Ç.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl:2008 Cilt:17-3

Transkript

1 ÇUKUROVA DA YAPRAKPİRELERİNİN [ASSYMETRESCA DECEDENS (PAOLI) VE EMPOASCA DECIPIENS PAOLI.(HOMOPTERA:CICADELLIDAE)] PAMUK BİTKİSİNDEKİ POPULASYON DEĞİŞİMLERİ* The Population Fluctuations of Leafhoppers [Assymetresca decedens (Paoli) and Empoasca decipiens Paoli (Homoptera:Cicadellidae)] on Cotton in Cukurova Region of Turkey * Murat ÖLÇÜLÜ Bitki Koruma Anabilim Dalı Ekrem ATAKAN Bitki Koruma Anabilim Dalı ÖZET Bu çalışma, Çukurova Bölgesi nde 2004 ve 2005 yıllarında, pamuk yaprakpirelerinin [Assymetresca decedens (Paoli) ve Empoasca decipiens Paoli.(Homoptera:Cicadellidae)], pamuk bitkisindeki populasyon gelişiminin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Yaprakpireleri en yüksek populasyon seviyelerine 2004 yılında haziran ayı sonunda, 2005 yılında temmuz ayı ortasında ulaşmışlardır. Esas populasyon gelişmeleri 4 hafta boyunca sürmüş ve ağustos ayından sonra gelişmeleri önemli derecede azalmıştır. Yaprakpiresi populasyonu 2004 yılında 1 hafta; 2005 yılında ise 2 hafta süreyle EZE nin üzerinde seyretmiştir. Anahtar Kelimeler: Pamuk, yaprakpireleri, populasyon değişimleri. ABSTRACT In this study, we aimed to investigate the population fluctations of leafhoppers [Assymetresca decedens (Paoli) ve Empoasca decipiens Paoli.(Homoptera:Cicadellidae)] on cotton in Cukurova Region of Turkey in years 2004 and Leafhoppers peaked on the leaves the and of June in 2004 and Mid-July in Leafhoppers showed main population developing for four weeks and after August their population levels sharply decreased. The populations of leafhoppers exceeded the threshold levels with one week in 2004 and with two weeks in Key Words: Cotton, leafhoppers, population fluctuations. Giriş Çukurova da pamuk tarlalarında erken dönemde görülen pamuk yaprakpireleri [Assymetresca decedens (Paoli) ve Empoasca decipiens Paoli.(Homoptera:Cicadellidae)], pamuk bitkisinin vejetatif ve generatif aksamında emgi yaparak beslenmekte, bitkinin gelişimini olumsuz yönde etkilemekte ve özellikle generatif organlarda dökülmelere neden olmaktadır (Bozkurt, 1970). * Yüksek Lisans Tezi-MSc Thesis 19

