Türkiye Elektrik. İbrahim Etem ERTEN. OSB Eğitimi 26 Mart 2012 Afyon

Transkript

1 Türkiye Elektrik Piyasası ve DUY İbrahim Etem ERTEN Grup Başkanı - Enerji Uzmanı OSB Eğitimi 26 Mart 2012 Afyon

2 Hızlı talep artışı: Yatırım ihtiyacı ve fırsatlar Rekabetçi piyasaların rolü Yüksek ithalat bağımlılığı: Türkiye Enerji Sektörü Temel Niteliği ğ Yerli ve yenilenebilir kaynakların geliştirilmesi fırsatı Kaynak çeşitliliği Enerji verimliliğini artırma potansiyeli: Yapısal dönüşüm ihtiyacı 2

3 Elektrik ve Doğal Gaz Sektörleri Dünyada en hızlı talep artışı ş yaşanan ş ikinci ülke Kümülatif Talep Artışı % Elektrik D. Gaz Çin Türkiye Hindistan Dünya AB OECD OECD Statistics 3

4 Ekonomik Büyüme - Elektrik Talebi Büyüme Elektrik Talebi İlişkisi 20,0% 15,0% 10,0% % 5,0% 0,0% ,0% 50% Büyüme Hızı Talep Artış Hızı Polinom (Büyüme Hızı) Polinom (Talep Artış Hızı) 10,0% 4

5 Elektrik Tüketimi Kişi Başı Brüt Elektrik Tüketimi ABD Avustralya İsviçre kwh Fiili Yüksek Düşük Jenerik Fransa Rusya Almanya İngiltere Yunanistan Çin

6 Elektrik Piyasası: Yapısı ve İşleyişi 6

7 Elektrik Kanununda Amaç Elektrik Piyasası Kanunun Amaç Maddesine göre; Madde 1.- Bu Kanunun amacı; elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösterebilecek, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik enerjisi piyasasının n oluşturulması lmas ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin sağlanmasıdır. 7

8 Elektrik Sektörünün Şematik İşleyişi TRAFO ÜRETİM Santralı TRAFO (TM) DAĞITIM İLETİM TRAFO (DM) PERAKENDE 8

9 Elektrik Piyasa Yapısı Düzenlenen Faaliyetler İletim Dağıtım Rekabetçi Faaliyetler Üretim Toptan Satış Piyasası Perakende Satış Serbest Tüketiciler Perakende Satış Piyasası Serbest Olmayan Tüketiciler 9 Serbest Tüketici Limiti Sıfırlandığında

10 Öngörülen Piyasa Yapısı Kanunun amaç maddesinde; rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösterebilecek, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik enerjisi piyasasının oluşturulması ibaresi yer almıştır. Niçin tam rekabetçi piyasa yapısı? 10

11 Fiyat Tekel Fiyatı 9 Tam Rekabet Fiyatı 11 5 H A Tekel ve Tam Rekabetçi Yapı Karşılaştırma ş ş - Tekel Kaybı Tam Rekabet Tekel Tekel Etkisi Tüketici A+B+F A -B-F Faydası Üretici Faydası Net Ekonomik Fayda E+G+H B+E+H B-G A+B+E+ F+G+H A+B+E+ H -F-G Toplam Arz B = Marjinal F maliyet E G Tam rekabet firma talep eğ Marjinal Gelir= Piyasa Fiy Toplam Talep= Tekelci firma Marjinal Tekelci firma talep eğris Gelir Miktar Tekel üretim miktarı Tam Rekabet üretim miktarı

12 Elektrik Piyasası Geçiş Süreçleri TEDAŞ TEDAŞ TEK Dağıtım TEİAŞ Dağıtım Dikey Entegrasyon TEAŞ TETAŞ İletim Üretim, İletim, Ticaret Toptan Satış- Ticaret EÜAŞ Üretim 12

13 Reformun Kilometretaşları Mali Uzlaştırma Başlangıç Günü Dengeleme ve Uzlaştırma Nihai DUY (Aşama 1) Nihai i DUY (Aşama 2) 1 Aralık Ağustos Aralık Aralık

