüklerin kullanıldığı görülmektedir. CMK nın 150. maddesi uyarınca, müdafii bulunmayan şüpheli veya sanık; çocuk, kendisini savunamayacak derecede malul veya sağır ve dilsiz ise, istemi aranmaksızın bir müdafi görevlendirilir. Şüphelinin 18 yaşından küçük olduğu hallerde kolluk birimince yalnızca kimlik tespiti yapılır ve müdafi / şüpheli görüşme tutanağı düzenlenir. 18 yaşından küçük şüphelinin ifadesi yalnız ve ancak Cumhuriyet Savcısı ve müdafi huzurunda alınır. Çocuk, sağır, dilsiz ve aklen malul olan kimselerin müdafi huzurunda alınmayan ifadeleri hukuken değer taşımaz. Ayrıca alt sınırı beş yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlardan dolayı yapılan soruşturma ve kovuşturmalar yönünden de şüphelinin mutlak surette müdafisi bulunması gerekir. Bu 24

25 durumda, şüphelinin müdafi talebi aranmaksızın kendisine müdafi tayin edilir. Bununla birlikte, çocuğun cinsel istismarı ve çocuğa tecavüz fiileri bakımından küçüğün ifadesinin soruşturma ve kovuşturma aşamasında mutlak surette psikolog veya sosyal hizmet uzmanı nezaretinde alınmalıdır. h- Alınması zorunlu belgeler : Gerek hizmetin yürütülmesi gerekse müdafinin ücretinin ödenmesi bakımından soruşturma aşamasında şüphelinin kolluk ve savcılık ifade tutanaklarının, müdafi/ şüpheli- mağdur görüşme tutanağının, sorgu zaptının ayrıca kovuşturma aşamasında müdafinin katıldığı ilk duruşma zaptının alınması zorunludur. CMK nın 153. maddesi uyarınca, müdafi, soruşturma evresinde dosya içeriğini inceleyebilir ve istediği belgelerin bir örneğini harçsız olarak alabilir. Müdafiin dosya içeriğini incelemesi veya belgelerden örnek alması, soruşturmanın amacını tehlikeye düşürebilecek ise, Cumhuriyet savcısının istemi üzerine, sulh ceza hâkiminin kararıyla bu yetkisi kısıtlanabilir. Ancak yakalanan kişinin veya şüphelinin ifadesini içeren tutanak ile bilirkişi raporları ve adı geçenlerin hazır bulunmaya yetkili oldukları diğer adlî işlemlere ilişkin tutanaklar hakkında kısıtlama kararı verilemez. Müdafi, iddianamenin mahkeme tarafından kabul edildiği tarihten itibaren dosya içeriğini ve muhafaza 25

26 altına alınmış delilleri inceleyebilir; bütün tutanak ve belgelerin örneklerini harçsız olarak alabilir. Bu haklardan suçtan zarar görenin vekili de yararlanır. Kimi Mahkemelerin ve savcılıkların müdafinin hizmetini zorlaştırmak bakımından keyfi olarak harç talep etmelerine rağmen bu konudaki yasal düzenleme son derece açıktır. 26

27 MÜDAFİNİN GÖREVİNİ YAPMASININ ENGELLENDİĞİ HALLER CMK maddesine göre, şüpheli ve/veya sanık soruşturma ve kovuşturmanın her aşamasında bir veya birden fazla müdafiin hukuki yardımından yararlanma hakkına sahiptir. Kanuni temsilci de müdafi seçebilir. Müdafiin şüpheli veya sanıkla görüşme, ifade alma veya sorgu sırasında onun yanında 27

28 olma ve hukuki yardımda bulunma hakkı kısıtlanamaz engellenemez. CMK hizmetleri kapsamında ise, bir şüphelinin/ sanığın yalnızca bir müdafisi bulunmaktadır. Şüphelinin/ sanığın müdafisinin bulunması en doğal ve yasal hakkıdır. AİHM, Berlinski / Polonya (27715 / 95 ve / 96, ) kararında ceza yargılamasının ilk aşamalarından itibaren avukat yardımının sağlanması gerektiğini açıkça ifade etmiştir. AİHM, John Murray / Birleşik Krallık davasında (no / 91, ), gözaltına alınmasını takip eden ilk 48 saat içinde avukatıyla görüşmesinin engellendiğinden yakınan sanığın, hukuki yardımın ceza yargılamasının ilk aşamalarından itibaren sağlanmasının gerekli olduğunu belirterek Sözleşme md.6/1 ve 6/3-c nin bağlantılı olarak ihlal edildiğine hükmetmiştir. AİHM, Artico/ İtalya kararında, Davalıya yalnızca bir müdafî temin edilmiş olması, müdafiin etkin temsil gerçekleştiremediğinin açık olduğu hallerde, söz konusu hakkın gereklerini yerine getirmek açısından yeterli değildir. diyerek, ceza yargılamasında müdafinin etkinliğine vurgu yapmıştır. Yargıtay Ceza Genel Kurulu nun tarih ve 2009/6-57 kararına 28

