ÜNİTE TÜRK DİLİ I İÇİNDEKİLER HEDEFLER ÖRNEK CÜMLE ÇÖZÜMLEMELERİ. Örnek Cümle Çözümlemeleri

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "ÜNİTE TÜRK DİLİ I İÇİNDEKİLER HEDEFLER ÖRNEK CÜMLE ÇÖZÜMLEMELERİ. Örnek Cümle Çözümlemeleri"

Levent Özek
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 HEDEFLER İÇİNDEKİLER ÖRNEK CÜMLE ÇÖZÜMLEMELERİ Örnek Cümle Çözümlemeleri TÜRK DİLİ I Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Bu ünitede daha önceki ünitelerde işlenen cümle bilgisi konularını pekiştirebileceksiniz. ÜNİTE 14

çalıştıktan sonra; Bu ünitede daha önceki ünitelerde

2 ÖRNEK CÜMLE ÇÖZÜMLEMELERİ Cümle tahlilini tam olarak yapabilmek için şu soruları ve cevaplarını bilmek gerekir: 1. Cümlede yüklem görevinde kullanılan kelime hangisidir? 2. Diğer ögeleri bulmak için yükleme hangi sorular sorulmalıdır? Özne ÖGELER Nesne Belirtisiz Nesne Belirtili Nesne Dolaylı Tümleç Yönelme Bulunma Ayrılma Zarf Tümleci Durum Zaman Miktar Yer-yön Neden Soru ANLAM Yüklemi yapan yükleme konu olan Yüklemin Etkisini Üzerine Alan Yüklemin Bulunduğu, Yöneldiği Ayrıldığı Kavramdır. Yüklemi Türlü Anlam Özellikleriyle Tamamlayan Ögedir. YÜKLEME YÖNELİK SORULAR Kim, Kimler, Ne, Neler Ne Neyi, Kimi Neye, Nereye, Kime Neyde, Neyden, Nerede, Kimden Neden, Nereden, Kimden Nasıl, Ne durumda, Ne biçimde Ne zaman, Ne zamandır... Ne kadar, Nice, Ne ölçüde Nereye, Ne yöne... Ne, Niçin, Ne diye... Ögeler bulunduktan sonra 3. Yüklemin türüne göre nasıl bir cümledir? a) İsim cümlesi b) Fiil Cümlesi 4. Anlamına göre nasıl bir cümledir? a) Olumlu b) Olumsuz Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

Özne ÖGELER Nesne Belirtisiz Nesne Belirtili Nesne Dolaylı Tümleç Yönelme Bulunma Ayrılma Zarf Tümleci Durum Zaman Miktar Yer-yön Neden Soru ANLAM Yüklemi yapan yükleme konu olan Yüklemin Etkisini

3 c) Soru (olumlu soru-olumsuz soru) 5. Yükleminin yerine göre nasıl bir cümledir? a) Kurallı b) Devrik 6. Yapısına göre nasıl bir cümledir? a) Basit cümle b) Birleşik cümle (şartlı birleşik, ki li birleşik, iç içe birleşik) c) Bağlı cümle d) Sıralı cümle (bağımlı sıralı cümle, bağımsız sıralı cümle) Örnek Cümle Çözümlemeleri Akıl akıldan üstündür. Cümlenin ögeleri: Akıl (özne)+akıldan (dolaylı tümleç)+üstündür(yüklem) Yükleminin Çeşidine Göre Basit cümle Olumlu cümle Kurallı cümle İsim cümlesi Hırsızlar kapıyı kırıp içeri girmişler. Cümlenin ögeleri: Hırsızlar (özne)+ kapıyı kırıp (durum zarfı)+ içeri (yer-yön zarfı)+ girmişler (yüklem) Yükleminin Çeşidine Göre Basit cümle Olumlu cümle Kurallı cümle Fiil cümlesi Bu cümlede kullanılan içeri kelimesi herhangi bir ek almadığı için yer-yön zarfıdır. Dışarı, yukarı, aşağı, ileri, geri gibi sözcükler de bu türdendir. Bu kelimeler ek alırlarsa dolaylı tümleç olurlar. Hangi resmime baksam ben değilim. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

üstündür. Cümlenin ögeleri: Akıl (özne)+akıldan (dolaylı tümleç)+üstündür(yüklem) Yükleminin Çeşidine Göre Basit cümle Olumlu cümle Kurallı cümle İsim cümlesi Hırsızlar kapıyı kırıp içeri girmişler.

