SUDAN CUMHURİYETİ ÜLKE PROFİLİ 1.TEMEL EKONOMİK VE SOSYAL GÖSTERGELER RESMİ ADI Sudan Cumhuriyeti BAŞKENTİ Hartum DEVLET BAŞKANI Başkan Korgeneral Omar Hassan Ahmad al-bashir (16 Ekim 1993 den beri) HÜKÜMET BAŞKANI Başkan Korgeneral Omar Hassan Ahmad al-bashir YÜZÖLÇÜMÜ 2,505,810 km2 NÜFUS ARTIŞ HIZI %2.73 KONUŞULAN DİL Arapça (resmi), Yerel Diller, İngilizce DİN Sünni Müslüman %70 (kuzeyde), animist %25, Hristiyan %5 (daha çok güneyde ve başkent Hartum da) ETNİK YAPI Siyah %52, Arap %39, Beja %6, Yabancılar %2, Diğer %1 ÜYESİ OLDUĞU ABEDA, ACP, AfDB, AFESD, AL, AMF, CAEU, CCC, ECA, FAO, ULUSLARARASI G-77, IAEA, IBRD, ICAO, ICRM, IDA, IDB, IFAD, IFC, IFRCS, KURULUŞLAR IGAD, ILO, IMF, IMO, Interpol, IOC, IOM, ISO (katılımcı), ITU, NAM, OAU, OIC, OPCW, PCA, UN, UNCTAD, UNESCO, UNHCR, UNIDO, UNU, UPU, WFTU, WHO, WIPO, WMO, WToO, WTrO (gözlemci) Temel Ekonomik Göstergeler 1998 a 1999 a 2000 a 2001 a 2002 b GSYİH (milyar $) 10.3 b 10.1 11.0 12.1 13.5 Reel GSYİH Büyüme (%) 6.1 6.9 6.9 5.3 b 4.1 Tüketici Fiyatları Enflasyonu (ort, %) 17.1 16.0 10.0 b 3.0 b 8.7 Toplam Nüfus (milyon) 29.8 30.4 31.1 31.8 b 32.5 İhracat fob (milyon $) 595.7 780.1 1,806.7 1,698.7 1,975.1 İthalat fob (milyon $) 1,732.2 1,256.0 1,366.3 1,395.1 2,053.0 Cari-hesap dengesi (milyon $) -956.5-464.8-556.8-618.3-1,131.3 Toplam dış borç (milyar $) 16.8 16.1 15.7 15.7 b 15.9 Döviz kuru (ortalama, SD:ABD $) 200.8 252.6 257.1 258.7 263.3 a Kaynak: The Economist Intelligence Unit, March 2003 Country Report. a b Gerçekleşen. EIU tahmini. 2.GENEL EKONOMİK DURUM Osmanlı egemenliği sonrası Sudan, 20. yüzyıla İngiliz-Mısır iki devlet ortaklıklı bir yönetim altında girmiştir. Yeni bir ülke olarak Sudan bağımsızlığını 1 Ocak 1956 tarihinde kazanmıştır, ancak siyasi sürtüşmeler ve ekonomik durum genel iyimserliği ortadan kaldırmaya başlamıştır.bağımsızlık sonrası ülke darbelere maruz kalmıştır. Bağımsızlık sonrası Sudan ın güney bölgesinde sürekli sorunlar yaşanmıştır.