29 göre, zorunlu müdafiliğin temel amacı; savunma hakkının etkin kullanılabilmesinin sağlanması suretiyle adil yargılanmanın gerçekleştirilmesidir. Şüpheli/ mağdurla görüştürülmeme : Müdafinin, şüpheli veya mağdurla görüştürülmediği halde, görüşme tutanağına imza atması istenirse tutanağa bu durum kısaca şerh edilmelidir. Şüpheli veya mağdurla görüşme yaptırılmadan ifadeye geçilmesi halinde şüpheliye susma hakkı kullandırılmalıdır. Ayrıca ifade tutanağının altına bu durum şerh düşürülmelidir. Şüpheli ile müdafinin başbaşa görüştürlmemesinde ısrar, işkence ve onur kırıcı muamele olgusunu kuvvetlendirir. Durumdan Baro haberdar edilmelidir. Ayrıca so- 29

30 ruşturma savcısının kim olduğu öğrenilerek, kendisi haberdar edilmelidir. Evrakların incelettirilmemesi, belgelerin bir örneğinin verilmemesi, gizlilik kararı iddiası: Müdafi bu durumu ifade tutanağına şerh düşmelidir. Ayrıca sağlıklı bir hukuki yardım görevinin yerine getirilemeyeceğinden bahisle şüpheliye susma hakkı nı kullanması önerilmelidir. Durumdan Baro haberdar edilmelidir. Ayrıca soruşturma savcısının kim olduğu öğrenilerek, kendisi haberdar edilmelidir. Ayrıca kimi kolluk görevlileri veya amirleri evrakları müdafiye eksik olarak takdim edebilirler. Bu durumda incelenmesi zorunlu olan evraklar bölümünde ifade edilen adli tıp raporu, yakalama tutanağı, var ise teşhis tutanağı gibi evraklar ilgili görevliden incelenmek üzere ısrarla talep edilmelidir. Talebe rağmen ilgili evrakların incelettirilmemesi halinde CMK nın 153. maddesi kolluk görevlilerine hatılatılmalıdır. Durumdan Baro haberdar edilmelidir. (CMK 153. madde: Müdafi, soruşturma evresinde dosya içeriğini inceleyebilir ve istediği belgelerin bir örneğini harçsız olarak alabilir. Müdafiin dosya içeriğini incelemesi veya belgelerden örnek alması, soruşturmanın amacını tehlikeye düşürebilecek ise, Cumhuriyet savcısının istemi üzerine, sulh ceza hâkiminin kararıyla bu yetkisi kısıtlanabilir. Ancak yakalanan kişinin veya şüphelinin ifadesini içeren tutanak ile 30

31 bilirkişi raporları ve adı geçenlerin hazır bulunmaya yetkili oldukları diğer adlî işlemlere ilişkin tutanaklar hakkında kısıtlama kararı verilemez. - Müdafi, kollukta bulunan dosyayı da inceleyebilir. Yakalama Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği nin 22. maddesinde müdafinin dosya incelemesi bakımından Cumhuriyet Savcısının yazılı emrinden söz ediliyordu. Bu düzenleme, Danıştay 10. Dairesi nin E. 2005/5845, K. 2008/3450 sayılı kararı ile iptal edilmiştir. Birden fazla şüpheli ile aynı anda görüşme yapılmasının istenmesi: Müdafi kolluk görevli veya amirlerine yeterince zamanı olduğunu belirterek, şüphelilerle tek tek görüşme isteğini belirtir. Menfaat çatışmasının olup olmadığını anlamak bakımından bunun önemi belirtilir. Şüphelinin Adli Tıp ta olduğu iddiası : Müdafi bu durumda neden kolluk birimine çağrıldığını sormalı, nezarethane defterini ve soruşturma evraklarını incelemeyi talep etmeli, nezarethaneyi görmeyi talep etmelidir. Böylesi durumlarda işkence ve kötü muamele şüphesi ilk etapta akla gelmelidir. Müdafinin gözaltı birimi dışına davet edilmesi ve başka bir müdafi talep edileceği tehditi: Müdafinin hukuka, insan haklarına uygun görev yapmak istediği ve görevini tam olarak yerine getirmeye kararalı oldu- 31

32 ğu hallerde, kim kolluk görevlillerince müdafinin baştan itibaren talepleri keyfi olarak engellenir. Kolluk biriminde yaşanan böylesi gerilimli anlarda, kolluk görevlilerince müdafinin ne kadar aksi olduğu?! serzenişi ya da diğer meslektaşlarının hiç böyle davranmadığı uyarısı ile karşılaşılır. Diyaloğun daha da sertleştiği anlarda kolluk görevlillerince müdafi gözaltı birimi dışına davet edilebilir. Bu durumda mutlaka Avukat Hakları Merkezi olan Baro larda bu Merkez, diğer illerde ise Baro Yönetimi haberdar edilmelidir. Müdafinin görevden yasaklanacağı haller CMK 151. maddede sınırlı olarak sayılmıştır. Kolluk görevlillerinin müdafi seçme hakkı ve yetkisi yoktur. Şüpheli ya da mağdura atanacak müdafiyi belirleme yetkisi münhasıran Barolarındır. 32