4 Cümlenin ögeleri: Ben (gizli özne)+ hangi resmime baksam (zarf tümleci)+ ben değilim (yüklem) Yükleminin Çeşidine Göre Şartlı-birleşik cümle Olumsuz cümle Kurallı cümle İsim cümlesi Neden böyle düşman görünürsünüz yıllar yılı dost bildiğim aynalar. Cümlenin ögeleri: Neden böyle düşman (zarf tümleci)+ görünürsünüz (yüklem)+ yıllar yılı dost bildiğim aynalar (özne) Yükleminin Çeşidine Göre Basit cümle Olumlu soru cümlesi Devrik cümle Fiil cümlesi El elin eşeğini türkü çağırarak arar. Cümlenin ögeleri: El (özne)+ elin eşeğini (belirtili nesne)+ türkü çağırarak (zarf tümleci)+arar (yüklem) Yükleminin Çeşidine Göre Basit cümle Olumlu cümle Kurallı cümle Fiil cümlesi Mümkün müydü seni bir an bile aklımdan çıkarmam. Cümlenin ögeleri: Mümkün müydü (yüklem)+ seni bir an bile aklımdan çıkarmam (özne) Yüklem Çeşidine Göre Basit cümle Olumsuz cümle Devrik cümle İsim Cümlesi Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

Cümlenin ögeleri: Neden böyle düşman (zarf tümleci)+ görünürsünüz (yüklem)+ yıllar yılı dost bildiğim aynalar (özne) Yükleminin Çeşidine Göre Basit cümle Olumlu soru cümlesi Devrik cümle Fiil cümlesi

5 Örnek Uygulama 1 Örnek Cümle Çözümlemeleri Babam, Tanpınar ın şiirlerini çok beğenir, çok da güzel okurdu. Babam, Tanpınar a Kırtipil Hamdi derdi. Ama o, bu konuda babama darılmazdı. Babam öldüğünde Hamdi Amcam bana gelmiş, boynuma sarılıp çocuklar gibi ağlamıştı. Onlar, birbirlerinin sırdaşı idiler. Yukarıda sıralanan cümlelerin yapı bakımından türünü belirleyerek aynı yapıda farklı cümleler kurunuz. I. cümle yapısına göre,.. benim cümlem:.. II. cümle yapısına göre,.. benim cümlem:.. III. cümle yapısına göre,.. benim cümlem:.. IV. cümle yapısına göre,.. benim cümlem:.. V. cümle yapısına göre,.. benim cümlem:.. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

Yukarıda sıralanan cümlelerin yapı bakımından türünü belirleyerek aynı yapıda farklı cümleler kurunuz. I. cümle yapısına göre,.. benim cümlem:.. II.

6 Örnek Uygulama 3 Örnek Uygulama 2 Örnek Cümle Çözümlemeleri I.Şehri, akşamüstü sis basmıştı. II.Sis, Haliç yoluyla gelmiş; önce mavnalar, çatanalar, köprüler, sonra kuleler, mağazalar kaybolmuştu. III.Liman, düdük sesleri içindeydi. IV.Vapurlar, sisi herkese duyurmak ister gibi, bir süre acı acı bağırmışlardı. V. Sonra bir sessizlik... Yukarıdaki cümleleri aşağıda verilen özelliklerle eşleştiriniz. I. Eksiltili bir cümledir. II. Anlamca olumlu bir birleşik cümledir. III. Basit bir fiil cümlesidir. IV. İki cümlenin birleşmesinden oluşan ve öge ortaklı olmayan bağımsız sıralı bir cümledir. V. Kurallı bir isim cümlesidir. (Cevaplar: 1=3; 2=4; 3=5; 4=2; 5=1) Aşağıdaki cümleleri yapısına göre inceleyerek aşağıdaki uygun yerlere kodlayınız. a- Çok yaşayandan sorma, çok gezenden sor. b- Sosyal, ekonomik ve kültürel yaşantısı yansıtılmalıdır. c- Tekrar yola koyulduğumuz zaman makinist bana izahat verdi. d- İktisadi hayat dediğimiz şey cumhuriyetle başladı. e- Gün bitiyor. f- Dalgalar geminin gövdesini dövüyor, gemi direnmeye çalışıyordu. g- Büyük bir dalga gemiyi metrelerce uzağa sürükledi ve geminin gövdesi çatırdamaya başladı. h- Seninle okula gelirim; ama fazla kalamam. i- Eskimiş bir sonbahar, gözlerinden bellidir. j- İlk kez ülkemden ayrılıyorum, bu yüzden çok hüzünlüyüm. h- Gelirken karşılaştık. Cümleler Basit Cümle Birleşik Cümle Sıralı Cümle Bağlı Cümle Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

