ARTVN L GELME PLANI. TCARET, MAL YAPI ve BANKACILIK RAPORU (TASLAK) Yrd. Doç. Dr. Atakan ÖZTÜRK Y(lmaz OLGUN

Transkript

1 ARTVN L GELME PLANI TCARET, MAL YAPI ve BANKACILIK RAPORU (TASLAK) Yrd. Doç. Dr. Atakan ÖZTÜRK Y(lmaz OLGUN Artvin, 2005

2 ÇNDEKLER Sayfa no ÇNDEKLER...i TABLO LSTES... iii 1. TCARET Giri Artvin li Ticaret Sektörünün Mevcut Durumu Ticaret Sektörünün Gayri Safi Yurt çi Has)la Aç)s)ndan ncelenmesi Ticaret Sektörü Bünyesinde Faaliyet Gösteren yeri Say)s) Ticaret Sektöründe stihdam Durumu Ticaret ve Sanayi Odalar) Artvin Ticaret ve Sanayi Odas) Arhavi Ticaret ve Sanayi Odas) Borçka Ticaret ve Sanayi Odas) Hopa Ticaret ve Sanayi Odas) Esnaf ve Sanatkar Odalar) Birli6i irket ve Kooperatifler Artvin linde D) Ticaretin Genel Durumu Artvin li Ticaret Sektörünün Darbo6azlar) Stratejiler ve Çözüm Önerileri BANKACILIK SEKTÖRÜ Giri Artvin linde Bankac)l)k Sektörünün Mevcut Durumu Banka Mevduat)ndaki Gelimeler Banka Kredilerindeki Gelimeler Kredi/Mevduat Oran)ndaki Gelimeler Artvin linde Bankac)l)k Sektörünün Sorunlar) ve Çözüm Önerileri MAL YAPI Giri Artvin li Mali Yap)s)n)n Genel Durumu Kamu Harcamalar)...29 i

3 3.2.2 Kamu Yat)r)m Harcamalar) Özel Sektör Yat)r)m Tevikleri Kamu Gelirleri Vergi Gelirlerinin Tahakkuk ve Tahsilat) Artvin li Mali Yap)s)n)n Sorunlar) ve Çözüm Önerileri KAYNAKLAR...37 ii

4 TABLO LSTES Sayfa no Tablo 1. Karadeniz Bölgesi llerinde Sabit Fiyatlarla Ticaret Sektörü Gayri Safi Yurt çi Has)las)n)n 2000 Y)l)ndaki Da6)l)m) (1987 = 100)...3 Tablo ve 2000 Y)llar) çin Sabit Fiyatlarla Ticaret Sektörü GSYH n)n Kar)lat)r)lmas) (1987 = 100)...4 Tablo 3. Sabit Fiyatlarla GSYH ya Göre Artvin linde Ticaret Sektörünün Geliimi (1987 = 100)...4 Tablo 4. Artvin linde Ticaret Sektörü ve Di6er Sektörlerde Faaliyet Gösteren yerlerinin Say)sal De6iimi...5 Tablo 5. Artvin li Ticaret Sektöründe stihdam Durumu...6 Tablo 6. Artvin Ticaret ve Sanayi Odas) na Kay)tl) Olan yeri Say)lar) (2003 Y)l) Sonu tibariyle)...7 Tablo 7. Artvin Ticaret ve Sanayi Odas) na 2002 ve 2003 Y)l)nda Kay)t Yapt)ran Ticari yerleri...7 Tablo 8. Artvin Ticaret ve Sanayi Odas) nda 2002 ve 2003 Y)l)nda Terkin Yapt)ran Ticari yerleri...8 Tablo 9. Arhavi Ticaret ve Sanayi Odas) na Kay)tl) Olan 7irket Say)lar) (2003 Y)l) Sonu tibariyle)...8 Tablo 10. Arhavi Ticaret ve Sanayi Odas) na 2002 ve 2003 Y)l)nda Kay)t Yapt)ran Ticari yerleri...9 Tablo 11. Arhavi Ticaret ve Sanayi Odas) na 2002 ve 2003 Y)l)nda Terkin Yapt)ran Ticari yerleri...9 Tablo 12. Borçka Ticaret ve Sanayi Odas) na 2003 Y)l)nda Kay)t Yapt)ran yeri Say)lar)...10 Tablo 13. Borçka Ticaret ve Sanayi Odas) na 2002 ve 2003 Y)l)nda Terkin Yapt)ran Ticari yerleri...10 Tablo 14. Hopa Ticaret ve Sanayi Odas) na Kay)tl) Olan 7irket Say)lar) (2003 Y)l) Sonu tibariyle)...11 Tablo 15. Hopa Ticaret ve Sanayi Odas) na 2002 ve 2003 Y)l)nda Kay)t Yapt)ran Ticari yerleri...11 Tablo 16. Hopa Ticaret ve Sanayi Odas) na 2002 ve 2003 Y)l)nda Terkin Yapt)ran Ticari yerleri...12 Tablo 17. Artvin Esnaf ve Sanatkarlar Odalar) Birli6i - Odalara Kay)tl) Üye Listesi (2004*)...13 Tablo 18. Artvin lindeki Faal 7irketlerin Say)sal Da6)l)m)...13 iii

5 Tablo 19. lçelere Göre Kooperatif Türü ve Say)lar)n)n Da6)l)m)...14 Tablo 20. Hopa ve Sarp Gümrük Müdürlüklerinden Gerçekleen D) Ticaret...15 Tablo 21. Sarp S)n)r Kap)s) Gelen ve Giden Yolcu Say)s)...16 Tablo 22. Sarp S)n)r Kap)s) ve Hopa Liman) Araç ve Gemi Trafi6i...17 Tablo 23. Türk Bankac)l)k Sisteminde Banka ve Bankalar)n 7ube Say)lar), Tablo 24. Artvin linde Banka ve 7ube Say)lar) (2004)...21 Tablo 25. Artvin linde Faaliyet Gösteren Bankalar)n lçelere Da6)l)m) (2004)...21 Tablo 26. Artvin li Banka ve 7ube Say)lar)n)n Dönemsel De6iimi ( )...22 Tablo 27. Artvin li ve DKB llerinde Mevduat Türlerinin 2003 Y)l) tibariyle Miktar ve Oran Olarak Da6)l)m)...23 Tablo 28 Artvin ve DKB llerinde Mevduat)n Türk Liras) ve Yabanc) Para Cinsinden Da6)l)m) (Milyon ABD Dolar))...23 Tablo 29. Y)llar tibariyle 7ube Ba)na Düen Ortalama Mevduat (Milyon ABD Dolar)) ve Oransal De6iimi (%)...24 Tablo 30. Artvin linde Kii Ba)na Düen Banka Mevduat) ve DKB lleri ile Kar)lat)r)lmas) (Dolar)...24 Tablo 31. Artvin linde Kredilerin Sektörlere Göre Miktar veoransal Olarak Da6)l)m) (Cari Fiyatlarla)...25 Tablo 32. Artvin linde Kredilerin Da6)l)m) (Milyon ABD Dolar)) ve De6iimi (%)...25 Tablo 33. Artvin linde Kii Ba)na Düen Banka Kredileri ve DKB lleri ile Kar)lat)r)lmas) (Dolar)...26 Tablo 34. Artvin li Kredi/Mevduat Oranlar) (%)...26 Tablo 35. Artvin li Genel ve Katma Bütçe Giderleri (Milyar TL) ve Oransal Da6)l)m) (%)...29 Tablo 36. Artvin li Konsolide Giderleri (Milyar TL) ve Oransal Da6)l)m) (%)...30 Tablo 37. Artvin linde Kamu Yat)r)m Harcamalar) vesektörlere Göre Da6)l)m) (Cari Fiyatlarla)...30 Tablo 38. Artvin li 2004 Y)l) Kamu Yat)r)mlar)n)n Sektörlere ve Projelere Göre Da6)l)m) (Milyar TL)...31 Tablo 39. Artvin line Verilen Yat)r)m Tevik Belgelerinin DKB vetürkiye le Kar)lat)r)lmas)...32 Tablo 40. Artvin li Konsolide Bütçe Gelirlerinin Tahsilat) (Cari fiyatlarla- Milyar TL)...33 Tablo 41. Artvin li Konsolide Bütçe Gelir vegider Kar)lat)rmas) (Cari Fiyatlarla-Milyar TL)...34 iv

6 Tablo 42. Artvin linde Vergi Gelirlerinin Tahakkuk vetahsilat) (Cari Fiyatlarla- Milyar TL)...34 Tablo 43. Artvin li Vergi Mükellefi Say)lar) (2003)...35 v