33 SUSMA HAKKI KENDİ ALEYHİNE BEYANDA BULUNMAMA HAKKI Şüphelinin kendisine yönelik suç isnadı karşısında sorulan sorulara ilişkin olarak yanıt vermeme hakkıdır. Şüpheli bu çerçevede dilediği sorulara yanıt verebilir, dilediği sorulara ise yanıt vermeyebilir. Bu hak, ifade özgürlüğünün doğal bir niteliği olarak karşımıza çıkmıştır. Subjektif bir haktır. 33

34 Susma hakkını ayrı bir başlık altında incelememizin temel nedeni özellikle şüphelinin susma hakkını kullanmak istediğinde soruşturmayla yetkili mercilerin takındığı tutumdur. Sükut ikrardan gelir. yaklaşımı ile, şüphelinin susma hakkını kullanmak konusundaki iradesi ve direnci kırılmak istenmekte, şüpheli cezalandırılma tehditiyle karşı karşıya kalmaktadır. Anayasal bir hak olan susma hakkı TC Anayasası nın 38.maddesi 5. fıkrasında Hiçkimse kendisi ve kanunda gösterilen yakınları aleyhine beyanda bulunmaya veya bu yolda delil göstermeye zorlanamaz. ifadesi ile düzenlenmiştir. Yine CMK 147. maddesinde bu hakkın varlığının şüpheliye ifadesine başvuracak kolluk, savcılık ve sorgu hakimliğince hatılarlatılması gerektiği düzenlenmiştir. İsnad edilen suç hakkında açıklamada bulunmamak şüpheliye verilmiş bir haktır. Şüpheli susma hakkını kullanmış olsa dahi kimliği hakkında doğru bilgi vermek mecburiyetindedir. Dolayısıyla müdafi şüpheliye susmanın bir hak olduğunu, ancak kimliği hakkında ise asla yanıltıcı bilgi vermemesi gerektiğini, bunun suç olduğunu ifade etmelidir. Şüpheli, susma hakkını kullanmış olsa bile, hakkında diğer adli işlemlerin yapılmasına engel olamaz. Örneğin bir hırsızlık olayında ya da bir adam öldürme olayında şüpheli her aşamada susma hakkını kullanabilir; ancak kendisinden CMK 74 vd. Maddeleri uyarınca, kan- saç- tükürük- tırnak vs örneği ya da CMK 34

35 80.vd maddesi uyarınca hakim kararıyla DNA örneği alınmasını engelleyemez. Müdafi, şüphelinin aşırı yorgun, ifade veremeyecek ölçüde bitkin, alkol veya uyuşturucu bir maddenin etkisi altında olabilceği kanaatine sahipse, şüphelinin müdafi gözaltı birimine gelmeden önce kollukta işkence veya onur kırıcı bir muameleye tabi tutulmuş olabileceğini düşünüyorsa, vereceği ifadenin bu aşamada şüphelinin aleyhine olabileceği kanaati taşıyorsa, şüpheli müdafi ile görüştüğü esnada bizzat susma hakkının müdafice hatırlatıldığı anda susma hakkının kullanmak istediğini beyan etmişse şüpheliye susma hakkı kullandırılmalıdır. Susma hakkı ayrıca şüphelinin ifade vermeye başlandığı esnada sorular ardı ardına gelirken dahi kullanılabilir. Müdafiye neden ifadeye müdahale ettiği? ya da susma hakkını kullandırdığı için hakkında tutanak tutulacağı ihtarında bulunulmasının hiçbir hukuki değeri yoktur. Müdafi kararında ısrar etmelidir. Müdafi suç soruşturmasının yardımcı personeli değil; şüphelinin savunma hakkının anayasal güvencesidir. Şüphelinin susma hakkını kullanmasına müteakiben durum tutanağa işlenir. Hakkındaki adli işlemlerin tamamlanması ve adli tıp muayenesi ile birlikte şüpheli kolluktan savcılığa sevk edilir. Zaman zaman, şüphelinin susma hakkını kullanması karşısında kolluk görevlilerince önceden hazırlanmış sorular ifade tutanağında 35

36 yazılmaya devam edilmektedir. Her bir sorunun altına şüphelinin susma hakkını kullandığı belirtilerek şüpheli hakkında menfi bir kanaat oluşturulmaya çalışılmakta, soruşturmayı yürüten Cumhuriyet Savcısı hangi soruları sorması gerektiği konusunda kolluk görevlilerince yönlendirmeye çalışılmaktadır. Böylesine durumlarla karşılaşıldığında müdafi ifade tutanağının altına yapılanın hukuki olmadığı konusunda şerh düşmelidir. 36