Sudan, yıllar içinde komşusu ülkelerle olan ihtilaflarını büyük ölçüde çözüme kavuşturmuştur. Öte yandan, Sudan maruz kaldığı ayrılıkçı Güney Hareketiyle son yıllarda barış görüşmelerine yeniden başlamıştır. Güney sorunu hususunda son olarak, Temmuz 2002 de Amerika ve diğer Batılı ülkelerin de araya girmesiyle alınan bir kararla 2008 yılında oto yönetim konusunda bir referandum yapılması kararlaştırılmıştır. Sudan ın maruz kalmış olduğu Amerikan ambargosu 2000 yılında askıya alınmıştır. Ayrıca, Sudan a karşı Birleşmiş Milletlerin uyguladığı müeyyidelerin 28 Eylül 2001 tarihi itibariyle kaldırmıştır. Geçmiş yıllarda BM müeyyideleri sonucunda uluslararası kredi imkanlarından yoksun olan Sudan, ileriki yıllarda yeni ve ucuz kredi imkanlarına ulaşma konusunda daha da rahatlayacaktır. Sözkonusu gelişmeler Sudan ın uluslararası ticari ve ekonomik ilişkilerinin gelişmesini hızlandıracaktır. Sudan özel bir konuma sahiptir. Afrika nın ortasında yeralmakta ve güneyi ve kuzeyi, doğusu ve batısı arasında bir köprü görevi bulunmaktadır. Sudan a komşu olan Etiyopya, Çad ve Orta Afrika Cumhuriyeti ülkelerinin denize kıyısı olmaması Sudan ı avantajlı konuma getirmektedir. Etiyopya Hükümeti taşımacılık için Sudan Hükümeti ile anlaşmaya varmış ve Port Sudan Limanını kullanmaya başlamıştır. Doğu ve Güney Afrika Ülkeleri Ortak Pazarı (COMESA) üyesi olan Sudan üye ülkeler içinde en büyük yüzölçümüne, beşeri kaynağa ve doğal kaynaklara sahip bir ülke durumundadır. Afrika nın en büyük yüzölçümüne sahip devleti olan Sudan da son yıllarda büyük ticari ve ekonomik gelişmeler olmaktadır. Yaklaşık 32.5 milyon nüfusa sahip olan Sudan ekonomisindeki son yıllardaki büyüme hızı Çin den sonraki kaydedilen en yüksek büyüme hızıdır. Önümüzdeki yıllarda da yüksek büyüme hızının devam edeceği tahmin edilmektedir. Yaklaşık 32 milyon nüfusa sahip olan Sudan ın 2001 yılında GSYİH si 12,1 milyar dolardır. 2001 yılında Sudan da kişi başına GSYİH 442 Dolar olarak gerçekleşmiştir. GSMH nın sektörel dağılımına baktığımızda, tarım:%43, sanayi:%17 ve hizmetler: %40 şeklindedir. İşgücünün sektörel dağılımı ise, tarım %80, sanayi ve hizmetler %7, ve kamu %13 oranındadır. İşsizlik oranı %18,7 dir. 1990 lı yılların sonlarında arama ve çıkarma faaliyetleri sonucunda Sudan da önemli ölçüde petrol ve doğal gaz rezervleri olduğu ortaya çıkmıştır. Petrol ihracatından önemli gelir elde eden Sudan ın ekonomik performansı, üçüncü ülke firmalarının bu ülkeye yönelmesi sonucunu doğurmuştur. Her geçen gün artan petrol arama ve çıkarma faaliyetleri ve bunun sonucunda ortaya çıkan petrol gelirlerine paralel olarak ülkedeki altyapı ve üstyapı projelerini gerçekleştirilmesine yönelik önemli yatırımlar bulunmaktadır. Özellikle, enerji, yol, baraj, demiryolu, telekomünikasyon, konut ve idare binaları başta olmak üzere bir çok alanda projeler mevcuttur. SUDAN ENERJİ SEKTÖRÜ Petrol Sudan da petrol üretimi 1960 lı yıllarda off-shore (Kızıldeniz) alanlarda başlatılmıştır. Ancak bu üretim çok cüzi bir düzeyde kalmıştır. Özellikle 1990 lı yıllarda Çin, Malezya,