2 Pamuk tarlalarında 1994 yılından önce düşük yoğunluklarda görülen yaprakpireleri, daha sonraları yüksek sayılarda ortaya çıkarak pamuk bitki gelişmesini olumsuz yönde etkilemekte ve verim kayıplarına neden olmaktadır (Mart ve ark., 1994). Yöremizde etkili doğal düşmanları bulunmayan bu zararlı türlere karşı gerekli mücadele önlemleri alınmadığı taktirde, belirgin zarar oluşmaktadır. Tüysüz ve geniş yapraklı pamuk çeşitlerinin yaprakpirelerinin populasyon gelişmesinden daha olumsuz şekilde etkilendikleri bilinmektedir (Özgür ve ark., 1988; Delvare, 1996). Çukurova da yaygın olarak ekimi yapılan pamuk çeşitlerinin, genellikle tüysüz ve geniş yapraklı olmaları, bunları yaprakpirelerinin beslenmesine daha hassas hale getirmektedir. Bu çalışmada Çukurova da yaprakpirelerinin pamuk bitkisindeki populasyon değişimleri incelenmiştir. Materyal ve Metot Materyal Çalışmanın ana materyalini 2004 ve 2005 yıllarında, Balcalı (Adana) da yaklaşık 1 da alanda yetiştirilen ve yaprakpiresi beslenmesine hassas olduğu bilinen çok az tüylü Çukurova 1518 pamuk çeşidi oluşturmuştur. Metot Yaprakpirelerinin Populasyonlarının Örneklenmesi Yaprakpirelerinin populasyon değişimlerini takip etmek amacıyla, her deneme tarlası 4 parsele (her parsel yaklaşık 250 m 2 ) bölünmüş ve bu parsellerin her birinde tesadüfi olarak 10 ar bitki seçilmiş ve bu bitkiler işaretlenerek, dönem boyunca yapılan sayımlar bu bitkiler üzerinde gerçekleştirilmiştir. Yaprakpirelerinin populasyon yoğunluğunun belirlenmesi için yapılan sayımlar bitkiler üç gerçek yapraklı döneme ulaşınca yapılmaya başlanmıştır. Örneklemelerde bitkinin üst, orta ve alt kısımlarından birer ana boğum yaprağı olmak üzere toplam üç yaprağı, tüm parsellerde toplam 30 yaprak ters çevrilerek üzerinde bulunan nimf ve erginler kaydedilmiştir. Yaprakpireleri çok hareketli olduklarından sayımlar mümkün olduğu kadar sabah erken saatlerde (07:00-09:00) yapılmıştır. Örneklemeler haftalık aralıklarla yapılmıştır. Bitkilerin çoğunun hasada ulaşmasıyla birlikte sayımlar tamamlanmıştır. Pamuk Bitkisinin Gelişme Dönemlerinin Tespit Edilmesi Pamuk bitkisinin gelişme dönemlerinin tespiti amacıyla, her örnekleme tarihinde, örneklenen bitkilerin generatif organları (tarak, koza, açılmış koza) sayılarak kaydedilmiş ve Falcon and Smith (1973) e göre bitkilerin gelişim dönemleri belirlenmiştir. 20

3 9 Haz. 16 Haz. 23 Haz. 30 Haz. 7 Tem. 14 Tem. 21 Tem. 28 Tem. 4 Ağu. 11 Ağu. 18 Ağu. 25 Ağu. 1 Eyl. Yaprakpiresi Sayısı (adet/yaprak) Ç.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl:2008 Cilt:17-3 Verilerin Değerlendirilmesi Yaprakpirelerinin populasyon gelişimlerini belirlemek amacıyla, bitkinin üst, orta ve alt yapraklarından elde edilen sayım değerlerinin ortalamaları alınarak, her bir bitki için ortalama yaprakpiresi populasyon yoğunluğu hesaplanmıştır. Elde edilen değerler grafikler halinde gösterilmiştir. Araştırma Bulguları ve Tartışma 2004 yılında kurulan denemede, pamuğun temel gelişme döneminde görülmeye başlayan yaprakpireleri populasyon gelişmesi, 16 Haziran tarihinden itibaren yükselmeye başlamış (Şekil 1), bu tarihten itibaren hızlı bir artış göstererek 30 Haziran tarihinde en yüksek seviyeye ( birey/yaprak) ulaşmıştır. Bu tarih, pamuğun koza oluşturma dönemine rastlamıştır. Bu tarihten itibaren populasyon seviyesi düşmeye başlamış ve dönem sonuna kadar bu azalma devam etmiştir yılında da, 2004 yılına benzer olarak, temel gelişme döneminde başlayan populasyon gelişmesi (Şekil 2), 14 ve 21 Temmuz tarihlerinde en yüksek seviyeye ulaşmıştır. Bu tarihlerde yaprakpiresi populasyonları sırasıyla ve yaprakpiresi/yaprak olmuştur. Yaprakpireleri iki hafta süreyle EZE nin üzerinde veya bu seviyeye yakın düzeyde populasyon gelişmesi göstermiştir Temel Gelişme Koza Oluşturma Olgunlaşma Şekil 1. Balcalı da 2004 yılında yapılan denemede yaprakpiresi populasyon gelişimi. 21