37 SAVCILIĞA SEVK, SERBEST BIRAKMA VEYA TUTUKLAMAYA SEVK KARARI Şüpheli kolluk tarafından yapılması gereken adli işlemlerin tamamlanmasının ardından ilgili tutanakları ve delilleri içeren fezleke ile birlikte Cumhuriyet savcılığına sevk edilir. Şüphelinin kolluk biriminden savcılığa sevki öncesinde adli tıp muayenesi nin yapılması zorunludur. Müdafi, şüphelinin savcılık ifadesi esnasında hazır bulunur. Bu aşamada da şüpheliye susma hakkını kullanmanın bir hak olduğunu gerek 37

38 Cumhuriyet Savcısı, gerekse müdafi tarafından hatırlatılır. Cumhuriyet Savcısı şüpheli hakkında CMK 100. madde çerçevesinde tutuklanmayı gerektirir bir hukuki durumun varlığını görürse, şüpheliyi sorgusu yapılmak üzere, tutuklanması talebiyle Sulh Ceza Hakimliği ne sevk eder. Ülkemizde tutuklama bir tedbir olmaktan ziyade, Savcılık makamının bir tedip yöntemi olarak uygulanagelmektedir. Uzun süreli tutukluluk tutuklamayı bir tedbir olmaktan çıkartarak, adeta bir cezaya dönüştürmektedir. 38

39 SORGU, SERBEST BIRAKILMA VE TUTUKLAMA Müdafi, şüphelinin tutuklamaya sevk edildiği halde de kendisine hukuki yardım verir. Şüpheliye susma hakkının olduğu Sulh Ceza Hakimliği nce de hatırlatılır. Sorgu Hakimliği nce verilen tutuklama kararının ardından, sorgu zaptının bir örneği şüpheliye, bir örneği müdafiine verilir. Şüphelinin yakınlarına hakkında tutuklama kararı verildiği bildirilir. 39

40 Sorguya mağdur veya mağduru temsilen hiç kimse katılamaz. CMK 100. maddesinde yazılı tutuklama nedenlerinden bir veya birkaçının varlığına kararda yer verilir. Şüphelinin serbest bırakılması halinde şüpheli tekrar kolluk birimine götürülmez. Şüphelinin 18 yaşından küçük olduğu hallerde verilen serbest bırakılma kararı ardından, şüpheli tutanak karşılığı olmak üzere yakınına teslim edilir. 40

41 TUTUKLAMAYA İTİRAZ Şüpheli hakkında verilen tutuklama kararına karşı müdafi mutlaka tutuklama kararını veren Mahkemeye hitaben yazacağı bir dilekçe ile itiraz etmelidir. İtiraz süresi 7 gündür. Tutuklama kararını veren Mahkeme itirazı yerinde görürse şüpheliyi bizzat serbest bırtakabileceği gibi, 3 gün içerisinde evrakla birlikte dosyayı bir üst Mahkemeye gönderir. 41

42 İtirazın incelenmesi bakımından bir süre sınırı yoktur. Ancak yasada en kısa süre ifadesi kullanılmıştır. Tutuklamaya itiraz kararları dosya üzerinden incelenir. Gerek görülen hallerde Cumhuriyet Savcısı ve sonra müdafi dinlenir. Silahların eşitliği ilkesi gereği eğer itiraz makamı Cumhuriyet Savcısını dinleyecek ise müdafiyi de aynı anda dinlemelidir. Müdafinin tutuklamaya itiraz etmemesi, şüpheli yönünden bir hak kaybı yaratabilir. Bu nedenle tutuklamaya itiraz konusunda titiz davranılmalıdır. Tutuklamaya itiraz edilmemesi mesleki disiplin suçu oluşturur. 42

43 TAKİPSİZLİĞE İTİRAZ CMK 172. maddesi uyarınca, şüpheli hakkında Cumhuriyet savcısı, soruşturma evresi sonunda, kamu davasının açılması için yeterli şüphe oluşturacak delil elde edilememesi veya kovuşturma olanağının bulunmaması hâllerinde kovuşturmaya yer olmadığına karar verir. Bu karar, suçtan zarar gören ile önceden ifadesi alınmış veya sorguya çekilmiş şüpheliye bildirilir. 43

44 Mağdur müdafii olarak görev yapılan hallerde, şüpheli hakkında verilen takipsizlik kararına karşı 15 gün içerisinde takipsizlik kararını veren Savcılık makamına en yakın yargı çevresi Ağır Ceza Mahkemesi ne itiraz edilir. Ankara Adli yargı çevresince yürütülen soruşturmalarda verilen takipsizlik kararları yönünden itirazı inceleyecek merci Sincan Nöbetçi Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlığı dır. İtirazla kaldırılan takipsizlik kararına karşı Cumhuriyet Savcısı şüpheli aleyhine iddianame hazırlamakla memurdur. 44

