PİYASADA SATILAN KUMAŞ BOYASININ SU PİRESİ ÜZERİNE TOKSİK ETKİSİNİN İNCELENMESİ

Transkript

1 PİYASADA SATILAN KUMAŞ BOYASININ SU PİRESİ ÜZERİNE TOKSİK ETKİSİNİN İNCELENMESİ GRUP İNDİGO GAMZE ÖZEN İHSANİYE YURTTAŞ Danışman: YRD. DOÇ.DR. FATİH DUMAN ÖZET: Bu çalışmada piyasada satılan kumaş boyalarının canlılar üzerindeki etkilerini araştırılmasından hareketle Daphnia magna (Straus 1820) (Cladocera, Crustacea) da toksik etkisinin araştırılması amaçlanmıştır. Araştırmamızda piyasadaki bir kumaş boyası alınarak 8 farklı konsantrasyonlar hazırlanmıştır. Bu konsantrasyonların içine toksisite deneylerinde kullanılan Daphnia magna eklenmiştir C derecelerde sıcaklık sabit tutulmuştur. Konsantrasyonlar 6,12,24 saat aralıklarında kontrol edilerek muameleye cevap veren Daphnia magna not edilmiştir. Bulguların probit analizi yapılmıştır. LC 50 değeri 21,15 olarak belirlenmiştir. Sonuç olarak kumaş boyasının düşük toksisite de olduğu tespit edilmiştir. 1. Özel Tevfik Kuşoğlu İlköğretim Okulu, Kayseri 2. Ahmet Eski Yapan İlköğretim Okulu, Kayseri Anahtar kelimeler : Kumaş boyası,daphnia manga, toksisite

2 GİRİŞ Kumaş boyası, su bazlı ve toz şeklinde bulunabilen tekstil boyalarıdır. Su bazlı olanı biçimsel boyamalarda, toz olanı parça halinde tamamı boyanacak kumaş veya giyim eşyalarında tercih edilir. Kumaş boyası su ile her oranda çözülür. Direkt boyalar ile selüloz elyafların boyanmasında (pamuk, keten, viskon vs.) yün ve ipek karışımlarının yaş haslıklarının düzeltilmesinde kullanılır. Asit alkali, set sulara, sülfat iyonlarına dayanıklı bir maddedir. Bugün dünyada üretilmekte olan yeni kimyasal bileşimlerin %15 ini tekstil boyarmaddeleri oluşmaktadır. %2 si ise tekstil üretimi için kullanılan yardımcı maddelerdir. Bu tekstil kimyasallarından yaklaşık 1/3 i sağlığa zararlı olarak ayrılmıştır. %4 ünün hafif zehirli olduğu ortaya çıkmıştır [1]. Bu değerler 1980 den beri piyasada bulunan kimyasallar için geçerlidir. Eski maddeler (yaklaşık ) olarak adlandırılanların (1980 den önce üretilenler) büyük bir kısmında direkt olarak sağlığa etkilerine ait veriler bulunmamaktadır. Piyasada bulunan boyarmaddelerin yaklaşık %70 i azo boyarmaddeleri sınıfına aittir[2]. Azo boyarmaddeleri nispeten kolay ve bütün boyarmadde nüanslarında ve farklı kullanım amaçları için farklı haslıklarda üretilebilmektedir. Enzimlerin etkisiyle organizmada aromatik aminlere indirgenebilmektedir. Bunlardan bazıları kanserojen özelliğe sahiptir. Daphnia magna (Straus 1820)(Cladocera,Crustucea) ;Su piresi olarak bilinen Daphnia sp. bir tatlı su kabuklusu(crustacae) dur [3]. Halk arasında yaygın olan bu isim daha çok organizmaların su içersindeki zıplama türü hareketlerinden kaynaklıdır. Daphnia lar genellikle tatlı sularda yaşayan 0,2 3 mm boyunda olan küçük ve ilkel Crustaceaelerdir.Akvaryumcular tarafından canlı yem olarak kullanılırlar. Tatlı su balıklarının dışında çeşitli böcekler tarafından tüketilirler. Zehirli maddelere hassas bir canlı olduğu için toksisite deneylerinde kullanılır. Ayrıca akvaryum ve su tanklarının yosunlardan arındırılması işleminde de kullanılırlar. LC 50 değeri konsantrasyondaki bireyden % 50 nin cevap verdiği değerdir. Bae ve Freeman (2007 ) e göre LC 50 ve toksisite oranı arasındaki ilişki Tablo 1 de verilmiştir [4].