.. Yukarıdaki cümleleri aşağıda verilen özelliklerle eşleştiriniz. I. Eksiltili bir cümledir. II. Anlamca olumlu bir birleşik cümledir. III. Basit bir fiil cümlesidir. IV.

7 Örnek Uygulama 5 Örnek Uygulama 4 Örnek Cümle Çözümlemeleri Aşağıda verilen cümleleri, doğruluk-yanlışlık durumlarına göre inceleyiniz. 1. Birleşik cümleler, temel ve yan cümlelerden oluşur. 2. Cümleler birbirlerine virgül ve noktalı virgülle bağlanmışsa bu tür cümleler sıralı cümleleri oluşturur. 3. Bağımlı sıralı cümlelerde özneler, tümleçler ya da her ikisi de ortak olabilir. 4. Ögelerinin dizilişine göre cümleler kurallı ve devrik olmak üzere ikiye ayrılırlar. 5. Cümlenin temel ögeleri nesne ve tümleçlerdir. 6.Anlamına göre cümleler olumlu, olumsuz ve soru cümlesi olmak üzere üç çeşittir. Aşağıdaki metinde yer alan sıralı ve bağlı cümleleri bulunuz. Dostluk Dostluk, insanların insanlara sevgi ve bağlılık duyguları ile bağlanmasından başka bir şey değildir. Karşısında kendinle konuşuyormuş gibi her şeyi söylemeye cesaret edebileceğin birini bulmaktan daha tatlı ne var? İyi günlerinde seninle aynı derecede sevinecek biri olmasaydı, saadetin ne faydası olurdu? Kara günlerinde senden daha çok müteessir olacak bir dostun olmasaydı, onlara katlanmak ne güç olurdu. Nihayet peşinde koştuğun başka menfaatler, umumiyetle bir tek işe yarar. Zenginlik, sarf etmek imkânını verir; nüfuz, itibar, mevki, övülme, zevkler neşe getirir. Sıhhat, acıdan kurtarır ve organlarını istediğin gibi kullanmana yardım eder. Dostlukta birçok nimet bir aradadır, gözlerini nereye çevirirsen, onu orada hazır bulursun, hiçbir zaman yersiz ve can sıkıcı değildir. Bunun için derler ki, birçok yerlerde sudan fazla dosta muhtacız. Ama burada halk arasındaki üstünkörü dostluktan değil; bunun bile kendine göre zevk ve faydaları vardır. Pek az kişi arasındaki o gerçek ve mükemmel dostluktan bahsediyorum. Dostluk iyi günleri daha çok aydınlatır, felaketleri paylaşarak dağıtır ve hafifletir. Tabiattan sevgi bağları kaldırılırsa hiçbir ev, hiçbir şehir ayakta duramayacak, ziraat bile yapılamayacaktır. Hangi kuvvetli aile, hangi sağlam devlet vardır ki kin ve nifaklarla sarsılmasın. Bundan dostlukta ne büyük nimetler olduğunu anlayabilirsin. Çiçero Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

Ögelerinin dizilişine göre cümleler kurallı ve devrik olmak üzere ikiye ayrılırlar. 5. Cümlenin temel ögeleri nesne ve tümleçlerdir. 6.