45 SORUŞTURMA AŞAMASINDA ÜCRET CMK müdafiliği hizmetleri karşılığı meslektaşlarımızın hak ettikleri ücret, Cumhuriyet Savcılıkları kanalıyla, Defterdarlıklar aracılığıyla ödenmektedir. Soruşma aşaması kolluk, savclık, sorgu hakimliği olmak üzere bir bütündür. Her aşamada ayrı bir ücret tahakkuku söz konusu değildir. Meslektaşlarımızın görev yaptıkları aşamada, aşamalardan herhangi birisine mazeretleri ne- 45

46 deniyle katılmamaları halinde, bir başka müdafi meslektaşımız görevlendirilmiş ise tahakkuk eden ücret iki meslektaşmız arasında ½ olarak pay edilir. Şüphelinin kendisini soruşturma aşamasının herhangi bir yerinde vekil marifetiyle temsil ettirmek istediği durumlarda, soruşturmanın hangi aşamasında olunursa olunsun, müdafi soruşturma aşaması için belirlenen tam ücrete hak kazanır. CMK ücretleri hizmetin niteliği itibariyle son derece düşük ücretlerdir. CMK ücretleri tıpkı Adli Yardım Hizmetleri nde olduğu gibi, TBB nin her yıl yayınladığı Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi ne endeksli olmalıdır. 46

47 KOVUŞTURMA AŞAMASI İddianamenin kabulü ile kamu davası açılmış olur ve kovuşturma evresi başlar. Sanık müdafinin görevi kovuşturma aşamasında kendisine iddianamenin, tensip zaptının ve duruşma gününün tebliği ile görevlendirme yazısının Mahkemesine ulaşmasıyla başlar. Barolar bir şüphelinin soruşturma aşamasında müdafiliğini üstlenen meslektaşımızı kovuşturma aşamasında da görevlendirmektedir. Doğru ve sanık lehine olan uygulama budur. 47

48 a- Sanığın bir başka vekille temsil edilmesi: Sanık müdafi olarak görev yapan meslektaşımız, duruşmaya gittiğinde sanığın kendisini vekille temsil ettirdiğini gördüğü anda, sanığın vekille temsil edildiğinden bahisle çekilme beyanında bulunur; bu durumu mutlaka zapta işletir ve duruşma salonu dışına çıkar. Bu halde müdafi tarifede ilgili Mahkemede yapılan yargılama için öngörülen ücretin tamamına hak kazanır. b- Dosya örneğinin alınması : Sanık veya mağdur müdafi, iddianamenin mahkeme tarafından kabul edildiği tarihten itibaren dosya içeriğini ve muhafaza altına alınmış delilleri inceleyebilir; bütün tutanak ve belgelerin örneklerini harçsız olarak alabilir. c- Kovuşturma aşamasında tutuklamaya itiraz : Serbest olan sanık hakkında ilk kez kovuşturma aşamasında tutuklama kararı verilmiş ise, sanık müdafi bir üst Mahkemeye tutuklama kararına karşı itiraz da bulunabilir. İlk kez tutuklama kararı veren Mahkeme, Ağır Ceza Mahkemesi ise, numara olarak onu takip eden Ağır Ceza Mahkemesi ne itiraz da bulunulur. Tutuklama kararını veren Mahkeme CMK 250. maddesi çerçevesinde yetkilendirilmiş (Özel Yetkili Ağır Ceza Mahkemesi) ise, Ankara için itiraz mercii 11. Ağır Ceza Mahkemesi (Özel Yetkili 11. Ağır Ceza Mahkemesi) yönünden 12. Ağır Ceza Mahkemesi (Özel Yetkili 12. Ağır Ceza Mahkemesi) dir. 48

49 Sanığın tutukluluk halinin devamı yönünde verilen kararlara karşı da aynı usül izlenir. Sanığın tutukluluk durumu 30 günlük sürelerde dosya üzerinden denetlenir. Tutukluluk kararının kaldırılmasını gerektirir bir durumun veya yeni bir delilin varlığı halinde sanığın tahliyesine karar verilir. Maalesef formül gerekçelerle yargılanan bir çok sanığın tutukluluk halinin devamına karar verilmektedir. Tutuklama kararının benzer gerekçelerle yinelenmesi ülkemizin uluslararası alanda prestijini sarstığı gibi, kişi hak ve özgürlüklerine de ağır bir darbe vurmaktadır. AİHM yerleşik içtihatlarında, uzun süreli ve benzer gerekçelerle tekrarlanan tutuklama kararlarını Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi nin 5. maddesi yönünden bir ihlal olarak kabul etmektedir. AİHM sanık hakkında tutuklama kararının kaldırılmasını gerektirir yeni delil ve durumların ortaya çıktığı durumlarda özgürlükten mahrumiyetin değil; özgürlüğün asıl olduğunu belirtmektedir. Hakimin/ hakimlerin kolluk tarafından düzenlenen evrakların onay merci olmadığını, her dosya içerisinde yer alan delillerin bağımsız olarak değerlendirlmesi gereğini kararlarında ortaya koymaktadır. AİHM in gerek tutuklama, gerek tutuklululuğun devamı, gerekse kovuşturma ve hükmün temyizi aşamlarında müdafinin gerekliliği ve müdafinin görevinin icrası bakımından emsal içtihatları vardır. 49