7 1. TCARET 1.1 Giri& Kâr amac)yla mal veya öteki de6erli eylerin al)m-sat)m faaliyetlerinden oluan ticaret, genellikle tar)m ve sanayi gibi üretime dönük faaliyetlerden farkl) bir i kolu özelli6indedir. Ticaret, mevcut de6erlerin (mal, k)ymetli evrak vs. gibi) el de6itirmesi ilkesine dayanmakta ve ticaretten elde edilen kazançlar da öteki faaliyetler gibi Gayri Safi Milli Has)lan)n (GSMH n)n) bir bölümünü oluturmaktad)r (Seyido6lu, 1992). Öte yandan, ticaret sektörü, sadece üretim sektörü taraf)ndan üretilen mallar ile hizmet sektörü taraf)ndan üretilen hizmetlerin tüketicilere arz edildi6i bir sektör de6il, ayn) zamanda oluturdu6u katma de6er ve sermaye birikimi yoluyla yeni yat)r)mlar için de kaynak oluturan bir sektördür. Bu sebeple gelimi bir ticaret sektörü ile oluturulan katma de6er, sanayilemenin de yürütücü gücü olmaktad)r (Ate ve Ayy)ld)z, 2002). Ticaret, ihtiyaçlar)n kar)lanmas) amac)yla üreticilerle tüketiciler aras)nda bir köprü görevi görmesi, istihdam alan) oluturmas), ticari faaliyetler sonucu elde edilen katma de6erin yeni yat)r)mlara yönlendirilmesine imkân sa6lamas), di6er sektörlerle olan yak)n ilikisi vb. özellikleri nedeniyle, il, bölge ya da ülke ekonomilerinin geliimini do6rudan etkileyen bir sektör konumundad)r. Ülkemizde, DE taraf)ndan ticaret sektörünün temelini oluturan ticari faaliyetler, maddi mal ve maddelerin sadece al) ve sat)lar)na dayanan ve kâr amac)yla yap)lan ilemler olarak tan)mlanmakta (DE, 2002) ve bu tan)ma hizmet a6)rl)kl) ticari faaliyetler dahil edilmemektedir. Bununla birlikte, Ülkemizde DE nin çal)malar)nda ticaret sektörü iç ticaret kapsam)nda; toptan ve perakende ticareti ile otel-lokanta hizmetleri olmak üzere iki alt sektör eklinde ele al)nmaktad)r. Artvin l Gelime Plan) çal)malar)na altl)k oluturmak amac)yla ele al)nan ve Artvin ilinde ticaret sektörünün mevcut durumunu, yaanan sorunlar) ve bu sorunlara ilikin çözüm önerileri ile sektörün gelecek 20 y)ll)k periyottaki gelime stratejilerini konu edinen bu çal)mada ticaret sektörü, toptan ve perakende ticareti ile otel-lokanta hizmetlerinden oluan iç ticaret faaliyetleri ve Sarp S)n)r Kap)s) ve Hopa Liman) arac)l)6)yla gerçekletirilen d) ticaret faaliyetleri olmak üzere iki ayr) bölümde ele al)nm)t)r. Çal)mada yararlan)lan veriler Devlet statistik Enstitüsü ve Devlet Planlama Tekilat) çal)malar)n)n yan) s)ra, Artvin linde kurulu bulunan Esnaf ve Sanatkar Odalar) Birli6i ile Ticaret ve Sanayi Odalar) ndan temin edilmitir. Ayr)ca, DOKAP ve DAP gibi bölgesel planlardan, Artvin line yönelik haz)rlanan ve ticaret sektörünü de için alan yay)nlardan ve internet ortam)ndan elde edilen bilgilerden de istifade edilmitir. 1.2 Artvin li Ticaret Sektörünün Mevcut Durumu Üretilen ürün ve mamullerin nihai tüketicinin hizmetine sunulmas)n) sa6layan da6)t)c) bir hizmet sektörü olmas) nedeniyle ticaret sektörü, ayn) zamanda di6er üretici sektörlerin performans)n) art)ran önemli bir sektördür (DAP-III, 2000). 1

8 Artvin ili ticaret sektörü, küçük esnaf veya iletmelerden meydana gelen, bata çay olmak üzere meyve sebze a6)rl)kl) tar)msal ürünler, bal)k ve süt gibi hayvansal ürünler, g)da maddeleri, giyim, ev araç ve gereçleri, bak)r ve pirit cevheri, inaat malzemeleri ile di6er tüketim mallar)n)n al)m ve sat)mlar)n)n yap)ld)6) nispeten içe dönük bir yap) arz etmektedir. lde ihtiyaç duyulan sanayi ürünleri ve kimyasal ürünler genelde il d))ndan sa6lanmaktad)r. Ticarete konu olan mallar dikkate al)nd)6)nda, tar)m ürünleri d))nda il s)n)rlar) içerisinde üretilmi hemen hemen herhangi bir ürün olmad)6) söylenebilir. Nitekim, ilde sanayi sektörünün gelimemi olmas) sebebiyle, madencilik sektörü d))nda üretilen sanayi ürünlerine rastlanmamaktad)r (Ate ve Ayy)ld)z, 2002; 7imek, 2004)). Öte yandan, Ülkemizden baka ülkelere yap)lan ihracat ya da baka ülkelerden Ülkemize yap)lan ithalat söz konusu oldu6unda, bir di6er ticaret ekli olan d) ticaret faaliyetleri ortaya ç)kmaktad)r. Ülkemizde d) ticaret ilemleri yani ithalat ve ihracat faaliyetleri genellikle kara, deniz ya da hava yolu s)n)r kap)lar) bulunan iller arac)l)6)yla gerçekletirilmektedir. Artvin li, bir önceki paragrafta k)saca özetlenen iç ticaret faaliyetlerinin yan) s)ra, kara ve deniz s)n)r kap)lar) sayesinde d) ticaret faaliyetlerinin de gerçekletirildi6i s)n)r illerinden biri olma özelli6ine sahiptir. Bir baka ifadeyle, Artvin li ticaret sektöründe üzerinde durulmas) gereken bir di6er konuyu d) ticaret faaliyetleri tekil etmektedir. Özellikle, 1988 y)l)nda Sarp S)n)r Kap)s) n)n aç)lmas) ve Sovyetler birli6inin da6)lmas) sonucunda Güney Kafkasya Cumhuriyetlerinin ba6)ms)zl)klar)na kavumalar)yla birlikte, Do6u Karadeniz Bölgesi ve Artvin li için yeni bir dönem balam)t)r. Bu yeni dönemde, Do6u Karadeniz Bölgesi 1917 öncesinin hinterland) (Acarya, Abhazya ve Gürcistan) ile tekrar bütünlemitir. Ancak, söz konusu hinterlantta siyasi ve iktisadi istikrar tam anlam)yla tesis edilemedi6i için, yeni dönemin iktisadi ibirli6i imkânlar) ve kazançlar) da sürekli olamamaktad)r (Bocuto6lu, 2003). lin co6rafi konumundan kaynaklanan ula)m imkânlar) ve Karadeniz Bölgesi içerisindeki konumu yan)nda, do6al kaymak potansiyelinin de s)n)rl) olmas) gibi sebeplerle s)n)rl) bir ticaret potansiyeline sahip olan Artvin in en önemli avantaj) Gürcistan ile komu olmas)d)r. 7eker, un, çikolata, kakao, yumurta ve bitkisel ya6lar gibi g)da maddeleri ile temizlik malzemeleri ve haberleme cihazlar) gibi de6iik ürünleri Ülkemizden temin eden Gürcistan a yap)lan ihracattan al)nan pay, Artvin ilindeki ticari hayata biraz da olsa canl)l)k kazand)rmaktad)r. Artvin ticari hayat)na canl)l)k kazand)ran bir baka uygulama ise, s)n)r ticareti ve özel fatura kapsam)nda yap)lan d) ticarettir. Söz konusu s)n)r ticareti ve özel fatura kapsam)nda yap)lan ticaret, daha ziyade petrol ürünleri kapsam)nda yürümekteyse de ithalata nazaran düük oranlarda da olsa ihracat da yap)lmaktad)r (Ate ve Ayy)ld)z, 2002). Özetle, Artvin ilinde ticaret sektörü, tar)m sektörü ihmal edildi6inde daha çok il s)n)rlar) d))ndan sa6lanan ara ya da nihai mallar)n el de6itirmesi ve k)smen de ildeki tar)m ve hizmet sektörü kapsam)nda yürütülmekte olan ticari faaliyetlere dayanmaktad)r. Yine, Sarp S)n)r Kap)s) ve Hopa Liman) na ba6l) olarak yürütülmekte olan d) ticaret faaliyetleri de ticaret sektörü kapsam)nda üzerinde durulmas) gereken bir di6er konu olmaktad)r. Artvin ili ticaret sektörüne ilikin detayl) bilgiler aa6)da alt bal)klar halinde sunulmaktad)r. 2

