Sema DOĞU, Kader KOÇ, Zeynep ASLAN, Serpil TÜRKER, Nur İHTİYAR GİRİŞ

Transkript

1 ÖZEL BİR SAĞLIK KURULUŞUNA BAŞVURAN GEBE KADINLARDA SİGARA KULLANIMI İLE İLGİLİ VERİLEN EĞİTİMİN ANNE BEBEK SAĞLIĞI ÜZERİNE ETKİLERİ İLE İLGİLİ BİLGİ DÜZEYLERİNİN ÖLÇÜLMESİ Ekim 2011 de 2. Ulusal 1. Uluslar arası Ebelik Kongresi nde poster olarak sunuldu. Sema DOĞU, Kader KOÇ, Zeynep ASLAN, Serpil TÜRKER, Nur İHTİYAR GİRİŞ Sigara nikotin nedeni ile bağımlılık yapan, içerdiği 4000 den fazla toksik madde nedeni ile insan sağlığını tehdit eden en önemli sağlık sorunlarından biridir (1). Gebelikte sigara kullanımı ise, birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de ciddi bir sağlık sorunudur yılında gebelikte sigara içimi ile ilgili ABD de yapılan çalışmada tüm gebe kadınların yaklaşık %11. 4 ünün sigara kullandığı belirlenmiştir. Gebelikte sigara içilmesi gerek sağlıklı nesillerin yetişmesini engellemesi, gerekse anne ve bebek açısından gelişebilecek olumsuzluklara yol açabilmesi nedeniyle bir takım önlemlerin alınmasını gerektirir. Gebelikte sigara içilmesi ya da pasif içicilik fertiliteyi, fetüsün gelişmesini, gebeliği, doğumu ve bebek sağlığının gelişmesini olumsuz etkileyerek perinatal mortalite, morbitide oranını arttırmaktadır (6). Sigara içerdiği nikotin nedeni ile damarlarda vazokonstrüksiyona neden olur. Aynı etki uterin damarlarda ve plesantal dolaşımda da gözlenir. Özelikle plesentada bebeğe gidenoksijen ve besin miktarı azalır. Bebeğe giden oksijen miktarının azalması, bebeğin büyüme ve gelişmesini etkileyerek, spontan abortus, plesanta previa, ablasyo plesenta, erken membran rüptürü, hipertansiyon, preeklampsi ve erken doğum riski gibi pek çok komplikasyonun oluşmasına neden olur. Yenidoğanda ise; intrauterin beslenmede yetersizliğe yol açarak düşük doğum ağırlığına (2500 gr ve altı), akciğer hastalıklarının artışına, nörotoksisiteye ve ani bebek ölümü gibi pek çok komplikasyonlara neden olur. Sigara ayrıca fertiliteyi ve kontrasepsiyonu da olumsuz etkiler (1,2,3,4,5,6). Yapılan bir çalışmada gebelik sırasında sigara içmeyen ancak pasif maruz kalan kişilerde erken doğum oranı %23 oranında arttığı bildirilmiştir. Ayrıca gebelikte pasif sigaraya maruz kalanların kalmayanlara oranla bebekleri, gr. daha düşük kilolu doğmaktadırlar (6). Gebelikte sigara kullanımı ve pasif içiciliğe bağlı komplikasyonların yukarıdaki sayılan komplikasyonlar nedeni ile önemli bir halk sağlığı sorunu olarak halen güncelliğini korumaktadır. Bu nedenle bu araştırma sigara kullanan gebelerin, gebelikte sigara kullanımının anne ve bebek sağlığı üzerine etkileri ile ilgili bilgi düzeylerinin saptanması amacıyla planlandı. 1

