TÜSİAD - KOÇ ÜNİVERSİTESİ EKONOMİK ARAŞTIRMA FORUMU KONFERANSI. Zafer A. YAVAN - TÜSİAD Yasemin TÜRKER KAYA - BDDK

Transkript

1 Üreim Fonksiyonu Yaklaşımına Vurguyla Poansiyel Çıkı Açığı Tahmin Eme Yönemleri ve Yapısal İşsizlik Öğesi: Lieraür Değerlendirmesi ve Türkiye Örneği TÜSİAD - KOÇ ÜNİVERSİTESİ EKONOMİK ARAŞTIRMA FORUMU KONFERANSI Zafer A. YAVAN - TÜSİAD Yasemin TÜRKER KAYA - BDDK

2 Çalışmanın Amacı Türkiye ekonomisi için bir poansiyel çıkı ölçüü ahmin emek, Lieraüre yönelik eleşirel bir değerlendirme yapmak, Türkiye ekonomisi için farklı yönemler ve yaklaşımlar ile poansiyel çıkıyı ahmin ederek sonuçları karşılaşırmak, Yapısal İşsizlik / Poansiyel Çıkı ilişkisini Üreim Fonksiyonu bağlamında özel olarak irdelemek. TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 2

3 Sunum Planı Tanımlar Poansiyel Çıkı Ölçme Yönemleri: Türkiye Uygulaması Üreim Fonksiyonu Yönemi Ölçme Yönemleri Karşılaşırmalı Analiz Genel Bulgular ve Değerlendirme TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 3

4 Poansiyel Çıkı ve Çıkı Açığı Poansiyel Çıkı Üreimin/Çıkının konrolsüz alebe ve/veya enflasyonis baskıya neden olmadan erişebileceği en yüksek düzey (kısa vade) Üreim fakörlerinin am isihdamıyla ulaşılan çıkı mikarı (kısa- ora vade) Çıkı Açığı Mevcu Çıkı Mikarı- Poansiyel Çıkı Farkı TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 4

5 Poansiyel Çıkıyı Ölçme Neden Önemli? Para Poliikası Enflasyonis baskının espii Maliye Poliikası Gelirler Poliikası İşgücü Piyasası Poliikası Dönemsel olan/olmayan büçe açığının espii Ücre ve Gelir Transferi Poliikaları Yapısal işsizliğin espii ve işsizlikle mücadele poliikaları Makroekonomik Kurgulama Doğru Karışımın Tespii TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 5

6 Poansiyel Çıkı Ölçme Yönemleri Ağırlıklı Olarak İsaisiksel Deerminisik Trend Tek Değişkenli Filreleme Gözlemlenmemiş Bileşenler Çoklu Filreleme Ağırlıklı Olarak Ekonomik Yapısal VAR (Blanchard- Quah) Üreim fonksiyonu Makroekonomerik modeller TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 6

7 Deerminisik Trend y = α + β. rend + e y p = α ˆ + βˆ * rend e = ( y y p ) Doğrusallık Varsayımı (-) Örneklem Aralığına Hassasiye (-) Derin Arz Şoklarını İhmal Eme (-) Çok Praik (+) TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 7

8 Trend Yönemi Poansiyel Çıkı Tahmini: Trend TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q 3 Bin YTL Y Y_TREND % 15,0 Çıkı Açığı: Trend 10,0 5,0 0, Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q 1-5,0-10,0-15,0-20,0

9 TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 9 HP Filrelemesi p c y y + = + = = = T T p p y y c MinL ) ( λ [ ] = = + = T T p p p p p y y y y y y ) ( ) ( ) ( λ Lamda parameresinin seçimi (-) Dönem Sonu Yanlılığı (-) Aldaıcı Devresel Harekeler (-) Yapısal Kaymaları Alaması (-) Kişisel Yargıya Kapalı, Kolay ve Praik (+) Doğrusal Olmayan Trendin Yakalanması (+)

10 HP Filrelemesi Bin YTL Poansiyel Çıkı Tahmini: HP Filreleme Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q 3 Y Y_HP % 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0-2,0-4,0-6,0-8,0-10,0 Çıkı Açığı: HP Filreleme Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q 3 TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 10

11 HP2008 Filrelemesi Bin YTL Poansiyel Çıkı Tahmini: HPFORECAST % Çıkı Açığı: HPFORECAST Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q 3 Y YNA_HPFORECAST TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 11