9 1.2.1 Ticaret Sektörünün Gayri Safi Yurt çi Has4la Aç4s4ndan ncelenmesi Sabit fiyatlarla Gayri Safi Yurt çi Has)la (GSYH) de6eri içerisinde, 2000 y)l) itibariyle Artvin ili ticaret sektörünün pay); Karadeniz Bölgesi illeri ve Türkiye ile kar)lat)rmal) olarak Tablo 1 de verilmektedir y)l)nda, Artvin ili toplam GSYH s) içinde; toptan ve perakende ticareti (% 12,8) ile otel, lokanta hizmetleri (% 6,5) alt sektörlerinden oluan ticaret sektörünün pay) % 19,4 olarak gerçeklemitir. Bir baka ifadeyle, ilgili y)lda il toplam GSYH s)n)n yakla)k olarak 1/5 i ticaret sektörü faaliyetleri sonucu olumutur. Ayn) y)l, il GSYH s) içindeki paylar)na bak)ld)6)nda; ticaret sektörünün tar)m sektörü ile birlikte (% 19,4), ulat)rma ve haberleme (% 25,8) ile sanayi sektörünün (% 20,6) ard)ndan üçüncü s)rada yer ald)6) görülmektedir (DE, 2002). Karadeniz Bölgesi illeri aras)nda toptan ve perakende ticaretinde GSYH de6erlerinin büyüklü6üne göre bir s)ralama yap)ld)6)nda; Bayburt, Gümühane, Bart)n, Sinop, Kastamonu ve Düzce illerini Milyon TL GSYH de6eri ile geride b)rakan Artvin ilinin 18 il aras)nda 12. s)rada, otel lokanta hizmetleri alt sektöründe ise; Rize, Trabzon ve Samsun illerinin ard)ndan Milyon TL GSYH de6eri ile 4. s)rada yer ald)6) görülmektedir. Benzer s)ralama, ticaret sektörünün geneli için yap)ld)6)nda, Bayburt, Gümühane, Bart)n ve Sinop illerinin önünde Milyon TL GSYH de6eri ile Artvin ili 14. s)ray) almaktad)r. Öte yandan, ticaret sektöründe il ba)na düen ortalama GSYH n)n; Karadeniz Bölgesinde Milyon TL oldu6u göz önünde bulundurulursa, Artvin ilinin ticaret GSYH s) ( Milyon TL) bölge ortalamas)n)n yakla)k olarak yar)s)na (% 49) kar)l)k gelmektedir (Tablo 1). Tablo 1. Karadeniz Bölgesi llerinde Sabit Fiyatlarla Ticaret Sektörü Gayri Safi Yurt çi Has4las4n4n 2000 Y4l4ndaki Da:4l4m4 (1987 = 100) ller Ticaret Sektörü Toptan ve Perakende Otel, Lokanta Hizm. Ticaret Sektörü Toplam) Sektör Sektör De6er De6er De6er Sektör Gelime Pay) Pay) ( TL) ( TL) ( TL) Pay) (%) H)z) (%) (%) (%) l/bölge (%)* l/türkiye (%)** Amasya , , ,2 21, Artvin , , ,4 14, Bart)n , , ,8 13, Bayburt , , ,6 9, Bolu , , ,5-21, Çorum , , ,9 14, Düzce , , , Giresun , , ,5 12, Gümühane , , ,1 10, Karabük , , ,2 8, Kastamonu , , ,9 12, Ordu , , ,2 8, Rize , , ,0 13, Samsun , , ,7 9, Sinop , , ,00 6, Tokat , , ,00 9, Trabzon , , ,1 14, Zonguldak , , ,2 11, Karadeniz , , ,9 10, Türkiye , , ,4 12, * l Ticaret GSYH n)n Karadeniz Bölgesi Ticaret GSYH s) içindeki pay). ** l Ticaret GSYH n)n Türkiye Ticaret GSYH s) içindeki pay). Kaynak: DE, llere Göre Gayri Safi Yurtiçi Has)la 2000, DE Yay)n No: 2582, ISSN , ISBN , Ankara. 3

10 Artvin ili ticaret sektöründe; GSYH n)n gelime h)z) (bir önceki y)la göre) % 14,4 ile hem Karadeniz Bölgesi (% 10,9) ve hem de Türkiye (% 12) ortalamas)n)n üzerinde gerçeklemitir. Ayr)ca, Artvin ili ticaret sektörü, Karadeniz Bölgesi ticaret sektörü GSYH s) içinde % 2,7 ve Türkiye ticaret sektörü GSYH s) içinde ise % 0,2 lik bir paya sahiptir (Tablo 1). Artvin ili ticaret sektörü 2000 y)l) itibariyle GSYH aç)s)ndan gerek bölge ve gerekse Türkiye ile kar)lat)rmal) olarak yukar)da irdelenmitir. Ancak, burada özellikle üzerinde durulmas) gereken bir di6er husus da ticaret sektörünün ilin GSYH s) içindeki a6)rl)6)n)n belirli bir periyottaki de6iimidir. Söz konusu de6iimi irdelemek aç)s)ndan, toplam GSYH içinde ticaret sektörü GSYH n)n 1996 ve 2000 y)llar)ndaki paylar) Tablo 2 de gösterilmitir. Tablo 2. Y)l 1996 ve 2000 Y4llar4 çin Sabit Fiyatlarla Ticaret Sektörü GSYH n4n Kar&4la&t4r4lmas4 (1987 = 100) Türkiye Karadeniz Bölgesi Artvin De6er Pay Gelime De6er Pay Gelime De6er Pay (Milyon TL) (%) H)z) (%) (Milyon TL) (%) H)z) (%) (Milyon TL) (%) Gelime H)z) (%) ,4 8, ,6 14, ,6 6, ,4 12, ,9 11, ,4 14,4 Kaynak: 1-DE, llere Göre Gayri Safi Yurtiçi Has)la 2000, DE Yay)n No: 2582, ISSN , ISBN , Ankara. 2- DE, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler Artvin, DE Yay)n No: 2129, Ankara. Tablo 2 den görülece6i üzere, 1996 ve 2000 y)llar)nda Türkiye ve Karadeniz Bölgesi nde ticaret sektörünün sabit fiyatlarla GSYH içindeki pay) çok büyük bir de6iiklik göstermeyip, çok cüzi bir art) gösterirken, Artvin ilinde söz konusu pay % 12,6 dan % 19,4 e kadar yükselmitir. Bu durum, ticaret sektörünün il ekonomisindeki artan öneminin de bir iareti olarak de6erlendirilebilir. Zira, söz konusu dönemde sabit fiyatlarla ilin toplam GSYH s) 1996 y)l)nda Milyon TL iken, 2000 y)l)nda Milyon TL ye gerilemi, bir baka ifadeyle, GSYH da yakla)k olarak % 27 lik bir azal) gerçeklemitir (DE, 1998; DE, 2002). Buna kar)l)k, ayn) dönemde ticaret sektörü GSYH s) ise Milyon TL den Milyon TL ye ulam) yani % 12 lik bir art)a konu olmutur (Tablo 2). Ticaret sektörü GSYH n)n Artvin li GSYH s) içinde uzun dönemdeki geliimi Tablo 3 te daha bariz bir ekilde görülmektedir. Tablo 3. Sabit Fiyatlarla GSYH ya Göre Artvin linde Ticaret Sektörünün Geli&imi (1987 = 100) Y)l Otel ve Lokanta Hizmetleri Toptan ve Perakende Ticaret (%) (%) Toplam Ticaret (%) ,1 7,5 9, ,1 7,4 9, ,9 7,4 11, ,5 12,8 19,3 Kaynak: BOCUTOQLU, E., Artvin Ekonomisinde sanayi ve Ticaret Sektörlerinin Yeri ve Gelece6i Üzerine Baz) Düünceler, Artvin linin Ekonomik Kalk)nmas) Semineri, Ekim 2003, Vizyon Sinemas) salonu, Artvin, ktisadi Arat)rmalar Vakf) Yay)n No: 2003/166, stanbul. Artvin ilinde ticaret sektörünün (toplam ticaret) sabit fiyatlarla GSYH içindeki pay) Sarp S)n)r Kap)s) s)n)n aç)l))ndan bir y)l önceyi temsil eden 1987 y)l)nda % 9,6 dan, 4

11 2000 y)l)nda % 19,3 e yükselmitir. Ticaret sektöründeki bu göreceli art))n temelinde, toptan ve perakende ticaret alt sektöründeki büyüme (1987 de % 7,5 ten 2000 y)l)nda % 12,8 e) ile otel ve lokanta sektörlerindeki büyüme (1987 de % 2,1 den 2000 y)l)nda % 6,5 e) büyüme yatmaktad)r. Ticaret sektörünün gelimesinde Sarp S)n)r Kap)s) n)n aç)lmas)yla ortaya ç)kan toptan ve perakende ticaret faaliyetleri ile turizm faaliyetlerinin stratejik bir role sahip oldu6u söylenebilir (Bocuto6lu, 2003). Yukar)da özetlenmeye çal))lan tüm bu bulgular), son y)llarda Artvin ili ekonomisinde, ticaret sektörü aç)s)ndan yaanan geliimin ve sektörün artan öneminin bir göstergesi olarak de6erlendirmek mümkündür. Dolay)s)yla, ticaret sektörü Artvin ekonomisinde özellikle l geliiminin planlanmas) sürecinde gelecek vaat eden bir sektör olarak ele al)nmak durumundad)r Ticaret Sektörü Bünyesinde Faaliyet Gösteren &yeri Say4s4 Artvin ilinde ticaret sektörü bünyesinde faaliyet gösteren i yeri say)lar), il düzeyinde di6er sektörlerle birlikte ayr)nt)l) analize imkân veren 1985 ve 1992 y)l) rakamlar)na göre Tablo 4 te özetlenmitir. Tablo 4. Artvin linde Ticaret Sektörü ve Di:er Sektörlerde Faaliyet Gösteren &yerlerinin Say4sal De:i&imi Türkiye Artvin Sektör Say) % Say) % Say) % Say) % Toptan Ticaret Ticaret Perakende Ticaret Lokanta ve Otaller Ticaret Sektörü Top Sanayi naat ve Bay)nd)rl)k leri Ulat)rma, Haberleme ve Depolama Mali Kurumlar, sigorta ve Emlak leri Toplumsal Hizm., Sosyal ve Kiisel Hizm Toplam Kaynak: 7imek, M., Uygun Yat)r)m Alanlar) Arat)rmas)-ARTVN, Türkiye Kalk)nma Bankas) Arat)rma Müdürlü6ü, Nisan 2004, Ankara. Buna göre, alt sektörler ba6lam)nda de6imekle birlikte genel olarak ticaret sektöründeki i yeri say)s); 1985 ten 1992 y)l)na gelinceye kadar % 18 lik art)la ye ulam)t)r. Ayn) dönemde, Türkiye genelinde ticaret sektöründe faaliyet gösteren iyeri say)s)ndaki art) ise % 25 dolay)ndad)r. Söz konusu dönemde, Artvin lindeki iyeri say)s), Türkiye geneline oranla daha düük oranda artm)t)r. Bir baka ifadeyle, sektördeki geliim Türkiye genelinden daha yava olmutur. Burada dikkati çeken bir di6er özellik ise, ticaret sektöründeki iyeri say)s)n)n, hem 1985 ve hem de 1992 y)l)nda Artvin ilindeki toplam iyeri say)s)n)n % 68 ini oluturmas)d)r. Bu noktada, sektörler itibariyle ay)r)m yap)lmam) olmakla birlikte, 2002 y)l)nda ildeki toplam iyeri say)s)n)n oldu6u dikkate al)n)r (DE, 2003) ve ticaret sektörünün de yine yakla)k % 68 oran)nda bir paya sahip olaca6) düünülürse, Artvin ilinde 2002 y)l)nda ticaret sektöründeki iyeri say)s) yakla)k olarak tahmin edilebilir. Nitekim, 2000 y)l) Genel Nüfus Say)m) sonuçlar)na göre Artvin ilinde faal nüfusun % 4,8 i toptan ve perakende ticaret ile lokanta ve otellerde istihdam edilmekte olup, bunlar)n toplam) da kiiye kar)l)k gelmektedir (DE, 2001). 5

12 Öte yandan, Türkiye genelinde 1992 y)l)nda olan toplam iyeri say)s) yakla)k % 77 oran)nda art)la, 2002 y)l) itibariyle e ulam)t)r. Buna kar)l)k, ayn) dönemde Artvin lindeki iyeri say)s) den yakla)k % 117 oran)nda art)la e uylam)t)r (DE, 2003). Dolay)s)yla sadece ticaret sektöründe faaliyet gösteren iyerlerini kapsamasa bile, tüm iyeri say)s)nda Türkiye ortalamas)ndan daha yüksek oranda görülen bu art), ayn) zamanda l genelinde ticaret sektörünün Türkiye den daha h)zl) bir ekilde geliti6i eklinde yorumlanabilir Ticaret Sektöründe stihdam Durumu Artvin ilinde 1990 ve 2000 y)l) nüfus say)m) sonuçlar)na göre ticaret sektörü ve alt sektörlerinde istihdam edilen igücü say)s) ve oranlar) Tablo 5 te verilmitir. Tablo 5. Artvin li Ticaret Sektöründe stihdam Durumu Ticaret Sektörü stihdam) (A) lin Top. stihdam Y)l Toptan Ticaret Perakende Ticaret Lokanta ve Oteller TOPLAM stihdam) çindeki Say) % Say) % Say) % Say) (B) Pay *(%) , , , , , , , ,8 * Artvin ilinin toplam istihdam) içinde ticaret sektörünün pay)n) ifade etmekte olup, (A/B)*100 eklinde hesaplanm)t)r. Kaynaklar: 1) DE, 1992, 1990 GENEL NÜFUS SAYIMI Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (ARTVN), DE Yay)n No: 1552, Ankara. 2) DE, 2001, 2000 GENEL NÜFUS SAYIMI Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (ARTVN), DE Yay)n No: 2498, Ankara. Tablo 5 ten görülece6i üzere, periyodunda Artvin ili ekonomisinin toplam istihdam) % 26,7 lik bir düü göstermesine kar)l)k, ticaret sektöründeki istihdam tersine % 29,5 oran)nda artm)t)r. Buna ba6l) olarak da ticaret sektörünün ilin toplam istihdam) içindeki oran) % 2,7 den % 4,8 e ç)km)t)r. Alt sektörler itibariyle bak)ld)6)nda ise, nispi olarak gerileme göstermesine ra6men, perakende ticaretin istihdamda ilk s)ray) ald)6), buna kar)l)k toptan ticaret ve lokanta ve otellerde istihdam edilenlerin oranlar)nda art) oldu6u görülmektedir Ticaret ve Sanayi Odalar4 Artvin ilinde ticaret ve sanayi odalar), ticaret sektörünün örgütlenmesinde önde gelen kurumlardan biri olup, 2004 y)l) itibariyle il genelinde toplam dört adet ticaret ve sanayi odas) faaliyet göstermektedir. Bunlar; Artvin, Arhavi, Borçka ve Hopa Ticaret ve Sanayi Odalar)d)r. Ardanuç, 7avat ve Yusufeli ilçeleri Artvin Ticaret ve Sanayi Odas) na ba6l)d)r y)l) itibariyle Artvin (737 üye), Arhavi (550 üye), Borçka (650 üye) ve Hopa (470 üye) Ticaret ve Sanayi Odalar)na kay)tl) toplam üye bulunmaktad)r (Artvin Valili6i, 2003). l genelinde faaliyet gösteren ticaret ve sanayi odalar)na ilikin mevcut durumu ortaya koymaya yönelik ayr)nt)l) bilgiler aa6)da sunulmutur *. * Ticaret ve Sanayi Odalar) na ilikin en güncel veriler, çal)ma sürecinde her bir odaya gönderilen ve çal)mada yer alan tablolara esas tekil eden matbu formlarla temin edilmeye çal))lm), ancak baz) odalar için istenilen verilere yine de ula)lamad)6) gibi metin içerisinde de görülece6i üzere kimi verilerde de tutars)zl)klar ortaya ç)km)t)r. Dolay)s)yla, tüm çabalara ra6men istenilen kalite ve do6rulukta veri sa6lamak mümkün olamam)t)r. 6

13 Artvin Ticaret ve Sanayi Odas4 Artvin Ticaret ve Sanayi Odas) na 2003 y)l) itibariyle toplam 751 iyeri kay)tl) olup, bunlardan 399 adedi (% 53) ah)s, 352 adedi (% 47) ise tüzel kiili6e haizdir. Meslek gruplar)na da6)l)m)na bak)ld)6)nda; imalat sanayi, ta)ma ileri ve mali kurulular kapsam)ndaki i yerlerinin % 34,1 lik oranla ilk s)rada yer ald)6), onu % 30,2 lik oranla mühendislik-müteahhitlik alan)nda faaliyet gösterenlerin izledi6i görülmektedir (Tablo 6). Tablo 6. Artvin Ticaret ve Sanayi Odas4 na Kay4tl4 Olan &yeri Say4lar4 (2003 Y4l4 Sonu tibariyle) Meslek Grubu 7ah)s Tüzel Toplam Say) % G)da Maddeleri toptan ticareti ,6 Mobilya, döeme, ev eyas) perakende ticareti ,2 Kereste ve yap) malzeme toptan ticareti ,9 Bina yap)m onar)m (Mühendislik-Müteahhitlik) ,2 malat sanayi ta)ma ileri mali kurulu ,1 Toplam ,0 Kaynak: ATSO, Artvin Ticaret ve Sanayi Odas) Kay)tlar) (Artvin Ticaret ve Sanayi Odas) taraf)ndan Artvin Valili6i l Planlama ve Koordinasyon Müdürlü6ü ne gönderilen tarih ve 6-A/ 377 say)l) yaz)), ARTVN. 7irket tipleri ve meslek gruplar)na göre, 2002 ve 2003 y)l) içinde Artvin Ticaret ve Sanayi Odas) na kay)t yapt)ran irket say)lar) Tablo 7 de verilmitir. Buna göre, 2002 y)l)nda toplam 33 irket Artvin Ticaret ve Sanayi Odas) na kay)t yapt)rm) olup, bunlardan 18 i ah)s, 14 ü limited irket ve bir tanesi de kooperatiftir y)l)nda ise toplam 25 irket Artvin Ticaret ve Sanayi Odas) na kay)t yapt)rm) olup, bunlar)n da 16 s) ah)s, 5 i limited irket, 3 ü kooperatif ve bir tanesi ise anonim irkettir. Tablo 7. Artvin Ticaret ve Sanayi Odas4 na 2002 ve 2003 Y4l4nda Kay4t Yapt4ran Ticari &yerleri Meslek Grubu 7ah)s A.7. Ltd Koop Topl. 7ah)s A.7. Ltd Koop Topl. G)da Mad top. ve per. tic Giyim Eyas), döeme, ev eyas) v.b Eczane, kuyumcu, muh. tic Mali Kurulular ve sigortalar Lokanta, Otel, top. hizm ve kiisel hizm G)da, deri, ka6)t, bas)m, ve di6. kim. sanayi Bay)nd)rl)k ve yap)m ileri Çimento, tu6la, ve di6. in. mlz. top. par. tic Ta)t araç-alet ve tic, akaryak)t sat) yerleri Ta)ma ve depolama Kereste, sunta v.b. Orman ürünü sat) yerleri Orman ürünleri ve mobilya sanayi Metal eya, ayg)tlar) ula)m arac) sanayi Toplam Kaynak: ATSO, Artvin Ticaret ve Sanayi Odas) Kay)tlar) (Artvin Ticaret ve Sanayi Odas) taraf)ndan Artvin Valili6i l Planlama ve Koordinasyon Müdürlü6ü ne gönderilen tarih ve 6-A/ 377 say)l) yaz)), ARTVN. Benzer ekilde, irket tipleri ve meslek gruplar)na göre, 2002 ve 2003 y)l) içinde Artvin Ticaret ve Sanayi Odas) nda terkin ilemi yapt)ran (kayd) silinen) irket say)lar) Tablo 8 de verilmitir y)l) içinde toplam 42 iyeri terkin ilemi yapt)rm) olup, bunlardan 27 tanesi ah)s, 9 tanesi kooperatif, 5 tanesi anonim irket ve bir tanesi ise limited irkettir y)l) içinde toplam 33 iyeri terkin ilemi yapt)rm) olup, bunlardan 22 tanesi ah)s, 6 tanesi kooperatif, ikier tanesi limited irket ve anonim irket ve bir tanesi ise kollektif irkettir. 7

14 Tablo 8. Artvin Ticaret ve Sanayi Odas4 nda 2002 ve 2003 Y4l4nda Terkin Yapt4ran Ticari &yerleri Meslek Grubu ah)s A.7. Ltd. Koop Topl. 7ah)s Koll. A.7. Ltd. Koop Topl. G)da Mad top. ve per. tic Giyim Eyas), döeme, ev eyas) v.b Eczane, kuyumcu, muh. tic Mali Kurulular ve sigortalar Lokanta, Otel, top. hizm ve kiisel hizm G)da, deri, ka6)t, bas)m, ve di6. kim. sanayi Bay)nd)rl)k ve yap)m ileri Çimento, tu6la, ve di6. in. mlz. top. par. tic Ta)t araç-alet ve tic, akaryak)t sat) yerleri Ta)ma ve depolama Kereste, sunta v.b. Orman ürünü sat) yerleri Orman ürünleri ve mobilya sanayi Metal eya, ayg)tlar) ula)m arac) sanayi Toplam Kaynak: ATSO, Artvin Ticaret ve Sanayi Odas) Kay)tlar) (Artvin Ticaret ve Sanayi Odas) taraf)ndan Artvin Valili6i l Planlama ve Koordinasyon Müdürlü6ü ne gönderilen tarih ve 6-A/ 377 say)l) yaz)), ARTVN. Özetle, 2002 ve 2003 y)llar)nda kay)t ve terkin yapt)ran iletme say)lar) aç)s)ndan bir kar)lat)rma yap)ld)6)nda; her iki y)lda da Artvin Ticaret ve Sanayi Odas) nda terkin ilemi yapt)ran irket say)s)n)n, kay)t yapt)ran irket say)s)n)n üzerinde oldu6u görülmektedir Arhavi Ticaret ve Sanayi Odas y)l) itibariyle Arhavi Ticaret ve Sanayi Odas) na 145 i ah)s (% 47), 166 s) tüzel (% 53) kiili6e haiz olmak üzere toplam 311 iyeri kay)tl)d)r. Meslek gruplar)na göre incelendi6inde; ilk s)ray) eczane, kuyumcu, k)rtasiyeci ve muhtelif ticaret ile u6raanlar (% 26,4) al)rken, onu çimento, tu6la, demir, boya, cam ve di6er inaat malzemeleri toptan perakende ticareti ile u6raanlar izlemektedir (Tablo 9). Tablo 9. Arhavi Ticaret ve Sanayi Odas4 na Kay4tl4 Olan Dirket Say4lar4 (2003 Y4l4 Sonu tibariyle) Meslek Grubu 7ah)s Tüzel Toplam Say) % G)da Maddeleri toptan ve parekende ticareti ,9 Giyim Eyas), mobilya, döeme, ev eyas) v.b ,3 Eczane,kuyumcu, k)rtasiyeci ve muh. ticaret ,4 Mali Kurulular ve sigortalar Lokanta, Otel, toplum hizm ve kiisel hizmetler ,2 Bay)nd)rl)k ve Yap)m ileri ,0 Çimento, tu6la, demir, boya, cam ve di6. in. mlz. top. par. tic ,1 Ta)t araç ve aletleri tic. Akaryak)t sat) yerleri 1-1 0,3 Ta)ma ve depolama ,9 Kereste, sunta v.b. Orman ürünü sat) yerleri 6-6 1,9 Toplam ,0 Kaynak: ARTSO, Arhavi Ticaret ve Sanayi Odas) Kay)tlar) (Arhavi Ticaret ve Sanayi Odas) taraf)ndan Artvin Valili6i l Planlama ve Koordinasyon Müdürlü6ü ne gönderilen tarih ve 434 say)l) yaz)), Artvin. 7irket tipleri ve meslek gruplar)na göre, 2002 ve 2003 y)l) içinde Arhavi Ticaret ve Sanayi Odas) na kay)t yapt)ran irket say)lar) Tablo 10 da verilmitir. Buna göre, 2002 y)l)nda toplam 10 irket Arhavi Ticaret ve Sanayi Odas) na kay)t yapt)rm) olup, bunlardan 7 si ah)s, 2 si limited irket ve bir tanesi de kooperatiftir y)l)nda ise toplam 21 irket Arhavi Ticaret ve Sanayi Odas) na kay)t yapt)rm) olup, bunlar)n da 14 ü ah)s, 6 s) limited irket ve bir tanesi kooperatiftir. 8