Bir cümlenin tam olarak incelenebilmesi için yapısına ve anlamına

8 Özet Örnek Cümle Çözümlemeleri Bu ünitede daha önce işlediğimiz cümle çeşitleri konusunu pekiştirmek için uygulamalara yer verdik. Bir cümlenin tam olarak incelenebilmesi için yapısına ve anlamına göre cümle çeşitleri iyi bilinmelidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

9 DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Sora sora Bağdat bulunur cümlesinin özellikleri aşağıdakilerden hangisinde belirtilmiştir? a) Olumlu-basit-devrik-eylem b) Olumlu-birleşik-kurallı-eylem c) Olumsuz-sıralı-kurallı-ad d) Olumlu-sıralı-devrik-ad e) Olumsuz-birleşik-kurallı-eylem 2. Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde sıfat fiil, diğerlerinden farklı bir öge olarak kullanılmıştır? a) Sona kalan, dona kalır. b) Veren eli herkes öper. c) Yarım veren utanmamış. d) Yaş kesen baş keser. e) Tekkeyi bekleyen çorbayı içer. 3. Aşağıdaki cümlelerden hangisi, kuruluşuna göre ötekilerden farklıdır? a) Bildiğimiz konuları tekrarlayıp duruyor. b) Tüm aile üç gündür perişan. c) Bu kazak daha güzel. d) Önceki okuduklarımdan daha güzel bu kitap. e) Başarılı insanlar övgüye alışkındır. 4. Saat 5 te evdeyim cümlesi, yüklemin türü açısından aşağıdaki hangi cümleden farklıdır? a) Ben de bu akşam yemekteyim. b) Açılmamış iki mektup var. c) O da çalışsaymış biraz. d) Gözlerinde derin bir anlam saklı. e) Gözleri sandığımızdan daha bozukmuş. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

a) Olumlu-basit-devrik-eylem b) Olumlu-birleşik-kurallı-eylem c) Olumsuz-sıralı-kurallı-ad d) Olumlu-sıralı-devrik-ad e) Olumsuz-birleşik-kurallı-eylem 2.

10 5. Daha önce görmemiştim onu. cümlesinin nitelikleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? a) Eylem cümlesi/olumsuz/devrik/basit b) Ad cümlesi/olumsuz/devrik/basit c) Eylem cümlesi/olumsuz/devrik/birleşik d) Eylem cümlesi/olumlu/devrik/basit e) Ad cümlesi/olumlu/kurallı/basit Cevap Anahtarı: 1-B, 2-B, 3-D, 4-C, 5-A Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

a) Eylem cümlesi/olumsuz/devrik/basit b) Ad cümlesi/olumsuz/devrik/basit c) Eylem

11 YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Adalı, O. (2003). Anlamak ve Anlatmak. İstanbul: Pan. Banguoğlu, T. (1995). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK. Bilgin, M. (2006). Anlamdan Anlatıma Türkçemiz. Ankara: Anı. Demir, A. ve Koçyiğit, A. (2010). YGS-LYS Türkçe. İstanbul: Sınav Dergisi. Ergin, M. (2007). Üniversiteler İçin Türk Dili. İstanbul: Bayrak. Hengirmen, M. (2007). Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Engin. Kaplan, M. (1999). Şiir Tahlilleri I-II. İstanbul: Dergâh. Korkmaz, Z. (2008). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK. Nuhoğlu, M. M. (2009). Üniversiteler İçin Metne Dayalı Örnekli-Uygulamalı Türk Dili. (Ed. Hüseyin Taş, Ertuğrul Karakuş). Ankara: Nobel. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

İstanbul: Bayrak. Hengirmen, M. (2007). Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Engin. Kaplan, M. (1999). Şiir Tahlilleri I-II. İstanbul: Dergâh. Korkmaz, Z. (2008). Gramer Terimleri Sözlüğü.

Benzer belgeler

» Ben işlerimi zamanında yaparım. cümlesinde yapmak sözcüğü, bir yargı taşıdığı için yüklemdir.

» Ben işlerimi zamanında yaparım. cümlesinde yapmak sözcüğü, bir yargı taşıdığı için yüklemdir. CÜMLENİN ÖĞELERİ TEMEL ÖĞELER Yüklem (Fiil, Eylem) Cümledeki işi, hareketi, yargıyı bildiren çekimli unsura yüklem denir. Yükleme, cümlede yargı bildiren çekimli öge de diyebiliriz. Yüklem, yukarıda belirttiğimiz