12 Asimerik Chrisiano-Fizgerald Filreleme Gelişmiş bir Band- Pass Doğrusal Filreleme Yönemidir. Devresel harekelerin uzunluğunun önceden al ve üs sınırlar olarak belirlenmeke, bu ban dışında kalan harekeler filre dışına aılmakadır. Ban içinde polar bir filre aracılığıyla rend çıkı espi edilmekedir. Yönem, serinin üs ve al devreselliğini kullanıcıya bırakıyor. (özgün durumda: 1,5 ve 8 yıl) (+) Baxer-King Filresine göre asimerik uçlar kullanılabiliyor. (+) Ban içi düzelme polar olduğu için sıfır nokasına hızla yaklaşma eğilimi gözleniyor. (-) TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 12

13 CF Filrelemesi Bin YTL Poansiyel Çıkı Tahmini: CF Filrelemesi ,0 % Çıkı Açığı: CF Filrelemesi , ,0 2,0 0, Q 3-2,0-4,0-6, Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q 1 Y Y_CF TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 13

14 Beveridge-Nelson Ayrışırması Gözlemlenmeyen Bileşen Yaklaşımıdır; rend rassal yürüyüş yapar, rend ve devre şokları am negaif korelasyona sahipir. Gerçekleşen çıkı düzeyi için en iyi ARMA modeli bulunur Model her dönem için, ilk gözlemden iibaren simüle edilir. Her dönem için poansiyel açık aşağıdaki gibi elde edilebilir. c ( y + s + y + s + y + s y 1) = E 1 + s *αˆ TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 14

15 Beveridge-Nelson Ayrışırması (devam) Trendin rassal yürüyüşü ve rend ve devre şokları am negaif korelasyona sahip olması (-) Dönem sonu yanlılığı yok (+), (backward looking) MA varlığı uzun dönem şokları algılıyor (+) TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 15

16 BN Ayrışırması Bin YTL Poansiyel Çıkı Tahmini: BN Ayrışırması Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q 2 Y Y_BN % 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2,0-3,0-4,0 Çıkı Açığı: BN Ayrışırması Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q 2 TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 16

17 Yapısal VAR Z = p = i Z i + i 1 π e Z = e + C 1 e 1 + C 2e = C ( L ) e Z = Γ ( 0 ) + Γ1ε 1 + Γ 2ε = Γ ε ( L ) ε e = Γ(0) ε E ( ) = Γ(0) Γ(0)' e e Γ( 1) = C(1) Γ(0) Çok değişkenli ve isaisiksel gelişmişliği yüksek (+) Çok değişkenli MA köklerin kullanılıyor olması, yapısal şokları içselleşiriyor (+) Kullanıcının uzun/kısa dönem yargısı veya sezgisi aşırı belirleyici (-) TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 17

18 SVAR Poansiyel Çıkı Tahmini: SVAR TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q 4 BinYTL Y Y_SVAR % 10,0 Çıkı Açığı: SVAR 5,0 0, Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q 4-5,0-10,0-15,0-20,0

19 Büyüme Devreleri Devre 2. Devre Devre Tarım Dışı Kama Değer, Devreler TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 19

20 Türkiye Tarım-Dışı Büyüme Dinamiği 20 % Q1 1989Q1 1990Q1 1991Q1 1992Q1 1993Q1 1994Q1 1995Q1 1996Q1 1997Q1 1998Q1 1999Q1 2000Q1 2001Q1 2002Q1 2003Q1 2004Q1 2005Q1 2006Q TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 20

21 Üreim Fonksiyonu Yoluyla Poansiyel Çıkı Avanajlar Ekonomik Teori Seçimi Üreim Teknolojisi Seçimi Büyümenin Kaynaklarının Tespii Toplam Fakör Verimliliğinin Tespii Yapısal İşsizlik Olgusuna Çalışmaya Müsai Zemin Dönem Sonu Yanlılığı Yok Dezavanajlar Ekonomik Teori Seçimi Üreim Teknolojisi Seçimi TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 21