15 Tablo 10. Arhavi Ticaret ve Sanayi Odas4 na 2002 ve 2003 Y4l4nda Kay4t Yapt4ran Ticari &yerleri Meslek Grubu 7ah)s A.7. Ltd Koop Toplam 7ah)s A.7. Ltd Koop Toplam G)da Mad top. ve per. tic Giyim Eyas), döeme, ev eyas) v.b Eczane, kuyumcu, muh. tic Mali Kurulular ve sigortalar Lokanta, Otel, top. hizm ve kiisel hizm G)da, deri, ka6)t, bas)m, ve di6. kim. sanayi Bay)nd)rl)k ve yap)m ileri Çimento, tu6la, ve di6. in. mlz. top. par. tic Ta)t araç-alet ve tic, akaryak)t sat) yerleri Ta)ma ve depolama Kereste, sunta v.b. Orman ürünü sat) yerleri Orman ürünleri ve mobilya sanayi - Metal eya, ayg)tlar) ula)m arac) sanayi - Toplam Kaynak: ARTSO, Arhavi Ticaret ve Sanayi Odas) Kay)tlar) (Arhavi Ticaret ve Sanayi Odas) taraf)ndan Artvin Valili6i l Planlama ve Koordinasyon Müdürlü6ü ne gönderilen tarih ve 434 say)l) yaz)), Artvin. 7irket tipleri ve meslek gruplar)na göre, 2002 ve 2003 y)l) içinde Arhavi Ticaret ve Sanayi Odas) nda terkin ilemi yapt)ran (kayd) silinen) irket say)lar) ise Tablo 11 de verilmitir y)l) içinde toplam 32 iyeri terkin ilemi yapt)rm) olup, bunlar)n tamam) ah)s irketi niteli6indedir y)l) içinde ise toplam 6 iyeri terkin ilemi yapt)rm) olup, bunlardan da 5 tanesi ah)s, 1 tanesi ise kooperatiftir. Tablo 11. Arhavi Ticaret ve Sanayi Odas4 na 2002 ve 2003 Y4l4nda Terkin Yapt4ran Ticari &yerleri Meslek Grubu 7ah)s A.7. Ltd. Koop Toplam 7ah)s A.7. Ltd. Koop. Toplam G)da mad top. ve per. tic Giyim Eyas), döeme, ev eyas) v.b Eczane, kuyumcu, muh. tic Mali Kurulular ve sigortalar Lokanta, Otel, top. hizm ve kiisel hizm. G)da, deri, ka6)t, bas)m, ve di6. kim sanayi Bay)nd)rl)k ve yap)m ileri Çimento, tu6la, ve di6. in. mlz. top par. tic. Ta)t araç-alet ve tic, akaryak)t sat) yerleri Ta)ma ve depolama Kereste, sunta v.b. Orman ürünü sat) yerleri Orman ürünleri ve mobilya sanayi Metal eya, ayg)tlar) ula)m arac) sanayi Toplam Kaynak: ARTSO, Arhavi Ticaret ve Sanayi Odas) Kay)tlar) (Arhavi Ticaret ve Sanayi Odas) taraf)ndan Artvin Valili6i l Planlama ve Koordinasyon Müdürlü6ü ne gönderilen tarih ve 434 say)l) yaz)), Artvin. Özetle, 2002 ve 2003 y)llar)nda Arhavi Ticaret ve Sanayi Odas) na kay)t ve terkin yapt)ran iletme say)lar) aç)s)ndan bir kar)lat)rma yap)ld)6)nda; 2002 y)l)nda terkin ilemi yapt)ran irket say)s), 2003 y)l)nda ise kay)t yapt)ran irket say)s)n)n daha fazla oldu6u görülmektedir. 9

16 Borçka Ticaret ve Sanayi Odas4 * Borçka Ticaret ve Sanayi Odas) na 2003 y)l)nda toplam 18 iyeri kay)t yapt)rm) olup, bunlardan 7 tanesi (% 39) ah)s, 11 tanesi (% 61) tüzel kiili6e haizdir. lgili y)lda g)da maddeleri toptan ve perakende ticareti ile lokanta, otel, toplum hizmetleri ve kiisel hizmetlerin yan) s)ra bay)nd)rl)k ve yap)m ileri alan)ndaki meslek gruplar) öne ç)kmaktad)r (Tablo 12). Tablo 12. Borçka Ticaret ve Sanayi Odas4 na 2003 Y4l4nda Kay4t Yapt4ran &yeri Say4lar4 Meslek Grubu 7ah)s Tüzel Toplam Say) % G)da Maddeleri toptan ve parekende ticareti ,2 Giyim Eyas), mobilya, döeme, ev eyas) v.b ,1 Eczane,kuyumcu, k)rtasiyeci ve muh. Ticaret Mali Kurulular ve sigortalar Lokanta, Otel, toplum hizm ve kiisel hizmetler ,2 Bay)nd)rl)k ve Yap)m ileri ,2 Çimento, tu6la, demir, boya, cam ve di6. in. mlz. top. par. tic ,1 Ta)t araç ve aletleri tic. Akaryak)t sat) yerleri Ta)ma ve depolama 1-1 5,6 Kereste, sunta v.b. Orman ürünü sat) yerleri ,6 Toplam ,0 Kaynak: BOTSO, Borçka Ticaret ve Sanayi Odas) Kay)tlar) (Borçka Ticaret ve Sanayi Odas) taraf)ndan Artvin Valili6i l Planlama ve Koordinasyon Müdürlü6ü ne gönderilen tarih ve 404 say)l) yaz)), ARTVN. Tablo 13. Borçka Ticaret ve Sanayi Odas4 na 2002 ve 2003 Y4l4nda Terkin Yapt4ran Ticari &yerleri Meslek Grubu ah)s A.7. Ltd. Koop. Toplam 7ah)s A.7. Ltd. Koop Toplam G)da Mad top. ve per. tic Giyim Eyas), döeme, ev eyas) v.b Eczane, kuyumcu, muh. tic Mali Kurulular ve sigortalar Lokanta, Otel, top. hizm ve kiisel hizm G)da, deri, ka6)t, bas)m, ve di6. kim. San Bay)nd)rl)k ve yap)m ileri Çimento, tu6la, ve di6. in. mlz. top. par. tic Ta)t araç-alet ve tic, akaryak)t sat) yerleri Ta)ma ve depolama Kereste, sunta v.b. Orman ürünü sat) yerleri Orman ürünleri ve mobilya sanayi Metal eya, ayg)tlar) ula)m arac) sanayi Toplam Kaynak: BOTSO, Borçka Ticaret ve Sanayi Odas) Kay)tlar) (Borçka Ticaret ve Sanayi Odas) taraf)ndan Artvin Valili6i l Planlama ve Koordinasyon Müdürlü6ü ne gönderilen tarih ve 404 say)l) yaz)), ARTVN. 7irket tipleri ve meslek gruplar)na göre, 2002 ve 2003 y)l) içinde Borçka Ticaret ve Sanayi Odas) nda terkin ilemi yapt)ran (kayd) silinen) irket say)lar) Tablo 13 de verilmitir y)l) içinde toplam 11 iyeri terkin ilemi yapt)rm) olup, bunlar)n bunlardan 5 i ah)s, 4 ü limited ve 2 tanesi kooperatiftir y)l) içinde toplam 20 iyeri terkin ilemi yapt)rm) olup, bunlardan 10 u limited, 9 u ah)s ve bir tanesi kooperatiftir. * Borçka Ticaret ve sanayi Odas) ndan toplam iyeri say)s) (2003 y)l) sonu itibariyle) ve 2003 y)l)nda irket tipi ve meslek gruplar)na göre kay)t yapt)ran irket say)s) bilgileri elde edilemedi6inden söz konusu biligilere yer verilememitir. Sadece 2003 y)l)nda kay)t yapt)ran ve terkin yapt)ran i yeri bilgileri verilmitir. 10

17 Özetle, 2003 y)l)nda Borçka Ticaret ve Sanayi Odas) na kay)t ve terkin yapt)ran iletme say)lar) aç)s)ndan bir kar)lat)rma yap)ld)6)nda, terkin yat)ran irket say)s)n)n kay)t yapt)ranlardan fazla oldu6u görülmektedir Hopa Ticaret ve Sanayi Odas y)l) itibariyle Hopa Ticaret ve Sanayi Odas) na 160 ) ah)s (% 32), 335 i tüzel irket (% 68) niteli6inde olmak üzere toplam 495 iyeri kay)tl)d)r. Meslek gruplar)na göre incelendi6inde; ilk s)ray) tüm iyerlerinin yakla)k yar)s)n) (% 50,5) oluturan eczane, kuyumcu, k)rtasiyeci ve muhtelif ticaret ile u6raanlar al)rken, g)da maddeleri toptan ve perakende ticareti ile u6raan iyerleri ikinci s)rada yer almaktad)r (Tablo 14). Tablo 14. Hopa Ticaret ve Sanayi Odas4 na Kay4tl4 Olan Dirket Say4lar4 (2003 Y4l4 Sonu tibariyle) Meslek Grubu 7ah)s Tüzel Toplam Say) % G)da Maddeleri toptan ve perakende ticareti ,7 Giyim Eyas), mobilya, döeme, ev eyas) v.b ,1 Eczane,kuyumcu, k)rtasiyeci ve muh. ticaret ,5 Mali Kurulular ve sigortalar ,0 Lokanta, Otel, toplum hizm ve kiisel hizmetler ,5 Bay)nd)rl)k ve Yap)m ileri ,0 Çimento, tu6la, demir, boya, cam ve di6. in. mlz. top. par. tic ,0 Ta)t araç ve aletleri tic. Akaryak)t sat) yerleri ,1 Ta)ma ve depolama ,1 Kereste, sunta v.b. orman ürünü sat) yerleri ,1 Toplam ,0 Kaynak: HOTSO, Hopa Ticaret ve Sanayi Odas) Kay)tlar) (Hopa Ticaret ve Sanayi Odas) taraf)ndan Artvin Valili6i l Planlama ve Koordinasyon Müdürlü6ü ne gönderilen tarih ve 328 say)l) yaz)), ARTVN. Tablo 15. Hopa Ticaret ve Sanayi Odas4 na 2002 ve 2003 Y4l4nda Kay4t Yapt4ran Ticari &yerleri Meslek Grubu ah)s A.7. Ltd. Koop. Toplam 7ah)s A.7. Ltd. Koop. Toplam G)da Mad top. ve per. tic Giyim Eyas), döeme, ev eyas) v.b Eczane, kuyumcu, muh. tic Mali Kurulular ve sigortalar Lokanta, Otel, top. hizm ve kiisel hizm G)da, deri, ka6)t, bas)m, ve di6. kim. sanayi Bay)nd)rl)k ve yap)m ileri Çimento, tu6la, ve di6. in. mlz. top. par. tic Ta)t araç-alet ve tic, akaryak)t sat) yerleri Ta)ma ve depolama Kereste, sunta v.b. Orman ürünü sat) yerleri Orman ürünleri ve mobilya sanayi Metal eya, ayg)tlar) ula)m arac) sanayi Toplam Kaynak: HOTSO, Hopa Ticaret ve Sanayi Odas) Kay)tlar) (Hopa Ticaret ve Sanayi Odas) taraf)ndan Artvin Valili6i l Planlama ve Koordinasyon Müdürlü6ü ne gönderilen tarih ve 328 say)l) yaz)), ARTVN. 7irket tipleri ve meslek gruplar)na göre, 2002 ve 2003 y)l) içinde Hopa Ticaret ve Sanayi Odas) na kay)t yapt)ran irket say)lar) Tablo 15 de verilmitir. Buna göre, 2002 y)l)nda toplam 26 irket Hopa Ticaret ve Sanayi Odas) na kay)t yapt)rm) olup, bunlardan 19 u limited irket, 6 s) ah)s ve biri de kooperatiftir y)l)nda ise toplam 11

