Fen ve Mühendislik Dergisi 2000, Cilt 3, Sayı KAHRAMANMARAŞ BÖLGESİNDE TRABZONHURMASI (Diospyros kaki) SELEKSİYONU

Transkript

1 Fen ve Mühendislik Dergisi 2000, Cilt 3, Sayı 1 51 KAHRAMANMARAŞ BÖLGESİNDE TRABZONHURMASI (Diospyros kaki) SELEKSİYONU Mehmet SÜTYEMEZ K.S.Ü., Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Kahramanmaraş Fuat ERGENOĞLU Ç.Ü., Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Adana ÖZET Bu çalışma, K.Maraş bölgesindeki trzonhurması populasyonu içerisinden meyve kalitesi yönünden üstün değerlere sahip trzonhurması tiplerinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Bu araştırmada toplam 55 tip incelenmiş ve kalite kriterleri dikkate alınarak 15 tip seçilerek üzerinde çalışılmaya devam edilmiştir. Seçilen bu tiplere ait ortalama meyve ağılıkları g ile g arasında değişirken meyve boy değerleri 6.35 cm ile 8.23 cm arasında değişim göstermiştir. PERSIMMON (DIOSPYROS KAKI) SELECTION IN KAHRAMANMARAŞ ABSTRACT This study was carried out in K.Maraş province in order to select superior persimmon types according to the high fruit quality, characteristics among the persimmon tree population. In this study, 55 persimmon trees were investigated and caharteristics of the fruit among then 15 high quality types were selected. In these selected types, the average fruit weight were changed between g and g, and the fruit lenght were changed between 6.35 cm and 8.23 cm. GİRİŞ Anavatanı Çin olan trzonhurması (Diospyros kaki), sistematik olarak Ebenales takımı, Ebenaceae familyası ve Diospyros cinsi içerisinde yer almaktadır. trzonhurması üretiminde Çin ton la dünyada ilk sırayı, Japonya tonla ikinci sırayı ve Kore tonla üçüncü sırayı almaktadır (1). Türkiye nin üretimi ise tondur (2) Türkiye nin değişik bölgelerinde Hurma, Cennet meyvesi, Japon elması ve Amme olarak adlandırılan trzonhurması, daha çok üretim bölgelerinde tanınmakta ve tüketilmektedir. Türkiye ye giriş tarihi bilinmemekle berer özellikle Akdeniz ve Karadeniz bölgelerimiz başta olmak üzere, sıcak ılıman iklime sahip diğer bölgelerimizde de yıllardır yetiştiriciliği yapılmaktadır (3). Halkımızın meyveciliğe olan yakın ilgisi ve becerisi ayrıca tohumla üretiminin de yaygınlığından dolayı, bugün değişik trzonhurması tipleri meydana gelmiş ve bunlar kişisel olarak korunmuş ve beğenilenler çoğaltılmıştır. Buruk olan-olmayan, meyve et rengi kararlı-kararsız, çekirdekli-çekirdeksiz, iri meyveli-küçük meyveli gibi farklı şekillerde ve değişik karakterlerde trzonhurması tipleri ve yerel çeşitleri halen farklı yörelerimizde yetiştirilmektedir (4).