Kanada firmalarının Sudan da petrol arama faaliyetleri sonucu ülkede önemli miktarda petrol rezervleri olduğu ortaya çıkmıştır. 1999 yılında Bentui-Suakin (ülkenin orta güney bölgesinden-port Sudan a kadar uzanmaktadır) petrol boru hattının da tamamlanması ile, Sudan 1999 yılından itibaren ham petrol ihraç etmeye başlamıştır. Öte yandan Sudan önümüzdeki dönemde petrol boru hattını Etiyopya ve Eritre ye uzatmayı planlamanın yanı sıra çevre ülkelerin petrol gereksinimlerini karşılamayı yönelik çalışmalar yapmaktadır. Ülkedeki 2001 yılı itibarıyla bilinen rezervler 262,1 milyon varildir. Ancak toplam rezervlerin bunun çok ötesinde olduğu tahmin edilmektedir. Ham petrol üretimi ise, Ocak 2001 yılı itibarıyla 209.000 varil/gün dür. Üretimin 2002 yılında 245.000 varil/gün e çıktığı, 2003 yılında 290.000 varil/gün e, 2005 yılında da 450.000 varil/gün e çıkacağı tahmin edilmektedir. Haziran 2000 yılında Hartum un 30 mil kuzeyindeki Jayli bölgesinde yeralan günlük 50.000 Varil kapasiteli Hartum Petrol Rafinerisi nin kurulması ile ülke bu yıldan itibaren jet yakıtı hariç olmak üzere ülke ihtiyacı olan tüm petrol ürünlerini üretmeye hatta ihraç etmeye başlamıştır. Sudan Hükümeti bu rafinerinin kurulması ile yıllık yaklaşık 100 milyon dolarlık bir tasarruf sağlamıştır. Sudan da iki rafineri daha bulunmaktadır. Port Sudan rafinerisinin kapasitesi 21.700 varil/gün dür. Bu rafinerinin kapasitesinin %70 artırılması konusunda planlamalar vardır. Sudan ın güneyinde yeralan diğer rafinerinin kapasitesi ise günlük 10.000 Varildir. Sudan ın önümüzdeki dönemde petrol üretiminin artması ile özellikle bölgesindeki petrol ürünleri talebini karşılamak üzere yeni petrol rafinerilerine ve mevcutların kapasitelerinin artırılmasına gereksinimi olması beklenmektedir. Sudan bu gelişmeler çerçevesinde OPEC e gözlemci üye olarak alınmıştır. Sudan ın ilerde OPEC üyesi olması beklenmektedir. Elektrik Sudan ekonomisi daha çok hidroelektrik üretimine bağlıdır. Roseires Barajındaki elektrik üretimi 25 mw tır, Mavi Nil üstündeki Sennar Barajı 15 mw bir kapasiteye sahiptir, ve Kasala yakınındaki Atbara nehri üzerindeki Khashm al-girba barajı ise en fazla 12 mw elekrik üretebilmektedir. Sudan ın toplam elektrik üretim kapasitesi 2000 yılı itibariyle 1.97 kwh tir.bununla beraber, nehirlerin taşımış olduğu sedimentler ve mevsimsel olarak değişen su akış hızı gibi nedenlerle elektrik üretim rakamları etkilenmektedir. Yağışlı mevsimde alüvyonlu toprak yığılmasından ötürü Roseires barajında üretim durma noktasına gelmektedir. Bu dönemlerde elektrik Hartum yakınlarındaki termal güç istasyonları vasıtasıyla sağlanmaktadır. Bu istasyonlardaki kapasite en fazla 150 mw olduğu için sık sık elektrik kısıtlamaları yaşanmaktadır. Elektrik üretim kapasitesini artırmak amacıyla yurtiçi ve yurtdışı özel sektör finansmanı ile bazı projeler bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi Hartum un kuzeyinde bulunan ve Harbin Power Engineering Company adlı Çin menşeli firma tarafından inşa edilen Al-Jeili rafinerisi yakınlarında bulunan 220 mw gücündeki gaz türbinli güç istasyonu projesidir.