18 21 irket Hopa Ticaret ve Sanayi Odas) na kay)t yapt)rm) olup, bunlardan da 11 i ah)s, 9 u limited irket ve bir tanesi de kooperatiftir. 7irket tipleri ve meslek gruplar)na göre, 2002 ve 2003 y)l) içinde Hopa Ticaret ve Sanayi Odas) nda terkin ilemi yapt)ran (kayd) silinen) irket say)lar) Tablo 16 da verilmitir y)l) içinde toplam 21 iyeri terkin ilemi yapt)rm) olup, bunlardan 12 si ah)s, 5 i limited irket ve ikier tanesi de anonim irket ve kooperatif niteli6indedir y)l) içinde ise yine toplam 21 iyeri terkin ilemi yapt)rm) olup, bunlardan 11 i ah)s, 7 si limited irket ve birer tanesi de kollektif irket, anonim irket ve kooperatif niteli6indedir. Tablo 16. Hopa Ticaret ve Sanayi Odas4 na 2002 ve 2003 Y4l4nda Terkin Yapt4ran Ticari &yerleri Meslek Grubu Koop 7ah)s A.7. Ltd. Koop. Topl. 7ah)s Koll. A.7. Ltd.. Topl. G)da Mad top. ve per. tic Giyim Eyas), döeme, ev eyas) v.b Eczane, kuyumcu, muh. tic Mali Kurulular ve sigortalar Lokanta, Otel, top. hizm ve kiisel hizm G)da, deri, ka6)t, bas)m, ve di6. kim. sanayi Bay)nd)rl)k ve yap)m ileri Çimento, tu6la, ve di6. in. mlz. top. par. tic Ta)t araç-alet ve tic, akaryak)t sat) yerleri Ta)ma ve depolama Kereste, sunta v.b. Orman ürünü sat) yerleri Orman ürünleri ve mobilya sanayi Metal eya, ayg)tlar) ula)m arac) sanayi Toplam Kaynak: HOTSO, Hopa Ticaret ve Sanayi Odas) Kay)tlar) (Hopa Ticaret ve Sanayi Odas) taraf)ndan Artvin Valili6i l Planlama ve Koordinasyon Müdürlü6ü ne gönderilen tarih ve 328 say)l) yaz)), ARTVN. Özetle, 2002 ve 2003 y)llar)nda Hopa Ticaret ve sanayi Odas) na kay)t ve terkin yapt)ran iletme say)lar) aç)s)ndan bir kar)lat)rma yap)ld)6)nda; 2002 y)l)nda kay)t ilemi yapt)ran irket say)s)n)n terkin ilemi yapt)ranlardan fazla, 2003 y)l)nda ise kay)t ve terkin yapt)ran irket say)s)n)n eit oldu6u görülmektedir Esnaf ve Sanatkar Odalar4 Birli:i Artvin Esnaf ve Sanatkar Odalar) Birli6i ne ba6l) toplam 18 oda bulunmakta olup, Tablo 17 de bu odalara kay)tl) üye say)lar) ve odalar) terk eden üye say)lar) görülmektedir. Buna göre Artvin Esnaf ve Sanatkar Odalar) Birli6i ne ba6l) toplam kay)tl) üye bulunmaktad)r. Söz konusu kay)tl) üyelerden u faal üye iken, terk eden üyelerin say)s) i bulmaktad)r. Üyeli6i çeitli nedenlerle b)rakanlar)n oran) 2004 y)l) ilk yar)s) itibariyle toplam üye say)s)n)n yakla)k % 45 ine kar)l)k gelmektedir. 12

19 Tablo 17. Artvin Esnaf ve Sanatkarlar Odalar4 Birli:i - Odalara Kay4tl4 Üye Listesi (2004*) S)ra no Meslek Odalar) Üye say)s) Faal üyeler Terk edenler 1 Artvin Giyim Ey. ve Sant. Odas) Artvin 7of. ve Otomb. Odas) Artvin Sanatkarlar Odas) Artvin Bak. Seb. ve Esnaf Odas) Borçka Esn. Sant. Odas) Borçka 7of. ve Otomb. Odas) Murgul Esn. Sant. Odas) Murgul 7of. ve Otomb. Odas) Hopa Esn. Sant. Odas) Hopa 7of. ve Otomb. Odas) Arhavi Esn. Sant. Odas) Arhavi 7of. ve Otomb. Odas) Ardanuç Esn. Sant. Odas) Ardanuç 7of. ve Otomb. Odas) avat Esn. Sant. Odas) avat 7of. ve Otomb. Odas) Yusufeli Esn. Sant. Odas) Yusufeli 7of. ve Otomb. Odas) Toplam * tarihi itibariyle. Kaynak : AESOB, Artvin Esnaf ve Sanatkarlar Odalar) Birli6i Kay)tlar) (Artvin Esnaf ve Sanatkarlar Odalar) Birli6i taraf)ndan 94 say) ve tarihinde Artvin Valili6i l Planlama ve Koordinasyon Müdürlü6ü ne Oda bilgileri hakk)nda gönderilen yaz)), ARTVN Dirket ve Kooperatifler Artvin linde 2003 y)l) itibariyle 86 adet anonim ve 626 adet limited irket mevcut olup, komandit irket bulunmamaktad)r. Söz konusu y)lda ildeki irketleme oran) ise % 30 seviyesindedir. Mevcut 86 anonim irketten 56 s) ve 626 limited irketten de 572 si faaliyetini sürdürmekte olup (Artvin Valili6i, 2003; 7imek, 2004), söz konusu faal irketlerin ilçeler itibariyle da6)l)m) Tablo 18 de sunulmaktad)r. Tablo 18. Artvin lindeki Faal Dirketlerin Say4sal Da:4l4m4 lçe Faal 7irket Say) Oran (%) Artvin Arhavi Hopa Di6erleri Toplam Kaynak: 7imek, M., Uygun Yat)r)m Alanlar) Arat)rmas)-ARTVN, Türkiye Kalk)nma Bankas) Arat)rma Müdürlü6ü, Nisan 2004, Ankara. Tablo 19 da 2003 y)l) sonu itibariyle Artvin ilinde kurulmu olan kooperatifler ilçelere ve türlerine göre s)n)fland)r)lm)t)r. Görüldü6ü üzere, Artvin linde konut yap) kooperatifi, motorlu ta)y)c)lar kooperatifi, tüketim kooperatifi, esnaf ve sanatkarlar kredi kefalet kooperatifi ve küçük sanayi sitesi yap) kooperatifi olmak üzere 6 farkl) kooperatif türü ve toplam 187 adet kooperatif kurulmutur. Ancak, söz konusu kooperatiflerden sadece 93 adedi faal konumdad)r. Kalanlar)n 8 tanesi tüzel kiilik kazanmayan, 72 tanesi terkin edilen ve 14 tanesi ise tasfiyede olan kooperatif niteli6indedir. l genelinde toplam kooperatif üyesi 13