22 Cobb-Douglas Üreim Fonksiyonu Y = A + α L + ( 1 α )( cap K ) + d e Yˆ = Aˆ. + αˆ L + (1 αˆ )( cap K ) ˆ ˆ [ d s ar ] p p ( L + NAIRU ( L L ) + (1 ˆ)( α cap K ) TFV p Y = A+ α + NAIRU, cap p, TFV p değerlerinin espii poansiyel Tarım- Dışı kama değerin hesaplanması için yeerli TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 22

23 Sermaye ve İşgücünün Kakılarının Belirlenmesi Zaman Değişken Kalman Kasayılar Sermaye Kasayısı İşgücü Kasayısı TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 23

24 Büyümeye Kakılar 70 Büyümeye Kakılar Sermaye Kakısı İşgücü Kakısı TFV Kakısı TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 24

25 NAIRU nun Tahmini Ball & Mankiw (2002) π e = π + a( u u ) + * v u * + v / a = u + π / a π = ρπ 1 + au + v TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 25

26 Bekleyişlerin İçerildiği Phillips Denklemi ( ) Dependen Variable: D(LOG(PGNP),0,4) Insrumen lis: E(0 TO -4) W(0 TO -4) R(0 TO -4) Variable Coefficien Sd. Error -Saisic Prob. C D(LOG(PGNP(-1)),0,4) LOG(1+U_SA) R-squared 0.80 Mean dependen var 0.43 Adjused R-squared 0.80 S.D. dependen var 0.20 S.E. of regression 0.09 Sum squared resid 0.57 F-saisic Breusch -Godfrey (2) 1.28 Prob(F-saisic) 0.00 ARCH LM (2) 1.51 TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 26

27 TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF Q1 1989Q3 1991Q1 1992Q3 1994Q1 1995Q3 1997Q1 1998Q3 2000Q1 2001Q3 2003Q1 2004Q3 2006Q1 NAIRU U*+v/a NAIRU

28 Gerçekleşen İşsizlik ve NAIRU NAIRU İşsizlik Oranı TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 28

29 Trend TFV TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF Q1 1988Q3 1990Q1 1991Q3 1993Q1 1994Q3 1996Q1 1997Q3 1999Q1 2000Q3 2002Q1 2003Q3 2005Q1 2006Q3 TFV_Trend TFV

30 Üreim Fonksiyonu Yönemiyle Poansiyel Çıkı Bin YTL Poansiyel Çıkı Tarım Dışı GSMH Q1 1990Q3 1992Q1 1993Q3 1995Q1 1996Q3 1998Q1 1999Q3 2001Q1 2002Q3 2004Q1 2005Q3 TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 30

31 Üreim Fonksiyonu Yönemiyle Çıkı Açığı 10,0 % 5,0 1989Q1 1990Q1 1991Q1 1992Q1 1993Q1 1994Q1 1995Q1 1996Q1 1997Q1 1998Q1 1999Q1 2000Q1 2001Q1 2002Q1 2003Q1 2004Q1 2005Q1 2006Q1 0,0-5,0-10,0-15,0-20,0-25,0 TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 31

32 Enflasyon - Çıkı Açığı % % 160,0 10,0 140,0 5,0 120,0 0,0 100,0 80,0 60,0-5,0-10,0 40,0-15,0 20,0-20,0 0,0-25,0 1989Q1 1990Q3 1992Q1 1993Q3 1995Q1 1996Q3 1998Q1 1999Q3 2001Q1 2002Q3 2004Q1 2005Q3 Enflasyon Çıkı Açığı TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 32

33 Tahmin Yönemleri Korelasyon Marisi TREND HP BN CF SVAR PF TREND 1.00 HP BN CF SVAR PF TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 33

34 Poansiyel Büyüme Oranları ve Oynaklığı Büyüme Oranları Değişim Kasayısı Y_Tarım Dışı 4,6 1,52 TREND 3,9 0,00 HP 4,4 0,64 BN 4,7 1,39 CF 4,6 1,33 SVAR 4,5 1,12 PF 4,1 0,49 TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 34

35 Çıkı Açıkları Kapasie Kul. Oranı Korelasyonları KKO TREND 0,62 HP 0,60 BN 0,23 CF 0,45 SVAR 0,28 PF 0,68 TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 35