Öte yandan, en büyük proje, Hartum un kuzeyinde bulunan ve 1250 mw gücündeki Merowe hidroelektrik güç istasyonunun inşasıdır. Tahminler projenin 6-7 yılda tamamlanacağı ve 1 milyar dolara mal olacağı şeklindedir. Birçok Körfez ülkesi Arap fonları bu projenin 600 milyon dolarlık kısmının finansmanı hususunda anlaşma imzalamış bulunmaktadırlar. Mali açıklara rağmen, Sudan Hükümeti ihaleye katılacak firmaların ön yeterliliklerini değerlendirmek üzere bir müşavir firma tayin etmiştir. Bu projenin tamamlanması ile ülkedeki elektrik kapasitesi 2 mislinden fazla artmış olacaktır. Öte yandan, bu projenin başarılı bir şekilde yürütülebilmesi için ülkenin güç aktarım hatlarının verimli bir şekilde oluşturulması ve istasyonlar arası şebekenin oluşturulması gerekmektedir. ULAŞTIRMA Sudan ın yol altyapısı son derece yetersizdir. 1995 yılı itibariyle 3160 km ana yol ve 739 km tali yol bulunmaktaydı. Yolların oldukça önemli bir kısmı asfaltsızdır. Burada tek istisna olan 1980 yılında tamamlanan Port Sudan ve Hartum arasındaki 1186 km lik karayoludur. Birçok yeni yol yapılmakta olup bunların finansmanı hibeler ya da kredi şeklinde İslam Kalkınma Bankası ve Arap Para Fonu tarafından sağlanmaktadır. Bu yollara Hartum un kuzeyi ve güneyini bağlayan bağlantı yolları ve petrol üretim bölgelerine olan yeni yollar da dahildir. 2001 yılında, Etiyopya ve Sudan arasındaki diplomatik ilişkilerin düzelmesi ile Etiyopya ve Sudan arasındaki yollar da yenileştirilmiştir. Bunların yanısıra, Atbara yı Port Sudan a bağlayacak yeni bir otoyolun yapılması planlanmaktadır. Bu yolun yapılması ile Port Sudan ve Hartum arasındaki yolu aşma zamanı oldukça kısalacaktır. Sudan Hükümeti, bu yolun inşaası için 110 milyon Dolarlık finansman sağlama hususunda Kuveyt Fonu ile anlaşmış bulunmaktadır. Sudan ın eski ve köhnemiş demiryolları hattı tek hat ve dar aks aralığı şeklindedir. Ana hat, Vadi Halfa-Hartum-El Obeid hattıdır. Toplam demiryolları hatlarının %25 inin hizmet dışı olduğu tahmin edilmektedir. Sudan hükümeti demiryollarının rehabilitasyonu konusunda bir çalışma başlatmakla birlikte ileriki yıllarda yapılacak olan özelleştirme programının içinde Sudan Demiryolları İdaresi de olacaktır. Demiryollarına dair en büyük proje Etiyopya ve Sudan Hükümetlerinin teklif ettikleri 2200 km uzunluğunda ve 1,5 milyar dolar maliyetli Port Sudan- Addis Ababa demiryolu projesidir. 3. DIŞ TİCARET 1999 yılında petrol ihraç sanayinin başlamasıyla Sudan ın dış ticaret yapısında çok büyük değişiklikler oldu. 2000 yılında ihracatı bir önceki yıla göre %132 oranında artarak 1,8 milyar dolara ulaştı. Sudan tarihinde ilk defa petrol gelirleri sayesinde ticaret fazlası vermeye başlamıştır. Petrol gelirleri toplam ihraç gelirlerinin % 78 ini oluşturmuştur. Al-jeili Rafinerisinin 2000 yılında tamamlanması Sudan ın yaklaşık toplam ithalatının %20 sini oluşturan bir çok rafine üründe kendi kendine yeter duruma gelmesini sağlamıştır. Hızla artmakta olan petrol gelirleri Sudan ın ithalat yapısını da değiştirmektedir. Artan ihraç gelirleri sayesinde Sudan ithalatı da sürekli olarak yükselmektedir. Sudan ın ithalatı 2000 yılında %10 artmıştır. Sudan ın ithalatının düzenli bir artışla 2003 yılında 2 milyar doları aşması beklenmektedir.