2 Fen ve Mühendislik Dergisi 2000, Cilt 3, Sayı 1 52 Ülkemizin tonluk toplam üretiminin tonu Akdeniz bölgesinde, tonu Karadeniz bölgesinde yapılmaktadır. Akdeniz bölgesi içerisinde yer alan K.Maraş da trzonhurması yetiştiriciliği önemli bir yere sahiptir (4). Trzonhurması, ağacının bakımının kolay olması, az masrafla yetiştirilmesi ve yüksek oranda geliri dolayısıyla, avantajlı bir türdür. İhtiva ettiği çeşitli minarel maddeler, vitaminler (özellikle yüksek oranda A ve C vitaminleri) ve kendine özgü bir tat-aroması sebebiyle tüketici açısından da tercih edilen bir meyvedir. Ayrıca üstün kalitede reçel ve marmelat yapımında, dondurma ve pastalarda kullanılması, dondurularak veya kurutularak muhafaza edilebilmesi ve değişik şekillerde işlenerek gıda endüstrisi için çok değerli bir hammadde olilme niteliklerine sahiptir (4). Bugün Ortadoğu ülkelerinde mevcut olan talep yanında, son yıllarda Avrupa ülkelerinde de bu meyveye olan ilgi ve talep dikkate alındığında, trzonhurmasının dış ticaretinin de giderek gelişeceği görülmektedir. Bu araştırmada K.Maraş Bölgesinde önemi ve ağaç sayısı giderek artan trzonhurması populasyonu içerisinde bulunan farklı tiplerin tesbit edilerek kalite performanslarının belirlenmesi amaçlanmıştır. MATERYAL ve METOD Materyal: Bu çalışma yılları arasında K.Maraş Merkez ilçe ve Trzon hurmasının yetiştirildiği tüm ilçe ve köylerinde bulanan trzonhurması ağaçları üzerinde yürütülmüştür. Metod: Trzonhurması yetiştiriciliğinin yapıldığı ilçe ve köyler bazında hasattan gün önce ağaç ağaç gezilerek belirlenmiş ağaçlar kırmızı boya ile işaretlenmiş ve bahçe sahibi ile görüşülerek ekte verilen anket formunu doldurmaları sağlanmıştır. Daha sonra işaretlenen ağaçlardan hasat mevsiminde 20 şer adet meyve alınıp aşağıdaki parametreler incelenmiştir (5). Bu incelemeler yapıldıktan sonra değerlendirme ve istatistiksel analizlerin sonuçlarına göre gerekli elemeler yapılıp, üzerinde çalışılacak tipler belirlenmiştir. Daha sonra da bu ağaçların fenolojik gözlemleri yapılarak kayıt altına alınmaları sağlanarak 2 yıl tekrarlanmıştır. İncelenen Parametreler 1- Meyvelerde Fiziksel Özellikler: Meyvenin ağırlığı - eni - boyu - yüksekliği - şekli- yeme olumunda meyve kuk ve et rengi - meyve sap uzunluğu - çekirdek sayısı ve ağırlığı - liflilik durumu ve olgunluk zamanı. 2- Meyvelerin Kimyasal Özellikleri: Suda çözünebilir kuru madde miktarı (SÇKM) - ph ve asitlilik durmu 3- Bitki Özellikleri: Örnek alınan ağaçların, tahmini yaşı - ortalama verimi - taç şekli - yaprak şekli ve çiçeklenme durumları belirlenmiştir.