20 mevcut olup, üye say)s) aç)s)ndan ilk s)ray) konut yap) kooperatifi al)rken (4 826), ikinci s)rada esnaf ve sanatkarlar kredi kefalet kooperatifi ( 4 710) yer almaktad)r. Tablo 19. lçelere Göre Kooperatif Türü ve Say4lar4n4n Da:4l4m4 lçeler Kooperatif Türü Konut Yap) K. Motorlu Ta. K. Tüketim K. Esn. ve San. K. Kef. K. Küçük S.S. Yap. K. Toplam Artvin Ardanuç Arhavi Borçka Hopa Murgul avat Yusufeli Toplam Koop. Say)s) Üye Say)s) Kaynak: STM, Sanayi ve Ticaret l Müdürlü6ü taraf)ndan; tarih ve B.14.4.LM /1480 say) ile Artvin Valili6i l Planlama ve Koordinasyon Müdürlü6ü ne gönderilen l Brifingi Tablolar) konulu resmi yaz), ARTVN. STM, Sanayi ve Ticaret l Müdürlü6ü Brifingi, Artvin Valili6i, Artvin. 1.3 Artvin linde D4& Ticaretin Genel Durumu 1980 y)l)ndan beri, d) ticaretin Türkiye ekonomisi aç)s)ndan önemi sürekli olarak artmaktad)r. Uygulanmas)na 1983 de balanan d)a yönelik liberal ekonomi politikalar), (Artvin linin de içinde bulundu6u) DOKAP bölgesi üzerinde fazlaca etkili olmam)t)r. Bunun yerine eski Sovyetler Birli6i ülkeleri ile yap)lan ticaretin k)sa bir süre önce gelimeye balamas), DOKAP bölgesi ekonomisinde daha önemli bir etki yaratm)t)r. Rusya ile politik ilikilerin düzelmeye balamas) ve iki ülkenin d) ticaretinde gözlenen liberalleme d) ticareti olumlu etkilemitir. Türkiye ayn) zamanda Kafkasya ve Orta Asya ülkeleriyle d) ticaretin tevik edilmesine daha fazla önem vermeye balam)t)r. Tüm bu giriimler, d) ticaretin gelimesi ve farkl) ticari faaliyetlerin ortaya ç)kmas) sonucunu do6urmutur. Yeni ticaret ekilleri, al))ld)k ticaret rejimine göre yap)lan ticari faaliyetler kadar önemli bir yer tutmaya balam)t)r. Böylece, üç yeni ticari faaliyet türü; s)n)r ticareti, bavul ticareti ve serbest bölgelerde yap)lan ticaret olarak ortaya ç)km)t)r (DOKAP-III, 2000). Ülke ekonomisi ve özellikle DOKAP bölgesinde d) ticaret konusunda yaanan tüm bu gelimeleri içine alan süreçte, Ülkemizin Kuzeydo6u sunda bir s)n)r ehri olan Artvin hem etkileyen ve hem de etkilenen il konumunda olmutur. Zira, Ülkemizin Sovyetler Birli6inin da6)lmas)ndan sonraya ortaya ç)kan Ba6)ms)z Devletler Toplu6u ülkeleriyle gerçekletirece6i ithalat ve ihracat uygulamalar)nda, Artvin li co6rafi ve stratejik aç)dan önemli bir yere sahiptir. Nitekim, Artvin, Sarp S)n)r Kap)s) ve Hopa Liman) üzerinden gerçekletirilen ithalat ve ihracat ilemleri ile ülkemizin önemli s)n)r kap)lar)n) s)n)rlar) içinde bar)nd)rmaktad)r tarihli resmi gazetede yay)nlanan 88/13286 Say)l) Bakanlar Kurulu Karar) ile Sarp S)n)r Kap)s) mesai saatlerinde hizmet vermek üzere yolcu giri ç)k))na aç)lm)t)r. Ancak, daha sonra SSCB nin da6)lmas)yla birlikte s)n)r kap)s)nda yo6unluk artt)6)ndan, tarihinden itibaren 24 saat yolcu giri ç)k)) hizmeti verilmeye balanm)t)r. Sarp S)n)r Kap)s) n)n aç)lmas)ndan sonra, s)n)r ili olarak Artvin in, bata Gürcistan olmak üzere yak)n Ba6)ms)z Devletler Toplulu6u (BDT) ülkeleriyle sosyal ve 14

21 ekonomik ilikileri önemli bir geliim seyri izlemitir (Artvin Valili6i, 2003; SKMA, 2004). lde, Babakanl)k Gümrük Müstearl)6) Hopa Gümrükleri Bamüdürlü6ü ne ba6l), olarak faaliyetlerini yürüten Hopa ve Sarp Gümrük Müdürlükleri mevcuttur. Bunlardan, Hopa Gümrük Müdürlü6ü deniz s)n)r kap)s) ve Sarp Gümrük Müdürlü6ü ise kara s)n)r kap)s) olarak faaliyette bulunmaktad)r. lde d) ticarete konu bal)ca ürünler aras)nda; kömür, kereste, mobilya, tekstil ürünleri, hurda metal, deri, g)da ürünleri ve inaat malzemeleri yer almaktad)r. Her ilde oldu6u gibi, Artvin linde de normal d ticaret rejimi kapsam nda gerçekletirilen ithalat ve ihracat yan)nda, bir s)n)r ili olmas) nedeniyle s n r ticareti ile özel fatura kapsam nda da (61 say)l) tebli6i) ithalat ve ihracat gerçekletirilmektedir. Normal d) ticaret rejimi dahilinde gerçekletirilen ithalat ve ihracat kapsam)nda a6)rl)kla g)da maddeleri ihraç edilirken, deri, kereste vb. ürünler ithal edilmektedir. S)n)r ticareti kapsam)nda ihracat yok denecek kadar az gerçekletirilirken, ithal edilen ürünlerin tamam)n) petrol ürünleri oluturmaktad)r (Ate ve Ayy)ld)z, 2002). Öte yandan, normal d) ticaret rejimi kapsam)nda ihracat (gümrükleme) Sarp S)n)r Kap)s) nda yap)lmamaktad)r. Bunun yerine, di6er gümrüklerde ihraç gümrüklemesi yap)lan mallar)n Sarp S)n)r Kap)s) ndan transit geçii yap)lmaktad)r (SKMA, 2004). Dolay)s)yla, ihracat rejimi kapsam)nda Sarp S)n)r Kap)s) ndan yap)lan ihracat büyük ölçüde transit nitelik arz etmektedir. Bu nedenle, Artvin ili ekonomisinde ticaret sektörünün analizinde, d) ticaret rakamlar)na ilikin yap)lacak de6erlendirmelerde temkinli davranmak gerekmektedir. Tablo 20 de Hopa ve Sarp Gümrük Müdürlüklerinden d) ticaret kapsam)nda gerçekletirilen ithalat ve ihracata ilikin de6erler y)llar itibariyle sunulmaktad)r. Tablo 20. Hopa ve Sarp Gümrük Müdürlüklerinden Gerçekle&en D4& Ticaret Y)l Hopa Gümrük Müdürlü6ü Sarp Gümrük Müdürlü6ü D) Ticaret Hacmi hracat/thalat (%) thalat ($) hracat ($) thalat ($) hracat ** ($) thalat ($) hracat ($) Toplam Artvin Türkiye ,2 54, ,3 58, ,8 65, ,6 51, ,3 75, ,0 69, ,4 68,1 2004* ,9 62,9 * Bu sat)rdaki tüm de6erler, 2004 y)l)na ait ilk alt) ayl)k de6erleri göstermektedir. ** 3065 say)l) KDV Kanunun 11/1-b maddesi gere6i 61 seri nolu KDV Genel Tebli6ine istinaden özel fatura ile yap)lan ticaret. Kaynaklar: 1) HGMB, Hopa Gümrük ve Muhafaza Bamüdürlü6ü Brifingi, Artvin. 2) DE, Devlet statistik Enstitüsü Bakanl)6) 2004 Haziran Ay) Geçici D) Ticaret statistikleri ( ), D) Ticaret statistikleri Haber Bültenleri ( adresinden tarihinde elde edilmitir). Görüldü6ü üzere, y)llar) aras)nda Artvin li d) ticaret faaliyetleri kapsam)nda gerçekletirilen toplam ithalat ve ihracat de6erleri dikkate al)nd)6)nda, tüm y)llarda ihracat)n ithalat) kar)lama oran)n)n % 100 ün üzerinde oldu6u, bir baka ifadeyle tüm y)llarda yap)lan toplam ihracat)n toplam ithalat de6erinden daha fazla oldu6u anla)lmaktad)r. Söz konusu oran % ile 1999 y)l)nda en yüksek, % 102,6 ile 2000 y)l)nda en düük düzeyde gerçeklemitir. Ayn) periyotta Türkiye genelinde 15