2 YÖNTEM Araştırma tanımlayıcı nicel bir araştırmadır. Araştırmanın evrenini, Mart-Temmuz 2011 tarihleri arasında Özel Acıbadem Fulya Hastanesi'ne başvuran sigara kullanan tüm gebeler oluştururken, araştırmanın örneklemini ise bu tarihler arasında çalışmayı kabul eden 30 sigara kullanan gebe oluşturmaktadır Veriler; yüz yüze görüşme yöntemiyle araştırmacılar tarafından oluşturulan gebeliğe ilişkin anket formu kullanılarak toplanmıştır. Anket formu, gebelerin sosyo-demografik bilgilerini içeren 6 soru ve jinekolojik / obstetrik özelliklerini içeren 23 soru olmak üzere toplam 29 sorudan oluşmaktadır. Verilerin analizi Microsoft Ofis 2007 programında yüzdesel dağılım alınarak yapılmıştır. BULGULAR Gebelikte sigara kullanımını araştırmak amaçlı yaptığımız çalışmada katılımcıların tamamı görüşmeyi kabul etmiştir. Çalışmaya katılan gebelerin ağırlıklı yaş ortalaması 31.86, eşlerinin ağırlıklı yaş ortalaması olarak belirlenmiştir. Gebelerin %50' sinin üniversite, %33,3' ünün ilköğretim mezunu; %23,3' ünün ev hanımı, %73,3'ünün diğer meslek gruplarından olduğu belirlenmiştir. Çalışmaya katılan kadınların ortalama gebelik sayıları 1.7, %40 ının 1-12 haftalık, %46,6'sının haftalık gebe olduğu belirlenmiştir. Gebelerin %87 sinin planlı gebelik olduğu görülmüştür. Bu gebeliklerin %40'ının ise iki gebelik arası sürenin 1 yıldan az olduğu belirlenmiştir. Gebelerin sigaraya başlama yaşı ortalama 19,56 olarak belirlenmiştir. Tablo 1: Gebeliğe İlişkin Özellikler Önceki Gebeliğinizde Yaşadığı Sorunlar Bulantı-Kusma 4 13,30 3. Trimestr Kanamaları(Gebeliğin 3. ayında olan kanamalar) 1 3,3 Abortus(düşük) 2 6,6 Erken Membran Rüptürü(Suyunuzun gelmesi) 1 3,3 Sorun Yaşamadım 22 73,5 Şimdiki Gebeliğinizde Yaşadığı Sorunlar Bulantı-Kusma 13 43,3 3. Trimestr Kanamaları(Gebeliğin 3. ayında olan kanamalar) 4 13,3 Anemi 4 13,3 Preeklampsi- Eklampsi(gebelik Tansiyonu) 1 3,30 Düşük Doğum Ağırlığı 1 3,3 Oligohidroamniyos/polihidrioamniyos 1 3,3 Erken Doğum Öyküsü 1 3,3 Sorun Yaşamadım 5 16,90 2

3 Gebelerin, önceki gebeliklerinde yaşadıkları sorunlar incelendiğinde; % 13,3 ünün bulantıkusma, %3,3 ünün 3. trimester kanama, %6,6 sının abortus, %3,3 nün erken membran rüptürü olduğu görülmüştür. Şimdiki gebeliklerinde yaşadıkları sorunlar incelendiğinde ise; %43,3 ünün Bulantı-Kusma %13,3 ünün Anemi, %3,3 ünün Preeklampsi-Eklampsi, %3,3 ünün Düşük Doğum Ağırlığı, %3,3 ünün Oligohidroamniyos olduğu tespit edilmiştir. Gebelerin sigaraya başlama yaşı 19,56 olarak belirlenmiştir. Katılımcıların %73,3'ünün gebeliğinde sigarayı bıraktığı, bunun sebebinin %60 oranında bebeğe zarar vereceği korkusu olduğu belirlenmiştir. Katılımcıların eşlerinin %60'ının sigara kullandığı; %16,6'sının eşlerinin yanında, %23,3'ünün balkonda sigara içtiği belirlenmiştir. Gebelerin %53,3'ü doğumdan sonra sigara içmeyeceğini, %30'u karasız olduğunu belirtmiştir. Tablo 1: Doğum Sonrası Sigara İçme Durumu Doğum Sonrası Sigara İçme Durumları n % İçmeyi Düşünüyorum 5 16,60 Kararsızım 9 30 İçmeyi Düşünmüyorum Sigaranın gebeliğe etkileri sorulduğunda %83,3'ünün bebekte gelişim geriliğine sebep olabileceğini düşündükleri belirlenmiştir. Gebelerin sigaranın zararlarını internet, televizyon ve aile yakınları aracılığıyla öğrendikleri belirlenmiştir. Tablo2: Gebelikte Sigara Kullanımının Anne-Bebek Sağlığı Üzerine Etkileri Gebelikte sigara kullanımının anne-bebek sağlığına etkileri n % Zararı yok 3 10 Plesentanın(bebek eşinin) yerleşimi ile ilgili bozuklular 10 33,3 Bebekte gelişim geriliği Yüksek Tansiyon 10 33,3 Erken Doğum Ölü Doğum 16 53,3 Zeka Geriliği 16 53,3 Davranış Bozukluğu 9 30 Öğrenme Güçlüğü 9 30 Akciğer Gelişimini etkiler Diğer