50 Mansur/ Türkiye Ulusal mahkeme, müteaddit olarak, genellikle detaylandırmadan, aynı ifadeler, hatta kalıplar kullanarak kişinin alıkonulması halinin devamına karar vermiştir. Bu tür bir yaklaşımla hâkim adeta kolluk kuvvetlerinin kararını onaylamış ve bağımsız ve eleştirel bir karar verememiştir. Bu tavır, hiçbir zaman özgürlükten mahrumiyet kararının bir gerekçeye dayanması esasına uygun olamaz. 7 yılı aşan yargılamanın ve 5 yılı aşan tutuklamanın makul sürede olmadığını, mahkemenin bilirkişi heyeti bulmak ve tercüme yaptırmak için gereksiz talikler verdiğini,gereksiz talimatlar yazarak yargılamanın uzamasına sebebiyet verdiğini, bütün bunlardan devletin sorumlu olduğunu belirterek ihlal kararı vermiştir. Labita / İtalya Mahkemenin dosyaya ibraz edilen ve kişiyi zanlı olarak itham etmeye yarayabilecek delillerin, yargılama sürecinde değerlerini büyük ölçüde yitirdiklerini dikkate almaması ve tutukluk halinin devamına hükmedilmesi ihlale sebebiyet verir. 50

51 HAKSIZ YAKALAMA - TUTUKLAMA VE TUTUKLULUĞUN DEVAMINA İLİŞKİN KARARLARA KARŞI TAZMİNAT BAŞVURUSU TAZMİNAT İSTEMİ 5271 sayılı CMK Madde (1) Suç soruşturması veya kovuşturması sırasında; a) Kanunlarda belirtilen koşullar dışında yakalanan, tutuklanan veya tutukluluğunun devamına karar verilen, b) Kanunî gözaltı süresi içinde hâkim önüne çıkarılmayan, 51

52 c) Kanunî hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan haklarından yararlandırılma isteği yerine getirilmeden tutuklanan, d) Kanuna uygun olarak tutuklandığı hâlde makul sürede yargılama mercii huzuruna çıkarılmayan ve bu süre içinde hakkında hüküm verilmeyen, e) Kanuna uygun olarak yakalandıktan veya tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlerine karar verilen, f) Mahkûm olup da gözaltı ve tutuklulukta geçirdiği süreleri, hükümlülük sürelerinden fazla olan veya işlediği suç için kanunda öngörülen cezanın sadece para cezası olması nedeniyle zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılan, g) Yakalama veya tutuklama nedenleri ve haklarındaki suçlamalar kendilerine, yazıyla veya bunun hemen olanaklı bulunmadığı hâllerde sözle açıklanmayan, h) Yakalanmaları veya tutuklanmaları yakınlarına bildirilmeyen, i) Hakkındaki arama kararı ölçüsüz bir şekilde gerçekleştirilen, j) Eşyasına veya diğer malvarlığı değerlerine, koşulları oluşmadığı halde elkonulan veya korunması için gerekli tedbirler alınmayan ya da eşyası veya diğer malvarlığı değer- 52

53 leri amaç dışı kullanılan veya zamanında geri verilmeyen, Kişiler, maddî ve manevî her türlü zararlarını, Devletten isteyebilirler. Bu taleplerde süre, karar veya hükmün kesinleştiğinin ilgilisine tebliğinden itibaren üç ay ve her halükarda karar veya hükümlerin kesinleşme tarihini izleyen bir yıldır. Tazminat talepleri ilgilisinin ikametgahı Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlığı dır. O yer yargı çevresinde Ağır Ceza Mahkemesi bulunmayan hallerde ise, en yakın Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlığı başvuru merciidir. Haksız yakalama, tutuklama, tutuklamanın devamı kararlarına karşı tazminat başvurusu Defterdarlık- Maliye Hazinesi aleyhine yapılır. Haksız yakalama, tutuklama, tutuklamanın devamı kararlarının mağduru olan kişinin gelir durumunu gösterir belgeler, ikametgah belgesi başvuruya eklenir. Tazminat kararını verecek mahkeme bu konuda gerek görürse araştırma da yapabilir. Tazminat başvurusu yapılabilmesi için CMK müdafii sanıktan vekaletname alabilir. Ayrıca haksız yakalama, tutuklama ve tutuklamanın devamı kararlarına karşı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi nezdinde yapılacak başvurular için yetki belgesi alınır. Başvurucunun 18 yaşından küçük olduğu hallerde dahi 53