14 Mevcut Piyasa Yapısı EÜAŞ Yİ YİD İHD YİD İHD ÖZEL ÜRETİCİ OTOPRODÜKTÖR TETAŞ TOPTAN SATIŞ (ÖZEL) TEİAŞ (İletim Piyasa ve Sistem işletmecisi) Dağıtım ve Perakende Satış Şirketleri (Özel ve Kamu) Serbest Olmayan Tüketici Serbest Tüketici İthalat İhracat İthalat 14

15 ENTSO-E bağlantısı 18 Eylül 2010 tarihi itibari ile Türkiye elektrik sistemi ENTSO-E E bölgesi ile senkron paralel bağlantıya geçmiştir. Bir yıllık deneme paralel işletme döneminin başarıyla tamamlanmasını takiben, TEİAŞ ENTSO-EE Avrupa Kıtası Senkron Bölgesi için tam üyelik statüsü elde edecektir. 15

16 ENTSO-E bağlantısı 18 Eylül 2010 tarihinden sonraki uygulamaların ENTSO-E sistemine uyumlu olacak şekilde düzenlenmesine yönelik olarak Elektrik Piyasası İthalat ve İhracat Yönetmeliği revize edilmiştir. ENTSO-E üyesi komşularımızla elektrik ithalatı ve ihracatı bu mekanizma çerçevesinde Haziran 2011 itibari ile başlamıştır. ENTSO-E üyeliğimiz ile ülkemizin elektrik ticareti olanaklarının büyük ölçüde artması beklenmektedir. 16

17 Dengeleme Piyasası ve Uzlaştırmaş 17

18 Nihai DUY ile Düzenlenen Yapı (1/2) Nihai DUY iki aşamalı bir yapı öngörmektedir. Geçiş Dönemi Dengeleme Mekanizması Aylık 3 Zamanlı Uzlaştırma Mevcut Durum Nihai Dönem Gün Öncesi Planlama Gün Öncesi Piyasası Dengeleme Güç Dengeleme Güç Piyasası Piyasası Saatlik Uzlaştırma Saatlik Uzlaştırma 1 Temmuz 2006 AŞAMA 1 AŞAMA 2 1 Aralık Aralık 2011 PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 18

19 Nihai DUY ile Düzenlenen Yapı (2/2) Nihai i DUY ile: Gün Öncesi ve Gün İçi piyasası ayrıştırılmaktadır. Buna göre, Gün öncesi teklifleri (ilk aşamadan Gün Öncesi Planlama, ikinci aşamada Gün Öncesi Piyasası) ve gün içi teklifleri (Dengeleme Güç Piyasası) ayrı ayrı verilmektedir. Uzlaştırma saatlik bazda yapılmaktadır. Ticari faaliyetin çok büyük bir kısmı Gün Öncesinde gerçekleşmekte, k Gün içerisinde i i ise sistem emniyeti i ön plana çıkmaktadır. Denge sorumluluğu kavramı getirilmiştir. Denge sorumluluğu içinde, katılımcılara dengeden sorumlu grup oluşturma imkanı sunulmuştur. PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 19

20 Gün Öncesi Planlama Gün Öncesi Piyasası Dengeleme Güç Piyasası Saatlik Uzlaştırma Mekanizma Katılımcılar tarafından tekliflerin sunulması (11:30) Sistem İşletmecisi tarafından yük tahmini yapılması (11:30) Sistem İşletmecisi tarafından kısıtların sisteme girilmesi (11:30) Piyasa İşletmecisi tarafından sistemin çalıştırılarak marjinal fiyatların vealış / satış miktarlarının belirlenmesi (13:00) İtiraz süreci (13:30) Gün öncesi programının sonuçlandırılması (14:00) PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 20