3 Fen ve Mühendislik Dergisi 2000, Cilt 3, Sayı 1 53 BULGULAR ve TARTIŞMA Kahramanmaraş bölgesinde iki yıl boyunca devam eden araştırmalar sonucunda seçilen trzonhurması tiplerine ait değerlerin ortalamaları Tlo 1 de verilmiştir Bölgede trzonhurması yetiştiriciliğinin yapıldığı yerlerde toprağın daima işlendiği, çok seyrekte olsa çiftlik gübresiyle gübrelenmesi yanında yeterli miktarda sulanildiği ve toprakların hafif bir yapıda olduğu belirlenmiştir. 1- Meyvelerde Fiziksel Özellikler Seçilen trzonhurması tiplerinde en yüksek meyve ağırlığı ortalama g ile Tip no 11 den elde edilirken bunu g ile Tip no 21 takip etmiş ve en düşük değer g ile Tip no 2 de belirlenmiştir. Selekte edilen tiplerin meyve en değerleri 6.92cm (Tip no 34/1) cm (Tip no 11), meyve boy değerleri 6.35cm (Tip no 2) cm (Tip no 34/1), meyve yükseklik değerleri 7.35 cm (Tip no 2) cm (Tip no 11) arasında değiştiği belirlenmiştir (Tlo 1). Üzerinde çalışılan tiplerde en uzun sap uzunluğu 1.74 cm ile Tip no 32 de belirlenirken bunu 1.68cm ile Tip no 34/1 takip etmiş ve en küçük sap uzunluğu ise 1.17 cm ile sırasıyla Tip no 11 den elde edilmiştir (Tlo 1). Üzerlerinde çalışılan tiplerin çekirdek, sayıları ortalama 0 ile 3 adet arasında ağırlıklarının ise 0 ile 1.25 g arasında olduğu tespit edilmiştir (Tlo 1). Seçilmiş olan bu tiplerin büyük çoğunluğunun meyve şeklinin konik, meyve kuk renginin koyu turuncu, meyve et renginin bütün tiplerde turuncu olduğu gözlenirken liflilik durumunun ise genelde orta olduğu belirlenmiştir (Tlo 1). Ayrıca araştırmada incelenen tiplerin olgunlaşma dönemlerinin genelde Ekim ayında başlayarak Kasım ayı ortalarına kadar devam ettiği gözlenmiştir. Karadeniz bölgesinde yapılan trzonhurması seleksiyon çalışmasında seçilen 42 tipin meyve ağırlıklarının 287g ile 67g arasında değişim gösterdiğini, çekirdek sayılarının ortalama 0 ile 5 arasında değiştiği bildirilmektedir. Aynı çalışmada seçilen tiplerde meyve şekillerinin genelde, basık ve yuvarlak, meyve kuk renklerinin turuncu olduğu belirlenmiştir (6). Belirlediğimiz tiplere ait meyve ağırlık değerleri bu çalışmada belirlenen tiplerin ağırlıklarından genelde daha yüksek olduğu görülmektedir 2- Meyvelerin Kimyasal Özellikleri Araştırma kapsamında incelenen tiplerin SÇKM değerleri %18.95 (Tip no 27)- %25.70 (Tip no 1), ph 6.11 (Tip no 32 ) (Tip no 23) arasında değişim gösterirken, tiplerin asitlik değerlerinin %1.34 (Tip no 33) ile %1.76 (Tip no 34/1) arasında olduğu tespit edilmiştir (Tlo 1). Karadeniz bölgesinde yapılan çalışmada selekte edilen 42 trzonhurması tipinin SÇKM oranlarının %14 ile %28 arasında değişim gösterdiği belirlenmiştir (6). 3- Bitki Özellikleri: Çalışmada seçilen tiplere ait meyve ağaçlarının yaşlarının 10 ile 25 arasında olduğu tespit edilmiştir. Tiplere ait verim durumlarının belirlenmesinde 1-5 puanlama sistemi uygulanmıştır (6). Buna göre genelde tiplerin orta verimli (3-4) oldukları görülmüştür. Araştırmada incelenen tiplere ait ağaçların genelde yayvan taç yapısına sahip oldukları belirlenmiştir. Ayrıca çalışmada seçilen tiplerin yapraklarının genelde

4 Fen ve Mühendislik Dergisi 2000, Cilt 3, Sayı 1 54 oval şeklinde oldukları gözlenmiştir. Trzonhurması ağaçları genelde yayvan taç yapısına sahip olup yaprakları da genelde oval şekilli olmaktadır (3). 4- Fenoloji Çalışmaları: Bu çalışmalar kalite kriterleri incelenen ve önemli görülen tipler üzerinde yapılmıştır. Tiplerin genelde erselik çiçek yapısına sahip oldukları görülmüştür. Trzon hurmasında çiçeklenme olarak başta erselik olmak üzere morfolojik dişi veya erkek kısır çiçeklenme özellikleri görülmektedir (3). Şekil 1. Tip no 34/1 e ait meyvelerin görünüşü Şekil 2. Ağaçta olgunlaşmış Tip No 21 e ait meyvelerin görünüşü