1998 a 1999 a 2000 a 2001 a 2002 b 2003 c 2004 c İhracat FOB (milyon $) 595.7 780.1 1,806.7 1,698.7 1,975.1 2,1(milyar $) 1,9(milyar $) İthalat FOB (milyon $) 1,732.2 1,256.0 1,366.3 1,395.1 2,053.0 1,6(milyar $) 1,8(milyar $) a: Gerçekleşen b: Tahmini c: Projeksiyon Kaynak: Economist Intelligence Unit March 2003 Sudan ihracatının çoğunluğunu ham petrol oluşturmaktadır. Sudan ın geleneksel ihraç ürünü olan pamuğun yerini 1996 yılından bu yana susam almıştır. Yine Arap zamkı, canlı hayvanlar ve şeker diğer önemli ihraç ürünüdür. Tarım ürünleri ihraç gelirleri iklim şartlarına ve uluslararası mal piyasasındaki değişikliklere göre dalgalanmalar göstermektedir. Sanayileşememiş bir ülke olması sebebi ile Sudan ın ithalatında ise makinalar ve ekipmanları, imalat malları, taşıma ekipmanları, ilaç, buğday ve buğday unu ve diğer gıda maddeleri önemli yer tutmaktadır. Sudan ın İhracatında ve İthalatında Önemli Ürünler (milyon ABD $) Önemli İhraç Ürünleri (2001) Değer Önemli İthal Ürünleri (2000) Değer Ham petrol 1.370,0 Makina ve ekipmanları 329 Susam 104,5 İmalat malları 294 Pamuk 44,4 Petrol 108 Arap zamkı 24,3 Taşıma ekipmanları 159 Canlı Hayvanlar 2,0 İlaç 142 Kaynak: Economist Intelligence Unit, March 2003 Suudi Arabistan geleneksel olarak Sudan ın en önemli ihracat pazarıdır. 1990 ların ikinci yarısından itibaren Suudi Arabistan başta canlı hayvan olmak üzere Sudan ın petrol dışı ihracatında ortalama %20 lik paya sahip olmuştur. Fakat petrol ihracatının başlaması ile Çin ve Japonya ihracatındaki en önemli ülkeler arasına girmiştir. İhracatındaki en önemli ülkeler arasında Ortadoğu ülkelerinin yerini Uzak Doğu ülkeleri almaya başlamıştır. Sudan ın ticaret yaptığı ülkeler arasında hem ihracatında hem de ithalatında Çin ilk sıralarda yeralmaktadır. Sudan ın Önemli Ticari Ortakları (2001) İhracatında Önemli Ülkeler Payı (%) İthalatında Önemli Ülkeler Payı (%) Çin 42,3 Çin 11.9 Japonya 14,1 S. Arabistan 8.8 S. Arabistan 7,4 Almanya 8.1 Güney Kore 4,9 İngiltere 7.2 Kaynak: Economist Intelligence Unit, March 2003
4. TÜRKİYE- SUDAN TİCARİ VE EKONOMİK İLİŞKİLERİ ANLAŞMA VE PROTOKOLLER ANLAŞMA ADI İmza İmza Resmi Gazete Tarih ve Tarihi Yeri Sayısı Ticaret Anlaşması 05.07.1980 ANKARA 13.11.1980/17159 Ekonomik, Bilimsel ve Teknik İşbirliği 02.08.1982 ANKARA 23.09.1982/17821 Anlaşması Kültür Anlaşması 02.08.1982 ANKARA 07.04.1987/19424 Teknik İşbirliği Anlaşması 11.10.1989 HARTUM 24.02.1990/20443 İkili Hava Ulaştırması Anlaşması 12.08.1998 ANKARA - Sağlık ve Tıp Alanında İşbirliğine Dair 26.06.1998 HARTUM - Protokol Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve 19.12.1999 HARTUM - Korunması Anlaşması Tarım Alanında Teknik, Bilimsel 19.12.1999 HARTUM 24.08.2000/24150 Ekonomik İşbirliği Protokolü Turizm Alanında İşbirliği Anlaşması 19.12.1999 HARTUM 10.09.2000/24166 Çifte Vergilendirmeyi Önleme 26.08.2001 İZMİR - Anlaşması VIII. Dönem KEK Toplantısı Protokolü 09.01.2002 ANKARA - B- TİCARİ İLİŞKİLER Yıllar İtibariyle Türkiye-Sudan Dış Ticareti (1.000 Dolar) YILLAR İHRACAT İTHALAT DENGE HACİM 1990 21.356 5.966 15.390 27.322 1991 19.806 3.624 16.182 23.430 1992 8.565 6.556 2.009 15.121 1993 3.036 47.834-44.798 50.870 1994 22.861 10.955 11.906 33.861 1995 17.660 14.967 2.693 32.627 1996 21.636 6.187 15.449 27.823 1997 25.840 9.381 16.459 35.221 1998 34.142 11.801 22.341 45.943 1999 33.586 7.006 26.580 40.592 2000 37.662 4.633 33.029 42.295 2001 54.509 1.392 53.117 55.901 2002 55.939 12.405 43.534 68.344 Kaynak: DİE Sudan a yönelik ihracatımız özellikle 1995 yılından sonra artmaya başlamıştır. 2002 yılı itibarıyla bu ülkeye olan ihracatımız 56 Milyon $ olarak gerçekleştirilmiştir.