54 AİHM e başvuru için alınacak yetki belgesinin küçük tarafından bizzat imzalanmasında herhangi bir sakınca yoktur. Küçük, kendisi başvurucu olabileceği gibi, başvurucu temsilcisini de bizzat seçebilir. 54

55 HÜKMÜN TEMYİZİ Müdafi hukuki yardımda bulunduğu kişinin açık arzusunun aksine olmamak kaydıyla kanun yollarına başvurabilir. Hükmün temyizi olağan kanun yollarından birisidir. AİHM, İmbrıoscia/İsviçre kararında, avukatın yardımından yararlanma hakkının kanun yolları da dahil ceza yargısının bütün aşamalarını kapsadığı görüşündedir. 55

56 Sanığın veya mağdurun hükmün temyizini talep etmediği ve hükmün kesinleşmesini istediği hallerde açık yazılı beyanları alınmalıdır. CMK 150/2. maddesine göre görevlendirilen (yani çocuk, kendisini savunmayacak derecede malul olan kişi, sağır veya dilsizin müdafii olarak görevlendirilmesi halinde) müdafi ile şüpheli veya sanığın iradesinin çelişmesi halinde, MÜDAFİNİN İRADESİ GEÇERLİDİR. Bu husus CMK 266/3 maddesinde açıkça düzenlenmiştir. Yargıtay Ceza Genel Kurulu nun tarih ve 2008/ 56 esas 2008/156 karar sayılı ilamına göre, Zorunlu vekil ile 15 yaşından küçük çocuk mağdurenin iradelerinin çelişmesi halinde görevlendirilen vekilin iradesi geçerlidir. Temyiz süresi hükmün tefhiminden ( yüze karşı okunmasından) veya tebliğinden itibaren 7 gündür. Bu sürenin sonunda hüküm kesinleşir ve infaz edilir. Karar celsesinde sanığın hazır bulunduğu, ancak müdafinin hazır bulunmadığı işlemlerde dahi, sanık huzurda bulunduğundan bu süre karar tarihinden itibaren 7 gündür. Ne sanığın ne de müdafinin hazır bulunmadığı karar celsesinde, temyiz süresi tebliğden itibaren başlar. Yargıtay Ceza Genel Kurulu nun tarihli 2009/16 esas 2009/90 karar sayılı ilamı uyarınca, 56

57 Sanık nasıl ki vekaletname verdiği avukatı serbestçe tayin edebiliyor, parası olmayan sanığın da aynı şekilde avukatını serbestçe belirleyebilmesi en azından kendisine tayin edilen avukatı beğenmediğinde değiştirme hakkının bulunması, daha da ötesi görülmeye başlayacak davada kendisine bir avukat atanacağının sanığa bildirilmesi gereklidir. Bu nedenlerle, kendisine zorunlu müdafii atandığından haberdar edilmeyen sanığın bu müdafie yapılmış bulunan tefhim ve tebliğ kendisine bağlanan hukuki sonuçları doğurmayacağından, hükmün sanığın kendisine de tebliğ edilmesi, tebliğ ya da öğrenme üzerine temyiz dilekçesi verilmesi halinde ise buna dayalı olarak temyiz davasının açılması gerekmektedir. Temyiz edilmesi gereken ve temyiz engeli bulunmayan bir hükmün temyiz edilmemesi halinde müdafi yönünden bu durum görevi ihmal suçu oluşturur. Ayrıca mesleki yönden bir disiplin suçudur. Mahkemelere verilen süre tutum dilekçlerinin bir örneği kalem görevlilerine teslime dair şerh düşüldükten ve temyiz defterine kaydedildiği görüldükten sonra alınmalıdır. Zaman zaman süre tutum dilekçelerinin kaybolması ya da temyiz defterine işlenmediği hallerle karşılaşılmakta ve meslektaşlarımız mağdur edilmektedir. CMK 299. maddesi uyarınca on yıl veya daha fazla hapis cezasına ilişkin hükümlerde, Yargıtay, incelemelerini sanığın veya katılanın temyiz başvurusundaki istemi üzerine veya re sen 57

58 duruşma yoluyla yapar. Duruşma gününden sanığa, katılana, müdafi ve vekile haber verilir. Sanık, duruşmada hazır bulunabileceği gibi, kendisini bir müdafi ile de temsil ettirebilir. Sanık tutuklu ise, mürafaada bulunma isteminde bulunamaz. CMK müdafinin mürafaya katılmasına dair giderler Devlet tarafından karşılanmaz.temyiz ve mürafa aşaması için ayrı bir ücret ödenmez. Yargıtay Cumhuriyet Savcısının tebliğnameleri sanık ve mağdur müdafine tebliğ edilir. AİHM tarafından verilen Göç/ Türkiye kararının ardından CMK 297/3. maddesinde yapılan düzenlemeyle iç hukuk mevzuatımıza girmiştir. İlgilisinin Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı tebliğnamesinin tebliğinin ardından bir hafta içerisinde beyanda bulunmak hakkı vardır. Yargılama aşamasında kendisine Baro tarafından zorunlu müdafii görevlendirilen sanığın, hükümden sonra kendisinin müdafi görevlendirmesi ( vekaletli ) durumunda Yargıtay C.Başsavcılığı tarafından düzenlenen tebliğnamenin hangi müdafiye tebliğ edilmesi gerektiği önemli bir sorudur? Yargıtay Ceza Genel Kurulu nun esas ve karar sayılı ilamı ile bu sorunun yanıtı verilmiştir. CMK m. 156 (3) Şüpheli veya sanığın kendisinin sonradan müdafii seçmesi halinde, baro tarafından görevlendirilen avukatın görevi sona erer Ceza Muhakemesi Kanunu Gereğince Müdafii ve Vekillerin Görevlendirilmeleri ile 58