21 Dengeleme Güç Piyasası Gün Öncesi Piyasası Dengeleme Güç Piyasası Saatlik Uzlaştırma Mekanizma Sistem İşletmecisine kesinleşmiş gün öncesi üretim / tüketim programlarının sunulması (16:00) Sistem İşletmecisine yük alma, yük atma tekliflerinin sunulması (16:00) Sistem İşletmecisi l t i i tarafından hatalı bildirimlerin i l i kontrol edilmesi i ve düzeltilmesinin i i sağlanması (17:00) Tekliflerin sistem ihtiyaçları doğrultusunda ğ Sistem İşletmecisi tarafından değerlendirilerek kullanılması (17:00...) PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 21

22 Gün Öncesi Fiyatı ve Sistem Marjinal Fiyatı Arasındaki İlişki Gün Öncesi Dengelemede Fiyat Belirleme Dengeleme Güç Piyasası Fiyat Belirleme TL/MWh TL/MWh SMF SGÖF Miktar MW MW PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 22

23 Saatlik Uzlaştırma Gün Öncesi Piyasası Dengeleme Güç Piyasası Saatlik Uzlaştırma Amaç Piyasa faaliyetleri sonucunda oluşan alacak / borç hesaplamalarını yapmak ve faturalama için gerekli bilgileri sağlamak, Dengeleme maliyetlerini, maliyetlere neden olan piyasa katılımcılarına yansıtmak suretiyle sıfır bakiye düzeltme kaleminin miktarını azaltmak, Günlük avans ödemeleri ile beraber tahsilat süresini azaltarak piyasa katılımcılarından alınması gereken teminat tutarını azaltmak. Mekanizma Sayaç değerlerinin ğ PMUM a ulaştırılması ş (ayın ilk 4 günü) Ön uzlaştırma bildirimlerinin hazırlanması (ayın 6 ncı günü) Nihai uzlaştırma bildirimlerinin hazırlanması (ayın 11 inci günü) Faturalama süreci (ayın 15 inci günü...) PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 23

24 Piyasa Yapısı Bir gün öncesine kadar Bir gün öncesi Gerçek zaman İkili Anlaşmalar Piyasası Gün Öncesi Planlama / Gün Öncesi Piyasası TL/MWh Dengeleme Piyasası Talep Arz SMF Spot Fiyat Spot Fiyat Vadeli İşlemler (Türev) Piyasası MW MW Elektrik Enerjisi Ticareti Sistem İşletimi PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 24

25 Gün Öncesi Piyasası Teklifleri Saatler Fiyat (TL/MWh) , Gün Öncesi Piyasası Teklifleri Gün öncesi piyasasına saatlik alış, satış teklifi sunmak üzere kullanılacak olan asgari ve azami fiyat limitleri Piyasa İşletmecisi tarafından belirlenen teknik limitlerdir. Fiyatların yükselen sıra ile dizilmesi gerekir. Pozitif miktarlar alışı, negatif miktarlar ise satışı ifade etmektedir. İki fiyat/miktar arasındaki boş alanlar doğrusal enterpolasyon ile Piyasa İşletmecisi tarafından doldurulur. Gün öncesi piyasasında katılımcılar, gün öncesi planlamada olduğu gibi blok alış/satış ve esnek satış teklifi verebilirler. PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 25

26 Gün Öncesi Piyasasında Teklif Verme (1/4) Fiyat, TL/MWh Katılımcı A, MW Katılımcı A (Toptan Satış Şirketi) Yük (MW) Ekonomik Elektrik Fiyatı (TL/MWh) Açıklama Baz Yük 40 Fiyattan bağımsız Ayarlanabilir Yük TL/MWh Ayarlanabilir Yük TL/MWh Fiyat 36 TL/MWh yi geçerse fabrikanın bir bölümünde üretim yapılması ekonomik değildir. Isıtma: Fiyat 56 TL/MWh olduğunda alternatif yakıtla ısınabilir. TOPLAM 80 İkili Anlaşmalar yıllık alış anlaşması mevcuttur. PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 26