İhracat 2002 yılı sonu itibariyle Sudan a ihraç edilen belli başlı ürünler; elektrikli makina ve cihazlar, demir ve çelik, tarifede yer almayan yenilen ürünler, motorlu kara taşıtları, metallerden nihai ürünler, değişik sanayi kollarında kullanılan makina ve cihazlar, sebzeler, meyvalar ve mamulleri, giyim eşyası ve aksesuarları, belirli sanayi kollarında kullanılan makina ve cihazlar ve plastikten mamul eşya şeklindedir. İhracatımızda Yeralan Başlıca Maddeler ($) SITC MADDELER 2000 2001 2002 77 ELEKTRİKLİ MAKİNA VE CİHAZLAR 590.566 3.818.426 18.271.083 67 DEMİR VE ÇELİK 7.371.980 21.569.557 7.464.681 09 TARİFEDE YER ALMAYAN YENİLEN 6.849.335 6.746.710 6.259.125 ÜRÜNLER 78 KARA ULAŞIM ARAÇLARI 4.870.971 3.166.327 3.695.034 69 METALLERDEN NİHAİ ÜRÜNLER 1.486.050 3.560.100 2.657.581 74 DEĞİŞİK SANAYİ KOLLARINDA 2.012.314 1.896.137 2.238.476 KULLANILAN MAKİNA VE CİHAZLAR 05 SEBZELER,MEYVALAR VE MAMULLERİ 804.314 376.969 2.120.610 84 GİYİM EŞYASI VE AKSESUARLARI 2.477.863 2.478.362 1.713.358 72 BELİRLİ SANAYİ KOLLARINDA 1.777.933 1.876.273 1.570.045 KULLANILAN MAKİNA VE CİHAZLAR 58 PLASTİKTEN MAMULLER 117.964 789.754 1.095.496 64 KAĞIT-KARTON VE KAĞIT,KARTON 437.242 579.838 883.133 ESASLI MAMULLER 06 TABİİ BAL,ŞEKER,ŞEKERLİ MEYVALAR 712.813 921.217 822.036 57 PLASTİKLER VE MAMULLERİ 472.756 740.643 726.529 71 ENERJİ ÜRETEN MAKİNA VE CİHAZLAR 758.767 763.611 648.688 66 METAL DIŞI MİNERAL MAMULLER 514.888 609.997 593.004 04 HUBUBAT VE MAMULLERİ 3.234.075 343.853 577.842 51 ORGANİK KİMYASAL ÜRÜNLER 562.933 1.162.448 570.718 62 KAUÇUK VE MAMULLERİ 149.737 547.947 480.133 54 VİTAMİNLER,HORMONLAR,ALKOLOİDLER, 207.006 338.900 453.396 ANTİBİYOTİKLER, İLAÇLAR,TIBBİ EŞYA 82 MOBİLYALAR 93.861 195.268 435.488 55 UÇUCU YAĞLAR,YÜZEY AKTİF 136.010 356.944 399.617 MADDELER,TEMİZLİK PATLARI, BOYALARI 73 METAL İŞLEME MAKİNALARI 76.072 157.629 317.970 59 KİMYA SANAYİİNİN DİĞER ÜRÜNLERİ 153.142 185.068 277.183 89 ÇEŞİTLİ MAMUL EŞYA 171.064 114.425 275.058 07 KAHVE,ÇAY,BAHARAT,KAKAO VE HÜLASALARI Kaynak: İGEME İstatistik verileri 46.078 201.824 220.406
İthalat Sudan'dan ithalatımızda; yağlı tohumlar ve meyvalar, tabii bal, şeker, şekerli meyvalar, deri, kösele, ham post, hazır deriler, postlar ve mamulleri, hayvansal ve bitkisel ham maddeler ilk sıralarda yer almaktadır. İthalatımızda Yeralan Başlıca Maddeler($) SITC MADDELER 2000 2001 2002 22 YAĞLI TOHUMLAR VE MEYVALAR 2.285.071 164.430 7.972.260 06 TABİİ BAL,ŞEKER,ŞEKERLİ MEYVALAR -- -- 2.198.917 21 DERİ,KÖSELE,HAM POST 466.658 888.264 1.861.536 61 HAZIR DERİLER,POSTLAR VE MAMULLERİ 308.272 248.614 243.250 29 HAYVANSAL VE BİTKİSEL HAM MADDELER 102.842 62.825 112.941 55 UÇUCU YAĞLAR, YÜZEY AKTİF MADDELER, 11.936 -- 15.350 TEMİZLİK PATLARI, BOYALARI 65 TEKSTİL ELYAFI VE MAMULLERİ 414.136 -- 504 Kaynak: İGEME