GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ (GAP) EYLEM PLANI İLE SAĞLANAN GELİŞMELER

Transkript

1 GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ (GAP) EYLEM PLANI İLE SAĞLANAN GELİŞMELER 1. GİRİŞ Dr. Hayreddin ERŞAN DSİ Genel Müdürlüğü, Proje ve İnşaat Dairesi Başkanlığı, GAP Şube Müdürlüğü, ANKARA ÖZET Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Türkiye nin güneydoğusundaki 9 ilini kapsamaktadır. Bölge, ülke yüzölçümünün %9,7 sini, nüfusunun ise %10,5 unu oluşturmaktadır. Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), Fırat- Dicle havzasında planlanan 13 büyük sulama ve enerji projesini kapsamaktadır. Temel hedefi, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde ve dolayısıyla tüm ülkede ekonomik büyüme, sosyal gelişme ve istihdam artışı sağlayarak halkın gelir seviyesini ve hayat standardını yükseltmektir. Dünyanın sayılı projeleri arasında yer alan GAP, başlangıçta bölgenin sadece su ve toprak kaynaklarının geliştirilmesi projesi olarak planlanmışken 1989 yılında hazırlanan GAP Master Planı ile tarım, sanayi, ulaştırma, eğitim, sağlık, kırsal ve kentsel altyapı yatırımlarını da içine alan entegre bir bölgesel kalkınma projesine dönüşmüştür. Güneydoğu Anadolu Projesi tamamlandığında; ülke ekonomisine sulamadan 2,2 milyar ABD Doları, enerjiden 4,0 milyar ABD Doları ve içme suyu 410 milyon ABD Doları olmak üzere toplam 6,61 milyar ABD Doları yıllık fayda sağlayacaktır kişi bu proje kapsamında doğrudan, binlerce insan da dolaylı olarak iş sahibi olacaktır. GAP'ta 2008 yılına kadar enerji sektörü yatırımları %75 seviyesinde gerçekleşmesine rağmen sulama yatırımları yaklaşık %15 seviyesinde kalmıştır. Güneydoğu Anadolu Projesinin en önemli dönüm noktalarından birisi 2008 yılında uygulamaya konulan GAP Eylem Planıdır. GAP Eylem Planı, diğer sektörlerle birlikte sulama yatırımlarındaki geri kalmışlığı ortadan kaldırmak için hazırlanmış dönemini kapsayan bir yatırım programıdır. Eylem Planı ile yaklaşık hektar olan işletmedeki sulama alanının hektara yükseltilmesi hedeflenmiştir. Ancak hedeflere ulaşılmasındaki kararlılıktan dolayı eylem planı dönemi için yeniden düzenlenerek tarihinde kamuoyuna açıklanmıştır. Hazırlanan yeni eylem planında sulamaya açılması hedeflenen alan ilk eylem planı ile yaklaşık aynı olmuştur. Bu çalışmada; dünyanın en büyük kırsal kalkınma projelerinden biri olan Güneydoğu Anadolu Projesi için hazırlanan eylem planı ile 2008 yılından itibaren sulama yatırımlarında sağlanan gelişmeler anlatılmıştır. Anahtar Kelimeler: Güneydoğu Anadolu Projesi, Sulama Yatırımı, Eylem Planı. Yukarı Mezopotamya olarak adlandırılan ve insanlık tarihinde medeniyetin beşiği olarak bilinen Verimli Hilal in içerisindeki Güneydoğu Anadolu Bölgesi tarih boyunca Anadolu ve Mezopotamya toprakları arasında geçişi sağlayan bir köprü görevi görmüştür. Güneydoğu Anadolu Bölgesi nden geçen Dicle ve Fırat arasında kalan topraklar verimli olduğu için Verimli Hilal olarak adlandırılır. Yaklaşık 8000 yıldır bölgenin hayat tarzını ve kültürünü şekillendiren Dicle ve Fırat Nehirleri; Bölgedeki uygun iklim şartları ile bir araya gelince Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin verimli topraklarına hayat verir. Temel hedefi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi halkının gelir seviyesini ve hayat standardını yükselterek, diğer bölgeler arasındaki gelişmişlik farkını ortadan kaldırmak, kırsal alandaki verimliliği ve istihdam imkanlarını artırarak, sosyal istikrar, ekonomik büyüme gibi milli kalkınma hedeflerine katkıda bulunmak olan Güneydoğu Anadolu Projesi, çok sektörlü, entegre ve sürdürülebilir bir kalkınma anlayışı ile ele alınan bir bölgesel kalkınma projesidir. 1970'lerde Dicle ve Fırat Nehirleri üzerindeki sulama ve hidroelektrik enerji maksatlı projeler olarak planlanan GAP, 1980'lerde çok sektörlü, sosyo-ekonomik bir bölgesel kalkınma programına dönüştürülmüştür. 1

2 Sulama, enerji, tarım, kırsal ve kentsel altyapı, eğitim ve sağlık gibi sektörleri kapsayan Güneydoğu Anadolu Projesi kapsamında 22 Baraj, 19 hidroelektrik santrali ve yaklaşık 1,8 milyon hektar alanda sulama sistemleri inşaatı öngörülmüştür. Ancak geçen zaman içerisinde değişen ve gelişen şartlar doğrultusunda hazırlanan yeni planlama raporları ile gerek sulama alanı gerekse baraj sayısı sürekli olarak değişmiştir. Bununla birlikte tarihinde açıklanan GAP Eylem Planı ile ilk etapta 1,058 milyon hektarlık kısmın sulanmaya açılması hedeflenmiştir. GAP Eylem Planının uygulamaya konulduğu 2008 yılındaki proje yetersizliğinden dolayı belirlenen hedeflere ulaşılamamış olsa da geçen süre içerisinde proje eksiklikleri büyük oranda giderilmiştir. Eylem planındaki hedeflere ulaşılmasındaki kararlılıktan dolayı plan, yıllarını kapsayacak şekilde revize edilmiş ve yeni plan tarihinde kamuoyuna açıklanmıştır yılı sonunda söz konusu hedeflere ulaşılmasında proje ve finansman açısından herhangi bir sorun görülmemektedir. 2. GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ Türkiye nin en büyük kalkınma projesi olan Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), Fırat ve Dicle Nehirlerinin aşağı kısımları ile bunlar arasında uzanan ovaları kapsamakta ve km 2 'lik bir alana yayılmaktadır. Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak illerinin tamamı veya bir kısmı proje alanı içerisinde kalmaktadır (Şekil 1). Yüzölçümü itibariyle ülke topraklarının %9,7'lik kısmına, nüfusun yaklaşık %10,5'luk kısmına sahiptir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin yerüstü su kaynaklarını oluşturan iki önemli nehir Fırat ve Dicle Nehirleridir. Sınır aşan sular bu nehirlerden Fırat'ın sınırlarımız içindeki yıllık toplam su potansiyeli 32 milyar m 3, Dicle'nin ise 21 milyar m 3 olup; iki havzanın 53 milyar m 3 olan toplam su potansiyeli, Türkiye'nin 26 havzasındaki 186 milyar m 3 'lük toplam su potansiyelinin %30'una karşılık gelmektedir. Şekil 1. Güneydoğu Anadolu Bölgesi. Bu nehirlerin yaz ve kış akımlarının çok düzensiz olması, yıldan yıla büyük değişimler göstermesi dolaysıyla akımları düzenleyerek enerji üretmek, tarımda kullanmak ve içme-kullanma suyu sağlamak maksatlarına yönelik olarak GAP oluşturulmuştur. Önceleri Aşağı Fırat Planlaması olarak ortaya çıkan ve Aşağı Fırat Projesi olarak telaffuz edilen çalışmalar, daha sonra Dicle Havzasının da dâhil edilmesiyle, Fırat ve Dicle Havzalarında Su ve Toprak Kaynaklarını Geliştirme Projesi olarak isimlendirilmiş ve Güneydoğu Anadolu Projesi veya kısaca GAP adını almıştır. Günümüzde GAP, su ve toprak kaynaklarının geliştirilmesi ile birlikte bölgenin ekonomik ve sosyal hayatını büyük ölçüde etkileyen ve arkasından diğer sektörleri de gelişmeye yönlendirici karakterde bir kalkınma projesi olarak nitelendirilmektedir. GAP ta su ve toprak kaynaklarının geliştirilmesini kapsayan, tarım, enerji, hizmetler ve çevre sektörüne yönelik DSİ yatırımları 13 büyük projeden oluşmaktadır (Tablo 1). Dicle ve Fırat nehirleri ile kolları üzerinde 22 baraj ve 19 hidroelektrik santral yapılarak, 7500 MW kurulu güç ile yılda 27 milyar kwh enerji üretimi ve yaklaşık 1,8 milyon hektarlık brüt alanda sulama yapılması amaçlanmaktadır (Şekil 2). Bu 2

3 13 büyük projenin 7 si Fırat havzasında, 6 sı ise Dicle havzasında yer almaktadır. Yapılan etütlere göre Türkiye'de ekonomik olarak sulanabilir 8,5 milyon hektar tarım arazisinin yaklaşık %20'si GAP kapsamındadır. Türkiye nin hidroelektrik enerji potansiyeli MW kurulu güç ile GWh/yıl olarak belirlenmiştir. Bu potansiyelin kurulu güç olarak %21,2 si, yıllık enerji üretimi olarak %21,8 i GAP kapsamında yer almaktadır. DSİ tarafından gerçekleştirilmekte olan enerji, tarım ve içme-kullanma suyu temini çalışmalarıyla sağlanan kaynak gelişimi ve bunun beraberinde getireceği gelir artışı bölgenin kalkınmasında en önemli rolü üstlenmektedir. Tablo1. Güneydoğu Anadolu Projesi kapsamındaki alt projeler. Fırat-Dicle Havzası Projeleri Fırat Havzası Dicle Havzası 1. Karakaya Projesi 1. Dicle-Kralkızı Projesi 2. Aşağı Fırat Projesi 2. Batman Projesi 3. Sınır Fırat Projesi 3. Batman-Silvan Projesi 4. Suruç-Yaylak Projesi 4. Garzan Projesi 5. Adıyaman-Kahta Projesi 5. Ilısu Projesi 6. Adıyaman-Göksu-Araban Projesi 6. Cizre Projesi 7. Gaziantep Projesi Şekil 2. Güneydoğu Anadolu Projesi sulama alanları ÖNCESİ DURUM, GAP EYLEM PLANI VE HEDEFLER 2008 yılına kadar GAP kapsamında depolama tesisi tamamlanan (Atatürk, Kralkızı, Dicle, Batman, Birecik Barajı vs) sulama projelerinin ana kanalları ile Şanlıurfa-Harran Ovaları başta olmak üzere az sayıdaki sulama şebekesi inşaatında çalışmalar yürütülmekteydi. Eylem planına kadar inşaatı ihale edilen sulama şebekesi hektar olup bu alanın hektarı işletmeye açılmış, toplam 10 adet iş kapsamında hektarda çalışmalar devam etmekteydi. İşletmeye açılan alanın %55 ine karşılık gelen yaklaşık hektarı ise sadece Şanlıurfa-Harran ovalarında yer almaktadır. Bunun yanında yaklaşık hektara hizmet edecek 221 kilometre uzunluğundaki Mardin Ceylanpınar Ana Kanalının 86,372 kilometresi, hektara hizmet edecek 242 kilometre uzunluğundaki Kralkızı-Dicle Cazibe Sulaması Ana Kanalının 40 kilometresinin inşaatı devam etmekteydi. Buradan da anlaşılacağı üzere inşaat çalışmaları bölgenin geneline yayılamamış, belirli kesimlerde yürütülmekteydi. GAP Eylem Planı ile inşaatı devam eden 10 adet iş kapsamındaki hektar ve 6 proje kapsamındaki 16 ayrı sulama şebekesi (Tablo 2) ile ilave hektar sulama alanı olmak üzere hektar alanın sulama şebekesinin tamamlanması ve toplam hektar alanın sulamaya açılması hedeflenmiştir. 3

4 Tablo 2. GAP Eylem Planı kapsamında işletmeye açılması hedeflenen ilave sulamaların proje bazında dağılımı. No İşin Adı GAP Eylem Planı Hedefi (ha) 1 Dicle-Kralkızı Projesi Aşağı Fırat Projesi Suruç-Yaylak Projesi Batman-Silvan Projesi Adıyaman-Kâhta Projesi Adıyaman-Göksu-Araban Projesi TOPLAM yılında ülkemizde ekonomik olarak sulanabilecek 8,5 milyon hektar tarım alanının %35'ine karşı gelen yaklaşık 2,9 milyon hektarı sulamaya açılmışken bu oran GAP ta %15 olmuştur. Bir başka deyişle GAP'ta enerji projelerinde Türkiye ortalamasının iki mislinden fazla gerçekleşme sağlanmasına karşın sulama projelerinde gerçekleşme Türkiye ortalamasının yarısından daha az olmuştur. Gap Eylem Planı bu geri kalmışlığı gidermek için hazırlanarak uygulamaya konulmuştur. Yukarıda verilen hedefler doğrultusunda Güneydoğu Anadolu Projesinin en önemli dönüm noktalarından biri GAP Eylem Planı olmaktadır yıllarını kapsayan GAP Eylem Planı ile GAP ta hektar alanın sulamaya açılması hedeflenmiş, GAP kapsamındaki projelerin ödeneği önemli ölçüde artırılarak sulama yatırımları hızlandırılmıştır. Hazırlık çalışmaları 2007 yılında başlayan ve tarihinde kamuoyuna açıklanan GAP Eylem Planı Planı kapsamında; Ekonomik Kalkınmanın Gerçekleştirilmesi Sosyal Gelişmenin Sağlanması Altyapının Geliştirilmesi Kurumsal Kapasitenin Geliştirilmesi hedeflenmiştir. Söz konusu projelerin hayata geçirilmesi için gerekli finansman da eylem planında detaylı bir şekilde verilmiştir. Aşağıdaki Tablo dan da görüldüğü gibi eylem planı olmaksızın mevcut proje stoğuna göre planlanan ödenek ihtiyacı TL iken eylem planı ile GAP ta yılları arasında TL lik sulama yatırımı hedeflenmiştir (Tablo 3). GAP Eylem Planında 2008 fiyatlarına göre beş yıllık süreçte tüm sektörlere 26,7 milyar TL yatırım öngörülmüştür. Bu yatırımın önemli bir bölümü olan 11,3 milyar TL ise sulama ve sulama altyapısına ayrılmıştır. Plan kapsamında döneminde toplam 18,2 milyar TL ödenek sağlanmış, harcama ise 14,7 milyar TL olmuştur. Tablo 3. GAP Eylem Planı sulama yatırımları finansman tablosu (2008 yılı fiyatlarıyla). Eylem Planı Öncesi Eylem Planı Sonucunda Merkezi Bütçe Dışı Toplam Finansman Eksen/ Eylem Öngörülen Kaynak Ek Finansman İhtiyacı Finansman İhtiyacı (Bin TL) (Bin TL) (Bin TL) Kaynakları (Bin TL) Merkezi Bütçeden Öngörülen Ek Kaynak (Bin TL) Sulama arasında yürütülen eylem planı ile GAP kapsamındaki önemli projelerin ana kanal inşaatlarına başlanmış, bu kanalların önemli bir kısmı ise tamamlanmıştır. Ancak gerek sulama şebekelerine ait projelerin tamamlanamaması gerekse Silvan Projesinde olduğu gibi depolama tesislerinin henüz hazır olmaması sebebiyle işletmeye açılması hedeflenen sulama alanına ulaşılamamıştır. Ancak hedeflere ulaşılmasındaki kararlılıktan dolayı eylem planı dönemi için yeniden düzenlenerek tarihinde kamuoyuna açıklanmıştır. Hazırlanan yeni eylem planında sulamaya açılması hedeflenen alan ilk eylem planı ile yaklaşık aynı olmuştur dönemi için hazırlanan GAP Eylem Planı ile toplam hektar alanın sulamaya açılması öngörülmüştür. Ancak bu alanın hektarı Güneydoğu Anadolu Bölgesinde, hektarı Güneydoğu Anadolu Projesi kapsamında yer almaktadır. Eylem planı kapsamında işletmeye açılması hedeflenen sulama alanlarının illere göre dağılımı Tablo 4 te, projelere göre dağılımı ise Tablo 5 te verilmiştir. GAP Eylem Planı dâhilinde bulunan sulama alanları ise aşamalarına göre Şekil 3 te verilmiştir. 4

5 Tablo 4. İşletmeye açılması hedeflenen sulama alanlarının illere göre dağılımı. İlin Adı Alan (ha) Şanlıurfa Diyarbakır Mardin Adıyaman Gaziantep Kilis Batman 836 Eylem Planı ise Sulamaya İşletmeye Açılacak İlave Alan Yılı Öncesi İşletmeye Açılan Alan Yılı Sonuna Kadar İşletmeye Açılacak Alan Tablo Dönemi GAP Eylem Planı kapsamındaki sulamaların proje bazında dağılımı. Proje Adı Sulama Alanı (ha) Aşağı Fırat Projesi Suruç-Yaylak Projesi Adıyaman-Kahta Projesi Gaziantep Projesi Dicle-Kralkızı Projesi Batman Projesi Batman-Silvan Projesi Münferit Projeler Toplam Şekil 3. Aşamalarına göre GAP Eylem Planı sonunda sulamaya açılacak alanlar. 3. GAP EYLEM PLANI İLE SAĞLANAN GELİŞMELER Eylem planı öncesi ödenek yetersizliğinden dolayı inşaat çalışmalarında yaşanan gecikmelerle birlikte birçok projenin planlama ve projesi de bulunmamaktaydı. Bu sebeple GAP Eylem Planı kapsamında belirlenen hedeflerin gerçekleştirilmesi maksadıyla öncelikle projesi hazır olan az sayıda ana kanalın inşaat ihalesi gerçekleştirilmiş, projesi olmayan ana kanal ve şebekelerde ise proje yapımına başlanmıştır yılından itibaren sağlanan ödeneklerle planlama, proje ve inşaat faaliyetlerinde ciddi bir artış meydana gelmiştir. GAP Eylem Planında yer alan projelerin sulama üniteleriyle birlikte depolama tesislerine ait proje yapımları ihale edilmiş ve projeleri tamamlanan depolamalar peyderpey ihale edilmiştir. Eylem Planı kapsamında; Aşağı Fırat Projesi kapsamında Yukarı Harran Ana Kanalının devamı olan yaklaşık hektara hizmet edecek 135 km uzunluğundaki Aşağı Mardin Ana Kanalı 3 kısım, Suruç- Yaylak Projesi kapsamında yaklaşık hektara hizmet edecek 48 km uzunluğundaki ana iletim kanalları 2 kısım, Dicle-Kralkızı Projesi kapsamında yaklaşık hektara hizmet edecek 202 km uzunluğundaki cazibe ana kanalı 3 kısım halinde olmak üzere 8 büyük ana kanal inşaatı 2008 yılında hızla ihale edilmiştir. 5

6 Eylem planı kapsamındaki ilk somut çalışmalar yukarıda bahsedilen 8 ana kanal inşaatı ihalesinin yapılmasıdır. Daha sonraki yıllarda söz konusu projeler kapsamındaki diğer ana kanal ve sulama şebekelerinin inşaatı, projeleri tamamlandıkça ihale edilmiştir. Eylem planının önemli projelerinden birisi, eylem planı ile sulamaya açılması hedeflenen hektar alanın yaklaşık hektarını kapsamında bulunduran Silvan Projesidir. Eylem planı açıklandığında projenin sadece planlaması mevcut olup herhangi bir proje çalışması bulunmamaktadır. Kapsamında 8 adet depolama ve hektar sulama şebekesi bulunan Silvan Projesinde eylem planı ile birlikte gerek depolama gerekse sulama tesislerine ait proje çalışmalarına 2009 yılında başlanmıştır. Proje kapsamında inşaatına ilk başlanan ünite hektar sulama sahası bulunan Pamukçay Barajıdır. Daha sonra projenin ana su kaynağı Silvan Barajı ile projeleri tamamlanan sulama ünitelerinden başlangıç debisi Q=212.2 m 3 /s, çapı Ø=2x7 metre olan Silvan Barajı İletim Kanalı 1. Kısım (Babakaya Tüneli+İletim Kanalı) ve Silvan Barajı İletim Kanalı 2. Kısım (Silvan Tüneli) işlerinde inşaat çalışmalarına başlanmıştır. Bugün itibariyle GAP ta toplam hektar sulama alanı işletmeye açılmış bulunmaktadır hektar sahada ise şebeke inşaatı çalışması halen devam etmektedir. İşletmeye açılan sulama alanında hedefe ulaşılamamış gibi görünmesine rağmen yukarıda bahsedildiği gibi GAP ın %37 sine karşılık gelen yaklaşık hektara hizmet edecek Türkiye nin en büyük kapasiteli ana kanalları büyük oranda tamamlanmış, bir kısmı ise tamamlanma aşamasına gelmiştir. Bu sebeple inşaatı devam eden ve yeni ihale edilecek sulama şebekelerinin işletmeye açılmasıyla birlikte işletmedeki sulama alanlarında kısa sürede hızlı bir artış meydana gelecektir. GAP Eylem Planı kapsamında 2008 yılından itibaren yürütülen çalışmalarla; hektar sulama proje yapımı, 15 adet depolama tesisi proje yapımı, hektar şebeke inşaatı, Yaklaşık m ana kanal inşaatı, 2 adet depolama tesisi inşaatı tamamlanmıştır. GAP Eylem Planının uygulamaya konulmasından sonra yapılan çalışmalar proje bazında Tablo 6 da verilmiştir. Tablo 6. GAP Eylem Planı kapsamında gerçekleştirilen faaliyetler. Proje Adı 1. Karakaya Projesi - 2. Aşağı Fırat Projesi 3. Sınır Fırat Projesi - Eylem Planı Kapsamında Gerçekleştirilen Faaliyetler Yukarı Harran Ovası Sulaması İnşaatı, Yukarı Harran Ana Kanalı İnşaatı, Harran Ovası Sulaması 6. Kısım İnşaatı, Aşağı Mardin Ana Kanalı 1. Kısım İnşaatı, Aşağı Mardin Ana Kanalı 2. Kısım İnşaatı, Aşağı Mardin Ana Kanalı 3. Kısım İnşaatı, Ceylanpınar YAS Sulaması ( ha) tamamlanmıştır. Mardin Ceylanpınar Ovaları Cazibe Sulaması 1. Kısım Şebeke, Mardin Ceylanpınar Ovaları Cazibe Sulaması 2. Kısım Şebeke, Mardin Ceylanpınar Ovaları Cazibe Sulaması 3. Kısım Şebeke, Bozova Pompaj Sulaması Günışık Ana Kanal İnşaatı, Bozova Pompaj Sulaması 2. Kısım Ana Kanal İnşaatı Bozova Pompaj Sulaması 2. Kısım 1. Ünite Şebeke, Bozova Pompaj Sulaması 3. Kısım Şebeke, Viranşehir Pompaj Sulaması 2. Kademe İnşaatı Mardin Depolaması inşaatına başlanmış, çalışmalar halen devam etmektedir. 6