27 Gün Öncesi Piyasasında Teklif Verme (2/4) Fiyat, TL/MWh Katılımcı B, MW Katılımcı B (Toptan Satış Şirketi) Yük (MW) Ekonomik Elektrik Fiyatı (TL/MWh) Açıklama Baz Yük 80 Fiyattan bağımsız Ayarlanabilir Yük TOPLAM 80 İkili Anlaşmalar yıllık alış anlaşması mevcuttur. PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 27

28 Gün Öncesi Piyasasında Teklif Verme (3/4) Fiyat, TL/MWh Katılımcı C, MW Katılımcı C (Otoprodüktör Grubu) Bara Müşterisi Yük (MW) Marjinal Maliyet (TL/MWh) Açıklama Baz Yük 40 Fiyattan bağımsız Toplam Üretim Kapasitesi 160 MW Santral TL/MWh Santral TL/MWh Santral TL/MWh Santral TL/MWh Santral TL/MWh TOPLAM -120 Fiyat 20 TL/MWh ve üzerinde olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Fiyat 30 TL/MWh ve üzerinde olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Fiyat 40 TL/MWh ve üzerinde olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Fiyat 45 TL/MWh ve üzerinde olduğunda üretim yapması ekonomiktir. i Fiyat 55 TL/MWh ve üzerinde olduğunda üretim yapması ekonomiktir. PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 28

29 Gün Öncesi Piyasasında Teklif Verme (4/4) Fiyat, TL/MWh Katılımcı D, MW Katılımcı D (Üretim Şirketi) Kapasite (MW) Marjinal Maliyet (TL/MWh) Açıklama Santral TL/MWh Santral TL/MWh Santral TL/MWh Santral TL/MWh Fiyat 30 TL/MWh den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Fiyat 40 TL/MWh den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Fiyat 45 TL/MWh den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Fiyat 50 TL/MWh den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. TOPLAM -200 İkili Anlaşma Miktarı 100 Müşterisi ile 6 aylık satış anlaşması imzalamıştır. PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 29

30 Gün Öncesi Piyasasında Fiyat Oluşumu Fiyat, TL/MWh Katılımcı A, MW Katılımcı B, MW Katılımcı C, MW Katılımcı D, MW Toplam, Alış (MW) Toplam, Satış (MW) TL/MWh Talep Arz 45 TL/MWh PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi MW 30 MW

31 GÖP Fiyatları En Yüksek En Düşük Fiyat (TL/ MWh) Tarih (Son 30 gün) 31

32 DGP Fiyatları En Yüksek En Düşük Fiyat (TL/MWh) Tarih (Son 30 gün) 32

33 Enerji Piyasaları İşletme A.Ş. (EPİAŞ) Halihazırdaki TEİAŞ, 3 fonksiyonu beraber yerine getirmektedir: İletim Sisteminin İşletimi: iletim hatlarının yapımı, bakımı ve işletimi Elektrik Sisteminin İşletimi: Yan Hizmetlerin tedarik edilmesi Piyasa İşletimi: Gün Öncesi Piyasası, Dengeleme Güç Piyasası 33

34 Enerji Piyasaları İşletme A.Ş. (EPİAŞ) Şu anki sistemdeki kısıtlar: Personel istihdamı Şeffaflık Güvenirlik Esneklik EPİAŞ Özerk, şeffaf ve esnek Elektrik, doğalgaz ve petrol ürünleri Referans fiyat Geniş katılım 34

35 Bugün Durumumuz Elektrik Piyasaları PMUM Elektrik Borsası VOB Dengeleme Piyasası Spot Piyasa Futures Piyasası Tezgah Üstü Piyasaları Ref: Challenges in Pricing of Electricity Risk, Juri Hinz 35

36 Toptan Satış Piyasalarına Yaklaşım Elektrik Piyasaları Elektrik Borsası Dengeleme Piyasası Spot Piyasa Türev Piyasası Tezgah Üstü Piyasaları Ref: Challenges in Pricing of Electricity Risk, Juri Hinz 36

37 OPCOM Dokümanı Kaynak: OPCOM, Romanya

38 Hacme Dayalı Piyasa Eşleştirmesi Senaryosu

39 SORULARINIZ Teşekkürler 39