36 Çıkı Açıkları - Enflasyon İlişkisi Trend HP BN CF SVAR PF β 0 β 1 β 2 β 3 β 4 β 5 0,4 0,5 0,4 0,5 0,4 0,7 0,7 0,7 0,8 0,8 0,7 0,6-3,1-4,9-3,7-4,5-2,4-6, , , ,0 - -2,0 - -1,5-1,4-4,9-3,3 β i = 6 i = 3 β 6 β 3 = β4 = β5 = β6 = i 0 2,3 2,5 5,0 2,5-1,2 0,82 1,1 3,7 2,5 1,2 0,2 8,7 9,7 4,8 14,9 11,0 8,2 Theil İsaisiği 0,142 0,096 0,106 0,085 0,123 0,065 π = β 0 + β 1π 1 + β 2 + β 3 ygap 1 + β 4 ygap 2 + β 5 ygap 3 + β 6 ygap 4 u + e TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 36

37 Sonuç Değerlendirmeleri (Lieraür) Poansiyel çıkı veya poansiyel çıkı açığı, makro ekonomik poliika oluşumu ve ora vadeli büyüme poliikaları açısından hiç şüphesiz önemli bir değişkendir. Poansiyel çıkı hesaplama yönemleri ile ilgili lieraür henüz olgunlaşmış değildir, ancak sağlıklı ve hızlı gelişmekedir. Bu gelişmeye bağımsız Merkez Bankacılığı ve enflasyon hedeflemesi poliikalarının kakı sağladığını söylemek emek mümkündür. Poansiyel çıkı gözlemlenmeyen bir değişken olduğu için yönemlerde ekonomik sezgi/eori geri plana aılmaka, isaisiksel eknikler ön plana çıkmakadır. TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 37

38 Sonuç Değerlendirmeleri (Lieraür) Filre yönemlerinde ekonomik sezgi çok sınırlıdır; ancak sonuçlar kişisel yargı ve algılamalardan bağımsız, raha karşılaşırılabilir nielikedir. Ekonomi eorisi abanlı yaklaşımlarda; neo- klasik üreim fonksiyonu alındaki varsayım kümesi genişir ve arışmaya açıkır (eknoloji, ikame vb) SVAR bu çerçevede, gelişirilmesi sureiyle anlamlı bir ara çözümü işare emekedir. TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 38

39 Sonuç Değerlendirmeleri (Çalışma Sonuçları) Bu çalışmada çeşili gösergeler bağlamında ÜF yaklaşımı nispeen daha başarılı bir poansiyel çıkı gösergesi olarak espi edilmişir. Tüm gösergeler, çeşili ölçülerde, 2004 sonrasında poansiyel çıkı açığının varlığı ve/veya arma eğiliminde olduğunu gösermekedir. Bu espi, yaklaşımların birbirlerine yakınsaması bağlamında olumlu değerlendirilmelidir. Aynı dönemde, enflasyon gösergelerinde bir duraksamanın başlaması ve sürmesi ve gerçekleşen işsizliğin yapısal işsizliğin (NAIRU) alına inmesi, göserge ölçülerinin harekeini doğrular nielikedir. TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 39

40 Sonuç Değerlendirmeleri (Yapısal İşsizlik) Çalışma çerçevesinde yapısal işsizliğin özellikle 1998 den bu yana ancak 2000 yılından sonra ivmelenerek arığı gözlemlenmekedir. Ülke örnekleri uzun süren mali daralmaların ve yarım kalan makro uyum programlarının işgücü piyasasında kalıcı hasarlar bırakığını ve yapısal işsizliği arırdığını gösermekedir. Türkiye örneğinde de, amamlanmayan 3 makro uyum programı ve uzun süren mali daralma programlarının, yapısal işsizlik üzerinde ekili olduğu düşünülebilir. TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 40

41 Sonuç Değerlendirmeleri (Öneriler) Çalışma, özellikle yapısal işsizliğin arış nedenleri üzerine eğilen bir içerikle gelişirilmelidir. Bu çalışma, zımnen de olsa, yaraılan isihdamın giderek sadece işgücü arzına yeni giren kişiler arafından gerçekleşirildiği ve haa isihdam edilen kişilerin bir grubunun vasıf uyumsuzluğu, bölge uyumsuzluğu, isihdam maliyei ve hiseri işsizlik gibi yapısal işgücü piyasası problemlerine rağmen gönülsüzce isihdam edildiklerini işare emekedir. TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 41

42 TEŞEKKÜRLER TÜSİAD - KOÇ Üniversiesi EAF 42