4 9 Haz. 16 Haz. 23 Haz. 30 Haz. 7 Tem. 14 Tem. 21 Tem. 28 Tem. 4 Ağu. 11 Ağu. 18 Ağu. 25 Ağu. 1 Eyl. 8 Eyl. 17 Eyl. Yaprakpiresi Sayısı (adet/yaprak) Ç.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl:2008 Cilt: Temel Gelişme Koza Oluşturma Olgunlaşma Şekil 2. Balcalı da 2005 yılında yapılan denemede yaprakpiresi populasyon gelişimi ve 2005 yıllarında yaprakpireleri en yüksek populasyon seviyelerine farklı zamanlarda, 2004 yılında Haziran ayı sonunda; 2005 yılında ise Temmuz ayının 2. haftasında ulaşmıştır. Yaprakpireleri esas olarak Haziran ayı ortası- Temmuz ayı sonunda önemli populasyon seviyesi göstermiştir. Bu dönem pamuk gelişimi için oldukça kritiktir; zira esas bitki generatif organ gelişmesi (tarak ve çiçek oluşumu) bu dönemde görülmektedir. Yaprakpirelerinin populasyonu Ağustos ayının ilk haftalarından sonra belirgin olarak azalmıştır. Yaprakpirelerinin populasyon gelişmesini etkileyebilecek değişik faktörler söz konusudur. Bunlardan biri iklimsel faktörler olabilir. Bitkinin belirgin olarak vejetatif gelişme gösterdiği dönemlerde aşırı nem populasyon gelişimini olumsuz etkilemiş olabilir. Çukurova da pamukta yapılan bir çalışmada 4 ve 3 sulamanın yapıldığı parsellerde yaprakpiresi populasyon seviyesi 2 sulamanın yapıldığı parsellere göre daha düşük olmuştur (Atakan ve ark., 2004). Yaprakpireleri Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde (Şanlıurfa ve Diyarbakır), Çukurova nın aksine esas populasyon gelişimini Ağustos ayında göstermektedir. Çukurova da yaz aylarında nispi nem kimi zaman % 90 lara ulaşmaktadır. Oysa söz konusu diğer bölgede nem oranı daha düşüktür. Her iki yılda da 7-28 Temmuz tarihlerinde olmak üzere, 4 hafta süreyle yaprakpireleri önemli poulasyon gelişmesi göstermiştir. Bu sürede yaprakpireleri birey/yaprak değerleriyle 2 hafta süreyle EZE nin üzerinde populasyon gelişmesi göstermiştir. Aynı alanda 2002 ve 2003 yıllarında yaprakpirelerinin farklı pamuk çeşit ve genotipleri üzerinde populasyon gelişimini belirlemek amacıyla yapılan çalışmalarda, yaprakpireleri en hassas çeşitlerde 2 veya 3 hafta süreyle EZE nin biraz üzerinde populasyon gelişmesi göstermiştir (Atakan ve ark., 2004). 22

5 Her iki yılda elde edilen sonuçlara göre; yaprakpireleri kısa süreli ve EZE nin birkaç birim üzerinde populasyon gelişmesi göstermiştir. Kaynaklar ATAKAN, E., BOYACI K. VE GENÇER O., Çukurova da Yaprakpireleri [Assymetresca decedens (Paoli) ve Empoasca decipiens Paoli. (Homoptera:Cicadellidae] nin Bazı Pamuk Çeşitlerindeki Populasyon Gelişmesi. Türk. Entomol. Ders., 28 (4): ATAKAN, E., ÖZGÜR A. F. VE ÇAKIR B., Sulama ve Gübrelemenin Pamukta Bazı Zararlıların Populasyonuna Etkilerinin Araştırılması. BOZKURT, E., Ege Bölgesi Pamuklarında Zarar Yapan Empoasca (Fam.Cicadellidae) Türleri, Yayılışı, Konukçuları, Zarar Şekli ve Dereceleri Üzerinde Araştırmalar. Ege Ün. Zir. Fak. Yay. No: 146, Bornova, İzmir, 71. s. FALCON, L. A. AND SMITH, R. F., Guidelines For Integrated Control of Cotton Insect Pests. FAO, Rome, 92 pp. MART, C., KARAAT S., TEZCAN F. VE SAĞIR A., Cotton Pest and Their Control in the Near East: Turkey. Report of an FAO Expert Consulations, İzmir, Turkey, 5-9 September, 1994, FAO, 1997, Roma, pp ÖZGÜR, A. F., ŞEKEROĞLU E., GENÇER O., GÖÇMEN H., YELİN D. VE İŞLER N., Önemli Pamuk Zararlılarının Pamuk Çeşitlerine ve Bitki Fenolojisine Bağlı Olarak Populasyon Gelişmelerinin Araştırılması. Doğa Türk Tar. Ve Orm. Derg., 12: