380 kv İSPİR-ARKUN ENERJİ İLETİM HATTI

Transkript

1 TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 380 kv İSPİR-ARKUN ENERJİ İLETİM HATTI Artvin ili; Yusufeli İlçesi, Erzurum ili; İspir İlçesi ÇED Raporu Nihai ÇED Raporu ANKARA 2013

2 Başlık Sayfası Proje Sahibinin Adı Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Genel Müdürlüğü Adresi Nasuh Akar Mah. Türkocağı Cad. No: Çankaya / ANKARA Telefon Numaraları 0 (312) Faks Numaraları 0 (312) Projenin Adı Projesi Projenin Bedeli Proje İçin Seçilen Yerin (Hat Güzergahının ve Alternatif Güzergahların) Açık Adresi (Adı, Mevkisi, Birden Fazla İl veya İlçede Yer Alıyorsa Bunları Tanımlayan Yörenin Adı) Proje İçin Seçilen Yerin Koordinatları, Zone (1) Projenin ÇED Yönetmeliği ndeki Kapsamındaki Yeri (Sektörü, Alt Sektörü) Raporu Hazırlayan Kuruluşun Adı 11,500, Artvin ili; Yusufeli İlçesi, Erzurum ili; İspir İlçesi Koordinatlar Nokta UTM ED 50 (6 Derecelik) Coğrafi (WGS 84) Sağa (Y) Yukarı (X) Enlem Boylam ND S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S Datum: ED-50 Tür: UTM D.O.M.: 39 Zone: 37 Ölçek Fak: 6 Ek I-Madde kv (kilovolt) ve Üzeri Gerilimde 15 km den Uzun Enerji İletim Tesisleri (İletim Hattı, Trafo Merkezi, Şalt Sahaları) ELTEM-TEK Elektrik Tesisleri Mühendislik Hizmetleri, Telekomünikasyon, Maden, Danışmanlık, İnşaat ve Tic. A.Ş. Ziyabey Caddesi, Sokak, No: Balgat ANKARA Adresi Telefon Numaraları Faks Numaraları Raporu Hazırlayan Kuruluşun Yeterlik 17 Belgesi No su, Tarihi ÇED Raporunun Sunum Tarihi ii

3 Yeterlik Belgesi Tebliği Kapsamında Çalıştırılması Taahhüt Edilen Personel Tablosu Projenin Adı Proje Sahibi Projenin Mevkii Projesi Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Genel Müdürlüğü Artvin ili; Yusufeli İlçesi, Erzurum ili; İspir İlçesi Yeterlik Belge No 17 Tebliğin İlgili Maddesi Kapsamında Çalıştırılacak Personel Adı Soyadı Mesleği Sorumlu Olduğu Bölüm, Sayfa, Bölüm, Ekler vb. İmzası Çevre Mühendisi (Madde 5/1-a) Mühendislik veya Mimarlık Fakülteleri veya Fakülte veya Akademi veya Dört Yıllık Yüksek Okul veya Fen veya Edebiyat Fakülteleri Mezunu Personel (Madde 5/1-b) Tuncay VESEK Çevre Mühendisi Gökhan KILIÇ Çevre Mühendisi D. Gülsüm ŞAHİN Harita Mühendisi Meryem GÜNEŞ Biyolog Raporun Çevre Mühendisliği İle İlgili Kısımları Raporun Çevre Mühendisliği İle İlgili Kısımları Raporun Harita Mühendisliği İle İlgili Kısımları Raporun Flora-Fauna İle İlgili Kısımları Kapsam Belirleme ve İnceleme Değerlendirme Komisyonunca veya PTD İnceleme Değerlendirme Sürecinde Belirlenmiş Meslek Grubundaki Personel Kazım YAZGAN Kazim GÖLDAŞ Elektrik Mühendisi Orman Mühendisi Raporun Elektrik Mühendisliği İle İlgili Kısımları Raporun Orman Mühendisliği ile İlgili Kısımları Rapor Koordinatörü (Madde 5/1-c) Veysel SELİMOĞLU Çevre Yüksek Mühendisi Tüm Rapor Çağrı ÇAMURTAŞ Çevre Mühendisi Tüm Rapor (Madde 5/1-ç) Kapsamındaki Personel Emre KILCI Duygu ÖCAL Hasret ŞAHİN S.Kaan TUNCA Gürhan ZORBA Harita Mühendisi Maden Mühendisi Çevre Mühendisi Harita Mühendisi Ziraat Mühendisi Raporun Harita Mühendisliği İle İlgili Kısımları Raporun Maden Mühendisliği İle İlgili Kısımları Raporun Çevre Mühendisliği İle İlgili Kısımları Raporun Harita Mühendisliği İle İlgili Kısımları Raporun Ziraat Mühendisliği İle İlgili Kısımları iii

4 İçindekiler Başlık Sayfası... ii İçindekiler...iv Tablolar Dizini...xii Şekiller Dizini... xiv Ekler Dizini...xv Tanımlar ve Kısaltmalar... xvi Bölüm I Projenin Tanımı ve Amacı (Proje konusu faaliyetin tanımı, ömrü, hizmet amaçları, pazar veya hizmet alanları ve bu alan içerisinde ekonomik ve sosyal yönden ülke, bölge ve/veya il ölçeğinde önem ve gereklilikleri)...57 I.1. Proje Konusu Faaliyetin Tanımı ve Hizmet Amaçları...57 I.2. Proje Konusu Faaliyetin Ömrü...57 I.3. Faaliyetin Pazar veya Hizmet Alanları ve Bu Alan İçerisinde Ekonomik ve Sosyal Yönden Ülke, Bölge ve/veya İl Ölçeğinde Önem ve Gereklilikleri...57 Bölüm II. Proje İçin Seçilen Yerin Konumu...58 II.1. Hat güzergahının arazi kullanım haritası üzerinde gösterimi yerleşim alanlarına mesafesi, Mevcut Arazi Kullanım Haritası veya Kroki Üzerinde Gösterimi, Hat güzergahı ve Yakın Çevresinde Bulunan Tarım, Sanayi ve Koruma Alanlarının, Sağlık Koruma Bandı nın Harita Üzerinde Gösterilmesi, Mesafelerin Belirtilmesi, Alanın/Yakın Çevresinin Panoramik Fotoğraflandırılması, 1/ ölçekli topoğrafik harita üzerinde direk yerlerinin, yol güzergahlarının, etki alanının ve koridorun gösterilmesi ve koordinatlarına yer verilmesi II.1.1. Hat Güzergahının Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Gösterimi...60 II.1.2. Hat Güzergahının Yerleşim Alanlarına Mesafesi...60 II.1.3. Hat Güzergahı ve Yakın Çevresinde Bulunan Tarım, Sanayi ve Koruma Alanlarının, Sağlık Koruma Bandı nın Harita Üzerinde Gösterilmesi ve Mesafelerin Belirtilmesi...61 II.1.4. Panoramik Fotoğraflar...62 II.1.5. Direk Yerlerinin, Yol Güzergahının Etki Alanının ve Koridorun Gösterilmesi ve Koordinatlarına Yer Verilmesi...62 II.2. Hat Güzergahı İçin Seçilen Yer ve Kullanılan Teknoloji Alternatifleri...63 II.2.1. Hat Güzergahı İçin Seçilen Yer Alternatifleri...63 II.2.2. Teknoloji Alternatifleri...63 II.3. Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin Konumu (Bütün idari ve sosyal ünitelerin, teknik alt yapı ünitelerinin ve varsa diğer ünitelerin proje alanı içindeki konumlarının vaziyet planı üzerinde gösterimi)...64 II.3.1. Şantiye Tesisleri...64 II.3.2. Trafo Merkezleri...64 II.3.3. Direkler...64 Bölüm III. Projenin Ekonomik ve Sosyal Boyutları...65 III.1. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili Finans Kaynakları...65 III.2. Proje Bedeli...65 III.3. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili İş Akım Şeması veya Zamanlama Tablosu...65 iv

5 III.4. Projenin Fayda-Maliyet Analizi...66 III.5. III.6. Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleşmesine bağlı olarak, yatırımcı firma veya diğer firmalar tarafından gerçekleştirilmesi tasarlanan diğer ekonomik, sosyal ve altyapı faaliyetleri,...66 Kamulaştırma, (kamulaştırılacak alanların 1/ lik harita üzerinde gösterimi, mevcut kullanım ve mülkiyet durumu, istimlak ve izin irtifak hakkı ile ilgili bilgi verilmesi)...66 III.7. Projeye İlişkin İzin Prosedürü (ÇED sürecinden sonra alınacak izinler)...67 III.8. Proje İle İlgili Olarak Bu Aşamaya Kadar Gerçekleştirilmiş Olan İş ve İşlemlerin Kısaca Açıklanması, Zamanlama Tablosu...68 III.9. Diğer hususlar...68 Bölüm IV. IV.1. IV.2. IV.2.1. Projeden Etkilenecek Alanın Belirlenmesi ve Bu Alan İçindeki Mevcut Çevresel Özelliklerin Açıklanması...69 Projeden Etkilenecek Alanın Belirlenmesi (etki alanının nasıl ve neye göre belirlendiği açıklanacak ve etki alanı harita üzerinde gösterilecek)...69 Fiziksel ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri ve Doğal Kaynakların Kullanımı...69 Hat güzergahının jeolojik özellikleri (Tektonik hareketler, topografik özellikler, mineral kaynaklar, heyelan, benzersiz oluşumlar, Çığ, sel, kaya düşmesi vb.1/25000'lik jeoloji haritası ve kesitler )...69 IV.2.2. Hat güzergahındaki yeraltı ve termal su kaynaklarının hidrojeolojik özellikleri (Su seviyeleri, miktarları emniyetli çekim değerleri, kaynakların debileri halen mevcut ve IV.2.3. planlanan kullanımı, faaliyet alanına mesafeler),...79 Yüzeysel su kaynaklarının hidrolojik mevcut ve planlanan kullanımı (İçme, kullanma, sulama suyu, elektrik üretimi, baraj, göl, gölet, su ürünleri istihsali, su yolu ulaşımı tesisleri, turizm, spor ve benzeri amaçlı su ve/veya kıyı kullanımları, diğer kullanımlar, faaliyet alanına mesafeler),...81 IV.2.4. Toprak Özellikleri ve Kullanım Durumu (Toprağın arazi kullanım kabiliyeti sınıflaması, erozyon, mera, çayır, toprağın mevcut kullanım durumları vb.), (5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanununa göre gerekli izinlerin alınması)...90 IV.2.5. Tarım Alanları (Tarımsal gelişim proje alanları, Özel mahsul plantasyon alanları, sulu ve kuru tarım arazilerinin büyüklüğü, ürün desenleri ve bunların yıllık üretim miktarları),...92 IV Mera vasfında olan yerler mevcutsa 4342 sayılı Mera Kanunu hükümleri, zeytinlik olan yerler için 3573 sayılı Zeytinlerin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması ve ek 4086 sayılı Zeytincilik Kanunu hükümleri ile 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu Hükümlerine göre irdelenmesi IV Arazi Vasfı İle İlgili Bilgiler, arazi mülkiyet durumu (tapu kayıtları), 1/ Ölçekli ve 1/5000 Ölçekli Alanların İşaretlenmiş Olduğu Onaylı (Koordinatlı) Harita ve Vaziyet Planı, Faaliyet alanının bulunduğu sahanın, Valilik veya Belediye tarafından doğruluğu v

6 IV.2.6 IV.2.7. onaylanmış 1/ ölçekli Çevre Düzeni Planı ve Uygulama imar planı üzerinde gösterilmesi Orman Alanları (alan miktarı m 2., ağaç türleri ve miktarları, kapladığı alan büyüklükleri ve kapalılığı bunların mevcut ve planlanan koruma ve/veya kullanım amaçları, 1/ ölçekli Meşcere haritası, Orman Bölge Müdürlüğü görüşü ile ÇED inceleme değerlendirme formu, 6831 Sayılı Orman Kanununun 17.maddesi gereğince izin alınacağının girilmesi, Orman alanı dışında ise proje sahasının bulunduğu alana en yakın orman alanı mesafesinin girilmesi v.b.) IV Proje Sahasının Bulunduğu Orman Alanı Miktarının (m 2 ) Belirtilmesi IV Projenin Orman Alanlarına Muhtemel Olumsuz Etkilerinin İrdelenmesi ve Etki Azaltıcı Tedbirlerin Belirtilmesi IV Proje Sahasının İşaretlendiği 1/ Ölçekli Meşcere Haritası IV Projeninin Orman Alanlarından Geçen Bölümünde Ne Kadar Ağaç Kesileceği, Kesilecek Bu Ağaçların Meşcere Tipi, Kapalılığı, vs. Özelliklerin Belirtilmesi IV Orman Bölge Müdürlüğünün Görüşü ve ÇED İnceleme Değerlendirme Formu, 6831 Sayılı Orman Kanununun 17. Maddesi Gereğince İzin Alınacağının Belirtilmesi IV Proje Sahasına En Yakın Orman Alanı Mesafesi IV Mesafeye Bağlı Olarak Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Önlemler IV Proje İle İlgili Olarak Orman Alanlarına Muhtemel Olumsuz Etkiler ve Etki Azaltıcı Tedbirler Koruma Alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Korunma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit ve Anıtlar, Arkeolojik, Tarihi, Kültürel Sitler, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri, Mera Kanunu kapsamındaki alanlar, Proje alanı ve yakın çevresinde varsa korunan alanların1/ ölçekli harita üzerinde gösterilmesi IV Milli Parklar IV Tabiat Parkları IV Sulak Alanlar IV Tabiat Anıtları IV Tabiatı Koruma Alanları IV Yaban Hayatı Koruma Alanları IV Biyogenetik Rezerv Alanları IV Biyosfer Rezervleri IV Doğal Sit ve Anıtlar, Arkeolojik, Tarihi ve Kültürel Sitler IV Özel Çevre Koruma Bölgeleri ve Özel Koruma Alanları vi

7 IV Mera Kanunu Kapsamındaki Alanlar IV.2.8. Flora ve Fauna (Türler, endemik özellikle lokal endemik bitki türleri, doğal olarak yaşayan hayvan türleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan türler; nadir ve nesli tehlikeye düşmüş türler ve bunların yaşama ortamları, av hayvanlarının adları, popülasyonları ve bu türler için alınan Merkez Av Komisyonu Kararları) Proje alanı üzerindeki vejetasyon tiplerinin ve örnekleme alanlarının bir harita üzerinde gösterilmesi, projede faaliyetten etkilenecek canlılar için alınması gereken koruma tedbirleri (inşaat ve işletme aşamalarında).(flora ve fauna arazi çalışmasının hangi tarihlerde ve kim tarafından yapıldığının belirtilmesi) hat boyunca kuş göç yollarının olup olmadığının belirtilmesi varsa önlemler, Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği çerçevesinde ve yaban hayatı bakımından gerekli önlemler IV Flora IV Fauna Yukarıdaki şekilde görülebileceği üzere proje alanı çevresinin bulunduğu bölge kısmen de olsa kuşların göç yolu üzerinde bulunmaktadır. Fakat kuşlar uçabilme yeteneği sebebiyle bulunduğu ortamı terk edebilir ve yeni habitatlar bulabilirler. Ayrıca sonuçlar bölümünde de bahsedildiği gibi çalışma alanı yakınlarına kuş kovucular yerleştirilerek alandan kuşların uzaklaşması sağlanacaktır IV.2.9. Devletin yetkili organlarının hüküm ve tasarrufu altında bulunan araziler (Askeri Yasak Bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsis edilmiş alanlar, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 7/16349 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile sınırlandırılmış alanlar vb.), IV Diğer Özellikler IV.3. Sosyo-Ekonomik Çevrenin Özellikleri IV.3.1. Ekonomik Özellikler (Enerjinin İletildiği Yörenin Ekonomik Yapısını Oluşturan Başlıca Sektörler) IV.3.2. Nüfus (Yöredeki Kentsel ve Kırsal Nüfus, Nüfus Hareketleri; Göçler, Nüfus Artış Oranları, Diğer Bilgiler) IV.3.3. Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim, Sağlık, Kültür Hizmetleri ve Bu Hizmetlerden Yararlanılma Durumu) IV Eğitim IV Sağlık IV Kültür Hizmetleri IV.3.4. Proje Alanı ve Yakın Çevresindeki Kentsel ve Kırsal Arazi Kullanımları (yerleşme alanlarının dağılımı, mevcut ve planlanan kullanım alanları, bu kapsamda sanayi bölgeleri, konutlar, turizm alanları vb.) IV Sanayi Bölgeleri IV Turizm Alanları IV Kentsel ve Kırsal Arazi Kullanımları IV.3.5. Diğer Özellikler vii

8 Bölüm V. Projenin Bölüm IV'te Tanımlanan Alan Üzerindeki Etkileri ve Alınacak Önlemler (Bu bölümde projenin fiziksel ve biyolojik çevre üzerine etkileri tanımlanır bu etkileri önlemek en aza indirmek ve iyileştirmek için alınacak yasal, idari ve teknik önlemler V.1 ve V.2 başlıkları için ayrı ayrı ve ayrıntılı şekilde açıklanır.) V.1. Hat Güzergahı boyunca Arazinin Hazırlanması, İnşaat ve Tesis Aşamasındaki Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler V.1.1. Arazinin hazırlanması için yapılacak işler kapsamında nerelerde ve ne kadar alanda hafriyat yapılacağı, hafriyat sırasında kullanılacak malzemelerden parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve toksik olanların taşınımları, depolanmaları ve kullanımları, V.1.2. Hafriyat Artığı Toprak, Taş, Kum Vb. Maddelerin Nerelere V.1.3. Taşınacakları veya Hangi Amaçlar İçin Kullanılacakları Nakil Hatlarına Ait Servis Yollarının İnşası İle İlgili İşlemler; Kullanılacak Malzemeler V.1.4. İletim Hatlarının İnşası İle İlgili İşlemler V Alt Montaj V Üst Montaj V.1.5. V.1.6. V.1.7 V.1.8. V.1.9. V V V Tel Çekimi, Renkli Balon ve Kuşkonmazların Eklenmesi V Kabul İnşaat Esnasında Kırma, Öğütme, Taşıma ve Depolama Gibi Toz Yayıcı İşlemler V Çukurun Açılması ve Toprak Malzemenin Ekskavatörle Yerinden Sökülmesi Aşamasında Toz Emisyonları V Toprak Malzemenin Yeniden Çukura Serilmesi Aşamasında Toz Emisyonları V Toplam Toz Emisyonları Proje Kapsamında Oluşacak Katı Atık Miktarı ve Özellikleri, Nasıl Bertaraf Edileceği Proje kapsamında kullanılacak su miktarları, nereden ve nasıl temin edileceği, bu suların kullanımı sonucu oluşacak atık suların hangi işlemlerden sonra hangi alıcı ortama nasıl verileceği, gerekli izinler alınarak rapora eklenmeli ve bu suların özellikleri, V İçme ve Kullanma Suyu V Sulama Suyu V Toplam Su İhtiyacı V Bertaraf Yöntemleri Enerji İletim Hatlarında Yapılacak Topraklama İle İlgili İşlemler Arazinin Hazırlanması ve Tesislerin İnşası Sırasında Yapılacak İşler Nedeni ile Meydana Gelecek Gürültünün Kaynakları ve Seviyesi Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini Amacıyla Ortadan Kaldırılacak Tabii Bitki Türleri ve Ne Kadar Alanda Bu İşlerin Yapılacağı Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini Amacıyla Elden Çıkarılacak Tarım Alanlarının Büyüklüğü, Bunların Arazi Kullanım Kabiliyetleri ve Tarım viii

9 V.2. Ürün Türleri, Tarımsal Amaçlı Arazi Kullanım İzni V Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini Amacıyla Kesilecek Ağaçların Tür ve Sayıları, Meşcere Tipi, Kapalılığı,) Orman Alanları Üzerine Olası Etkiler ve Alınacak Tedbirler, Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Tedbirler, Orman Alanı Başlığı Altında Orman Alanları İçin Kamulaştırmanın Söz Konusu Olmadığının Belirtilerek, Bu Alanlarda 6831 Sayılı Orman Kanunun 17/3 Maddesi Gereğince İzin Alınacağı, V Orman Alanı V Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek Yerine Getirilecek İşlerde Çalışacak Personel İçin Kurulacak Şantiye Alanı ve Diğer Teknik/Sosyal Altyapı İhtiyaçlarının Nerelerde ve Nasıl Temin Edileceği, V Hat Güzergahı Ve Yakın Çevresinde Yeraltı ve Yerüstünde Bulunan Kültür ve Tabiat Varlıklarına (geleneksel kentsel dokuya, arkeolojik kalıntılara, korunması gerekli doğal değerlere) Materyal Üzerindeki Etkilerinin Şiddeti Ve Yayılım Etkisinin Belirlenmesi, V Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek Sürdürülecek İşlerden, İnsan Sağlığı ve Çevre İçin Riskli ve Tehlikeli Olanlar, 2872 Sayılı (5491 Değişik) Çevre Kanunu ve Bu Kanuna İstinaden Çıkarılmış Yönetmeliklere Uyulması, V Elektromanyetik Alanın Biyolojik Çeşitliliğe Olası Etkilerinin ve Alınması Gereken Tedbirler Değerlendirilmesi, V Taşkın Önleme ve Drenaj İle İlgili İşlemler (Derelerin Üzeri Kapatılmayacak, Dere Yataklarına, Baraj Gölüne Hafriyat, Molozlar ve Her Türlü Atık Malzememin Dökülmeyeceğinin Taahhüt Edilmesi, V Hat Güzergahı Boyunca Mevcut Dere Geçişleri (dere yataklarını üstten kesecek EİH yüksekliği temizlik yapacak iş makinelerinin boom yüksekliğini karşılayacak seviyede olmalı, mevcut dere ve kuru dereleri etkilemeyeceğinin raporda taahhüt edilmesi) (EİH güzergahı boyunca pilon yerlerinin ya da sabit tesis gibi yapıların dere şev kenarlarından itibaren en az 10 metre mesafede tesis edilmesi.) V Hat Güzergahı Boyunca Dere Geçişlerinde Direk Yerlerinin Tespiti. Direk Yerleri Seçilirken Mevcut Yolların Kullanılması, Yeni Açılacak Ulaşım Yolları Tespit Edilirken Sulama Tesislerinden (kanal, kanalet) Kaçınılmalı ve Tesislere Zarar Verilmemelidir V Diğer Faaliyetler Projenin İşletme Aşamasındaki Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler V.2.1 Hat Güzergahındaki Temel Yapıların (Direkler, izolatörler, iletkenler, kuleler vb.) Diğer Ünitelerin Özellikleri, Boyutları, Kapasiteleri vb. Diğer Bilgiler V.2.2. Hat Güzergahının Bakımı İçin Ne Gibi İşlemler Yapılacağı, Kullanılacak Malzemeler, Çıkacak Atıkların Tür ve ix

10 Miktarları, Özellikleri, Boyutları, Özellikleri ve Nasıl Bertaraf Edileceği, V.2.3. Hattan Kaynaklanan Elektrik ve Magnetik Alan Şiddetleri, Etkileri, Ulusal ve Uluslararası Standartlar İle Kıyaslanması, Olası Etkilerinin İnsan Sağlığı ve Çevre Açısından Değerlendirilmesi ve Alınacak Önlemlerin Belirtilmesi, En Yakın Yerleşim Yerine ve Meskun Mesafeye Etkilerinin Değerlendirilmesi, V.2.4. Hattın Haberleşme İle İlgili Tesislere (PTT Hatları, Radyo, TV Vericileri vs.) Etkileri V.2.5. Orman Alanlarına Olabilecek Etki ve Bu Etkilere Karşı Alınacak Tedbirlerin Tanımlanması, Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Önlemler. Bitkisel Toprak İle Ekonomik Değeri Olmayan Hafriyat Malzemelerinin Ayrı Ayrı Depolanması, (Projenin orman alanından geçen bölümünde direk sayısının girilmesi) V.2.6. Hattın Bölgedeki Sulak Alanlara Etkileri, (Proje alanı içindeki mevcut olan derelerin yatakları korunmalı, bu dere yataklarına hiçbir şekilde müdahale yapılmayacağının taahhüdü), V.2.7. Diğer faaliyetler V.3. Projenin Çevresel Fayda Maliyet Analizi Bölüm VI. İşletme Faaliyete Kapandıktan Sonra Olabilecek ve Süren Etkiler ve Bu Etkilere Karşı Alınacak Önlemler: Enerji iletim hattından kaynaklanan gürültü için alınacak önlemlerin belirtilmesi VI.1. Arazi Islahı VI.2. Diğer Çalışmalar Bölüm VII. Projenin Alternatifleri (Bu bölümde yer seçimi, teknoloji ve alınacak önlemlerin alternatiflerin karşılaştırılması yapılacak ve tercih sıralaması yapılacaktır.) Bölüm VIII. İzleme Programı VIII.1. VIII.2. Bölüm IX. Bölüm X. Faaliyetin İnşaatı İçin Önerilen İzleme Programı, Faaliyetin İşletmesi ve İşletme Sonrası İçin Önerilen İzleme Programı ve Acil Müdahale Planı ÇED Olumlu Belgesinin Verilmesi Durumunda, Yeterlik Tebliği nde Yeterlik Belgesi Alan Kurum/Kuruluşların Yükümlülükleri Başlığının Dördüncü Maddesinde Yer Alan Hususların Gerçekleştirilmesi İle İlgili Program Halkın Katılımı (Projeden etkilenmesi muhtemel yöre halkının nasıl ve hangi yöntemlerle bilgilendirildiği, proje ile ilgili halkın görüşlerinin ve konu ile ilgili açıklamaların ÇED Raporuna yansıtılması) Yukarıdaki Başlıklar Altında Verilen Bilgilerin Teknik Olmayan Bir Özeti (Projenin inşaat ve işletme aşamalarında yapılması planlanan tüm çalışmaların ve çevresel etkiler için alınması öngörülen tüm önlemlerin, mümkün olduğunca basit, teknik terim içermeyecek şekilde ve halkın anlayabileceği sadelikte anlatılması) x

11 Bölüm XI. Ekler 181 Sonuçlar (Yapılan tüm açıklamaların özeti, projenin önemli çevresel etkilerinin sıralandığı ve projenin gerçekleşmesi halinde olumsuz çevresel etkilerin önlenmesinde ne ölçüde başarı sağlanabileceğinin belirtildiği genel bir değerlendirme, proje kapsamında alternatifler arası seçimler ve bu seçimlerin nedenleri) Notlar ve Kaynaklar xi

12 Tablolar Dizini Tablo 1 İnceleme Alanı İçerisinde Yer Alan Yerleşimler ve EİH ye Mesafeleri...60 Tablo 2 Some Noktalarının Koordinatları...62 Tablo 3 Zamanlama Tablosu...65 Tablo 4 Mülkiyet ve İrtifak Hakkı İçin Kamulaştırılacak veya İzin Alınacak Alanlar İle İlgili Hesaplama...67 Tablo 5 Erzurum İli' ndeki Yeraltı Su Kaynakları...79 Tablo 6 Erzurum İli Sınırları İçerisindeki Yüzeysel Su Kaynakları...83 Tablo 7 Artvin İli Sınırları İçerisindeki Yüzeysel Su Kaynakları...84 Tablo 8 Erzurum İli Sınırları İçerisindeki Göller...85 Tablo 9 Artvin İli Sınırları İçerisindeki Göller...86 Tablo 10 Erzurum İli Sınırları İçerisinde Bulunan Barajlar ve Özellikleri...87 Tablo 11 Tablo 12 Tablo 13 Tablo 14 Tablo 15 Tablo 16 Tablo 17 Tablo 18 Artvin ili, Yusufeli ilçesi 2011 yılı Tarım Alanlarının Kullanım Durumlarına Göre Dağılımları (dekar)...92 Artvin ili Yusufeli İlçesinde 2011 Yılına Ait Bitkisel Üretim (Tarla Ürünleri) Miktarları...92 Artvin ili, Yusufeli ilçesinde 2011 Yılına Ait Bitkisel Üretim (Sebze) Miktarları...93 Artvin İli, Yusufeli İlçesinde 2011 Yılına Ait Bitkisel Üretim (Meyve) Miktarları...94 Artvin İli, Yusufeli İlçesinde 2011 Yılına Ait Örtüaltı Sebze Üretim Miktarları...95 Artvin İli, Yusufeli İlçesinde 2011 Yılına Ait Örtüaltı Sebze ve Meyve Alanları...95 Erzurum İli, İspir, İlçesi 2011 yılı Tarım Alanlarının Kullanım Durumlarına Göre Dağılımları (dekar)...96 Erzurum İli, İspir, İlçesi 2011 Yılına Ait Bitkisel Üretim (Tarla Ürünleri) Miktarları...96 Tablo 19 Erzurum İli, İspir, İlçesi 2011 Yılına Ait Bitkisel Üretim (Sebze) Miktarları...97 Tablo 20 Erzurum İli, İspir, İlçesi 2011 Yılına Ait Bitkisel Üretim (Meyve) Miktarları...98 Tablo 21 Erzurum İli, İspir, İlçesi 2011 Yılına Ait Örtüaltı Sebze Üretim Miktarları...99 Tablo 22 Erzurum İli, İspir, İlçesi 2011 Yılına Ait Örtüaltı Sebze ve Meyve Alanları...99 Tablo 23 İnceleme Alanı İçerisindeki Meşcere Tipleri Tablo 24 Türlere Göre Hektardaki Ağaç Sayısı Tablo 25 IUCN RED List Kategorileri Tablo 26 Artvin ili; Yusufeli İlçesine Ait 2012 yılı ADNKS Nüfus Verileri Tablo 27 Erzurum ili; İspir İlçesine Ait 2012 yılı ADNKS Nüfus Verileri Tablo 28 Aldığı Göç, Verdiği Göç, Net Göç ve Net Göç Hızı ( Dönemi) Tablo 29 Artvin İlinin Aldığı Göç Tablo 30 Erzurum İlinin Aldığı Göç Tablo 31 Artvin İlinin Verdiği Göç Tablo 32 Erzurum İlinin Verdiği Göç Tablo 33 Artvin İli, Yusufeli İlçesinin Eğitim Durumu Tablo 34 Erzurum ili; İspir İlçesinin Eğitim Durumu Tablo 35 Artvin İli, Yusufeli İlçesindeki Sağlık Kuruluşlarına Ait Yatak Sayıları Tablo 36 Erzurum İli, İspir İlçesi Sağlık Kuruluşları Tablo 37 Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılan Emisyon Faktörleri Tablo 38 Katı Atık Miktarları Tablo 39 Ambalaj Atığı Miktarları Tablo 40 Evsel Katı Atık Miktarları Tablo 41 İçme ve Kullanma Suyu İhtiyacı Tablo 42 Toplam İçme ve Kullanma Suyu İhtiyacı Tablo 43 Hava Hattı İletkenlerinin En Büyük Salgı Durumunda Üzerinden Geçtikleri xii

13 Yerlere Olan En Küçük Düşey Uzaklıkları Tablo 44 Kansere Sebebiyet Vermesi Muhtemel Faktörlerin Bağıl Riskleri Tablo 45 Elektrikli Ev Aletlerinin EMA Şiddetleri Tablo 46 Hava Hattı İletkenlerinin En Büyük Salınımlı Durumda Yapılara Olan En Küçük Yatay Uzaklıkları Tablo 47 Hava Hattı İletkenlerinin En Büyük Salgı Durumunda Üzerinden Geçtikleri Yerlere Olan En Küçük Düşey Uzaklıkları Tablo 48 50/60 Hz Elektrik ve Elektromanyetik Alanlar İçin Sınır Değerler Tablo 49 Yüksek Gerilimli Elektrik İletim Tesislerinden Kaynaklı Elektrik ve Elektromanyetik Alanlar (Havai Hattın Tam Altında, Yer Altı Hattının Tam Üstünde, TM nin Çitinde Yaklaşık Ölçüm Aralığı) Tablo kv Gerilime Sahip Elektrik İletim Tesislerinden Kaynaklı Elektrik ve Elektromanyetik Alanlar Tablo 51 İzleme Programı xiii

14 Şekiller Dizini Şekil 1 EİH Güzergâhını ve İnceleme Alanı Gösterir Yer Bulduru Haritası (Ölçeksiz)...58 Şekil 2 Proje Yerinin Arazi Yapısını Gösterir Harita (Ölçeksiz)...59 Şekil 3 İnceleme Alanı İçerisinde Yer Alan Şimdiki Arazi Kullanımlarının Yüzdelik Dilimleri...61 Şekil 4 İş Akım Şeması...65 Şekil 5 EİH ve İnceleme Alanını Gösterir 1/ Ölçekli Jeoloji Haritası...79 Şekil 6 İnceleme Alanının Hidrolojik Yapısı...82 Şekil 7 Tortum Gölü nün Planlanan EİH' na Göre Konumu...86 Şekil 8 Şekil 9 İnceleme Alanı İçerisindeki Arazilerin Şimdiki Arazi Kullanım Durumlarına Göre Dağılımları ve Konumları (Ölçeksiz)...91 İnceleme Alanı İçerisindeki Arazilerin Büyük Toprak Guruplarının Durumlarına Göre Dağılımları ve Konumları (Ölçeksiz)...91 Şekil 10 Ormanlık Alanları Gösterir Harita (Ölçeksiz) Şekil 11 Projenin Gerçekleştirileceği Bölgeyi Gösterir Milli Parklar Haritası Şekil 12 Erzurum İli Sınırları İçerisinde Sulak Alan Olarak Tanımlanmış Yer Şekil 13 Erzurum İli Sınırları İçerisinde Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Olarak Tanımlanmış Yer Şekil 14 Türkiye Fitocoğrafik Bölgeleri Şekil 15 Türkiye Grid Karaleme Sistemi Şekil 16 Türkiye nin Endemizm Haritası ve bölgelere göre endemik türlerin bulunma düzeyi Şekil 17 Faaliyet Alanında Bulunan ve Bulunması Muhtemel Bitki Türlerinden Bazıları Şekil 18 Bölgede Saptanan Fauna Elemanlarının Tür Sayısı Bakımından Birbirlerine Oranlar Şekil 20 Faaliyet Alanında Bulunması Muhtemel Türlerin BERN Sözleşmesi ne Göre Değerlendirilmesi Şekil 21 Faaliyet Alanında Bulunması Muhtemel Türlerin IUCN e Göre Değerlendirilmesi Şekil 22 Faaliyet Alanında Bulunması Muhtemel Sürüngen, Kuş ve Memeli Türlerinin MAK na Göre Değerlendirilmesi Şekil 23 Polikarbon Kuşkonmaz Düzenekleri Şekil 24 İkaz Küreleri Şekil 25 Artvin ili, Kılıçkaya Beldesinde Gerçekleştirilen Halkın Katılımı Toplantısı ndan Görünüm Şekil 26 Artvin ili, Kılıçkaya Beldesinde Gerçekleştirilen Halkın Katılımı Toplantısı ndan Görünüm Şekil 27 Erzurum İli, İspir İlçesinde Gerçekleştirilen Halkın Katılımı Toplantısı ndan Görünüm Şekil 28 Erzurum İli, İspir İlçesinde Gerçekleştirilen Halkın Katılımı Toplantısı ndan Görünüm xiv

15 Ekler Dizini Ek 1 Ek 2 Ek 3 Ek 4 Ek 5 Ek 6 Ek 7 Ek 8 Ek 9 Ek 10 Ek 11 Ek 12 Ek 13 Ek 14 Ek 15 Ek 16 Ek 17 Ek 18 Ek 19 Ek 20 Ek 21 ÇED Raporu Özel Formatı Yer Bulduru Haritası Güzergah Planı Topoğrafik Harita Arazi Varlığı Haritası Ava Açık Kapalı Alanlar Haritası Proje Yerine Ait Fotoğraflar Çevre Düzeni Planı Yerinde İnceleme Yazısı Jeoloji Haritası Meşcere Haritası ÇED İnceleme Değerlendirme Formları Çevresel Gürültü Seviyesi Değerlendirme Raporu Gazete İlanları Broşür Meteorolojik Bülten Uydu Görüntüleri Flora&Fauna Tablosu Yeterlik Belgesi Büro Tescil Belgesi Çalışma Grubunun Tanıtımı xv

16 Tanımlar ve Kısaltmalar TEİAŞ: Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Genel Müdürlüğü nü FAALİYET SAHİBİ: TEİAŞ ı EİH: Enerji İletim Hattı nı TES: Termik Santral i kv: Kilovolt u ADNKS: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ni EMA: Elektromanyetik Alan ı S: Some Noktası nı TM: Trafo Merkezi ni TUİK: Türkiye İstatistik Kurumu nu ÇED: Çevresel Etki Değerlendirmesi ni PROJE: Artvin İli; Yusufeli ilçesi ile Erzurum ili; İspir ilçesi sınırları içerisinde bulunan, Arkun Barajı ile İspir Trafo Merkezi arasında tesis edilecek olan 380 kv İspir-Arkun Enerji İletim Hatt nı, ETKİ ALANI: EİH nın işletme öncesi, işletmesi ve işletme sonrasındaki çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin ayrıntılı olarak irdelendiği ve söz konusu hattın sağından ve solundan 25 m olacak şekilde belirlenen 50 m genişliğindeki alanı, İNCELEME ALANI: EİH güzergâhında inşa edilecek direk yerlerindeki değişiklilerin tolere edilmesi amacıyla çevresel etki değerlendirme çalışmaları kapsamında belirlenen ve söz konusu hattın sağından ve solundan 2,5 km olacak şekilde belirlenen 5 km genişliğindeki alanı, ÇED YÖNETMELİĞİ: tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği, RAPOR: ÇED Yönetmeliği nin Ek III Çevresel Etki Değerlendirmesi Genel Formatı kapsamında proje için hazırlanan iş bu raporu ifade eder. xvi

17 Bölüm I Projenin Tanımı ve Amacı (Proje konusu faaliyetin tanımı, ömrü, hizmet amaçları, pazar veya hizmet alanları ve bu alan içerisinde ekonomik ve sosyal yönden ülke, bölge ve/veya il ölçeğinde önem ve gereklilikleri) I.1. Proje Konusu Faaliyetin Tanımı ve Hizmet Amaçları Proje; Artvin İli; Yusufeli İlçesi sınırları içerisinde bulunan Arkun Barajı ndan başlayıp, Erzurum İli; İspir İlçesi sınırları içerisinde bulunan İspir Trafo Merkezi arasında tesis edilecek olan 380 kv İspir-Arkun 1 EİH na ilişkindir. Planlanan EİH nın gerilimi 380 kv, yaklaşık uzunluğu 46 km dir. Tesis edilecek projenin amacı Artvin İli; Yusufeli İlçesi sınırları içerisinde bulunan Arkun Barajı nda üretilecek elektriğin, 380 kv İspir-Arkun EİH ile Erzurum İli; İspir İlçesi sınırları içerisinde bulunan İspir Trafo Merkezi ne aktarılmasıdır. Proje kapsamında inşa edilecek 380 kv İspir-Arkun EİH ile Erzurum ve Artvin illeri ve bulunduğu bölge genelinde tüketicilere sürekli ve kesintisiz enerji sağlanmasına önemli katkıda bulunulacaktır. I.2. Proje Konusu Faaliyetin Ömrü EİH nın ekonomik ömrü 30 yıl olarak planlanmaktadır. I.3. Faaliyetin Pazar veya Hizmet Alanları ve Bu Alan İçerisinde Ekonomik ve Sosyal Yönden Ülke, Bölge ve/veya İl Ölçeğinde Önem ve Gereklilikleri Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) Genel Müdürlüğü, devletin genel enerji ve ekonomik politikalarına uygun olarak; elektrik iletimi ve yük dağıtımı ile ilgili faaliyetleri verimlilik ve karlılık ilkelerine göre kurulması öngörülen yeni iletim tesislerinin (şalt, enerji iletim hattı, trafo merkezi) etüt ve planlamasını yapmak, buna bağlı olarak yatırım programına alınıp yapılmasını sağlamak ve tüm iletim tesislerini devralmak, mevcut ve kurulacak tesisleri işletmek, bakım, onarım ve rehabilitasyonunu yapmak ve gerek gördüğünde bu fonksiyonları yerine getirmek üzere, hizmet satın almak amacı ile tarihinde kurulmuştur. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin ekonomik ve sosyal gelişmelerinde elektrik enerjisi çok büyük önem arz etmektedir. Teknolojinin hızla gelişmesi ile artan elektrik enerjisi ihtiyacı daha büyük güçleri, taşınacak gücün fazlalığı ise daha büyük gerilimleri gerektirmiştir. Türkiye nin elektrik enerjisi politikaları ekonomik ve sosyal kalkınmanın gerektirdiği ve yüksek oranlarda artmakta olan ulusal elektrik ihtiyacımızın kesintisiz, kaliteli ve güvenilir olarak karşılanmasının sağlanması doğrultusundadır. Bu kapsamda işletilmesi ve tesisi planlanan EİH ile elektrik enerjisi enterkonnekte sisteme bağlanarak Artvin ve Erzurum illeri başta olmak üzere bölgenin enerji ihtiyacının karşılanmasına katkıda bulunulacaktır. Proje kapsamında gerçekleştirilecek faaliyetler sırasında ihtiyaç duyulacak personel vasıflarına uygun olarak yöre halkından seçilecek olmasından dolayı kısa vadeli yöre ekonomisine katkıda bulunulacağı düşünülmektedir. 1 Bkz. Ek 2 Yerbulduru Haritası 57

18 Bölüm II. Proje İçin Seçilen Yerin Konumu EİH nın etüt ve kamulaştırma çalışmaları kapsamında proje ile ilgili kurum ve kuruluşlardan alınacak görüşler doğrultusunda güzergahta değişiklikler olması muhtemeldir. Bu nedenle güzergahtaki muhtemel değişiklikleri kapsayacak şekilde değerlendirme yapılması amacıyla EİH güzergahının sağından ve solundan 2,5 km olmak üzere 5 km' lik koridor inceleme alanı belirlenmiştir. EİH güzergahı ve belirlenen inceleme alanı aşağıdaki haritada görülmektedir. Şekil 1 EİH Güzergâhını ve İnceleme Alanı Gösterir Yer Bulduru Haritası (Ölçeksiz) Belirlenen inceleme alanı; Yusufeli İlçesi/Artvin İspir İlçesi/ Erzurum ilçeleri sınırlarından geçmektedir 1. Projeye konu EİH nin başladığı yer Artvin İli; Yusufeli ilçesi, Artvin il merkezinin güneybatısında yer alır. İl merkezine olan uzaklığı 85 km olup ulaşım Erzurum-Artvin karayolu ile sağlanır. İlçe merkezi, Çoruh Nehri ve Barhal Çayı'nın birleştiği bir vadide kurulmuş olup doğusunda Erzurum un Olur ve Oltu ilçeleri, güneyinde Erzurum un Tortum, Uzundere ve İspir ilçeleri, batısında Rize nin Çamlıhemşin ve Ardeşen ilçeleri, kuzeyinde ise Artvin merkez, Arhavi ve Murgul ilçeleri yer alır. Denizden yüksekliği 560 m olmakla birlikte dağ yamaçlarındaki yerleşim yerleri ve tarımsal alanlardaki rakım m yi geçmektedir. Yüzölçümü km² dir. İlçenin yüzey şekillerini genellikle doğu batı doğrultusunda uzanan dağlarla, bu dağları birbirinden ayıran vadiler meydana getirir. Yusufeli coğrafi konum itibarı ile çok engebeli, dağlık bir alana sahiptir. Düzlükler yok denecek kadar azdır. Aynı zamanda Kaçkar Dağları nın güneybatı bölümünde bulunur. 1 Bkz. Ek 17 Uydu Görüntüleri 58

19 Daha küresel bir ölçekten bakacak olursak da Küçük Kafkaslar denen dağ silsilesinin batı ucunda yer alır. Kafkas Dağları biyolojik çeşitlilik açısından dünyanın en önemli 25 yerinden biri. Amazonlar, Filipinler, Madagaskar, Güneybatı Çin, Hindistan-Burma, Karayipler gibi tropik yerler ve Kafkas Dağları. Kafkas Dağları hepsinden çok farklı duruyor ama yine de biyolojik çeşitlilik açısından önem taşıyan bu az sayıdaki merkezin arasında. Dünyanın 25 önemli sıcak noktasından biridir. 1 EİH nin sınırlarından geçtiği en son yer olan Erzurum ili; İspir ilçesidir. İspir ilçesi Erzurum un kuzeyinde Mescit dağlarının kuzey eteklerinde ve Çoruh nehri vadisinde kalmıştır. Rakımı metre olup; yüzölçümü yaklaşık 2100 km² dir. İlçenin doğusu Tortum ve Yusufeli, batısı Pazaryolu, Kuzeyi Rize ve Artvin, Güneyinde ise Bayburt ile sınırlıdır ile metre arasında irili ufaklı çok sayıda dağ mevcuttur. Kaçkar (3.937 m) Mescit (3.240 m) Toros (3.500 m) Devedağı m) Bozan (2.292 m) gibi yüksek dağları bulunmaktadır. Türkiye nin en önemli akarsularından biri olan Çoruh nehri (Yaklaşık 335 km) de ilçenin sınırları içerisinde doğup, ilçeyi baştan aşağı ikiye bölmektedir. 2 Şekil 2 Proje Yerinin Arazi Yapısını Gösterir Harita (Ölçeksiz)

20 II.1. Hat güzergahının arazi kullanım haritası üzerinde gösterimi yerleşim alanlarına mesafesi, Mevcut Arazi Kullanım Haritası veya Kroki Üzerinde Gösterimi, Hat güzergahı ve Yakın Çevresinde Bulunan Tarım, Sanayi ve Koruma Alanlarının, Sağlık Koruma Bandı nın Harita Üzerinde Gösterilmesi, Mesafelerin Belirtilmesi, Alanın/Yakın Çevresinin Panoramik Fotoğraflandırılması, 1/ ölçekli topoğrafik harita üzerinde direk yerlerinin, yol güzergahlarının, etki alanının ve koridorun gösterilmesi ve koordinatlarına yer verilmesi. II.1.1. Hat Güzergahının Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Gösterimi EİH güzergahı ekte yer alan 1/ ölçekli topoğrafik harita 1 ve arazi varlığı haritası 2 üzerinde gösterilmiş olup, some noktalarının koordinatları ileriki bölümlerde UTM ED 50 (6 derecelik) ve Coğrafi (WGS 84) olarak verilmiştir. Projeye konu güzergâhın etüt, plan ve profil çalışmaları tamamlanmadığından dolayı hattın kesin güzergahı (yerleştirilecek direklerin arazideki yerleri) tam olarak belli değildir. Bu nedenle güzergâhtaki muhtemel değişiklikleri kapsayacak şekilde ÇED çalışmalarında değerlendirme yapılması amacıyla hattın sağından ve solundan 2,5 km olmak üzere toplam 5 km lik alan inceleme alanı olarak seçilmiştir. Ayrıca EİH nın işletme öncesi, işletmesi ve işletme sonrasındaki çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin ayrıntılı olarak irdelenmesi amacıyla hattın sağından ve solundan 25 m olmak üzere 50 m' lik koridor proje etki alanı olarak seçilmiştir 3. II.1.2. Hat Güzergahının Yerleşim Alanlarına Mesafesi İnceleme alanı içerisinde yer alan yerleşim birimleri, iletim hattına göre konumları ve mesafeleri aşağıdaki tabloda verilmiştir 4. Tablo 1 İnceleme Alanı İçerisinde Yer Alan Yerleşimler ve EİH ye Mesafeleri İli İlçesi Köy/Mahalle Güzergaha Göre Yönü Güzergaha Mesafesi (m) Artvin Yusufeli Alanbaşı Köyü GD Artvin Yusufeli Köprügören Köyü B 80 Artvin Yusufeli Yokuşlu Köyü KB 130 Erzurum İspir Geçitağzı Köyü KB Erzurum İspir Ahlatlı Köyü KB 700 Erzurum İspir Devedağ Köyü K 90 Erzurum İspir Araköy Köyü K 170 Erzurum İspir Ardıçlı Köyü K Erzurum İspir Şenköy Köyü KB Erzurum İspir Demirbilek Köyü K 770 Erzurum İspir Göçköy Köyü KB Erzurum İspir Çakmaklı Köyü K Erzurum İspir Tepecik Köyü G 990 Erzurum İspir Numanpaşa Köyü K Erzurum İspir Tekpınar Köyü GD 820 Erzurum İspir Değirmenli Köyü GD Erzurum İspir Öztoprak Köyü K Erzurum İspir Güllübağ Köyü K 490 Erzurum İspir Çiçekli Mahallesi G Erzurum İspir - B Bkz. Ek 4 Topoğrafik Harita 2 Bkz. Ek 5 Arazi Varlığı Haritası 3 Bkz. Ek 4 Topoğrafik Harita ve Ek 5 Arazi Varlığı Haritası 4 Yukarıda verilen mesafeler sadece hattın yerleşimlere olan uzaklığı hakkında öngörü oluşması için oluşturulmuş olup, söz konusu mesafelerin süreci devam eden etüt, plan ve profil çalışmaları kapsamında değişiklik göstermesi muhtemeldir. 60

21 Kesin güzergah çalışmaları mevcut süreç içerisinde tamamlanmamış olduğundan yukarıda belirtilen yerleşim birimlerinin hat güzergahına olan mesafeleri değişiklik gösterebilmektedir. Bu nedenle mesafeler yaklaşık olarak sadece öngörüde bulunulması amacıyla verilmiştir. Ayrıca yerleşim birimleri tablosu oluşturulurken 1\ ölçekli topoğrafik harita başta olmak üzere yerleşim birimlerinin yakınlık durumlarına göre uydu görüntülerinden yararlanılmıştır. II.1.3. Hat Güzergahı ve Yakın Çevresinde Bulunan Tarım, Sanayi ve Koruma Alanlarının, Sağlık Koruma Bandı nın Harita Üzerinde Gösterilmesi ve Mesafelerin Belirtilmesi Projeye konu hat güzergâhının sağından ve solundan 2,5 km olmak üzere 5 km genişliğinde koridor proje inceleme alanı olarak seçilmiş ve bu alan içerisindeki arazilerin Büyük Toprak Grupları, Şimdiki Arazi Kullanımları ve Arazi Kabiliyetleri (arazi sınıfları) irdelenmiştir. Hazırlanan 1/ ölçekli arazi varlığı haritası ekte verilmiştir 1. Arazi varlığı verileri sayısal olarak Tarım Reformu Genel Müdürlüğü nden temin edilmiştir. Proje kapsamında inceleme alanı olarak belirlenen alanın içerisinde tespit edilen şimdiki arazi kullanımları ve inceleme alanı içerisindeki yüzdeleri aşağıdaki şekilde görülmektedir. Şekil 3 İnceleme Alanı İçerisinde Yer Alan Şimdiki Arazi Kullanımlarının Yüzdelik Dilimleri Proje için belirlenen arazilerin şimdiki kullanım durumlarının dağılımları ve değerlendirmeleri ileriki bölümlerde detaylandırılmıştır. İspir-Arkun EİH nın, belirlenen etki alanın ve inceleme alanın işlendiği, Artvin ve Erzurum illeri sınırları içerisinde kalan Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları, Yaban Hayatı Yerleştirme Sahaları, Ava Yasak Alanlar, Göl-Sulak Alanlar, Gölet-Baraj, Özel Avlaklar ve Devlet Avlakları nı gösterir harita ekte yer almaktadır 2. 1 Bkz. Ek 5 Arazi Varlığı Haritası 2 Bkz. Ek 6 Ava Açık Kapalı Alanlar Haritası 61

22 Ayrıca Artvin ve Erzurum illeri içerisindeki Milli Park, Tabiat Parkı, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları ile ilgili değerlendirme ilerleyen bölümlerde detaylandırılmıştır. II.1.4. Panoramik Fotoğraflar EİH güzergahı üzerinde çeşitli some noktalarında çekilen resimler ekte verilmiştir 1. II.1.5. Direk Yerlerinin, Yol Güzergahının Etki Alanının ve Koridorun Gösterilmesi ve Koordinatlarına Yer Verilmesi EİH güzergahı ekte yer alan 1/ ölçekli topoğrafik harita 2 üzerinde gösterilmiş olup some noktalarının koordinatları UTM ED 50 (6 derecelik) ve Coğrafi (WGS 84) olarak aşağıdaki tabloda verilmiştir. Projeye konu güzergâhın etüt, plan ve profil çalışmaları tamamlanmadığından dolayı hattın kesin güzergahı (yerleştirilecek direklerin arazideki yerleri) tam olarak belli değildir. Bu nedenle güzergâhtaki muhtemel değişiklikleri kapsayacak şekilde ÇED çalışmalarında değerlendirme yapılması amacıyla hattın sağından ve solundan 2,5 km olmak üzere toplam 5 km lik alan inceleme alanı olarak seçilmiştir. Ayrıca EİH nın işletme öncesi, işletmesi ve işletme sonrasındaki çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin ayrıntılı olarak irdelenmesi amacıyla hattın sağından ve solundan 25 m olmak üzere 50 m' lik koridor proje etki alanı olarak seçilmiştir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından belirlenecek olan izleme ve kontrol peryotları süresince güzergah ve direk yerleri koordinatlarında değişiklik olması durumunda yine izleme ve kontrol çalışmaları kapsamında Artvin ve Erzurum Çevre ve Şehircilik İl Müdürlükleri ne bilgi verilecektir. Tablo 2 Nokta Some Noktalarının Koordinatları Koordinatlar UTM ED 50 (6 Derecelik) Coğrafi (WGS 84) Sağa (Y) Yukarı (X) Enlem Boylam ND S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S Bkz. Ek 7 Proje Yerine Ait Fotoğraflar 2 Bkz. Ek 8 Çevre Düzeni Planı 62

23 Koordinatlar Nokta II.2. II.2.1. UTM ED 50 (6 Derecelik) Coğrafi (WGS 84) Sağa (Y) Yukarı (X) Enlem Boylam Datum: ED-50 Tür: UTM D.O.M.: 39 Zone: 37 Ölçek Fak: 6 Hat Güzergahı İçin Seçilen Yer ve Kullanılan Teknoloji Alternatifleri Hat Güzergahı İçin Seçilen Yer Alternatifleri EİH güzergâhı öncelikle TEİAŞ tarafından 1/ ölçekli haritalar üzerinden takribi olarak belirlenmiştir. Belirlenen takribi güzergâh, arazideki topoğrafik ve coğrafik koşullar dikkate alınarak tekrar incelenmiştir. Bu incelemede EİH nın yerleşim yerlerine olan mesafesi, tesis, bakım ve işletme kolaylıkları, bataklık, sel yatağı ve heyelana maruz alanlar, orman, meyvelik ve kavaklık gibi alanlar, tarım alanları, askeri sahalar, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan alanlar, PTT ve telefon hatları, karayolları, demir yolları, hava alanları, sulak alanlar, imarlı sahalar, maden sahaları gibi önemli unsurlar göz önünde bulundurularak güzergâh tespit edilmiştir. Hattın geçiş güzergahında bulunan mandıra ve ahır olarak kullanılan yapıların yakınından geçtiği gözlenen enerji iletim hattı ile ilgili olarak, hat tesis edilirken Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği hükümleri dikkate alınacaktır. Güzergâh çalışmaları yukarıda açıklanan unsurlar ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği hükümleri dikkate alınarak en ekonomik ve çevreye etkileri en az olacak şekilde planlanmış ve TEİAŞ tarafından tarihinde onaylanmıştır 1. II.2.2. Teknoloji Alternatifleri Enerji iletim hatları için iki farklı teknoloji alternatifi bulunmaktadır. Bunlar yer altı hatları ve hava hatlarıdır. Hava hatları; iletkenlerin genellikle izolatörler ve uygun taşıyıcılar (direkler) ile yardımcı donanım ve hırdavatlar kullanılarak yeryüzünden yüksekte tesis edildiği elektrik hatları olarak tanımlanmaktadır 2. Yeraltı hatları; iletkenlerin ilave donanımla yeraltı ya da su altına yerleştirildiği elektrik hatları olarak tanımlanmaktadır 3. Yeraltı kablolarının çevresel ve ekonomik açıdan bazı avantajları bulunmasına rağmen özellikle ilk yatırım maliyetleri oldukça yüksektir. Hava hatlarının ise ilk yatırım maliyetleri yeraltı hatlarına nazaran oldukça düşük olmakla birlikte özellikle kamulaştırma bedelleri proje maliyetlerini etkileyen en önemli unsurdur. Proje kapsamında da hava hatları teknolojisi tercih edilmiştir. 1 Bkz. Ek 3 Güzergah Planı

24 II.3. Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin Konumu (Bütün idari ve sosyal ünitelerin, teknik alt yapı ünitelerinin ve varsa diğer ünitelerin proje alanı içindeki konumlarının vaziyet planı üzerinde gösterimi) II.3.1. Şantiye Tesisleri Projenin inşaat aşamasında çalıştırılan personelin sosyal ihtiyaçları öncelikle en yakın yerleşim yerlerinden karşılanmaya çalışacak olup, mümkün olmadığı durumlarda EİH güzergahı boyunca çeşitli nokta veya noktalarda geçici şantiye tesisleri kurulacaktır. Proje kapsamında şantiye kurulması halinde, söz konusu şantiyeler kurulmadan önce ilgili İl Çevre ve Şehircilik Müdürlükleri ne şantiye kurulacağına dair bilgi verilecektir. II.3.2. Trafo Merkezleri Proje; Artvin ili; Yusufeli ilçesi, Erzurum ili; İspir ilçesi sınırları içerisinde kurulması planlanan İspir-Arkun Enerji İletim Hattına ilişkindir. Proje kapsamında trafo merkezi bulunmamaktadır. II.3.3. Direkler Yaklaşık 46 km uzunluğundaki EİH güzergahı üzerine konumlandırılacak durdurucu ve taşıyıcı direk sayıları kesin değildir. Bölgenin topoğrafik yapısı dikkate alındığında konumlandırılacak durdurucu direk sayısı 55, taşıyıcı direk sayısı 56 olmak üzere toplamda 111 direk dikilmesi öngörülmektedir. 64

25 Bölüm III. Projenin Ekonomik ve Sosyal Boyutları III.1. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili Finans Kaynakları 380 kv İspir-Arkun EİH, Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) tarafından tesis edilecek ve işletilecektir. III.2. Proje Bedeli TEİAŞ tarafından tesis edilecek ve işletilecek olan işin tahmini bedeli 11,500, olarak belirtilmiştir. III.3. Tablosu Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili İş Akım Şeması veya Zamanlama Projeye konu faaliyetle ilgili olarak ÇED sürecinin olumlu sonuçlanmasından sonra aşağıda verilen iş akım şemasında görülen işlemler gerçekleştirilecek olup, söz konusu işlemler ilerleyen bölümlerde ayrıntılı şekilde açıklanmıştır. Şekil 4 Tablo 3 İş Akım Şeması Zamanlama Tablosu Yıl Ay ÇED Süreci Kamulaştırma İnşaat (Alt-Üst Monta ve Tel Çekimi) Geçici Kabul Kesin Kabul 65

26 Yukarıda verilen zamanlama tablosunda da görüleceği üzere ÇED süreci olumlu tamamlandıktan sonra kamulaştırma işlemleri gerçekleştirilecektir. Kamulaştırma işlemleri sonrası inşaat faaliyetlerine geçilecek olup, inşaat faaliyetleri sonrasında da gerekli testler yapılarak öncelikle geçici kabul sonrasında da kesin kabulü yapılarak hat işletmeye alınacaktır. III.4. Projenin Fayda-Maliyet Analizi Artvin ili; Yusufeli ilçesi, Erzurum ili; İspir ilçesi sınırları içerisinden geçecek olan yaklaşık 46 km uzunluğundaki İspir-Arkun EİH projesinin kısa vadede maliyetini çıkaracağı ve proje ömrü içerisinde kar getireceği öngörülmektedir. Proje kapsamında irtifak hakkı tesis edilecek alanlar ve mülkiyet hakkı olarak kamulaştırılacak alanlar ile ilgili işlemler 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu çerçevesinde TEİAŞ tarafından teşkil edilecek istimlâk komisyonu marifetiyle yürütülecektir. Mülkiyet hakkı olarak kamulaştırılacak alanlar hak sahiplerine gerekli kamulaştırma bedelleri ödenmek suretiyle kamulaştırılacaktır. Direklerin isabet ettiği alanlar hariç olmak üzere tel altları, mevcut mülkiyet sahipleri tarafından kullanılmaya devam edilebilecektir. EİH' nın tesisi sırasında projenin inşaat çalışmalarından zarar görebilecek hak sahiplerinin zararları TEİAŞ tarafından tazmin edilecektir. Ayrıca projenin inşaat aşamasında vasıflarına göre istihdam edilecek personel ve yöreden alınan doğrudan ve dolaylı hizmetler vasıtası ile süre olarak kısa da olsa yöre ekonomisine katkıda bulunulacaktır. Sonuç olarak, gerekli bir altyapı yatırımı olan proje ile öncelikle yörenin daha sonra da ülkenin sürekli ve kesintisiz enerji ihtiyaçlarına katkıda bulunulacaktır. Kamulaştırma bedelleri ve süreli istihdam imkânları ile bölge ekonomisine de doğrudan ve dolaylı katkılar da sağlanmıştır. III.5. Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleşmesine bağlı olarak, yatırımcı firma veya diğer firmalar tarafından gerçekleştirilmesi tasarlanan diğer ekonomik, sosyal ve altyapı faaliyetleri, Proje kapsamında, sadece 380 kv geriliminde yaklaşık 46 km uzunluğunda İspir- Arkun EİH tesis edilecek olup, projenin gerçekleşmesine bağlı olarak tasarlanan diğer ekonomik, sosyal ve alt yapı faaliyetleri bulunmamaktadır. III.6. Kamulaştırma, (kamulaştırılacak alanların 1/ lik harita üzerinde gösterimi, mevcut kullanım ve mülkiyet durumu, istimlak ve izin irtifak hakkı ile ilgili bilgi verilmesi) İletim tesislerinin kurulacağı yerlere/güzergâhlara isabet eden taşınmazlarda TEİAŞ tarafından yapılacak mülkiyet ve irtifak hakkı kamulaştırmalarında, kamu yararı olduğuna dair TEİAŞ Yönetim Kurulu ndan verilen kararın Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca onayını müteakip alınan kamulaştırmaya başlama kararı doğrultusunda gerekli çalışmalara başlanacaktır. Güzergâhın imar planı dışında olan kısmı için tarım dışı amaca tahsisini sağlamak ve varsa meralık vasfının değiştirilmesini temin etmek üzere gerekli takipler yapılacak olup, güzergâh için başka kamu kurum, kuruluş ve idarelerinden alınması gereken izin ve görüşler de bu aşamada temin edilecektir. 66

27 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca onaylanan kamu yararı kararı kapsamında güzergahın kamulaştırma planları; TEİAŞ standartlarında, Büyük Ölçekli Haritaların Yapım Yönetmeliği ve Tescile Konu Olan Harita ve Planlar Yönetmeliği ile bunlara göre çıkarılan genelgelere ve tescile esas olacak bir şekilde hazırlanacak ve bu kapsamda tüm fenni belgeler temin edilecektir. Tesis güzergâhına isabet eden taşınmazların tahmini bedellerinin tespitine ilişkin olarak 4650 sayılı Yasa ile değişik 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu nun 7, 8 ve 11. maddeleri doğrultusunda ihtiyaç duyulan bilgi ve belgeler temin edilecektir. Tüm bu bilgi ve belgeler doğrultusunda irtifak hakkı tesis edilecek ve mülkiyet hakkı olarak kamulaştırılacak alanlar, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu çerçevesinde TEİAŞ tarafından teşkil edilen istimlâk komisyonu marifetiyle ve hak sahiplerine gerekli kamulaştırma bedelleri ödenmek suretiyle kamulaştırılacaktır. Proje kapsamında tesis edilen her bir taşıyıcı ve durdurucu direk için direklerin isabet ettiği alanlarda mülkiyet hakkı tesis edilecek ve bu alanlar kamulaştırılacaktır 1. EİH nın sağında ve solunda yaklaşık 25 er m olmak üzere toplam 50 m genişliğindeki alanda ise irtifak hakkı tesis edilecektir. Mülkiyet hakkı için kamulaştırılacak alan ve irtifak hakkı için kamulaştırılacak veya izin alınacak alanların hesaplamasında kullanılan tablo aşağıda verilmiştir. Tablo 4 Mülkiyet ve İrtifak Hakkı İçin Kamulaştırılacak veya İzin Alınacak Alanlar İle İlgili Hesaplama Mülkiyet Hakkı İçin Kamulaştırılacak veya İzin Alınacak Alan İrtifak Hakkı İçin Kamulaştırılacak veya İzin Alınacak Alan Taşıyıcı Direk 200 m 2 x 56 (T. Direk Sayısı)= m 2 Durdurucu Direk 300 m 2 x 55 (D. Direk Sayısı)= m (Hat Uzunluğu (m) X 50 m) = m 2 (Mülkiyet Hakkı İçin Hesaplanan Alan) III.7. Projeye İlişkin İzin Prosedürü (ÇED sürecinden sonra alınacak izinler) ÇED sürecinin olumlu tamamlanmasından sonra; TEİAŞ tarafından yapılacak mülkiyet ve irtifak hakkı kamulaştırmalarında kamu yararı olduğuna dair TEİAŞ Yönetim Kurulu nca karar verilecektir. Söz konusu kamu yararı kararı T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı onayına sunulacaktır. İletim tesislerinin yerinin/güzergâhının imar planı dışında olan kısmı için tarım dışı amaca tahsisini sağlamak ve varsa meralık vasfının değiştirilmesi sağlanacaktır. İletim tesislerinin yerinin/güzergâhının imar planı içinde olan kısmı için ilgili Belediyelerden/İmar planı onay merciinin belediyeden başka bir idare olması halinde o idareden tadilat imar planı ve buna esas karar (Belediyelerde Meclis Kararı, Valiliklerde İl Genel Meclisi Kararı ve bunlara ilişkin kesinleşme belgeleri) alınacaktır. Kadastro onayları ilgili Kadastro Müdürlüğü ne yaptırılacaktır. Kamulaştırma bedelleri hak sahiplerine ödenecektir. 1 Direk Tipine Bağlı Olarak Değişen Ölçülerde Mülkiyet Hakkı Tesis Edilecektir. 67

28 III.8. Proje İle İlgili Olarak Bu Aşamaya Kadar Gerçekleştirilmiş Olan İş ve İşlemlerin Kısaca Açıklanması, Zamanlama Tablosu TEİAŞ tarafından EİH nın güzergâh planı tarihinde onaylanmıştır ELTEM-TEK; TEİAŞ tarafından tarihinde ÇED Yönetmeliği kapsamında ÇED sürecinin yürütülmesi ve ÇED Belgesi' nin alınması konusunda yetkili kılınmıştır. ELTEM-TEK tarafından tarihlerinde yerinde inceleme çalışmaları gerçekleştirilmiştir. ELTEM-TEK tarafından hazırlanan ÇED Başvuru Dosyası tarihinde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı' na sunularak ÇED süreci başlatılmıştır. ÇED süreci kapsamında proje hakkında halkı bilgilendirmek, görüş ve önerilerini almak üzere tarihinde Artvin ili, Yusufeli ilçesi, Kılıçkaya beldesinde, tarihinde Erzurum ili, İspir ilçesinde Halkın Katılımı Toplantıları gerçekleştirilmiştir. ÇED Raporu Özel formatı nı belirlemek amacıyla tarihinde T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nda Kapsam ve Özel Format Belirleme Toplantısı gerçekleştirilmiştir tarih ve 4273 sayılı yazı ile T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nca ÇED Raporu Özel formatı verilmiştir. Söz konusu özel format doğrultusunda iş bu ÇED Raporu hazırlanmıştır. III.9. Diğer hususlar Bu başlık kapsamında ilave edilecek bir husus bulunmamaktadır. 68

29 Bölüm IV. Projeden Etkilenecek Alanın Belirlenmesi ve Bu Alan İçindeki Mevcut Çevresel Özelliklerin Açıklanması IV.1. Projeden Etkilenecek Alanın Belirlenmesi (etki alanının nasıl ve neye göre belirlendiği açıklanacak ve etki alanı harita üzerinde gösterilecek) EİH nın etüt ve kamulaştırma çalışmaları kapsamında proje ile ilgili kurum ve kuruluşlardan alınacak görüşler doğrultusunda güzergahta değişiklikler olması muhtemeldir. Bu nedenle güzergahtaki muhtemel değişiklikleri tolere etmek amacıyla inceleme alanı geniş tutulmuş olup, EİH nın sağında ve solunda 2,5 km olmak üzere toplam 5 km genişliğinde koridor inceleme alanı olarak belirlenmiştir. Ayrıca EİH nın işletme öncesi, işletmesi ve işletme sonrasındaki çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin ayrıntılı olarak irdelenmesi amacıyla hattın sağından ve solundan 25 m olmak üzere 50 m' lik koridor proje etki alanı olarak seçilmiştir 1. IV.2. Kullanımı Fiziksel ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri ve Doğal Kaynakların IV.2.1. Hat güzergahının jeolojik özellikleri (Tektonik hareketler, topografik özellikler, mineral kaynaklar, heyelan, benzersiz oluşumlar, Çığ, sel, kaya düşmesi vb.1/25000'lik jeoloji haritası ve kesitler ) İspir-Arkun EİH dikkate alınarak belirlenen inceleme alanının bulunduğu bölgenin jeolojik özelliklerinin açıklanmasında Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Tortum-G46 paftasından yararlanılmıştır. Pontidlerin doğu kesiminde yer alan çalışma alanı, Kuzey zon ve Güney zon olmak üzere iki farklı zona ayrılır. Kuzey zonda, alttan üste doğru Paleozoyik yaşlı granitler, Liyas-Dogger yaşlı bazalt, andezit, dasit, piroklastik, kumtaşı ve kireçtaşlarından oluşan Hamurkesen formasyonu, Üst Jura-Alt Kretase yaşlı kireçtaşlarından oluşan Berdiga formasyonu, Üst Kretase yaşlı bazalt, andezit, piroklastikler, kumtaşı ve killi kireçtaşlarından oluşan Çatak formasyonu, riyodasit, dasit, piroklastiklerden oluşan Kızılkaya formasyonu, bazalt, andezit, kırıntılılar ve piroklastiklerden oluşan Çağlayan formasyonu, Eosen yaşlı andezit, bazalt, aglomera, tüf, tüfıt ve kırıntılı kayaçlardan oluşan Kabaköy formasyonu yüzeylenir. Bayburt ve Olur birliklerinin yer aldığı güney zonda Dogger yaşlı Oltuçayı volkaniti, Üst Jura-Alt Kretase yaşlı neritik kireçtaşlarından oluşan Sarıçiçek formasyonu, konglomera, kumtaşı, kiltaşı ve volkanitlerden oluşan Olurdere formasyonu, kumtaşı, silttaşı, şeyi, kalsitürbidit vb. kaya türlerinden oluşan Konakyeri formasyonu yer alır. Üst Kretase ve Eosen yerleşim yaşlı Kaçkar granitoyidi-i ve II bölgede geniş alanlar kaplar. Alt Miyosen yaşlı jips düzeyli kumtaşı ve çamurtaşlarından oluşan İspir formasyonu ile Üst Miyosen-Pliyosen yaşlı Gavurdağı volkaniti bölgenin genç kaya birimleridir. Bu çalışma Tortum-G46 paftasının kapsadığı alanda MTA Doğu Karadeniz Bölge Müdürlüğümün, Metalik Maden Etüt ve Arama Projeleri kapsamında yürütülen 1/ ölçekli jeoloji harita alımı ve prospeksiyon çalışmaları (Nalbantoğlu ve diğ.,1988) ile MTA Jeoloji Etüdleri Dairesi projeleri kapsamında yürütülen 1/ ölçekli jeolojik harita (Akçören ve diğ.,1990) çalışmalarından yararlanılarak hazırlanan bir kompliasyon çalışmasıdır. 1 Bkz. Ek 4 Topoğrafik Harita ve Ek 5 Arazi Varlığı Haritası 69

30 İnceleme alanı Ketin (1966) tarafından tanımlanan Pontidlerin doğu kesimlerinde yer alır (Şekil 1). Pontidlerin bu, kesimi litostratigrafık olarak farklı iki zona ayrılır. Kuzeyde magmatik aktivitenin en yoğun olduğu bölge Kuzey Zon; güneyde magmatizmadan daha az etkilenen bölge ise Güney Zon olarak tanımlanır. Büyük bölümü Pontidlerin Kuzey zonunda kalan bölgenin az bir kısmı güney zon içerisindedir. Stratigrafi Paleozoyik, Mesozoyik ve Senozoyik yaşlı birimlerin yüzeylendiği inceleme alanında, Paleozoyik'ten Miyosen sonlarına kadar dönemler halinde gelişen magmatizma ürünlerini içeren intrüzif, volkanik ve volkano-tortul fasiyesler yaygındır. Magmatizmanın duraksadığı dönemlerde ise tortul istifler gelişmiştir. Çalışma alanında, Kuzey zona ait Paleozoyik yaşlı granitler (adlanmamış), Liyas- Dogger yaşlı Hamurkesen formasyonu, Üst Jura-Alt Kretase yaşlı Berdiga formasyonu, Üst Kretase yaşlı Çatak, Kızılkaya ve Çağlayan formasyonları, Paleosen yaşlı Ahlatlı formasyonu, Eosen yaşlı Kabaköy formasyonu, Alt Miyosen yaşlı İspir formasyonu yer alır. Güney zonda allokton konumlu Bayburt ve Olur birlikleri bulunur. Bölgede Bayburt birliğine ait Üst Jura- Alt Kretase yaşlı Sançiçek ve Konakyeri formasyonları, Olur birliğinde ise Dogger yaşlı Oltuçayı volkaniti ile Üst Jura-Alt Kretase yaşlı Olurdere formasyonu yüzeylenir. Bölgede Üst Miyosen-Pliyosen yaşlı Gavurdağı volkaniti bölgedeki en genç kaya birimidir. Üst Kretase ve Eosen yerleşim yaşlı Kaçkar granitoyidi-i ve IT bölgede geniş yüzeylemelere sahiptir. Paleozoyik Paleozoyik Granitleri (Adlanmamış) (Pzg) İnceleme alanının en yaşlı kaya birimi kabul edilen intruzif magmatitler, yaş ve litolojisine dayanılarak Paleozoyik granitleri adı altında ayırtlanmıştır. Birim inceleme alanının güneyinde Çoruh nehri vadisi boyunca izlenmektedir. Birim genellikle pembemsi renklidir. Çok kırık ve çatlaklı bir yapıya sahip olup, alterasyon ve arenalaşma yoğundur. İçerisinde şistlere ait anklavlar gözlenir. Çoruh nehrinin Sırakonuklar Dere ile kesiştiği bölgede Liyas-Dogger yaşlı volkanotortul istif olan Hamurkesen formasyonu tarafından uyumsuz olarak örtülür. İnceleme alanının GB kesiminde yine aynı granitler Eosen yaşlı volkano-tortul istif tarafındanda uyumsuz olarak örtülür. Liyas-Dogger yaşlı Hamurkesen formasyonu tarafından uyumsuz olarak örtülen bu granitler için Jura öncesi veya Paleozoyik yaşı uygun görülmüştür. Karmaşık bir yapıya sahip olan Kaçkar granitoyitlerinin içerisinde yüzeylenen eski temele ait bu birimler, kesin ve tam olarak haritalanamamıştır. Hamurkesen Formasyonu (Jh) İnceleme alanında altta izlenen volkano- tortul istif Ağar (1977) tarafından Hamurkesen formasyonu olarak adlandırılmıştır. 70

31 Formasyon inceleme alanının orta ve güney kesimlerinde GB-KD doğrultulu antiklinal yapılarının merkezlerinde yüzeylenir. Birim her iki zonda da izlenir. Görünür kalınlığı 500 m'nin üzerindedir. Birim inceleme alanında genellikle mor, yeşilimsi gri renkli bazaltik lav ve piroklastlardan oluşur. İntersartal, intergranüler ve mikrolitik porfırik dokulu olan bazalt lavları bol olivinlidir. Bunlarda albitleşme, serizitleşme, kalsitleşme ve kloritleşme yaygındır. Olivin kristallerinin yer yer büyük ölçüde iddingsite dönüşmüş olması nedeni ile bazaltlar, arazide kırmızı benekli bir görünüm kazanır. Lav ve piroklastlar arasında kalınlığı fazla olmayan (3-5 m) kırmızı-bordo renkli kumtaşı, killi kireçtaşı tabakaları bulunur. İnceleme alanı güneyinde Gümüşhane dolaylarına metamorfık kayalar üzerine bir taban çakıltaşı ile transgresif olarak gelen Hamurkesen formasyonu, Üst Jura-Alt Kretase yaşlı neritik kireçtaşlarından oluşan Berdiga formasyonu tarafından uyumlu olarak örtülür. Hamurkesen formasyonunun yaşı, kapsadığı kırmızı-bordo renkli kireçtaşlarında bulunan; İnvolutinct Hctssicct (JONES), Trocholina sp., Lenticulina sp., Viladina manana FARINACCI, Litıgulina sp. ve Lagenidae formlarına göre Liyas olarak belirlenmiştir. Bölgede formasyonun eş değeri birimler genellikle aynı ad altında incelenmiştir. Oltu Çayı Volkaniti (Jo) Çalışma alanı güneyinde, KD-GB yönünde uzanım gösteren volkanit ve volkanotortullarla temsil edilen birime, tipik olarak gözlendiği Oltu çayı vadisinden dolayı Oltuçayı volkaniti adı verilmiştir( Konak ve diğ.,1998). Bazik bileşimli lav, tüf ve aglomera ardalanmasından oluşan birim yeşilimsi, grimsi renkte olup, masif görünümlüdür. Sarp bir topografya oluşturan istif sıkça andezitik, bazaltik veya dazitik bileşimli dayk ve sillerle kesilmiştir. Bu dayk ve sillerin yaşının Üst Kretase'ye kadar çıkması olasıdır(konak ve diğ.,1998). Alt sınırı gözlenemeyen birim, Olurdere formasyonu ile uyumlu olarak örtülür. Kalınlığı yaklaşık 1000 m dir. Üzerinde bulunan Üst Jura-Alt Kretase yaşlı Olurdere formasyonuna bağlı olarak, Dogger yaşlı kabul edilmiştir. Olurdere Formasyonu (JKo) Çalışma alanının güneydoğu kesiminde konglomera, kumtaşı, silttaşı ardalanması içerisine yer yer kireçtaşlarının da girdiği birim, tipik olarak gözlendiği Olurdere köyünden dolayı Olurdere Formasyonu adı verilmiştir. İlk kez Yılmaz (1985) tarafından kullanılmıştır. Konglomera, kumtaşı, siltaşı ve kireçtaşı ardalanmasından oluşan birimdeki konglomeralar koyu gri, yeşil renkli, çok kalın katmanlıdır. Taneler, orta boylanmalı, iyi yuvarlanmış, andezit, bazalt, kumtaşı ve kireçtaşı çakıllarından oluşmuştur. Tane boyları 30 cm'ye ulaşabilmektedir. Kumtaşları kahvemsi, sarımsı yeşilimsi renkli olup, düzgün orta-kalın katmanlı, ince-orta tanelidir. 71

32 Tane boyları değişken olup çakılcık boyutuna kadar ulaşabilmektedir. Tane cinsi genellikle volkanik kökenli kayalar olup, alterasyonun yoğunluğundan ve çimento azlığından dolayı, kumtaşları dağılgan bir yapıdadır. Silttaşları kahve, siyah renkli, ince tabakalı ve laminalıdır. Birimin üst seviyelerine doğru gözlenen kireçtaşları ise kahvemsi sarı renkli, kırılma yüzeyleri gri-koyu gri renkli, düzgün orta-kalın katmanlı, yer yer laminalıdır. Bunlar bol eklem ve çatlaklıdır ve çatlaklar ikincil kalsit dolguları kapsar. Formasyon kapsadığı Protopeneroplis sp., Conicospirillina sp., Neotrocholina sp., Trocholina sp.. Reophaks sp-, Tekstulariidae normlarına göre yaşı Üst Portlandiyen- Berriasiyen olarak verilmiştir Olurdere formasyonunu Oltuçayı volkaniti üzerinde uyumlu olarak bulunur. Olurdere formasyonunun üzerinde ise Gavurdağı volkanitleri yer alır Birimin kalınlığı m dolayındadır. Berdiga Formasyonu (JKb) İlk defa Pelin (1977) tarafından Berdiga Dağlarfnda (Alucra güneyi) tanımlanan Berdiga formasyonu olarak adlandırılan birim, inceleme alanında volkano-tortul istifi üzerleyen neritik karbonatlardan oluşur. Kireçtaşının kalınlığı m arasında değişir Doğu Pontidlerln her iki zonunda da Hamurkesen formasyonu üzerine uyumlu olarak gelen Berdiga formasyonu genellikle gri, kirli beyaz ve bej renkli, yersel dolomitik, oosparit, oomikrit, oolitli pelmikrit, kumlu kalkarenit ve mikritler kapsar. Kuzey zonda daha masif yapılı ve resifal kalkerli olan kireçtaşları Güney zonda daha mikritik, ona tabakalanmalı, yersel plaketsi görünümlü ve pelajik karakterlidir. Üst Kretase yaşlı bazik volkanitler (Çatak formasyonu) tarafından uyumlu olarak üstlenen Berdiga formasyonu, kuzeyde sığ, güneyde nispeten daha derin bir deniz ortamında çökelmiştir. Kireçtaşlarında saptanan Trocholina alpına (LEOPOLD), Trocholina ekmgata (LEOPOLD), Hedbergella sp.. Ticinella sp., Orbitolina sp., Te.mılaria sp., GlobigerineUoides sp., ve Miliolidae, Lagenidae, Valvulinidae, Ophtalmidae, Mercan, formlarına göre Berdiga formasyonu Malm-Alt Kretase-Senomaniyen yaşındadır. Doğu Karadeniz bölgesinde klavuz bir stratigrafık düzey oluşturan formasyon Ağar (1977)'nin Demirözü (Bayburt) dolayında tanımladığı Hozbirikyayla kireçtaşını da kapsar. Sançiçek Formasyonu (JKs) Liyas volkano-tortullarını üstleyen sığ şelf fasiyesindeki resifal karakterli kireçtaşları, Bayburt doğusunda yer alan Sançiçek Dağfndan alınan adla tanımlanmıştır(akdeniz ve diğ., 1994). Sançiçek formasyonunun genel özellikleri Berdiga formasyonu ile özdeşleşirse de yüzeyledikleri tektonostratigrafık üniteler farklıdır. İspir doğusunda bağımsız parçalar halinde yüzeylenen Sançiçek formasyonunun görünür kalınlığı m dolayındadır. 72

33 Formasyon gri, boz, sarımsı, krem, pembemsi, beyaz, yer yer kızılımsı renkli, ortakalın tabakalanmalı, oosparit, oolitli biyosparit, biyomikrit ve intraklastlı pelmikritlerden oluşur. Büyükçe kütlelerin üst seviyelerinde bol organizma kırıntılı kalkarenitler, resif döküntüleri ve breşler yaygındır. Karbonat düzlüğü kısmen organik resif ve resif önü fasiyeslerini kapsayan Sançiçek formasyonunun tabanı, inceleme alanında gözlenemez. Birim normal stratigrafık örtüsünü oluşturan Konakyeri formasyonu ile geçişlidir. Sançiçek formasyonunu oluşturan karbonatlar bol organizma kalıntılıdır. Bölgede geniş yayılımı olan birimden derlenen örneklerde bulunan Proîopeneroplis striata (WEYN.), Protopeneroplis trachangulatâ (SEPT.), Conicospirillina basiliensis (MOHLER), Trocholina elongata (LEUPOLD), Trocholina alpina (LEUPOLD), Neotrocholina valdensis (REİCHELL), Pseudocyclammina sp., Calpionella sp. formları Malm-Berriasiyen yaşını belgeler (Akdeniz ve diğ. 1994). Formasyon Bayburt doğusunda geniş yayılımlıdır. Konakyeri Formasyonu (JKk) Neritik kireçtaşlan üzerinde yer alan kireçtaşı mercekli türbiditik fliş çökelleri Akdeniz ve diğ. (1994) tarafından Konakyeri formasyonu olarak adlandırılmıştır. İspir doğusunda iki bindirme düzlemi arasında inceleme alanına sokulan ve KD'ya doğru kamalanarak kaybolan birimin kalınlığı 500 m'nin üzerindedir. Konakyeri formasyonu, kumtaşı, litarenit, silttaşı, şeyi, marn, kalkarenit ve yersel tüfıt tabakalarının ardalanmasından oluşan olistostrom mercekli türbiditik fliş karekterli bir birimdir (Akdeniz ve diğ. 1994). Birimin özellikle taban seviyelerinde olistostromal fasiyesler ile şeyl-marn fasiyesleri yaygındır. Çatak Formasyonu (Kç) Neritik kireçtaşlan (Berdiga formasyonu) üzerine uyumlu olarak gelen bazik karakterli volkano-tortul istif, Güven (1993) taralından Maçka güneyindeki Çatak köyü civarında tipik olarak gözlendiğinden Çatak formasyonu olarak adlandırılmıştır İnceleme alanının orta kesimlerinde (Hamsiköy, Torul, Kürtün dolaylarında) geniş yayılımlı olan Çatak formasyonunun kalınlığı yaklaşık 900 m'dir. Birim Kuzey zonda izlenir. Çatak formasyonu başlıca bazalt, andezit, lav ve piroklastları ile kumtaşı, silttaşı, marn, şeyi ve kırmızı-bordo renkli killi kireçtaşı düzeylerinin ardalanmasından oluşur. Birimin lav, tüf ve breşlerden oluşan volkanik seviyeleri koyu gri, yer yer siyah renkli, ayrıştığında kahve renklidir. Lavlar genel olarak kırıklı, çatlaklı ve boşluklu olup etkin şekilde ayrışmış ve kloritleşmiştir. Breş ve aglomeralar içinde tortul kaya çakıl ve blokları bulunabilir. Kurşuni gri renkli olan kumtaşı, marn ve seviler, düzenli ince tabakalanmalıdır. Bazı kesimlerde kırmızı-bordo renkli mikritler ve rekristalize kireçtaşlan yaygındır. Asidik karakterli lavlardan oluşan Kızılkaya formasyonu ile uyumlu olarak örtülen Çatak formasyonu tektonik haraketliliğe bağlı olarak parçalanan ve aktivite kazanan karbonat platformu üzerine çökelmiştir. 73

34 Birim içinde kırmızı-bordo renkli kireçtaşlarından alınan örneklerde tanımlanan Gîobotruncana lapparenti BROTZEN. Gîobotruncana linneiana (d'orbigny), Globotruncana sp., Marginotruncana sp., Globigerinella sp., Globigerinolloides sp., Gümbelina sp., Hedbergella sp. formları Türoniyen-Koniasiyen-Santoniyen yaşını belirler. Kızılkaya Formasyonu (Kk) Çatak formasyonunu üstleyen asidik karakterli lav ve proklastlar Güven (1993) tarafından Kızılkaya formasyonu olarak adlandırılmıştır. Birim Kuzey zonda gözlenir. Formasyonun kalınlığı m arasında değişir. Kızılkaya formasyonu, çoğunlukla riyodasidik, dasidik lav ve piroklastlardan oluşur. Çatak formasyonu üzerine uyumlu olarak gelen lavlar, genellikle sarımsı ayrışmalı gri renkleri ve prizmatik kolon yapıları ile dikkati çekerler. Yersel çok iri kuvarslı, porfıritik dokulu ve akma (flüidal) yapılıdırlar. Yer yer düzgün tabakalanma gösteren tüf, aglomera ve breş seviyeleri formasyonun üst seviyeleri içinde daha yaygındır. Yersel alterasyon zonları kapsayan Kızılkaya formasyonu inceleme alanı ve tüm Doğu Karadeniz Bölgesi metalojenik provensi içinde yaygın olarak bulunan volkanojenik polimetalik masif sülfıd yataklarının oluşumunda rol oynayan önemli bir formasyondur. Kızılkaya formasyonu içinde paleontolojik yaş tayinine yardımcı olacak veriler yoktur. Türoniyen-Santoniyen yaşlı birimler üzerine gelen ve Kampaniyen-Maastrihtiyen yaşlı Çağlayan formasyonu tarafından uyumlu olarak örtülen dasitik lavların Santoniyen yaşında olduğu kabul edilmiştir. Çağlayan formasyonu (Kça) Asidik volkanikleri üstleyen ikinci evreli bazik karakterli volkanit, volkanoklastik ve çökel kaya ardalanmasının oluşturduğu volkano-tortul istif Güven (1993) tarafından Çağlayan formasyonu olarak adlandırılmıştır. Tonya güneyinde yaklaşık D-B uzanımlı bir şerit şeklinde yüzeylenen formasyonun kalınlığı m arasında değişir. Birim Kuzey zonda izlenir. Formasyonun egemen kaya türünü oluşturan bazalt, andezit lav ve piroklastlarının arasında kumtaşı, marn ve kırmızı-bordo renkli killi kireçtaşı ara seviyeleri bulunur. Genellikle koyu renkli olan lavlar, yersel sert, kırıklı ve çatlaklıdır. Boşluklar ikinci kalsit veya kloritle doldurulmuştur. Mikroskop altında porfırik dokulu olan lavlarda zonlu yapı gösteren plajiyoklas fenokristalleri ile plajiyoklas mikrolitleri, bol klorit ve opak minerallerin (FeO) oluşturduğu bir hamur dikkati çeker. Kloritleşme ve epidotlaşmanın yaygın olduğu lavlarda yer yer iyi gelişmiş yastık yapıları görülür. Tabakalanmalı tüf ve breşler içinde lav parçaları yanında kırmızı kireçtaşı ve killi kireçtaşlarının parçaları da izlenir. Kumtaşları çoğunlukla volkanik elemanlıdır. Formasyon aralı volkanizmanın etkin olduğu derin bir ortamda çökelmiştir. Çağlayan formasyonu, ikinci evreli riyolit-riyodasit lav ve piroklastlarından oluşan Çayırbağ formasyonu tarafından çalışma alanı dışında uyumlu olarak üstlenir. Bu asidik karakterli lavların bulunmadığı alanlarda ise birbirleri ile yanal geçişli Bakırköy ve Ağıllar formasyonunun çökelleri Çağlayan formasyonunun uyumlu örtüşüdür. 74

35 Lav ve piroklastların arasında bulunan kırmızı-bordo kireçtaşlarından alınan örneklerdeki; Gîobotruncana arca CHUSMAN, Gîobotruncana lapparenti-tricarinata (QUEREAU), Gîobotruncana cf. bulloides VOGLER, Gîobotruncana coronata BOLLÎ, Globigerina sp.,gümbelina sp. formları Çağlayan formasyonunun Kampaniyen- Maastrihtiyen yaşında olduğunu belgeler. Kaçkar Granitoyidleri (Kkl,Tk2) Doğu Karadeniz Bölgesi'nin doğu kesiminde yer alan Kaçkar Dağları, Doğu Pontidlerin Kuzey zonu içindeki granitoyidlerin en yoğun olduğu alandır. Bu yörede geniş ölçüde Üst Kretase yaşlı birimlerin içine sokulan intrüzif kayalar, Güven (1993) tarafından, intrüzyon yaşına bakılmaksızın Kaçkar granitoyidleri olarak tanımlanmıştır. Üst Kretase yaşlı birimleri kesen ve Eosen birimleri tarafından transgresif olarak örtülen granitoyidler. Kaçkar granitoyidi-i (Kkl), Eosen yaşlı birimler içine intrüzyon yapmış granitoyidler ise Kaçkar granitoyidi-ii (Tk2) olarak ayırtedilmiştir Kaçkar granitoyidleri Çoğulu (1970),nun Rize granitinin karşılığıdır. İnceleme alanında granitoyidler Kaçkar Dağlarfnda olduğu gibi iki evrede intrüzyon yapmıştır. Torul (Gümüşhane) doğusu, Torul-Kürtün arası, Kazmaköy, Harşit Çayı ve Kızılali Dağfnda KD-GB doğrultulu antiklinal yapılarının çekirdeğinde izlenen bu granitoyidler, Hamurkesen, Berdiga ve Çatak formasyonları ile kontakt zonları oluştururlar. İnceleme alanının GB köşesinde yüzeylenen ve Kaçkar granitoyidi-11 (Kk2) olarak ayırtlanan intrüzifler ise, Eosen yaşlı Kabaköy formasyonu içinede intrüzyon yapmıştır. Genellikle gri, yeşilimsi gri, yer yer pembemsi renkte, çok kırıklı çatlaklı olan granitoyidler, taneli veya porfırik dokuludur. Mineral komposizyonları ve dokularına göre, granit, granodiyorit, mikrogranit, kuvarsporfır, kuvarslı diyorit ve diyoritler ayırtlanabilir. Üst Kretase boyunca gelişimini sürdüren ve yerleşimlerini büyük ölçüde Paleosen sonunda tamamlayan granitoyidler ile Eosen yaşlı Kabaköy formasyonu arasında bir aşınma düzlemi bulunur. Eosen döneminde yenilenen granitoyid intrüzyonları ise Kabaköy formasyonunda kontakt etkiler yapmıştır. Kaçkar graniyoyidleri inceleme alanındaki kontakt skarn ve porfiri cevherleşmelerin oluşumu ile yakın ilişkilidir. Tavdağı Dasidi (Tt) Oltuçayı volkanitleri ile Olurdere formasyonunu kesen dayk, sil ve fakolitler halinde gözlenen asidik bileşimli yarı derinlik kayaları tipik gözlendiği Tavdağf ndan esinlenerek, Tavdağı dasidi olarak adlanmıştır ( Konak ve diğ. 1998). Yeşilimsi gri, bej renkli Tavdağı dasidi, sarp morfolojisi ile dikkat çeker. Tavdağı dasidi sillerinin kenarlarında, kenarları dik yönde eklem ve çatlak sistemleri gelişerek prizmatik bir özellik kazanmıştır. Sil ve daykların kenar yüzeylerinde çok az bir pişme zonu oluşmuştur. Subalkalen veya kalkalkalen karakterler gösterentavdağı volkanitinin yaşı Geç Paleosen-Erken Eosen zaman aralığında olmalıdır ( Konak ve diğ, 1998). 75

36 Ahlattı Formasyonu (Ta) Granit veye volkano-tortullar üzerine uyumsuz olarak oturan çökel istifi Ahlatlı köyü kuzeyinde tip kesit verdiğinden Ahlatlı formasyonu adı ile tanımlanmıştır. Çoruh vadisinin güneyi boyunca uzanan tepelerde özellikle taban seviyesinin kızıl rengi ile dikkati çeken Ahlatlı formasyonu alttan üste doğru kızıl renkli; inceçakıl mercekli silttaşı-kumtaşlarından oluşur. Birim kirli sarı renkli yer yer yumrulu kumtaşı; gri, boz renkli, ince-orta tabakalanmalı, bol mikro fosil kavkılı, kömürlü çamurtaşı-kiltaşı ve gri, boz renkli kiltaşı-marn seviyelerinden oluşur. Tabanda karasal, üstte somatr ortam özellikleri taşıyan formasyon, Eosen yaşlı Yedigöze formasyonu tarafından transgresif olarak örtülür. Birimin değişik seviyelerinden alınan örneklerde tanımlanan Katlıina cf. seheri, Planorbulina cretîae, Rotalia spp., Broîia, Potámides, Ampullina, Ericsonia cara (HAY VE MOHLER), Ericsonia ovalis BLACK,GIobigerina sp. formları Paleosen yaşını belgeler (Akdeniz ve diğ., 1994). Yedigöze Formasyonu (Ty) Eosen yaşlı volkano-tortul istifin tabanında yer alan ve karasal çakıltaşları ile başlayıp sığ denizel fasiyeslere geçen stratigrafi seviyesi Akdeniz ve diğ. (1994)"ten alınan Yedigöze formasyonu adı ile tanımlanmıştır. İspir KD'sundaki Yedigöze köyü doğusunda tip kesit veren birim, Kılıçkaya- Numanpaşa arasında da yüzeylenir. Volkanitlerin altında kızıl-sarı renkli bir şerit gibi görünen birimin kalınlığı m arsında değişir. Tip kesitinde granit kayalar (Pzg) üzerine diskordan olarak oturan Yedigöze formasyonu kızıl renkli çakıltaşı, kumtaşı, silttaşı ve çamurtaşı tabakalarından oluşan bir taban seviyesi ile başlar Üste doğru; gri kumtaşı, sarımsı yeşil renkli kiltaşı ara katkılı yumrulu kireçtaşlarına ve kumlu marnlara geçilir. Numanpaşa doğusunda ise, Yedigöze formasyonu Ahlatlı formasyonu üzerine kızıl renkli bir çakıltaşı seviyesi ile gelir. Karaya yakın kırıntılı geliminin bol olduğu bir ortamda çökelmiş olan Yedigöze formasyonu üst seviyelerindeki kırıntıların içine mercek veya ara tabakalar şeklinde giren piroklastiklerin giderek egemen duruma geçmesi sonucu Kabaköy formasyonuna geçer (Akdeniz ve diğ., 1994). Kireçtaşı seviyelerinde bulunan; Nummulites cf. perfeoratus MONİFORT, Nummulites millecaput DAUBEE, Nummulites pinfoldi DAVİES, Nummlites lehneri SCHAUB, Assilina spina (de ROISSY), Assilina exponens SOWERBY, Alveolina spp. Discocyclina spp., Orbitolites sp. formlarına göre Lütesiyen yaşı verilen (Akdeniz ve diğ., 1994) Yedigöze formasyonu Kabaköy formasyonunun taban seviyesine karşılık gelir. 76

37 Kabaköy Formasyonu (Tek) İspir'den batıya doğru Çoruh vadisinin kuzeyinde geniş yayılımlı olan volkano- tortul kayalar Kabaköy formasyonu adı ile incelenmiştir. GB'dan inceleme alanına bir kama gibi sokulan volkano-tortul ve volkanik kayalar, Devedağı kuzeyinde geniş yayılımlıdır. Genel olarak yeşilimsi gri, morumsu renklerde görünen Kabaköy formasyonu, yaygın andezitik-bazaltik lav, aglomera, tüf, tüfıt ve volkanik elemanlı litarenit ve çamurtaşlarından oluşan volkano-tortul bir istiftir. Yer yer volkano-tortul istifin üzerinde görünen lav yaygıları alttaki tabakalı çökel ve piroklastikleri kesen dayklar halinde de gözlenir. Boz, kurşuni gri, mavimsi gri andezitler, genellikle dayk ve siller halindedir. Yer yer aşırı derecede ayrışmış ve bozuşmuş olan bu kayalar, mikroskop altında porfırik, zayıf fluidal, intersertal, ofitik dokuludur. Bazı kesimlerde labrador-andezin fenokristalleri irilikleri ile dikkati çeker. Amfibol, hornblend veya piroksen (ojit) kapsar. Opak mineral boldur. Kiremit kırmızısından siyaha kadar değişen renklerdeki bazaltların su içinde akmayı belirleyen yastık yapıları, gaz boşlukları ve ayrışmaları karakteristiktir. Mikroskop altında ofitik, suboitik, hyaloofıtik dokulu olan bu kayalarda piroksen, (ojit), olivin, hornblend bulunur. Birimde aglomeralar ve iyi tabakalanmış tüfıtler yaygındır. Altta Lütesiyen yaşlı kırıntılılarla geçişli olan volkano-tortul içinde yine Lütesiyen yaşını belgeleyen fosil kalıntıları içeren kırıntılı mercekleri bulunur. İspir dolayında İspir formasyonu tarafından uyumsuz olarak üstlenen Kabaköy formasyonu doğuda bir bindirme düzlemi ile sınırlanır ve Oltuçayı volkanitleri Kabaköy formasyonu üzerine itilmiştir. Formasyon Lütesiyen yaşlıdır. İspir Formasyon (Ti) İspir ilçesi çevresinde tipik yüzeylenimi bulunan kömürlü, jipsli kırıntılılar Akdeniz ve diğ. (1994) tarafından İspir formasyonu adı ile tanımlanmıştır. İnceleme alanının GB'sından bir kama halinde sokulan formasyonun kalınlığı 300 m dolayındadır. Genellikle kızıl renkli gevşek çakıltaşı, jipsli kumtaşı-kiltaşı, sarımsı renkli çamurtaşlarından oluşan İspir formasyonu, volkano-tortullar ve granotoyidler üzerinde açısal diskordanslıdır. Kızıl renkli, gevşek, iyi yuvarlanmış, kötü-orta boylanmalı, granit ve volkanik kaya çakıllarını içeren taban çakıltaşı ve kumtaşı ara tabakalıdır. Üste doğru kızılımsı kumtaşı ve yeşilimsi sarı renkli, bol Ostracoda'lı kiltaşı, çamurtaşlarına derecelenir. Bunlarda kızılmor renkli jipsli kumtaşı ve siltaşları ile üzerlenir. Birimin üst seviyesinde yine çakıltaşı yer alır. Giderek dolan ve yok olan tatlı su gölünde birikmiş çökellerin oluşturduğu İspir formasyonu litolojik özelliklerine ve konumuna göre Alt Miyosen yaşında olmalıdır. 77

38 Birim Erzurum dolayında tanımlanan Aşkale formasyonu (Akdeniz ve diğ., 1994) ile deneştirilebilir. Gavurdağı Volkanitleri (Tgv) İnceleme alanının güneyindeki geniş Gavurdağları platosunu oluşturan volkanik kayalar Gavurdağı volkanitleri adı altında incelenmiştir (Akdeniz ve diğ., 1994) Gavurdağlarında geniş yayılımlı olan volkanitlerin küçük bir kesimi güneyden inceleme alanına girer. Genel olarak andezit, bazaltik andezit ve bazalt lav ve piroklastiklerinden oluşan Gavurdağı volkanitlerinin platoyu oluşturan ve uzaktan masifımsi görünen sert lavları, soğuma çatlaklı, yer yer poligonal sütunsal ayrışmalıdır. Özellikle bir toprak örtüsü şeklindeki ayrışma zonunun bulunduğu kesimlerde bazaltlarla ince dokulu andezitler ayırtlanamaz. Mikroskop altında porfırik dokulu olan andezitlerde fenokristaller halinde plajiyoklas (andezin,labrador), piroksen (ojit), hornblend, biyotit bulunur. Hamur hyaloplitik dokuludur. Bazaltlar ise hyaloplitik, intragranüler ve boşlukludur. İnceleme alanında Olurdere formasyonunun üzerine yayılmış olan Gavurdağı volkanitleri stratigrafık konumuna göre Üst Miyosen-Pliyosen yaşında olmalıdır. Kuvaterner Alüvyon (Qal) Akarsu vadileri, özellikle Çoruh vadisinde tutturulmamış sil, kum, çakıl boyutundaki malzemelerden oluşmuştur. Yamaç Molozu (Qym) Tutturulmamış kum ve çakıl boyutundaki köşeli tanelerden oluşmuştur. Heyelan (Qh) Topografya farkının büyüklüğünden ve birimlerin ayrışmaya uygun olan kesimlerinden dolayı, çalışma alanının güney-orta kesimlerinde heyelanlar gelişmiştir. Vadi eğimlerine bağlı olarak genellikle K ve D yöne doğrudurlar. Projeye konu EİH güzergahını, etki alanını ve inceleme alanını gösterir 1 / ölçekli jeoloji haritası ekte verilmiştir 1. 1 Bkz. Ek 10 Jeoloji Haritası 78

39 Şekil 5 EİH ve İnceleme Alanını Gösterir 1/ Ölçekli Jeoloji Haritası ÇED sürecinden sonra alınacak izinler başlığında ÇED sürecini müteakip alınacak izinler ile ilgili detaylar yer almaktadır. (Bölüm III.7) Proje kapsamında yapılacak yapılar için tarih ve sayılı Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (Afet İşleri Genel Müdürlüğü) Genelgesi ve gün ve sayılı Makam Oluru doğrultusunda hazırlatılacak İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporları hazırlatılarak değerlendirilmek üzere ilgili kurumlara gönderilecektir. IV.2.2. Hat güzergahındaki yeraltı ve termal su kaynaklarının hidrojeolojik özellikleri (Su seviyeleri, miktarları emniyetli çekim değerleri, kaynakların debileri halen mevcut ve planlanan kullanımı, faaliyet alanına mesafeler), Projenin tesis edileceği Erzurum ilindeki içme-kullanma ve sulama amaçlı açılmış bulunan sondaj kuyularının dağılımları aşağıdaki gibidir. Tablo 5 Erzurum İli' ndeki Yeraltı Su Kaynakları 2011 YILI ERZURUM İLİ ENVANTERİ Tahsis Edilen Su Miktarı ( hm 3 / yıl ) Bölge No ve Adı SIRA No İLİ OVA ADI VE ÜNİTELERİ İşletme Rezervi (hm 3 /Yıl) SULAMA DSİ ve Toprak su Koop. İÇME - KUL. VE SANAYİ BELGELİ SULAMA TOPLAM ÇEKİLEN DÜŞÜNCELER 79

40 DSİ 8.BÖLGE ERZURUM Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Genel Müdürlüğü 1 ERZURUM 2 ERZURUM ERZURUM OVASI 2011 YILI ERZURUM İLİ ENVANTERİ a) Erzurum Ovası 77,810 24,835 26, , , b) Erzurum Ovası Dışı 0, , , c) Kümbet Ovası 7,000 2,500 2, d) Cinis Ovası 3,000 0, , , HINIS - KARAÇOBAN 69,000 Detaylı Hidrojeolojik etüd raporu var. 3 ERZURUM PASİNLER 82,000 51,000 7, , , Detaylı hidrojeolojik etüd raporu var. 4 ERZURUM TORTUM 1, , ERZURUM UZUNDERE 0, , ERZURUM İSPİR 0, , ERZURUM OLUR 0, , ERZURUM OLTU 0, , ERZURUM NARMAN 0, , GENEL TOPLAM 238,810 78,335 36, , , Jeotermal Sahalar 1 Erzurum - Ilıca Jeotermal Alanı Erzurum Ilıca yöresinin en yaşlı birimi Jura yaşlı kum taşı,çakıl taşı ve kil taşıdır. Jura - Kretase yaşlı breş,kum taşı ve kireç taşı seviyeleri bunların üzerinde yer alır. Daha üstte ise üst kretase yaşlı kireç taşı ve marn, Miyosen yaşlı jipsler ile belirgin kumlu ve kireç taşlı birimler yer almaktadır. Ilıca alanında ve Erzurum Ovasında tüm bu alt birimleri kalın bir şekilde örten üst miyosen yaşlı bazaltlar ve pliyosen yaşlı gelinkaya sedimanları ve alüvyon yer almaktadır. Erzurum-Ilıca Ovasındaki faylarda yoğunluk KB- GD ve KD-GB doğrultusunda doğrultu atımlıdırlar. Ayrıca K-G doğrultusunda ve doğu yönünde eğimli olan Ilıca yerleşim alanının doğu kısmından geçen fay görülür. Sahada Bugüne Kadar Yapılmış Çalışmalar Sahada önceki yıllarda yapılan 1750 km 2 prospeksiyon, 1450 km 2 1/ ölçekli detay jeoloji,158 nokta jeofizik rezistivite, 1000 km 2 jeomorfoloji ve hidrojeokimya çalışmalarından elde edilen veriler ışığında bölgenin ısıtmacı lığa yönelik jeotermal potansiyelinin olabileceği düşünülmüş ve 1985 yılında açılan E-1 Kuyusunda 605 m de 39 C sıcaklıklı ve 6 lt/sn debide termal akışkan elde edilmiştir.1986 da sahanın ısı dağılımını ortaya çıkarabilmek amacıyla 10 adet toplam derinliği m olan gradyan sondajı açılmıştır.1987 ve 1988 yıllarında toplam 1338 m olan kuyu logo alımları ile çalışmalara devam edilmiş, alınan ölçüler değerlendirilmiştir. 1 Erzurum İl Çevre Durum Raporu (2011) 80

41 Isı dağılımına ilişkin veriler, tektonik hatlar boyunca benzer özellikler göstermekte, kuyulardaki gradyen değerleri 0.21 C/10 m ile 3.75 C/10 m arasında değişmektedir. Ayrıca sahada yapılan çalışmalar ile 1985 yılında açılan sıcak su sondaj kuyusunda debi, sıcaklık ve test çalışmalarının yanı sıra faydalanma imkanlarının ortaya konulması gerçekleştirilmiş, ayrıca suyun kirlenmesi ve debisinin azalmasını önlemek için koruma alanları etüdü yapılmıştır. Suların Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Çalışma alanı içerisinde yer alan kaplıca kaynağından ve sıcak su sondajından 1985 yılında alınan su örneklerinin analiz sonuçları değişik yöntemlerle değerlendirilmiştir. Sıcak su sondajından alınan su örneğinde toplam mineralizasyon mg/lt dir. Yapılan çalışmalarda sondaj suyu sodyumlu,bikarbonatlı,klorlu termal sular sınıfına,kaplıca kaynağı ise florür içeren sodyumlu, bikarbonatlı, klorürlü termal sular sınıfına girer. Yapılan değerlendirmelerden jeotermal kaynağın düşük sıcaklığı (39 C-43 C) nedeniyle ısıtma açısından önemli olamayacağı ancak turistik ve sağlık tesislerinin kurulmasında yararlanılabileceği sonucuna varılmıştır. Bu nedenle termal turizme yönelik bir talep geldiği takdirde,sahada sondajlı çalışma yapılarak debi arttırılabilecektir. Erzurum - Pasinler Jeotermal Alanı Pasinler ve çevresine yönelik petrol, jeoloji ve hidrojeoloji amaçlı olarak birçok çalışma bulunmaktadır. Pasinler havzası üst miyosenden bu yana bölgede etkin olan sıkışma rejimi altında gelişmiş ve aynı zamanda doğrultu atımlı hareketlerin etkisini taşıyan bir dağ arası havzasıdır. Saha; bazalt, örtü lavı özelliğindedir. Sahada Bugüne Kadar Yapılmış Çalışmalar: Sıcak su aramaya yönelik çalışmalar 1987 yılında etüd düzeyinde başlamıştır yılında Ps 1-A kuyusunda 200 m sıcak su sondajı yapılmıştır. Bu çalışma sonucunda 40 C sıcaklıkta 10 lt/sn su elde edilmiştir. Ana rezervuarda ise 42 C sıcaklıkta 75 lt/sn debide sıcak su elde edilmiştir yılında yapılan çalışmalarda ise, 200 m sondaj yapılmış ve 42 C sıcaklıkta 95 lt/sn debide sıcak su elde edilmiştir. Bu sahada 1994 yılında yapılan çalışmalarda 205 m sondaj yapılmış ve 40 C sıcaklıkta, 110 lt/sn debide sıcak su elde edilmiştir. Sahada sıcak su sondaj kuyularında debi, sıcaklık ve test çalışmalarının yanı sıra faydalanma imkanlarının ortaya konulması gerçekleştirilmiş, ayrıca suyun kirlenmesi ve debisinin azalmasını önlemek için koruma alanları etüdü yapılmıştır. Suların Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Sondajlardan elde edilen suların; tortulu, berrak ve kükürt kokulu olduğu tespit edilmiştir. Sondajdan alınan örneklerin değerlendirilmesi sonucu suların klorür içeren sodyumlu, bikarbonatlı sular sınıfına girdiği tespit edilmiştir. IV.2.3. Yüzeysel su kaynaklarının hidrolojik mevcut ve planlanan kullanımı (İçme, kullanma, sulama suyu, elektrik üretimi, baraj, göl, gölet, su ürünleri istihsali, su yolu ulaşımı tesisleri, turizm, spor ve benzeri amaçlı su ve/veya kıyı kullanımları, diğer kullanımlar, faaliyet alanına mesafeler), İspir-Arkun EİH için belirlenen inceleme alanının sınırları içerisinden geçtiği Artvin ve Erzurum illeri sınırları içerisindeki yüzeysel su kaynaklarını (dere-çay, nehir-ırmak, baraj-gölet, göl ve sulak alanları) gösterir harita aşağıda verilmiştir. 81

42 Direk yerlerinin kesinleşmesi aşamasında DSİ Bölge Müdürlüğü' ne başvurularak gerekli izinler alınacaktır. Şekil 6 İnceleme Alanının Hidrolojik Yapısı Projenin sınırlarından geçtiği illerden olan Erzurum da Fırat, Aras ve Çoruh nehirlerinin havza sınırları geçmektedir. Aras nehrinin kalitesi T2 A1 dir. İl in diğer önemli akarsuları Fırat ın ana kollarından olan Karasu ve Hınıs çayıdır. Karasu yun kalitesi T2 A1 dir. Hınıs Çayı, Fıratın ana kollarından olan Murat nehrine karışan bir akarsudur. Hınıs çayının kalitesi T2 A1 dir. Gümüşhane il sınırları içerisinden doğan Çoruh nehri, İspir İlçesinden Erzurum il sınırlarına geçer. İspir Mescitli köyünde, Çoruh nehrinin kalitesi T2 A1, Tortum çayının kalitesi T1 A1, Oltu çayının Ayvalı köyünde kalitesi ise T2 A1 olarak bulunmuştur. Projenin gerçekleştirileceği Erzurum ili sınırları içerisindeki başlıca akarsular ve genel özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. 82

43 Tablo 6 Erzurum İli Sınırları İçerisindeki Yüzeysel Su Kaynakları 1 Akarsuyun Adı Toplam Uzunluğu Km İl Sınırları içindeki Uzunluğ u Km Toplam Uzunluğa Oranı % Debisi m 3 /Sn İl Sınırları İçinde Başlangıç ve Bitiş Noktalari Kolu Olduğu Akarsu Karasu Tuzla Çayı Dumludağı Aşkale Tecer köyü Palandöken dağı Mağara köyü Fırat Fırat Serçeme Yıldız Dağı Karasu Karasu Pulur Çayı Tabya Dağı Karasu Karasu Aras Nehri Bingöl Dağı Tgüney ky. Anakol Hasankale Çayı Palandöken dağı, Köprüköy Aras Hınıs Çayı Bingöl dağı, Karaçoban Murat Ahırçemen Çayı Bingöl dağı, Hınıs çayı HınısÇayı Kisre Çayı B. Sultan Gölü, Hınıs Çayı Hınıs ÇayıI Tortum Çayı Dumludağı Şıklık Sultan Oltu ÇayıI Oltu Çayı Şehitler Tepe, Şakar Tepe Çoruh Nehri Çoruh Nehri = Viranşehir gö. Mescitli köy. Laleli, Köprüçörek ky. Anakol Projenin sırınlarında geçtiği diğer bir il olan Artvin ili sınırları içindeki önemli akarsular aşağıdaki gibidir. Çoruh nehri İlin en büyük akarsuyu olan Çoruh Nehri, Mescit Dağları ndan kaynağını alarak, Bayburt u geçtikten sonra Yusufeli ilçesinin Yokuşlu Köyünün mevkiinde il sınırına girer. Su kavuşumu denilen yerde Oltu suyu ile birleşir. Yusufeli yakınlarında Barhal deresiyle birleşen Çoruh Nehri kuzeybatı yönüne girer. Artvin yakınlarında Orta köy suyunu, Borçka da Murgul suyunu - İç kale suyunu ve Kaynarca suyunu alarak Muratlı Bucağını geçerek, Batum un güneybatısında Karadeniz e dökülür. Çoruh Nehri nin uzunluğu 376 km olup, 354 km si sınırlarımız içerisindedir. 1 Erzurum İl Çevre Durum Raporu (2011) 83

44 Oltu ve Tortum Çayı Karga pazarı Dağları ndan kaynaklarını alırlar. Tortum çayı adını aldığı Tortum Gölü'ne girip çıktıktan sonra Oltu çayı ile Yusufeli yakınlarında birleşerek Gür alp kayası denilen yerde Çoruh Irmağına kavuşur. Barhal Çayı Kaçkar Dağları ndan kaynağını alır. Erzincan, Yüncüler, Çevreli ve Dört Kilise derelerini alarak Çoruh Nehri ne karışır. Şavşat Suyu Şavşat, irili ufaklı 13 deresi bulunması ile su zenginliğine sahip bir ilçemizdir. Şavşat deresi Orta köy deresinin kaynağı olup Ardanuç deresiyle birleşerek Çoruh Nehri ne kavuşur. Kaynağını Sahara dağlarından alarak Şavşat suyuna birleşir. Projenin gerçekleştirileceği Artvin ili sınırları içerisindeki diğer akarsular ve genel özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 7 Artvin İli Sınırları İçerisindeki Yüzeysel Su Kaynakları 1 Sıra No Akarsuyun Adı Akarsuyun Yeri Akarsuyun Debileri Q10 (m 3 /s) Q100 (m 3 /s) Q500 (m 3 /s) 1 Çoruh Nehri Artvin Oltu Çayı Yusufeli Tortum Çayı Yusufeli Barhal Çayı Yusufeli 199,5 285, Çorgens Deresi Yusufeli 23,4 46,1 61,7 6 Alanbaşı Deresi Yusufeli 34, ,3 7 Dokumacılar Deresi Yusufeli 15,7 46,3 67,5 8 Arcıvan Deresi Yusufeli 62,7 89,2 107,4 9 Taşkıran Deresi Yusufeli Darıca Deresi Yusufeli Vanat (Esenyaka) D. Yusufeli 6,6 13,5 25,4 12 Erenköy Deresi Yusufeli Haviskar (Narlık) D. Yusufeli Maden (Hod) Deresi Artvin Berta (Ortaköy) D. Artvin Şehiriçi (Artvin) D. Artvin 4,1 7,9 10,5 17 Bulanık Deresi Ardanuç Şavşat Çayı Şavşat 62, ,4 19 Meydancık Çayı Şavşat 47,3 113,2 158,4 20 Veliköy Deresi Şavşat 31,2 66,9 91,4 21 Mansurat Deresi Şavşat 45,5 86, Deviskel Deresi Borçka 108, ,6 23 Chala (İçkale) Dere Borçka 75,2 126,9 185,1 24 Karşıköy Deresi Borçka 56,5 103,2 135,4 25 Güreşen Deresi Borçka 68,2 130, Sugören Deresi Hopa ,6 27 Boluca (Muratlı) D. Borçka 30,1 66,1 90,8 1 Artvin İl Çevre Durum Raporu (2011) 84

45 Sıra No Akarsuyun Adı Akarsuyun Yeri Akarsuyun Debileri Q10 (m 3 /s) Q100 (m 3 /s) Q500 (m 3 /s) 28 Sundura Deresi Hopa ,6 29 Balıklı Deresi Hopa Karaosmaniye Dere Hopa Çam Deresi Hopa Kapistre Deresi Arhavi Sidere (Konaklı) D. Arhavi 185,5 304,4 385,9 Projenin gerçekleştirileceği Erzurum ili sınırları içerisindeki başlıca göller ve genel özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 8 Erzurum İli Sınırları İçerisindeki Göller 1 Sıra No İşletmedeki Projenin Adı Su Kaynağı İl Merkezine olan Mesafesi (km) Amacı Kapasitesi Talve kotu Kret kotu Erzurum Kuzgun Barajı Erzurum Palandöken Barajı Erzurum Demirdöven Barajı Erzurum Palandöken Göleti Erzurum- Karayazı Köyceğiz Göleti Erzurum-Pasinler Porsuk Göleti Erzurum-Şenkaya Şenkaya Göleti Erzurum-Tortum Kapıkaya Göleti Erzurum-Olur Ürünlü Göleti Serçeme Deresi Lezgi-Pisyan Deresi Sulama, Enerji İçmesuyu, Sulama Timar Deresi 48 Sulama Karnıyarık Deresi 18 Sulama Karataş Deresi 120 Sulama Masat Deresi 35 Sulama İncesu Deresi 190 Sulama Karsemit Deresi 90 Sulama Denizgölü Deresi 200 Sulama ha (brüt) 36 Gwh/yıl 2010, ,00 70,30 hm ha (brüt) 2080, , ha (brüt) 1738, , ha (net) 2084, , ha (net) 2259, , ha (net) 1856, , ha (net) 2479, , ha (net) 2149, , ha (net) 2192, ,52 1 Erzurum İl Çevre Durum Raporu (2011) 85

46 19,7 km Şekil 7 Tortum Gölü nün Planlanan EİH' na Göre Konumu Projenin gerçekleştirileceği Artvin ili sınırları içerisindeki başlıca göller ve genel özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 9 Artvin İli Sınırları İçerisindeki Göller 1 Sıra No Göl Adı Bulunduğu İlçe Yüzölçümü (Km 2 ) İl İçinde Kalan Kısmının Yüzölçümü (Km 2 ) Derinliği (M) 1 Ak göl ŞAVŞAT Başkaya Gölü ŞAVŞAT Büyük Agora Gölü ŞAVŞAT Büyük Göl YUSUFELİ Büyük Hevenk Gölü YUSUFELİ Deniz Gölü YUSUFELİ Kara Göl YUSUFELİ Kara Göl YUSUFELİ Kara Göl YUSUFELİ Kara Göl ARDANUÇ Kara Göl ŞAVŞAT Kara Göl MURGUL Kara Göl (Ardanuç) ARDANUÇ Kara Göller BORÇKA Kazan Gölleri ARDANUÇ Kız Gölü ŞAVŞAT Artvin İl Çevre Durum Raporu (2011) 86

47 Sıra No Göl Adı Bulunduğu İlçe Yüzölçümü (Km 2 ) İl İçinde Kalan Kısmının Yüzölçümü (Km 2 ) Derinliği (M) 17 Kötü Göl ŞAVŞAT Libler Gölü YUSUFELİ Öküz Gölü YUSUFELİ Yeşil Göller YUSUFELİ Yıldız Gölü BORÇKA TOPLAM İspir-Arkun EİH için belirlenen inceleme alanının sınırları içerisinden geçtiği Erzurum ili sınırları içerisinde bulunan barajların yerleri, su kaynakları, ne amaç için kullanıldıkları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 10 Erzurum İli Sınırları İçerisinde Bulunan Barajlar ve Özellikleri 1 BARAJ ADI İnşaatı Devam Eden Barajlar Pazaryolu Barajı Hınıs Başköy Barajı İşletmede Olan Barajlar SU KAYNAĞI Değirmen Deresi Başköy Deresi Max.Göl Hacmi (hm³) İçme İçin Kullanılan Su mik. (hm³/yıl) Sulama Alanı (ha) AMACI Toplam Enerji (GWh/Yıl) 3, Sulama - 176, Sulama - Kuzgun barajı Serçeme 311, Sulama+Enerji 22,65 Çayı Demirdöven Barajı Tımar Çayı 34, Sulama - Lezgi ve Sulama+İçme Palandöken Barajı 227,44 70, Pisyan Suyu Kapıkaya Göleti Karsemit Deresi 1, Sulama - Köyceğiz Göleti Beyaztaş Deresi 5, Sulama - Palandöken Göleti Gedikçayır Deresi 1, Sulama - Porsuk Göleti Maşat Dersi Deresi 0, Sulama - Şenkaya Göleti İncesu Deresi 2, Sulama - Olur Ürünlü Göleti Yayla Deresi 5, Sulama - Yatırım Programındaki Barajlar Narman Şehitler Barajı Planlaması Tamamlanan Narman Barajlar Şehitler Barajı Hınıs Başköy Barajı Karapınar Dere, Büyüksu Dere Karapınar Dere, Büyüksu Başköy Dere Deresi 12, Sulama - 12, Sulama - 176, Sulama - Artvin ili ile özdeşleşmiş olan Çoruh Nehri, Türkiye'deki Nehir havzaları içerisinde yıllık ortalama 6,3 Milyar m 3 akış hacmine sahip olup, nehrin toplam uzunluğu 431 km'dir. Çoruh Havzasında Çoruh Nehri üzerinde enerji amaçlı barajlar yapılanmaktadır. 1 Erzurum İl Çevre Durum Raporu (2011) 87

48 Çoruh Nehri'nin 410 km'lik kısmı ülkemiz sınırları içerisinde, 21 km. lik kısmı ise Gürcistan sınırları içerisindedir. Bayburt ilindeki Mescit dağlarından doğup Gürcistan'ın Batum ilinden Karadeniz'e dökülen Çoruh Nehri, yılda 5,8 milyon m3 rusubat taşımaktadır. Türkiye'de en fazla erozyona maruz kalan havzalardan biridir. Enerji üretilebilecek toplam düşü m. olup, Ülkemizdeki en hızlı akan Nehir unvanı taşımaktadır. Türkiye'nin geleceği için çok önemli projeler demetini oluşturan "ÇORUH VADİSİ" ana kolu üzerinde, E.İ.E. tarafından 1962 yılında başlayan etüt çalışmaları sonucu 10 adet Baraj ve yan kollar üzerinde 17 adet baraj ve Nehir tipi H.E.S. Tesisleri inşaatı planlanmış olup, toplam 27 adet tesisten yılda 10,3 milyar kwh yıllık enerji üretimi gerçekleştirilecektir. Bu da Türkiye'de üretilen toplam enerjinin ( 127 milyar kwh ) %8'ini, hidroelektrik enerjinin ise ( 1998 yılı üretimi 42 milyar kwh ) %25 ' dir. Artvin ili sınırları içerisinde, Çoruh Nehri ana kolu üzerinde 5 adet baraj projesi olup, mansaptan menbaya doğru Muratlı, Borçka, Deriner, Artvin ve Yusufeli Baraj ve H.E.S. Tesisleridir. Berta Çayı kolu üzerinde ise Bayram ve Bağlık Barajları yer almaktadır. Yatırım ve uygulama programında yer alan 7 adet barajın bitirilmesi sonucunda üretilecek olan enerji 6,3 milyar kwh tir. Bu da Çoruh havzasında üretilecek enerjinin %61'i, Türkiye'de üretilen Hidroelektrik enerjinin %15'i, toplam enerjinin ise %5'i dir. Muratlı Barajı ve Hidroelektrik Santralı İnşaatı Projenin Yeri Muratlı köyünün 2 km. menbasında, Borçka ilçesinin 17 km. menbasında bulunmakta olup, Artvin ilinin takriben 44 km. kuzeybatısındadır. Projenin Amacı: Enerji ( 115 MW, 444 GWh/yıl ) Projenin Karakteristikleri Tipi : Ön yüzü asfalt kaplamalı Kret kotu : 100 m. Kret uzunluğu : 240 m. Yüksekliği (talvegden) : 44 m. Toplam dolgu hacmi : 1,98 hm3 Derivasyon tüneli T1 : 244,50 m. Derivasyon tüneli T2 : 326 m. Derivasyon kapasitesi : m 3 /s Dolu savak tipi : Üstten aşmalı kontrollü Dolu savak kapasitesi : m 3 /s Yağış alanı : km 2 Yıllık ortalama su : hm 3 Maksimum su seviyesi : 96 m. Toplam göl hacmi : 74,8 hm 3 88

49 Borçka Barajı Ve Hidroelektrik Santralı İnşaatı Projenin Yeri Borçka ilçesine 2,5 km. mesafededir. Projenin Amacı : Enerji ( 300 MW, GWh/yıl ) Projenin Karakteristikleri Tipi : Kil çekirdekli zonlu doku. Kret kotu : 189 m. Kret uzunluğu : 557 m. Yüksekliği (talvegden) : 86 m. Yüksekliği (temelden) : 146 m ) Toplam dolgu hacmi : 7,79 hm 3 Derivasyo tüneli T1 : 355 m. Derivasyon tüneli T2 : 351 m. Derivasyon kapasitesi : m3/s Dolu savak tipi : Radyal kapaklı Dolu savak kapasitesi : m3/s Yağış alanı : km 2 Yıllık ortalama su : 5.644,62 hm 3 Maksimum işletme kotu : 185 m. Toplam göl hacmi : 418,98 hm 3 Deriner Barajı ve Hidroelektrik Santralı İnşaatı Projenin Yeri Artvin ilinin 5 km. menbasında Çoruh nehri üzerinde. PROJENİN AMACI : Enerji ( 670 MW, GWh/yıl ) Projenin Karakteristikleri Tipi : İki eğrilikli ince beton kemer. Kret kotu : 397m. Kret uzunluğu : 720 m. Yüksekliği (talvegden) : 207 m. Yüksekliği (temelden) : 252 m. Toplam dolgu hacmi : 3,5 hm3 Derivasyo tüneli : 937 m. Derivasyon kapasitesi : m3/s 89

50 Kret genişliği : (barajın orta kısmında anahtarda) Taban genişliği Dolu savak tipi Dolu savak kapasitesi : m.(barajın en derin kısmında) : Üstten aşmalı dolu savak (iki adet) : m3/s( ) Dip savak kapasitesi : 7000 m3/s Yağış alanı : km2 Yıllık ortalama su : hm3 Maksimum su seviyesi : 395 m. Toplam göl hacmi : hm3 Temel geçirimsizlik perdesi : Perde enjeksiyonu IV.2.4. Toprak Özellikleri ve Kullanım Durumu (Toprağın arazi kullanım kabiliyeti sınıflaması, erozyon, mera, çayır, toprağın mevcut kullanım durumları vb.), (5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanununa göre gerekli izinlerin alınması) Tarım Reformu Genel Müdürlüğü'nden temin edilen arazi varlığı sayısal verilerine göre 380 kv İspir-Arkun EİH güzergahı; orman, mera, kuru tarım (nadaslı), sulu tarım, bahçe (sulu), fundalık, sulu tarım (yetersiz), kuru tarım (nadassız), bahçe (kuru) ve diğer olarak tanımlanan araziler üzerinden geçmektedir 1. EİH projesi kapsamında inceleme alanı içerisinde şimdiki arazi kullanım durumlarına göre dağılımlarını gösterir şekil aşağıda sunulmuştur. İlgili alanda 6831 sayılı Orman Kanunu kapsamında orman sayılan yerler dışında kalan tarım arazileri için, 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu kapsamında işlem yapılacak olup, ilgili kanunun 21. Maddesi (a) bendi gereğince, yasal izinlerin alınması süreci içerisinde proje alanında herhangi bir tarım dışı faaliyette bulunulmayacaktır. İzinler faaliyetlere başlamadan önce alınacak ve izin alınmadan inşaat faaliyetlerine başlanmayacaktır. Ayrıca EİH projesi kapsamında etüt çalışmaları tamamlanmamış olup, proje güzergahı belirlenirken mümkün olduğu kadar dikili tarım arazileri ve sulu mutlak tarım arazilerinden kaçınılmıştır. 1 Bkz. Ek 5 Arazi Varlığı Haritası 90

51 Orman : % 41 Fundalık : % 3 Mera : % 30 Bahçe Sulu : % 3 Kuru Tarım (nadaslı) : % 8 Sulu Tarım (yetersiz) : % 2 Sulu Tarım : % 6 Kuru Tarım (nadassız) : % 0,5 Diğer Araziler : % 5,5 Bahçe Kuru : % 0,2 Şekil 8 İnceleme Alanı İçerisindeki Arazilerin Şimdiki Arazi Kullanım Durumlarına Göre Dağılımları ve Konumları (Ölçeksiz) 1 İspir-Arkun EİH güzergahı dikkate alınarak belirlenen inceleme alanı içerisindeki arazilerin büyük toprak guruplarının durumlarına göre dağılımları ve konumları aşağıdaki gibidir. Kahverengi Orman Toprakları : % 57 Kestanerengi Topraklar : % 29 Diğer Araziler : % 11 Alüvyal Topraklar : % 1,8 Yüksek Dağ Çayır Topraklar : % 1,2 Şekil 9 (Ölçeksiz) İnceleme Alanı İçerisindeki Arazilerin Büyük Toprak Guruplarının Durumlarına Göre Dağılımları ve Konumları 1 Bkz. Ek 5 Arazi Varlığı Haritası 91

52 EİH güzergahı, etki alanı ve inceleme alanının işlendiği 1/ ölçekli arazi varlığı haritası ekte verilmiştir 1. IV.2.5. Tarım Alanları (Tarımsal gelişim proje alanları, Özel mahsul plantasyon alanları, sulu ve kuru tarım arazilerinin büyüklüğü, ürün desenleri ve bunların yıllık üretim miktarları), Projenin sınırlarında geçtiği Artvin ilinde, topraklarda bitki köklerinin geliştiği ve besin maddelerini temin ettiği bölgenin derinliği önemlidir. Bu bölge derin olursa, toprakların bulunduğu iklime adapte olabilen her türlü kültür bitkisini yetiştirmek mümkün olur. Hâlbuki Artvin il topraklarının %84 ü böyle bir derinlikten yoksundur. Artvin ilinde toprakların sadece %0,4 ü (2371 Hektar) 90 cm.den daha fazla bir derinliğe sahiptir. Bu topraklar I. II. Veya III. Sınıftır ve pek çoğu tarımda kullanılmaktadır. Yüzölçümü hektar olan orta derin topraklar %15,6 lık bir oran oluşturmakta olup ortadan sarpa kadar eğimlerde bulunmaktadır. Bu topraklar çeşitli şekillerde kullanılmakta ve daha çok IV. Ve VI. Sınıflarda yer almaktadır. İl içinde hektar ile %40,3 lük bir yayılım gösteren sığ topraklar hafif eğimde görülmekte ise de asıl dik ve yukarı eğimlerde bulunmaktadır. Kuru tarım alanlarının %17,6 sı, sulu tarım alanlarının %2,0 si, çay ve fındık alanlarının %2,9 u, meraların %21,7 si, orman ve fundalıkların %48,9 u sığ topraklardır. Arazi Sınıfı IV. VI. veya VII. dir. %43,7 lik orana sahip çok sığ topraklar genellikle sarp eğimlerde yer almaktadır ve çoğunlukla şiddetli erozyona uğramıştır. Arazi Sınıfı VI. veya VII. dir. Tarımda kullanılan çok sığ toprak çok azdır. Kullanım büyük çoğunlukla orman ve fundalık, daha az olarak da meradır. Topraklardaki bu sığlığın nedenleri, fazla eğim ve şiddetli erozyondur. Projeye konu EİH dikkate alınarak belirlenen inceleme alanının sınırları içerisinden geçtiği Artvin ili, Yusufeli ilçesi tarım alanlarına ait sınıflama aşağıdaki gibidir. Tablo 11 Artvin ili, Yusufeli ilçesi 2011 yılı Tarım Alanlarının Kullanım Durumlarına Göre Dağılımları (dekar) 2 İl Adı İlçe Adı Toplam Alan(dekar) Ekilen tarla alanı(dekar) Nadas alanı(dekar) Sebze bahçeleri alanı(dekar) Meyve alanı(dekar) Artvin Yusufeli Projeye konu EİH dikkate alınarak belirlenen inceleme alanının sınırları içerisinden geçtiği Artvin ili, Yusufeli ilçelerinde 2011 yılına ait bitkisel üretim (tarla ürünleri) miktarları aşağıdaki gibidir. Tablo 12 Artvin ili Yusufeli İlçesinde 2011 Yılına Ait Bitkisel Üretim (Tarla Ürünleri) Miktarları 3 İl Adı İlçe Adı Grup adı Ürün adı Ekilen alan(dekar) Hasat edilen alan(dekar) Üretim(ton) Verim(kg/da) Çavdar Artvin Yusufeli Tahıllar Mısır (Dane) Bkz. Ek 5 Arazi Varlığı Haritası 2 TÜİK 3 TÜİK 92

53 İl Adı İlçe Adı Grup adı Ürün adı Ekilen alan(dekar) Hasat edilen alan(dekar) Üretim(ton) Verim(kg/da) Çeltik Buğday (Diğer) Arpa (Diğer) Tahıllar Toplam Fasulye (Kuru) Baklagiller Fig (Dane) Baklagiller Toplam Soğan (Kuru) Yumru Bitkiler Patates (Tatlı) Yumru Bitkiler Toplam Yonca (Yeşil Ot) Yem Bitkileri Korunga (Yeşil Ot) Fig (Yesil Ot) Yem Bitkileri Toplam Yusufeli Toplam Projeye konu EİH dikkate alınarak belirlenen inceleme alanının sınırları içerisinden geçtiği Artvin ili, Yusufeli ilçesinde 2011 yılına ait bitkisel üretim (sebze) miktarları aşağıdaki gibidir. Tablo 13 Artvin ili, Yusufeli ilçesinde 2011 Yılına Ait Bitkisel Üretim (Sebze) Miktarları 1 İl Adı İlçe Adı Grup adı Ürün adı Üretim(ton) Soğan (Taze) 40 Kök Ve Yumru Sebzeler Soğan (Kuru) 300 Turp (Bayır) 30 Domates (Sofralık) Artvin Yusufeli Domates (Salçalık) 945 Meyvesi Için Yetistirilen Sebzeler Hıyar (Sofralık) 625 Hıyar (Turşuluk) 60 Biber (Salçalık) 912 Biber (Dolmalık) TÜİK 93

54 İl Adı İlçe Adı Grup adı Ürün adı Üretim(ton) Biber (Sivri) 630 Patlıcan 1.76 Kabak (Sakız) 84 Balkabağı 438 Fasulye (Taze) 1.1 Kavun 550 Karpuz 175 Lahana (Beyaz) 980 Diger Sebzeler (Baska Yerde Siniflandirilmamis) Marul (Kıvırcık) 24 Marul (Göbekli) 30 Ispanak Projeye konu EİH dikkate alınarak belirlenen inceleme alanının sınırları içerisinden geçtiği Artvin ili, Yusufeli ilçesinde 2011 yılına ait bitkisel üretim (meyve) miktarları aşağıdaki gibidir. Tablo 14 Artvin İli, Yusufeli İlçesinde 2011 Yılına Ait Bitkisel Üretim (Meyve) Miktarları 1 İl Adı İlçe Adı Grup adı Ürün adı Artvin Yusufeli Üzüm Muz-Incir- Avakado- Kivi Diger Meyveler- Tas Çekirdekliler Ve Yumusak Çekirdekliler Üzüm (Sofralık- Çekirdekli) Üzüm (Sofralık- Çekirdeksiz) Toplu meyveliklerin alanı(dekar) Üretim(ton) Ağaç başına ortalama verim(kg) Meyve veren yaşta ağaç sayısı Meyve vermeyen yaşta ağaç sayısı Toplam ağaç sayısı İncir Elma (Golden) Elma (Diğer) Armut Ayva Muşmula Şeftali (Diğer) Erik Kayısı Kiraz Vişne Kızılcık İğde Çilek Dut Nar TÜİK 94

55 İl Adı İlçe Adı Grup adı Ürün adı Zeytin Ve Diger Sert Kabuklular Trabzon Hurması Zeytin (Sofralık) Zeytin (Yağlık) Toplu meyveliklerin alanı(dekar) Üretim(ton) Ağaç başına ortalama verim(kg) Meyve veren yaşta ağaç sayısı Meyve vermeyen yaşta ağaç sayısı Toplam ağaç sayısı Ceviz Projeye konu EİH dikkate alınarak belirlenen inceleme alanının sınırları içerisinden geçtiği Artvin ili, Yusufeli ilçesinde 2011 yılına ait örtüaltı sebze üretim miktarları aşağıdaki gibidir. Tablo 15 Artvin İli, Yusufeli İlçesinde 2011 Yılına Ait Örtüaltı Sebze Üretim Miktarları 1 İl Adı İlçe Adı Grup adı Ürün adı Üretim(ton) Artvin Yusufeli Örtü Altı (Plastik Sera) Hiyar 325 Domates 364 Projeye konu EİH dikkate alınarak belirlenen inceleme alanının sınırları içerisinden geçtiği Artvin ili, Yusufeli ilçesinde 2011 yılına ait örtüaltı sebze ve meyve alanları aşağıdaki gibidir. İl Adı Tablo 16 Artvin İli, Yusufeli İlçesinde 2011 Yılına Ait Örtüaltı Sebze ve Meyve Alanları 2 İlçe Adı Toplam alan(dekar) Cam sera(dekar) Plastik sera(dekar) Yüksek tünel(dekar) Alçak tünel(dekar) Artvin Yusufeli Projeye konu EİH dikkate alınarak belirlenen inceleme alanının sınırları içerisinden geçtiği diğer bir il olan Erzurum ilinde iklim, topografya ve ana kaya farklılıkları nedeni ile çeşitli büyük toprak gruplarına rastlanılmaktadır. Başlıca büyük toprak grupları ve yayılış alanları şöyledir. Alüvyal Topraklar: Erzurum da Aras ve Karasu nehirleri yatağı boyunca geniş yayılım alanı mevcuttur. Çoruh nehri ve kollarının geçmiş olduğu yörelerde lokal sahaların alüvyal toprakların toplam alanı hektardır. Hidromorfik Alüvyal Topraklar: Erzurum-Tekman ilçesinde bulunan toprakların toplam alanı 421 hektardır. Organik Topraklar: Erzurum-Hınıs ilçesinde 333 hektardır. Kolüvyal Topraklar: Erzurum ilinin hemen hemen her ilçesinde geniş alanlarda bulunur. Toplam kapladığı alan hektardır. Kahverengi Orman Toprakları: İspir ilçesinin Artvin il hududu boyunca, Oltu, Olur ve Şenkaya nın kuzey kesiminde bulunurlar. Toplam alanları hektardır. Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları : Erzurum un Şenkaya ilçesinin 1 TÜİK 2 TÜİK 95

56 güneydoğu kesiminde hektar bir alanda bulunurlar. Kestane Renkli Topraklar: Narman ve Oltu ilçeleri dışında hemen hemen her yerde bu topraklara rastlanır. İldeki toplam alanları hektardır. Kırmızı Kestane Renkli Topraklar: Horasan ve Karayazı ilçelerinde rastlanan bu toprakların toplam kapladıkları alan hektardır. Kahverengi Topraklar : İspir, Narman, Oltu, Şenkaya ve Tortum ilçelerinde yaygın olarak, Merkez ilçe, Aşkale ve Çat ilçelerinde de lokal sahalar kahverengi topraklarla kaplıdır. Toplam alanları hektardır. Kireçsiz Kahverengi Topraklar: Tekman ilçesinin Bingöl sınırlarında bu topraklara rastlanır. Toplam alanları hektardır. Yüksek Dağ-Çayır Toprakları: İspir ve Olur ilçelerinde Rize, Artvin ve Kars il sınırı boyunca bu topraklara rastlanır. Toplam kapladıkları alan ha. Bazaltik Topraklar: İlin hemen hemen her yerinde bu topraklara rastlanır hektar ile il yüzölçümünün % 37 sini bu topraklar oluşturur. Çıplak Kaya ve Molozlar: Toplam alanları hektar olup il yüzölçümünün % 2 sini teşkil eder. Irmak Taşkın Yatakları : Kapladıkları alan hektardır. Projeye konu EİH dikkate alınarak belirlenen inceleme alanının sınırları içerisinden geçtiği Erzurum ili, İspir ilçesi tarım alanlarına ait sınıflama aşağıdaki gibidir. İl Adı Tablo 17 Erzurum İli, İspir, İlçesi 2011 yılı Tarım Alanlarının Kullanım Durumlarına Göre Dağılımları (dekar) 1 İlçe Adı Toplam Alan(dekar) Tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin ekilen alanı(dekar) Nadas alanı(dekar) Sebze bahçeleri alanı(dekar) Meyveler, içecek ve baharat bitkilerinin alanı(dekar) Erzurum İspir Projeye konu EİH dikkate alınarak belirlenen inceleme alanının sınırları içerisinden geçtiği Erzurum ili, İspir ilçesinde 2011 yılına ait bitkisel üretim (tarla ürünleri) miktarları aşağıdaki gibidir. Tablo 18 Erzurum İli, İspir, İlçesi 2011 Yılına Ait Bitkisel Üretim (Tarla Ürünleri) Miktarları 2 İl Adı İlçe Adı Grup adı Ürün adı Ekilen alan(dekar) Hasat edilen alan(dekar) Üretim(ton) Verim(kg/da) Buğday (Diğer) Erzurum İspir Tahıllar Mısır (Dane) Çeltik Arpa (Diğer) TÜİK 2 TÜİK 96

57 İl Adı İlçe Adı Grup adı Ürün adı Ekilen alan(dekar) Hasat edilen alan(dekar) Üretim(ton) Verim(kg/da) Çavdar Tahıllar Toplam Patates (Diğer) Patates-Kuru Baklagiller- Yenilebilir Kök Ve Yumrular Fasulye (Kuru) Patates-Kuru Baklagiller- Yenilebilir Kök Ve Yumrular Toplam Fig (Yesil Ot) Yonca (Yeşil Ot) Saman ve Ot Korunga (Yeşil Ot) Mısır (Silajlık) Saman ve Ot Toplam Parfümeri- Eczacılık Vb.Bitkiler- Sekerpancarı Ve Yem Bitkileri Tohumları Fig (Dane) Parfümeri- Eczacılık Vb.Bitkiler- Sekerpancarı Ve Yem Bitkileri Tohumları Toplam İspir Toplam Projeye konu EİH dikkate alınarak belirlenen inceleme alanının sınırları içerisinden geçtiği Erzurum ili, İspir ilçesinde 2011 yılına ait bitkisel üretim (sebze) miktarları aşağıdaki gibidir. Tablo 19 Erzurum İli, İspir, İlçesi 2011 Yılına Ait Bitkisel Üretim (Sebze) Miktarları 1 İl Adı İlçe Adı Grup adı Ürün adı Üretim(ton) Soğan (Taze) 66 Soğan (Kuru) 156 Erzurum İspir Sarımsak (Kuru) 6 Kök ve Yumru Sebzeler Havuç 21 Şalgam 80 Turp (Bayır) 18 Meyvesi Için Yetistirilen Sebzeler Domates (Sofralık) TÜİK 97

58 Hıyar (Sofralık) 996 Biber (Dolmalık) 33 Biber (Sivri) 23 Balkabağı 96 Bezelye (Taze) 6 Diger Sebzeler (Baska Yerde Siniflandirilmamis) Fasulye (Taze) 741 Barbunya Fasulye (Taze) 21 Kavun 225 Karpuz 280 Lahana (Beyaz) 558 Marul (Kıvırcık) 10 Marul (Göbekli) 27 Ispanak 54 Maydonoz 16 Tere 3 Nane 3 Projeye konu EİH dikkate alınarak belirlenen inceleme alanının sınırları içerisinden geçtiği Erzurum ili, İspir ilçesinde 2011 yılına ait bitkisel üretim (meyve) miktarları aşağıdaki gibidir. Tablo 20 Erzurum İli, İspir, İlçesi 2011 Yılına Ait Bitkisel Üretim (Meyve) Miktarları 1 İl Adı İlçe Adı Grup adı Ürün adı Erzurum İspir Üzüm Muz-Incir- Avakado- Kivi Diger Meyveler- Tas Çekirdekliler Ve Yumusak Çekirdekliler Üzüm (Sofralık- Çekirdekli) Toplu meyveliklerin alanı(dekar) Üretim(ton) Ağaç başına ortalama verim(kg) Meyve veren yaşta ağaç sayısı Meyve vermeyen yaşta ağaç sayısı Toplam ağaç sayısı İncir Elma (Golden) Elma (Starking) Elma (Amasya) Elma (Diğer) Armut Ayva Şeftali (Diğer) Erik Kayısı Kiraz Vişne Kızılcık Çilek TÜİK 98

59 Dut Zeytin Ve Diger Sert Kabuklular Nar Badem Ceviz Projeye konu EİH dikkate alınarak belirlenen inceleme alanının sınırları içerisinden geçtiği Erzurum ili, İspir ilçesinde 2011 yılına ait örtüaltı sebze üretim miktarları aşağıdaki gibidir. Tablo 21 Erzurum İli, İspir, İlçesi 2011 Yılına Ait Örtüaltı Sebze Üretim Miktarları 1 İl Adı İlçe Adı Grup adı Ürün adı Üretim(ton) Erzurum İspir Örtü Altı (Plastik Sera) Hiyar 126 Domates 125 Projeye konu EİH dikkate alınarak belirlenen inceleme alanının sınırları içerisinden geçtiği Erzurum ili, İspir ilçesinde 2011 yılına ait örtüaltı sebze ve meyve alanları aşağıdaki gibidir. İl Adı Tablo 22 Erzurum İli, İspir, İlçesi 2011 Yılına Ait Örtüaltı Sebze ve Meyve Alanları 2 İlçe Adı Toplam alan(dekar) Cam sera(dekar) Plastik sera(dekar) Yüksek tünel(dekar) Alçak tünel(dekar) Erzurum İspir EİH güzergahının şimdiki arazi kullanım durumlarına göre üzerinden geçtiği tarım arazileri Bölüm IV.2.4' de ayrıntılı olarak verilmiştir. EİH nın sağında ve solunda yaklaşık 25 er m olmak üzere toplam 50 m genişliğindeki alan irtifak hakkı olarak belirlenecektir. İrtifak hakkı olarak belirlenen ve tarım arazilerine isabet eden direk yerleri için; TEİAŞ tarafından yapılacak mülkiyet ve irtifak hakkı kamulaştırmalarında, kamu yararı olduğuna dair TEİAŞ Yönetim Kurulu ndan verilen kararın Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca onayından sonra tesis yerinin/güzergahının imar planı dışında olan kısmı için 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu nun 13. Maddesi kapsamında tarım dışı amaca tahsisini sağlamak üzere Artvin ve Erzurum Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüklerine gerekli başvurular yapılacaktır. Her bir direk için 4 adet 3 m 3 m büyüklüğünde çukur açılacağı kabul edildiğinde her bir direk için 36 m 2 arazi kullanımı söz konusu olacaktır. Direklerin isabet ettiği alanlar hariç olmak üzere tel altları, mevcut mülkiyet sahipleri tarafından kullanılmaya devam edeceğinden tel altlarında tarım arazileri olması durumunda da tarımsal amaçla kullanılmaya devam edilebilecektir. İlgili alanda 6831 sayılı Orman Kanunu kapsamında orman sayılan yerler dışında kalan tarım arazileri için, 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu kapsamında işlem yapılacak olup, ilgili kanunun 21. Maddesi (a) bendi gereğince, yasal izinlerin alınması süreci içerisinde proje alanında herhangi bir tarım dışı faaliyette bulunulmayacaktır. İzinler faaliyetlere başlamadan önce alınacak ve izin alınmadan inşaat faaliyetlerine başlanmayacaktır. 1 TÜİK 2 TÜİK 99

60 Ayrıca proje güzergahı belirlenirken mümkün olduğu kadar dikili tarım arazileri ve sulu mutlak tarım arazilerinden kaçınılmıştır. Proje kapsamında trafo merkezi kurulmayacaktır. Şantiye kurulması durumunda şantiye alanının tarım arazisine denk gelmesi halinde söz konusu alan içinde tarım dışı kullanım izni alınacaktır. IV Mera vasfında olan yerler mevcutsa 4342 sayılı Mera Kanunu hükümleri, zeytinlik olan yerler için 3573 sayılı Zeytinlerin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması ve ek 4086 sayılı Zeytincilik Kanunu hükümleri ile 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu Hükümlerine göre irdelenmesi. EİH güzergahının şimdiki arazi kullanım durumlarına göre üzerinden geçtiği mera arazileri Bölüm IV.2.4 de verilmiştir. Tarım Reformu Genel Müdürlüğü' nden sayısal ortamda temin edilen arazi kullanım haritalarına göre inceleme alanın yaklaşık % 30 luk kısmı mera arazileri üzerinden geçmektedir. EİH nın sağında ve solunda yaklaşık 25 er m olmak üzere toplam 50 m genişliğindeki alan irtifak hakkı olarak belirlenecektir. İrtifak hakkı olarak belirlenen ve mera arazilerine isabet eden direk yerleri için kamulaştırma yapılacaktır. Mera vasfının değiştirilmesi için Artvin ve Erzurum Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüklerine gerekli başvurular yapılacaktır. Ayrıca direklerin isabet ettiği alanlar dışındaki tel altları mülkiyet sahipleri tarafından kullanılmaya devam edilecektir. Tesis edilen iletim tesislerinin kurulduğu yerlere/güzergahlara isabet eden taşınmazlarda TEİAŞ tarafından yapılacak irtifak hakkı tesisinde ve mülkiyet hakkı kamulaştırmalarında, kamu yararı olduğuna dair TEİAŞ Yönetim Kurulu ndan verilen kararın Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca onayından sonra tesis yerinin/güzergahının imar planı dışında olan kısmı için 4342 sayılı Mera Kanunu nun 14. maddesi kapsamında meralık vasfının değiştirilmesini temin etmek üzere Artvin ve Erzurum Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüklerine başvurularak meralık vasfının değiştirilmesi sağlanacaktır. Proje kapsamında; 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanun ve 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Ürünleri Yönetmeliği hükümlerine uyulacak ve arazi tahsisi için gerekli izinler alınacaktır sayılı Su Ürünleri Kanunu yönünden enerji iletim hattının geçeceği inceleme alanı içerisinde su ürünleri sahası ve üreme ortamları olan kıyıların olması halinde söz konusu alanlar tahrip edilmeyecek, su ürünlerinin beslenme ortamları bozulmayacak, akarsu yatakları (zeminin) tahrip edilmeyecek, akarsu yatağı değiştirilmeyecek ve su kirliliğine neden olacak uygulamalar yapılmayacaktır. IV Arazi Vasfı İle İlgili Bilgiler, arazi mülkiyet durumu (tapu kayıtları), 1/ Ölçekli ve 1/5000 Ölçekli Alanların İşaretlenmiş Olduğu Onaylı (Koordinatlı) Harita ve Vaziyet Planı, Faaliyet alanının bulunduğu sahanın, Valilik veya Belediye tarafından doğruluğu onaylanmış 1/ ölçekli Çevre Düzeni Planı ve Uygulama imar planı üzerinde gösterilmesi. Proje için alınacak olan kamu yararı kararı kapsamında tesis yerinin/güzergahının kamulaştırma planları; TEİAŞ standartlarına, Büyük Ölçekli Haritaların Yapım Yönetmeliği ve Tescile Konu Olan Harita ve Planlar Yönetmeliği ile bunlara göre çıkarılan genelgelere ve tescile esas olacak bir şekilde yapılıp kontrolden sonra kadastro onayları ilgili Kadastro Müdürlüğü ne başvurulacaktır. 100

61 İspir-Arkun EİH projesi ile ilgili olarak şimdiki arazi kullanımları ve arazi kullanım kabiliyetlerinin gösterildiği 1/ ölçekli arazi varlığı haritası ve 1/ ölçekli meşcere haritası ile 1/ ölçekli topoğrafik harita ekler bölümünde yer almaktadır. Söz konusu proje ile ilgili olarak, 1/ ölçekli, projeye konu EİH dikkate alınarak belirlenen inceleme alanının sınırları içerisinden geçtiği, G46 çevre düzeni paftasından yararlanılarak hazırlanan Artvin iline ait Çevre Düzeni Planı ekler bölümünde verilmiştir 1. IV.2.6 Orman Alanları (alan miktarı m 2., ağaç türleri ve miktarları, kapladığı alan büyüklükleri ve kapalılığı bunların mevcut ve planlanan koruma ve/veya kullanım amaçları, 1/ ölçekli Meşcere haritası, Orman Bölge Müdürlüğü görüşü ile ÇED inceleme değerlendirme formu, 6831 Sayılı Orman Kanununun 17.maddesi gereğince izin alınacağının girilmesi, Orman alanı dışında ise proje sahasının bulunduğu alana en yakın orman alanı mesafesinin girilmesi v.b.) IV Proje Sahasının Bulunduğu Orman Alanı Miktarının (m 2 ) Belirtilmesi İspir-Arkun EİH projesi ile ilgili olarak hazırlanan meşcere haritası 2 ve Tarım Reformu Genel Müdürlüğü' nden temin edilen arazi varlığı haritası 3 ekler bölümünde verilmiştir. Tarım Reformu Genel Müdürlüğü' temin edilen arazi varlığı haritasına göre proje güzergahı dikkate alınarak belirlenen inceleme alanı içerisinde ,2 m 2 (%41,1)' lik alan, orman arazisi olarak tanımlanmıştır. Yukarıda belirtilen alan güzergahın sağında ve solunda m olarak belirlenen koridor içerisindeki orman alanı miktarlarıdır. Söz konusu formlar üzerinde de başvuru yapılan inceleme alanı içerisindeki orman alanları hakkında kesin bilgi belirtilmemiştir. Proje kapsamında kullanılacak orman alanı gerekli izinler alınması aşamasında ilgili Orman Bölge Müdürlükleri ile birlikte belirlenecektir. Ormanlık alanlarda ulaşım yolu yapılacaksa, yolların yamaçlardan aşağı toprak kaydırmayacak şekilde ekskavatörle B-Tipi orman yolu standardında yapılacaktır. Direklerin isabet ettiği alanlar dışındaki tel altları mülkiyet sahipleri tarafından kullanılmaya devam edilecektir. Her bir direk için 4 adet 3 m 3 m büyüklüğünde çukur açılacağı kabul edildiğinde her bir direk için 36 m 2 arazi kullanımı söz konusu olacaktır. Proje bittikten sonra çalışma yapılan alanlar rehabilite edilerek eski haline getirilecektir. IV Projenin Orman Alanlarına Muhtemel Olumsuz Etkilerinin İrdelenmesi ve Etki Azaltıcı Tedbirlerin Belirtilmesi Projeye konu EİH güzergahı dikkate alınarak belirlenen inceleme alanı içerisindeki orman arazileri ve kapladıkları alanlar önceki bölümlerde verilmiştir. 1 Bkz. Ek 8 Çevre Düzeni Planı 2 Bkz. Ek 11 Meşcere Haritası 3 Bkz. Ek 5 Arazi Varlığı Haritası 101

62 Tesis yerinin/güzergâhının orman sayılan yerlere rastlayan kısımlarına ilişkin kamulaştırma söz konusu olmayıp, söz konusu alanlar için 6831 sayılı Orman Kanunun 17/3 üncü maddesi gereğince izin alınacak ve izin işlemleri, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğünün tarihli ve sayılı yazısı ile yayımlanan 2011/10 Genelgesi kapsamında yürütülecektir. Direklerin orman alanlarına isabet ettiği yerlerle ilgili olarak Orman Bölge Müdürlüğü nden izinlerin alınması esnasında ağaç kesimi söz konusu olması durumunda Orman Bölge Müdürlükleri nezdinde kesilecek ağaçlar ve ağaç sayıları belirlenecektir. Bölge Müdürlüklerinin izni olmadan ağaç kesimi söz konusu olmayacaktır. Ayrıca projenin inşaat aşamasında çalışacak personele yangın konusunda gerekli uyarılar yapılacak, proje alanı içerisinde ateş yakmaları ve izmarit atmaları engellenecektir. Ayrıca inşaat ve işletme faaliyetleri sırasında orman alanlarına herhangi bir atık (katı, sıvı vb.) atılması söz konusu olmayacaktır. IV Proje Sahasının İşaretlendiği 1/ Ölçekli Meşcere Haritası Projeye konu EİH güzergahını, etki alanını ve inceleme alanının işlendiği 1/ ölçekli meşcere haritası ekte verilmiştir 1. IV Projeninin Orman Alanlarından Geçen Bölümünde Ne Kadar Ağaç Kesileceği, Kesilecek Bu Ağaçların Meşcere Tipi, Kapalılığı, vs. Özelliklerin Belirtilmesi Proje ile ilgili olarak hazırlanan 1/ ölçekli meşcere haritasında inceleme alanı içerisindeki meşcere tipleri ve kapalılıkları ayrıntılı olarak görülmektedir. Belirlenen inceleme alanı içerisindeki meşcere tiplerinin başlıcaları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 23 İnceleme Alanı İçerisindeki Meşcere Tipleri Sembol Ağaç Türü Sembol Ağaç Türü Çz Kızılçam Ms Saplımeşe Çk Karaçam Çk Karaçam Çs Sarıçam Z Tarım G Göknar Kz Kızılağaç O Ormangülü Mz Sapsızmeşe M Meşe Proje ile ilgili olarak EİH' nın kesin güzergah çalışmaları tamamlanmamış olduğundan hat boyunca dikilecek direklerin yerleri net olarak belli değildir. Tarım Reformu Genel Müdürlüğü' nden temin edilen arazi varlığı haritalarına göre yaklaşık 46 km uzunluğundaki EİH' nın % 41 lik kısmı orman arazisi üzerinden geçmektedir. Buna göre; 46 km %41 19 km EİH' nın 19 km uzunluğundaki kısmındaki direklerin orman arazisine isabet ettiği kabul edilerek aşağıdaki bölümde kesilecek ağaç sayısı ile ilgili öngörüde bulunulmuştur. 1 Bkz. Ek 11 Meşcere Haritası 102

63 EİH nın sağında ve solunda yaklaşık 25 er m olmak üzere toplam 50 m genişliğindeki alanda ise izin-irtifak hakkı alınacağı ve bu alanlarda da gerektiği durumlarda ağaç kesimi yapılacağı dikkate alındığında; m 50 m = m 2 lik alanda ağaç kesimi yapılacaktır. Orman Genel Müdürlüğü, Silvikültür Dairesi Başkanlığı nın Ormanlarımızda Uygulanacak Sivilkültürel Esaslar ve İlkeler başlıklı 291 sayılı Tebliği nde çeşitli meşcere tiplerine göre sıklık oranları belirtilmiş olup, aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 24 Türlere Göre Hektardaki Ağaç Sayısı Tür Hertardaki Ağaç Sayısı Kayın Meşe Sarıçam Karaçam Ladin Sedir Göknar (Aynı Yaşlı) Kızılçam (İyi Bonitet) Hat güzergahında baskın meşçere tipleri ve yukarıda verilen tablodaki değerler dikkate alınarak hektardaki ağaç sayısı 80 kabul edildiğinde; Ağaç Sayısı = 80 adet/ha m 2 / m 2 /ha Ağaç Sayısı adet ağaç Yukarıdaki tablodaki ağaç sayıları kabuller neticesinde oluşturulmuş olup, sadece bir öngörüden ibarettir. Kesilecek kesin ağaç sayısı izin-irtifak hakkı alınması esnasında Orman Bölge Müdürlüğü nün refakatinde tespit edilecek ve böyle bir kesim sonucu oluşacak orman emvali ilgili Orman Bölge Müdürlüğü tarafından değerlendirilecektir. IV Orman Bölge Müdürlüğünün Görüşü ve ÇED İnceleme Değerlendirme Formu, 6831 Sayılı Orman Kanununun 17. Maddesi Gereğince İzin Alınacağının Belirtilmesi Artvin ve Erzurum Orman Bölge Müdürlüklerine yapılan ÇED İnceleme Değerlendirme Formu başvurusu sonucu ilgili işletme müdürlüklerince tanzim edilen ÇED İnceleme Değerlendirme Formları ekler bölümünde verilmiştir1. Tesis yerinin/güzergâhının orman sayılan yerlere rastlayan kısımlarına ilişkin kamulaştırma söz konusu olmayıp, söz konusu alanlar için 6831 sayılı Orman Kanunun 17. maddesi gereğince izin alınacak ve izin işlemleri, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğünün tarihli ve sayılı yazısı ile yayımlanan 2011/10 Genelgesi kapsamında yürütülecektir. IV Proje Sahasına En Yakın Orman Alanı Mesafesi Tarım Reformu Genel Müdürlüğü' temin edilen arazi varlığı haritasına göre proje güzergahı dikkate alınarak belirlenen inceleme alanı içerisinde ,2 m 2 (%41,1)' lik alan, orman arazisi olarak tanımlanmıştır. Yukarıda belirtilen alan güzergahın sağında ve solunda m olarak belirlenen koridor içerisindeki orman alanı miktarlarıdır. 1 Bkz. Ek 12 ÇED İnceleme Değerlendirme Formları 103

64 Şekil 10 IV Önlemler Ormanlık Alanları Gösterir Harita (Ölçeksiz) Mesafeye Bağlı Olarak Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Projenin inşaat aşamasında orman yangınları konusunda gerekli tedbirler alınacak olup bu kapsamda; Orman yangını ihbar hattı (ALO 177) konusunda personel bilgilendirilecektir. Projenin inşaat aşamasında çalıştırılan personel yangın konusunda uyarılacak sahada ateş yakmaları ve sahaya izmarit atmaları engellenecektir. Projenin inşaat aşamasında şantiye noktaları kurulması halinde yangınla mücadele konusunda gerekli ekipmanlar hazır bulundurulacaktır. Projenin işletme aşamasında EİH nın doğal afet (rüzgar, fırtına, yıldırım düşmesi, toprak kayması vb.) veya kaza sonucunda kopması durumunda hatta meydana gelen dengesizliği ortadan kaldırmak üzere koruma roleleri otomatik olarak devreye girecek ve enerji kesilecektir. Böylece kopan hat ve bu hattın meydana getireceği kıvılcım sebebiyle oluşabilecek yangın tehlikesi önlenmiş olacaktır. IV Proje İle İlgili Olarak Orman Alanlarına Muhtemel Olumsuz Etkiler ve Etki Azaltıcı Tedbirler Tesis yerinin/güzergâhının orman sayılan yerlere rastlayan kısımlarına ilişkin kamulaştırma söz konusu olmayıp, söz konusu alanlar için 6831 sayılı Orman Kanunun 17/3 üncü maddesi gereğince izin alınacak ve izin işlemleri, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğünün tarihli ve sayılı yazısı ile yayımlanan 2011/10 Genelgesi kapsamında yürütülecektir. Direklerin orman alanlarına isabet ettiği yerlerle ilgili olarak Orman Bölge Müdürlüklerinden izinlerin alınması esnasında ağaç kesimi söz konusu olması durumunda Orman Bölge Müdürlükleri nezdinde kesilecek ağaçlar ve ağaç sayıları belirlenecektir. Bölge Müdürlüklerinin izni olmadan ağaç kesimi söz konusu olmayacaktır. Ayrıca projenin inşaat aşamasında çalışacak personele yangın konusunda gerekli uyarılar yapılacak, proje alanı içerisinde ateş yakmaları ve izmarit atmaları engellenecektir. Hafriyat sırasında bitkisel toprak alt topraktan ayrı olarak depolanacaktır. Bitkisel toprağın depolandığı yer % 5 den fazla eğimli olmayacaktır. Ayrı toplanan bitkisel toprak bahçe, yeşil alan ve benzeri çalışmalarda tekrar kullanılacak ve depolama sahalarına kesinlikle gönderilmeyecektir. Bitkisel toprak dışındaki hafriyat toprağı ise öncelikle yukarıda bahsi geçtiği şekilde çukurların kapatılmasında kullanılacak olup inşaat sahası dışına taşınmayacak, eğimli arazilere gelişi güzel bırakılmayacaktır. 104