59 Yapılacak Ödemelerin Usul ve Esaslarına İlişkin Yönetmelik in Görevin sona ermesi başlıklı 7/1-ç. maddesinde de; ç) Kişinin kendisine bir müdafii veya vekil seçmesi, hâllerinde sona erer denilmektedir. Bu nedenle, Yargıtay Cumhuriyet Savcısı nca hazırlanan tebliğnamenin sanığın görevlendirdiği müdafii yerine, Baro tarafından atanan ve görevi sona ermiş bulunan müdafiye tebliğ edilerek temyiz incelemesinin yapılması, savunma hakkının kısıtlanması anlamına gelmektedir. Hükmün temyizi neticesinde kararın onanması halinde hüküm kesinleşir. Bozulması halinde ise bozmanın esastan ya da usulüden olması fark etmeksizin dosya ilk derece mahkemesine gönderilir. Dosyaya yeni bir esas numarası verilir. CMK müdafi 2005 öncesi sistemde bozma sonrası yeniden esas numarası alan dosyaya ilişkin yeni bir ücret talebinde bulunabilirken, bugün için kendisine yeni bir ücret ödenmemektedir. 59

60

61 HİZMETİN TAMAMLANMASI, MASRAFIN TAHSİLİ VE ÜCRETİN ÖDENMESİ Zaman zaman sanık veya mağdurun müdafiye vekaleten temsil önerisinde bulunması ile karşılaşılmaktadır. Bu öneri açık ve kesin bir dille reddedilmelidir. CMK hizmetlerinde görev almak Barolarda meslek içi eğitim alma şartına bağlanmıştır. Ceza yargılamasında, soruşturma aşamasında sorgu ile kovuşturma aşamasında ise hükmün kesinleşmesi ile hizmet tamamlanır. Soruşturma aşamasında ücret, karakol, savcılık ve sorgu aşamalarının tamamlandığını gösterir ifade tutanağı, sorgu zaptı ve mağdur/ şüpheli - müdafi görüşme tutanağının, serbest meslek 61

62 makbuzunun Baroya teslimi ile tahakkuk eder. Kovuşturma aşamasında ise, müdafinin ilk olarak katıldığı celsenin zaptının ve serbest meslek makbuzunun Baroya teslimi ile tahakkuk eder. Düzenlenen evraklar iki nüsha olarak Baroya teslim edilir. Evraklar Cumhuiriyet Savcılığ nca ayrıca kontrol edilmektedir. 2 Mart 2007 tarihli, sayılı Resmi Gazete de yayınlanan CEZA MUHAKEMESİ KANUNU GEREĞİNCE MÜDAFİ VE VEKİLLE- RİN GÖREVLENDİRİLMELERİ İLE YAPILACAK ÖDEMELERİN USUL VE ESASLARINA İLİŞKİN YÖNETMELİK çerçevesinde CMK hizmetlerinin icrası esnasında yapılan yol giderleri karşılığı yalnızca mutad taşıt gideri ifadesi altında ödenmektedir. Bugün için savcılıklarca gece e kadar dolmuş- otobüs gideri karşılığı 4 TL. olarak, gece den sonra ise taksi fişi karşılığı olan bedel olarak meslektaşlarımıza ödenmektedir. Ankara il merkezine bağlı ilçeler ile çevre ilçelerde de uygulama aynı şekildedir. Bu uygulama adilane olmayan bir uygulamadır. Hizmetin gereği gibi yürütülmesini aksatmaktadır. Müdafinin görev yerine en kısa sürede ulaşmasını engellemkte, ceza soruşturması bakımından zaman kaybına yol açmaktadır. Mesleğimizin vakarı gereği, tıpkı keşif işlemlerinde hakim ve savcıların istifade ettiği şekliyle en azından keşif yolluk gideri karşılığı sabit bir gider ödemesi yapılmalı ya da meslektaşlarımızca sunulan belgeye itibar edilerek karşılığı ödenmelidir. Türkiye Barolar Birliği nin ve Baroların bu konuyu ivedilikle çözmesi gerekir. CMK ücretleri müdafinin Baroya bildirdiği banka hesabına, defterdarlıkça ödenmektedir. 62