4 TARTIŞMA Gebelikte sigara içiminin gebede ve fetüste birçok sağlık sorununa neden olabilmektedir. Berkiten(2007),gebelerin sigaranın gebeliğe zararları etkisine dair bilgi düzeylerini incelediğinde,%2,8 i hiçbir zararı olmadığını,%81.22 si bebekte gelişim geriliği,%%78,2 sinin akciğerlerine zarar verebileceğini, %51,2 si ölü doğuma,%60 ı erken doğuma neden olduğunu, ifade ettiği gözlenmiştir. Bizim çalışmamızda sorulduğunda %83,3'ünün bebekte gelişim geriliğine,%53,3 ünün ölü doğum ve zeka geriliğine, %60 ı bebeğin akciğer gelişimini etkileyeceğini, %30 u davranış bozukluğu ve öğrenme güçlüğüne sebep olabileceğini,%10 u zararının olmayacağını ifade ettikleri görülmüştür. Berkiten(2007), sigara bırakmaya çalışıp çalışmadıkları sorduğunda, %0.4 ü aile yakınlarından yardım aldığını, %0.4 ü özel bir sağlık kuruluşundan yardım aldığını ifade etmiştir. Bizim çalışmamızda %13.3 ü bırakmayı düşünmediğini, %26,6 sı aile yakınlarından yardım aldığını söylerken sağlık personelinden yardım almayı düşünmediklerini ilettiği görülmüştür. Doğum sonu sigara içmeye dair düşünceleri sorgulandığında; Berkiten in (2007) çalışmasında %80.4 ü sigara içmeyeceğini ifade ettiği görülürken, bizim çalışmamızda %53.3 ü doğum sonrası sigara içmeyeceğini ifade etmiştir. SONUÇ VE ÖNERİLER Yaptığımız bu çalışmada gebelikte sigara kullanımının anne ve bebek sağlığı üzerine etkileri ile ilgili bilgi düzeyleri incelendiğinde %83,3 ü bebekte gelişim geriliğine neden olur derken, %10 u hiçbir zararı olmadığını ifade ettiği görülmüştür. Gebelikte sigara içenlerin, düzenli antenatal bakımda, sigara bırakma konusunda bir hekim veya ebe/hemşireden bırakma tavsiye ve desteği almadıkları tespit edilmiştir Araştırmaya katılan gebelerin %60.1 inin daha çok medya araçlarını (televizyon, gazete, internet vb) bilgi ve eğitim amaçlı kullandığı görülmüştür. Bu nedenle medya araçlarının oluşumunda Ana ve Çocuk Sağlığı Merkezleri ile işbirliği önemlidir. Anne adayları gebelikte sigara kullanımının anne ve bebek sağlığına zararları ile ilgili kontrollere geldiklerinde eğitim almaları planlanmalıdır. Bu konuda büyük rol sahibi olan Ana ve Çocuk Sağlığı Merkezlerinde görevli ebeler, kadın doğum polikliniklerinde çalışmakta olan ebe/hemşireler/sağlık personelleri eğitilmelidir Antenatal kontrollerde gebelerin sigara içme tutum ve davranışlarının nedenleri araştırılmalı, sigara içen gebeler ve aileleri sigarayı bırakma programlarına yönlendirilmelidir. Gebelikte sigara kullanan ya da bırakanlar, doğum sonu dönemde de aynı davranış için profesyonel yardım alması konusunda cesaretlendirilmeli, sigara içen gebelerin kendisi ve bebeklerinde gelişebilecek olası sorunların erken tanılanması için kontrol sıklığı hekimi ile işbirliği içerisinde arttırılmalıdır. Bu araştırmanın daha büyük bir popülasyonda yapılması önerilmektedir. 4

5 KAYNAKLAR 1. Bilir N. Sigara Kullanımının Kadın Sağlığına Etkileri ve Kontrolü Erişim Tarihi: 23/03/ Dawn P, Nan A (2005). Maternal smoking and birth weight: interaction with parity and mother s own in utero exposure to smoking. Epidemiology 16(3): Doğu S, Ergin A (2008). Gebe Kadınların Sigara Kullanımı Etkileyen Faktörler ve Gebelikteki Zaralarına İlişkin Bilgileri. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1, Sayı: 1, Smoking During Pregnancy United States (2004). JAMA;292: Terzioğlu, F, Yücel Ç (2008). Sigaranın gebelik ve bebek sağlığına etkileri, Sağlıcakla Aylık Sağlık Dergisi, Sayı:5, Vielwerth E, Jensen R, Larsen T, Greisen G (2006). The impact of maternal smoking on fetal and infant growth. Early Human Development 83: