Medikal Araştırma Tasarımları. Doç. Dr. Oktay ÖZDEMİR Yorum Danışmanlık Ltd

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Medikal Araştırma Tasarımları. Doç. Dr. Oktay ÖZDEMİR Yorum Danışmanlık Ltd"

Ilker Şaşmaz
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Medikal Araştırma Tasarımları Doç. Dr. Oktay ÖZDEMİR Yorum Danışmanlık Ltd 1

2 Tıpta Araştırma Düzenleri Gözlemsel Çalışmalar Tanımlayıcı çalışmalar Retrospektif (Vaka-kontrol) araştırmalar Kesitsel araştırmalar Prospektif kohort araştırmalar Deneysel Çalışmalar = Klinik Çalışmalar Bağımsız kontrollü araştırmalar Kendi kendine kontrollü (self-control) Çapraz çalışmalar Dış kontrollu araştırmalar Metodoloji Çalışmaları 2

Deneysel Çalışmalar = Klinik Çalışmalar Bağımsız kontrollü araştırmalar Kendi kendine

3 Gözlemsel Araştırmalar İncelenen faktörler kontrol dışındadır İncelenen faktörler dışındaki faktörler sabit tutulamaz Neden-sonuç ilişkisi kesin olarak saptanamayabilir Kesin neden den çok ilişki (association) saptanabilir Olaylar kendi ortamlarında incelendiği için gerçeğe uygun sonuçlar elde edilebilir Gözlemleri tekrarlamak olanaksızdır 3

saptanamayabilir Kesin neden den çok ilişki (association) saptanabilir Olaylar kendi

4 Deneysel Araştırmalar İncelenen faktörler kontrol altındadır İncelenen faktörler dışındaki faktörler sabit tutulabilir Neden-sonuç ilişkisi kesin olarak saptanabilir Olaylar kendi ortamları yerine planlanmış araştırma koşullarında incelendiği için sonuçların genelleştirilmesinde dikkatli olmak gerekir Deneyi her zaman tekrarlamak olanaklıdır 4

Olaylar kendi ortamları yerine planlanmış araştırma koşullarında incelendiği için

5 Risk etkeni var Retrospektif Çalışma Düzeni Hasta Risk etkeni yok Risk etkeni var Kontrol Risk etkeni yok 0 5

6 Sigara var Retrospektif Çalışma Düzeni Sigara yok Mesane kanseri Sigara var Sigara yok Kontrol grubu 0 6

7 Retrospektif Araştırmalar: Avantajları Nadir veya latent periyodu uzun olan hastalıklar için en uygun yöntemdir Uygulaması kolaydır Ucuzdur Kısa sürede tamamlanır Az sayıda personel gerekir Araştırmayı terk (drop-out) sorunu yoktur 7

Uygulaması kolaydır Ucuzdur Kısa sürede tamamlanır Az

8 Retrospektif Araştırmalar Sakıncaları Araştırmaya alınan vaka ve kontrol grupları toplumu temsil etmiyorsa, sonuçlar genellenemez Neden-sonuç ilişkisinin sırası her zaman kesin belli olmayabilir Taraf tutma (bias) olasılığı yüksektir 8

sonuçlar genellenemez Neden-sonuç ilişkisinin sırası her

9 Retrospektif Araştırmalar Yanlılık (bias) kaynakları Kayıt kaynakları arasındaki farklılıklar False labelling Tanı kriterleri arasındaki farklılıklar Selective recall Seçici hatırlama Selective survival Seçilmiş vakaların hayatta kalması Berkson yanılgısı Hastaneye başvuru olasılıklarının farklılığı 9

farklılıklar Selective recall Seçici hatırlama Selective survival Seçilmiş

10 Kesitsel Çalışma Düzeni Çalışma Grubu Hasta Kontrol 0 10

11 Kesitsel Çalışma Düzeni Türkiye yi temsil eden bir örneklem Meme kanseri olanlar Meme kanseri olmayanlar 0 11

12 Kesitsel Araştırmalar Avantajları Birden fazla sağlık sorunu aynı anda incelenebilir Düzenli kayıt sistemleri olmayan toplumlarda uygulanabilir Ucuzdur Sonuçlar genellenebilir Kısa sürede tamamlanır 12

kayıt sistemleri olmayan toplumlarda uygulanabilir

13 Kesitsel Araştırmalar Sakıncaları Neden-sonuç ilişkisinin sırası her zaman kesin belli olmayabilir Fatalitesi yüksek hastalıklarda sonuçlar güvenilir değildir Seçici hatırlama (selective recall) 13

14 Prospektif Kohort Çalışma Düzeni Çalışma Grubu Risk etkeni var Hasta Sağlıklı Hasta Risk etkeni yok Sağlıklı 0 14

15 Prospektif Kohort Çalışma Düzeni OKS kullananlar Meme Ca oldu Sağlıklı kadınlar Meme Ca olmadı Meme Ca oldu OKS kullanmayanlar Meme Ca olmadı 0 15

16 Prospektif Kohort Araştırmalar Avantajları Neden-sonuç ilişkisinin belirlenmesi için en uygun yöntemdir Hastalık olasılıkları (relatif risk) hesaplanabilir Seçici hatırlama (selective recall) ve seçici mortalite (selective survival) sorunu yoktur Sık veya latent periyodu kısa olan hastalıklar için en uygun yöntemdir 16

Seçici hatırlama (selective recall) ve seçici mortalite (selective survival)

17 Prospektif Kohort Araştırmalar Sakıncaları Personel ve diğer masraflar açısından çok pahalıdır Araştırmayı terk (drop-out) sorunu vardır İzlem süresi uzadıkça araştırmaya ilgi azalır İzlem süresi uzadıkça araya giren başka faktörler nedeniyle neden-sonuç ilişkisi etkilenir Nadir veya latent periyodu uzun olan hastalıklar için uygun değildir 17

ilgi azalır İzlem süresi uzadıkça araya giren başka faktörler nedeniyle neden-sonuç

18 Çalışma Grubu Retrospektif Kohort Çalışma Düzeni Risk etkeni var Hasta Sağlıklı Hasta Risk etkeni yok Sağlıklı 0 18

19 Retrospektif Kohort Çalışma Düzeni OKS kullananlar Meme Ca oldu Sağlıklı kadınlar Meme Ca olmadı Meme Ca oldu OKS kullanmayanlar Meme Ca olmadı 0 19

20 Çalışma Grubu Bağımsız Kontrollü Klinik Çalışma Düzeni Deney grubu Yanıt var Yanıt yok Yanıt var Kontrol grubu Yanıt yok 0 20

21 Bağımsız Kontrollü Klinik Çalışma Düzeni OKS kullananlar Meme Ca oldu Sağlıklı kadınlar Meme Ca olmadı Meme Ca oldu OKS kullanmayanlar Meme Ca olmadı 0 21

22 Dış Kontrollü Klinik Çalışma Düzeni Çalışma grubu Yanıt var Yanıt yok Başka bir çalışmanın Kontrol grubu Yanıt var Yanıt yok 0 22

23 Çapraz Çalışma Düzeni Çalışma Grubu Deney grubu Kontrol grubu Yanıt var Yanıt yok Yanıt var Yanıt yok 0 Arınma Dönemi 23

24 Klinik Araştırmalarda Sorunlar Araştırma gruplarının karşılaştırılabilirliği Nadir hastalıklarda araştırma uzun sürebilir Uygulanan tedaviye yanıtın ortaya çıkması gecikebilir Uygulamaların standardizasyonu Araştırmayı terk (drop-out) sorunu Hawthorne etkisi (deneklerin araştırmaya katıldıklarının farkında olmaları) Etik sorunlar 24

25 Klinik Araştırmalarda Çözümler Araştırma gruplarının karşılaştırılabilirliği Randomizasyon Önce-sonra (pre-post) tipi çalışmalar Çapraz (cross-over) çalışmalar Tabakalı istatistik analiz Nadir hastalıklar Çokmerkezli çalışma 25

26 Klinik Araştırmalarda Çözümler Uygulamaların standardizasyonu Kör çalışma (blinding) Araştırmanın bağımsız bir kurum tarafından denetimi Araştırmayı terk (drop-out) İzlem süresinin kısa tutulması Hawthorne etkisi Çözüm yok 26

27 Etik sorunlar Klinik Araştırmalarda Çözümler Deneklerin bilgilendirilmesi Deneklerden onay alınması Etik kurullarından onay alınması 27

Benzer belgeler

Taraf tutma (Bias) önlenmiş

Hamdi Akan Ankara Tıp Fakültesi Hematoloji Bilim Dalı hamdiakan@gmail.com 23 Ocak 2015 Toplumu iyi temsil ediyor = Hasta sayısı Doğru tasarım ve metodoloji Taraf tutma (Bias) önlenmiş Sağlam istatistik