7 4. Suruç-Yaylak Projesi 5. Adıyaman-Kâhta Projesi Suruç Ovası Pompaj Sulaması Ana İletim Kanalı 1. Kısım, Suruç Ovası Pompaj Sulaması Ana İletim Kanalı 2. Kısım, Suruç Ovası Pompaj Sulaması Ana İletim Kanalı 3. Kısım, Suruç Ovası Pompaj Sulaması Sağ Sahil Ana Kanalı, Suruç Ovası Pompaj Sulaması Sol Sahil Ana Kanalı, Suruç Ovası TP1 Pompaj Sulaması, Taşbasan Depolaması İnşaatına başlanarak tamamlanmıştır. Suruç Taşbasan Sağ Sahil Sulaması, Suruç Taşbasan Sol Sahil 1. Kısım Sulaması, Suruç Taşbasan Sol Sahil 2. Kısım Sulaması inşaatına başlanmış, çalışmalar halen devam etmektedir. Çamgazi Ovası Sulaması İnşaatı, Samsat Pompaj Sulaması 1. Kısım İnşaatı tamamlanmıştır. Koçali Barajı inşaatına başlanmıştır. 6.Adıyaman-Göksu-Araban Projesi Çetintepe Barajı İnşaatına başlanmıştır. 7. Gaziantep Projesi 8. Dicle-Kralkızı Projesi 9. Batman Projesi 10. Batman-Silvan Projesi Belkıs-Nizip Pompaj Sulaması İnşaatı, Kayacık Ovası Sulaması İnşaatı tamamlanmıştır. Doğanpınar Barajı İnşaatı, Gaziantep P2 Pompaj Sulaması 1. Kısım inşaatına başlanmıştır. Kralkızı-Dicle Cazibe Sulaması 1. Kısım İnşaatı, Kralkızı-Dicle Cazibe Sulaması 2. Kısım Anakanalı, Kralkızı-Dicle Cazibe Sulaması 3. Kısım Anakanalı, Kralkızı-Dicle Cazibe Sulaması 4. Kısım Anakanalı İnşaatı tamamlanmıştır. Kralkızı-Dicle Cazibe Sulaması 3. Kısım Ana Kanal İkmali, Kralkızı-Dicle Cazibe Sulaması 4. Kısım Ana Kanal İkmali, Kralkızı-Dicle Cazibe Sulaması 2. Kısım Şebeke Kralkızı-Dicle Cazibe Sulaması 3. Kısım Şebeke Kralkızı-Dicle Cazibe Sulaması 4. Kısım Şebeke inşaatına başlanmış, çalışmalar halen devam etmektedir. Batman Sol Sahil Sulaması, Batman Sağ Sahil Sulaması İnşaatı tamamlanmıştır. Pamukçay Barajı İnşaatına başlanarak tamamlanmıştır. Silvan Barajı İnşaatı, Ambar Barajı İnşaatı, Başlar Barajı İnşaatı, Kuruçay Barajı İnşaatı, Silvan Barajı İletim Kanalı 1. Kısım (Babakaya Tüneli+İletim Kanalı), Silvan Barajı İletim Kanalı 2.Kısım (Silvan Tüneli), Pamukçay Barajı Sulaması İnşaatı, Ambar Barajı Sulaması İnşaatına başlanmış, çalışmalar devam etmektedir. 11. Garzan Projesi Garzan Barajı (özel sektör) tamamlanmıştır. 12. Ilısu Projesi Baraj ve HES inşaatı devam etmektedir. 13. Cizre Projesi - Ayrıca GAP bölgesinde münferit olarak geliştirilen projelerden; Ardıl Barajı İnşaatı, Ardıl Barajı Sulaması İnşaatı, Ergani Barajı İnşaatı, Çermik-Kale Barajı İnşaatına başlanmış çalışmalar halen devam etmektedir. Enerji ve sulama ile birlikte GAP Bölgesinde yer alan 8 ilin içme suyu tesisi tamamlanmıştır. Bu tesislerle bugüne kadar 518 milyon m³/yıl içmesuyu temin edilerek bu illerin uzun vadeli ihtiyaçları karşılanmıştır. İçmesuyu temin edilen iller; Diyarbakır, Adıyaman, Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis, Mardin ve ilçeleri, Şırnak ve İdil ilçesi ile Siirt ve ilçeleridir. Ayrıca Batman içmesuyu, planlama ve proje yapımı işi tamamlanmıştır. Ancak Belediyenin bugüne kadar bir talebi olmadığından iş inşaat programından çıkartılmıştır. Bugün itibariyle GAP kapsamında; 9 ilin 8 adedinin içme suyu temin projesi tamamlanmış, hektar saha sulamaya açılmış, 7

8 hektar alanda şebeke inşaatı, Yaklaşık metre ana kanal inşaatı ve 12 adet baraj ve depolama tesisi ile 1 adet HES inşaatı devam etmektedir. Yukarıda verilen tablodan da görüldüğü gibi mevcut ödeneklerle uzun yıllar başlaması muhtemel olmayan projelerin proje ve inşaat faaliyetlerinde önemli artışlar meydana gelmiştir. Örneğin 2008 yılına kadar herhangi bir inşaat faaliyeti bulunmayan Suruç Ovası Pompaj Sulamasında eylem planı ile tamamlanması hedeflenen pompa istasyonu, ana kanallar ve şebeke inşaatlarında çalışmalar büyük oranda tamamlanmıştır yılı sonunda eylem planı ile hedeflenen bütün çalışmalar tamamlanacaktır. Benzer gelişmeler önümüzdeki yıllarda Mardin Ceylanpınar Ovaları Sulamaları, Dicle-Kralkızı Sulamaları, Silvan Sulamaları gibi büyük projelerde de görülecek, işletmeye açılan sulama alanları önemli ölçüde artacaktır. 4. SONUÇ Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), bölgenin sosyo ekonomik kalkınmasını hedefleyen insan odaklı bölgesel kalkınma projesidir. Sürdürülebilir kalkınma prensibinin uygulandığı bir proje olarak GAP, Fırat- Dicle Havzalarındaki hidroelektrik enerji ve sulama projeleri önderliğinde kırsal ve kentsel kalkınma, ulaşım, sanayi, eğitim, sağlık, bayındırlık, turizm ve diğer sektörlerdeki yatırımları kapsamaktadır. Projenin esas hedefi insanların hayat seviyesini arttırarak bölgelerarası gelişmişlik düzeyi farkının kapatılması, GAP Master Planında belirtildiği üzere kişi başı gelirin %209, Gayri Safi Bölgesel Hasılanın % 445 artırılmasıdır. Halen büyük bir kısmında sulu ziraat yapılan Şanlıurfa-Harran Ovalarında net gelirin sulamadan sonra 5 kat arttığı, gayri safi milli zirai gelirin ise yaklaşık 6 kat arttığı gözlenmektedir. GAP kapsamında yer alan projelerin inşaatının tamamlanarak işletmeye alınması durumunda Şanlıurfa Harran Ovası nın sulamaya açılmasıyla Şanlıurfa da elde edilen refah seviyesi Diyarbakır, Adıyaman ve Mardin ve diğer illerde de yaşanacaktır. Ayrıca, sulanan alanlardaki artışlara bağlı olarak buğday üretiminde %90, arpa üretiminde %43, pamuk üretiminde %600, domates üretiminde %700, mercimek üretiminde %250, sebze üretiminde %167 oranlarında artış olacağı öngörülmektedir. Sulama öncesinde bölgede üretilmeyen soya, yerfıstığı, mısır, ayçiçeği ve fasulye gibi sulamanın getirdiği ürünler, yağlı tohumlar ve yem bitkileri ikinci ve hatta üçüncü ürün olarak üretilmeye başlanacak ve böylece de tarıma dayalı sanayinin hızla gelişmesi sağlanacaktır. Böylece GAP kapsamında sulamadan beklenen sosyal ve ekonomik etkiler kendini bölge bazında hızla gösterecektir. GAP Eylem Planı tamamlandığında yılda; Sulama faydası 2,2 milyar $, Enerji faydası 4 milyar $, İçmesuyu faydası 410 milyon $ olmak üzere Milli Ekonomiye yıllık katkısı toplam 6,6 milyar $ olacaktır. Ayrıca kişiye istihdam imkânı sağlanacaktır yılında uygulamaya konulan GAP Eylem Planı ile sağlanan ödenekler, depolama ve sulamalara ait projelerin büyük oranda hazır olması söz konusu hedeflere ulaşılmasında önemli bir etki sağlayacaktır. KAYNAKLAR [1] Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), Devlet Su İşleri, DSİ Matbaası, Ankara, 2012 [2] 8