5 Fen ve Mühendislik Dergisi 2000, Cilt3, Sayı 1 55 Tlo 1. K. Maraş Bölgesinde Trzonhurması Seleksiyonu Sonucu Elde Edilen Meyvelere ait Kalite Değerlerinin Durumu Tip No /1 Ağır. (g) h ef a fg a g efg efg b efg bc cd def Eni 7.37 Boyu 7.46 Yük 8.11 Meyve Şekli Meyve Sapı 1.37 c Meyve Kuk Rengi Meyve Et Rengi Çek Say. (adet) Çek. Ağır (g) Liflilik Durumu SÇKM (%)* 0 c 0 b Çok 25.70a e 7.35 f Kısa 1.58 c Kırmızı 0 c 0 b Orta bcd a 9.20 a Yuvarlak 1.17 c 7.73 def 1.46 c a 1.23 bc de 7.57ef 1.38 c c. f 1.30 c a.d 7.85c..f 1.31 c c 8.43bc 1.52 c bc d c a.d 8.38bc 1.74 a a.d 8.28 bcd 1.47 c c..f 0 c 0 b Orta c 0 c 0 b Orta 1.00 b 0.92 a Orta 1.00 b 0.88 a Çok def PH Asit (%)* 1.73a de 6.12 b de 1.41 de 1.00 b 1.00 a Orta bc 6.52 a 1.40 de 1.00 b 1.20 a Orta ef 2.50 a 1.00 a Az c 0 c 0 b Orta f 1.00 b 0.85 a Orta b..e 1.66 c 1.42 de 0 c 0 b Orta cd 6.11 b 1.36 de 1.00 b 1.25 a Orta a 7.67def Uzun c 0 b Az cd % D ÖD % * Yüzde değerlerin istatistiksel analizinde açı değerleri kullanılmıştır a 1.34 e

6 Fen ve Mühendislik Dergisi 2000, Cilt 3, Sayı 1 56 KAYNAKLAR 1. ANONYMOUS, FAO Production yearbook. htpp:// 2. ANONYMOUS, Tarım istatistikleri Özeti 1998, DİE Yayınları No: Ankara 3. ONUR, S., 1990 Trzonhurması. Derim (özel sayı). 7(1) : ONUR, S., Trzonhurması, Derim. 2 (2): ONUR, S.,1993. Trzonhurması Çeşitlerinin Adaptasyonu ile ilgili Çalışmanın Sonuç Raporu (Yayınlanmamış). Narenciye Araştırma Enstitüsü. Antalya 6. ONUR, C. ve S. ONUR, Karadeniz Bölgesinde Trzonhurması Seleksiyonu. İkinci Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi Cilt 1 s

7 Fen ve Mühendislik Dergisi 2000, Cilt 3, Sayı 1 57 EK: TRABZONHURMASI SELEKSİYON ANKET FORMU TİP NO: Tarih: İlçesi: Köyü: Bucağ ı(mah.): Bahçe sahibinin adı soyadı: BAHÇENİN Yeri: Yöneyi: Rakımı: Tesis durumu: Kapama: Karışık: Toprak işlemesi(sürüm): Yapılıyor: Yapılmıyor: Sulama: Aşırı: Yeterli: Yetersiz: Sulanmıyor: Gübreleme: Çiftlik gübresi...miktar Ticari gübre...miktar Gübrelenmiyor: Toprak tipi: Killi: Tınlı: Kumlu: Taşlı: Çakıllı: AĞACIN: Çoğaltma şekli: Tohum: Aşı: Dip sürgünü: Çelik: Gelişme durumu: Zayıf: Orta: Kuvvetli: Çok kuvvetli: Budama durumu: Yapılmıyor: Hafif: Orta: Şiddetli: Dip sürgün durumu: Veriyor: Vermiyor: Taç durumu: Dik: Yarı dik: Yayvan: Geçmiş yılların verimi: Yok: Az: Orta: Çok: Bu yılın verimi: Az: Orta: Çok: Verim düzeni: Düzenli: Düzensiz: Yaprak şekli: Oval Elips :