3 Tablo 1. Toksisite oranı ile LC 50 ve LD 50 arasındaki ilişki LD 50(mg/kg) LC 50(mg/L) Toksite oranı > 5000 >100 Toksik değil Düşük toksik Çok toksik <50 <1 Oldukça toksik Bu çalışmada piyasada satılan kumaş boyalarının canlılar üzerindeki etkilerini araştırılmasından hareketle Daphnia magna (Straus 1820) (Cladocera, Crustacea) da ki 24 saat sonunda LC 50 değerinin belirlenmesi ve toksik etkisinin araştırılması amaçlanmıştır. MATERYAL VE METOT MATERYAL 256mg/L lik stok çözelti seyreltilerek deney kaplarına 128 mg/l, 64mg/L, 32mg/L, 16 mg/l, 8mg/L, 4mg/L, 2 mg/l, 1 mg/l lik kumaş boyası 8 farklı konsantrasyonda kullanılmıştır. Belirli üretim koşullarında elde edilmiş, Daphnia magna alınmıştır. Alınan örneklerin 24 saatten küçük olmasına dikkat edilmiştir.analizler 3 tekrarlı gruplar olarak belirlenmiştir. METOT Hazırlanan konsantrasyonlara Daphnia magna bireylerinden 10 ar tane eklenmiştir C derecelerde sıcaklık sabit tutulmuştur [3]. Düzenekler 6, 12 ve 24 saat aralıklarla kontrol edilmiştir. 24 saat sonunda her bir beherdeki canlı ve ölü organizma sayısı not edilmiştir. Elde edilen bulguların probit analizi (EPA PROBİT ANALYSIS PROGRAM) yapılmıştır. BULGULAR Muamele edilen canlı sayısı ve bu muameleye cevap veren canlı sayısı Tablo 1 de görülmektedir.

4 Tablo 1. Konsantrasyon ve Cevap Veren Daphnia magna Bireylerinin İlişkisi Konsantrasyonları Muamele edilen birey sayısı Cevap Veren Canlı Sayısı Probit analizi sonucunda elde edilen veriler Tablo-2 kısmında gösterilmiştir. Tablo 2. Tahmin edilen EC değerleri ve güven aralıkları Muamele Konsantresi %95 güven aralığında en düşük değer %95 güven aralığında en yüksek değer LC/EC LC/EC LC/EC LC/EC LC/EC LC/EC LC/EC LC/EC LC/EC

5 TARTIŞMA SONUÇ Bu çalışmada kullanılan tekstil boyasının LC 50 değeri olarak belirlenmiştir. Bae ve Freeman (2007 ) e göre LC 50 ve toksisite oranı arasındaki ilişki değerler ile elde edilen LC 50 değeri karşılaştırıldığında bu tekstil boyasının düşük toksisiteye sahip olduğu belirlenmiştir. Bugün dünyada üretilmekte olan yeni kimyasal bileşimlerin %15 ini tekstil boyarmaddeleri oluşmaktadır. %2 si ise tekstil üretimi için kullanılan yardımcı maddelerdir. Bu tekstil kimyasallarından yaklaşık 1/3 i sağlığa zararlı olarak ayrılmıştır. Bunlardan bazıları kanserojen özelliğe sahiptir. Kumaş boyasının toksisite etkisinin düşük oluşu suda yaşayan canlılar üzerinde toksite etkisinin çok yüksek olmadığını ortaya koymuştur. Kumaş boyasının su canlıları üzerindeki etkisine ışık tutmaktadır. Bu araştırma ile ileride yapılacak olan benzer çalışmalara literatür bilgilerin oluşmasına da katkıda bulunacaktır. Teşekkür; Tübitak başta olmak üzere, 2008 Fen ve Teknoji Öğretmenleri Bilim Danışmanlığı ve Eğitimi Yönünden Destekleme Çalıştayı nı düzenleyen Prof.Dr. Ahmet Aksoy a, danışmanlarımıza, yüksek lisans öğrencilerine,erciyes Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesine,,Danışman Yard. Doç.Dr. Fatih Duman a teşekkür ederiz. KAYNAKÇA 1) Tekstil Kimyasalları ve Çevreye Etkileri sağlık bilgileri.htm. 2) ÖZERDEM,A., SEVERTEKİN,N., Ekolojik Açıdan Boyarmaddeler, Tekstil ve Konfeksiyon, 4, s , ) ANİŞ, P.,1998. Temiz Üretim Yaklaşımı Çerçevesinde Boyarmaddelerin ve Yardımcı Kimyasalların Değerlendirilmesi, Tekstil Terbiye ve Teknik, 2, 90-96, 4) BAŞER, İ.,İNANICI, Y., Boyarmadde Kimyası, 65,102, M.Ü.T.E.F. Döner Sermaye İşletmesi Matbaa Birimi, İstanbul. 5) Çiltas, A.K., Su Piresi (Daphnia magna)'nin Farklı Kültür Ortamlarında Yetiştirilme İmkanları. A.Ü. Fen Bil. Enst., (Yüksek Lisans Tezi). 1994, Erzurum. 6) Su Piresi (Daphnia magna)'nın Farklı Kültür Ortamlarında Yetiştirilmesi

6 7) Bae J.S. and Freeman H.S (2007 ) Aquatic toxicity evaluation of copper- complex direct dyes to the Daphnia magna,dyes and Pigments, 73,