İstatistik verileri C- EKONOMİK İLİŞKİLER Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) tarafından Türkiye ile Sudan arasında bir İş Konseyi kurulması amacıyla çalışmalara başlanmış ancak, İş Konseyi kurulması için DEİK tarafından talep edilen gerekli firma sayısına ulaşılamamıştır. Ancak, DEİK önümüzdeki dönemde İş Konseyi kurulması hususuna olumlu yaklaşmaktadır. Sudan da ülkemiz menşeli doğrudan yatırımların tutarı yaklaşık 75 Milyon $ ı bulmaktadır. Türk yatırımlarının sağladığı toplam istihdam ise 547 kişidir. 2001 tarihi itibariyle ülkemizde faaliyet gösteren 13 Sudan menşeli firma bulunmakta olup, tümü hizmet sektöründe yer alan söz konusu firmaların sermaye toplamı 102 milyar TL. tutarındadır. İki ülke arasında 19 Aralık 1999 tarihinde imzalanan Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması henüz yürürlüğe girmemiştir. 5. PAZAR İLE İLGİLİ BİLGİLER Afrika kıtasın da en geniş topraklara sahip olan Sudan, kısa ve orta vadede planlanan özellikle tarım ve enerji sektörleri ile sınai alandaki çeşitli altyapı projelerinin gerçekleştirilmesi için girişimcilere önemli iş fırsatları sunmaktadır. Finansman sorunu olan Sudan Hükümeti uygun finansman koşulları ile gelecek bütün şirketlere kapılarını açmaktadır. Türk şirketlerin bu projeler için uygun finansman imkanları sunmaları rakiplerine göre daha avantajlı duruma gelmelerini sağlıyacaktır.. Sudan, hızla büyümeye başlayan ekonomik ve ticari faaliyetlerini idame ettirmek için birçok mala ve yatırımlara ihtiyaç duymaktadır. Ülkede bu malların üretimi ve sanayisi
olmadığından ötürü ilk süreçte bu talebini doğal olarak ithalat yolu ile karşılamaya gitmektedir. Ülkemiz açısından Sudan, gerek liman imkanları ve gelişme potansiyeli ile Doğu Afrika ülkelerine bir giriş kapısı konumundadır. Doğu ve Güney Afrika Ülkeleri Ortak Pazarı COMESA (Common Market for Eastern and Southern Africa) üyesi ülkelere (Angola, Burundi, Komoros, Eritre, Etyopya, Kenya, Lesotho, Madagaskar, Malavi, Mauritius, Mozambik, Namibya, Ruanda, Sudan, Swaziland, Tanzanya, Uganda, Zaire, Zambiya, Zimbabwe) girişte Sudan ın üs ülke olarak kullanılması fayda sağlayacaktır. Bu üye ülkeler arasındaki mevcut gümrük muafiyetleri de Sudan da yatırım yapan ya da yapacak olan yabancı şirketlere büyük imkanlar sunmaktadır. Sudan da yapılacak yatırımlara sağlanan teşvikler ve muafiyetler Türk yatırımcıları için cazip gözükmektedir. Önümüzdeki yıllarda gözle görülür bir gelişme gösterecek Sudan ekonomisi Türk ihraç malları ve yatırımcıları için çok iyi fırsatlar sunmaktadır. Bu ülkede yapılacak yatırımlarda devlet birçok kolaylıklar sağlamakta ve on yıla varan vergi muafiyetleri sunmaktadır. Sudan müteahhitlik pazarı ülkemiz açısından önemli bir potansiyel pazar niteliğindedir. Özellikle 1999 yılından itibaren petrol çıkarılmaya ve ihraç edilmeye başlanması ile Sudan Hükümetince son derece zayıf olan altyapının güçlendirilmesine yönelik çalışmalar başlatılmıştır. Bu kapsamda ülkede başta yol, köprü, konut, baraj, elektrifikasyon projeleri olmak üzere, bir çok proje mevcuttur. Sudan da bulunan karayolları ve demiryolları ağı oldukça zayıfdır. Ülkedeki ekonomik kaynakların bir yerden bir yere transfer edilmesi ve katma değer yaratılması için nakliye ön plana çıkacaktır. Bu durum yeni kara ve demiryollarının inşa edilmesi ve gerekli ekipmanların ve bu yollarda gidecek orta ve ağır vasıtaların ve yan sanayisinin ithalini gündeme getirmektedir. Sudan hükümeti bölgesel kalkınma ve refahın yayılması hususunda nüfusun en çok istihdam edildiği tarım alanlarında üretim artışlarını da amaçlamaktadır. Şu anda Sudan da oldukça önemli oranda toprak işlenememekte ve işlenen topraklar ise basit alet ve ekipmanlar yolu ile verimlilikten uzak bir şekilde değerlendirilmektedir. Ülkemizde gelişmiş halde bulunan tarım makinaları ve aletleri, zirai ilaçlar, gübre gibi sektörlerin Sudan da pazar bulması oldukça kolaydır. Sudan oldukça önemli sulanabilir tarım arazilerine sahiptir. Özellikle pamuk üretimi önemlidir. Buna paralel ülkede cılız olarak tekstil sanayi mevcuttur. Ülkemizdeki atıl tesis ve makinelerin bu ülkeye aktarılarak Sudan ın düşük maliyetli işgücünden de yararlanarak bu alanda yatırım imkanları mevcuttur. Bu üretim yalnızca Sudan iç pazarına değil tüm COMESA pazarına hitap edebilecektir. Sudan Hükümeti pamuk yetiştirilebilecek arazileri yabancı şirketlere tahsis etmektedir. Bu çerçevede, ülkemiz firmalarının Sudan da pamuk yetiştirilmesi konusunda yatırım yapabileceği düşünülmektedir. Sudan da canlı hayvan kaynakları oldukça boldur. Türkiye deki deri sanayimizin ham deri ve kösele ihtiyacını karşılamak için Sudan daki böylesi bir kaynağı değerlendirmesi bu sektörümüz için üretim maliyetlerini düşürücü bir unsur olacaktır.
Bunun yanı sıra, Sudan da et işleme konusu oldukça zayıf ve et maliyetleri oldukça düşüktür. Yine gıda ürünlerinin işlenmesi konularında Sudan da ciddi bir yatırım bulunmamaktadır. Gıda ve et işleme konusunda yapılacak yatırımlar oldukça iyi fırsatlar oluşturacaktır. İŞADAMLARI İÇİN FAYDALI BİLGİLER Zaman Ayarı: Sudan yerel saat ayarlaması Greenwich saatinden 2 saat öndedir. Çalışma Saatleri: Devlet daireleri sabah saat 7.30 dan 15.30 a kadar çalışmaktadır. Bankalar sabah saat 8.30 dan öğleden sonra 12.00 ye kadar çalışmaktadır. Hafta sonu tatili Cuma günüdür. Bayramlar ve Resmi Tatiller - Ramazan Bayramı : Şevval ayının 1. Günü - Kurban Bayramı : Zilhicce nin 10. Günü - Hz. Muhammed in doğumu : 1 gün tatil-rebiulevvel in 12. Günü - Hicri Yılbaşı : 1 gün tatil - Christmas Bayramı : 1 gün tatil-7 Ocak - Nevruz Bayramı : 1 gün tatil- 27 Nisan - Bağımsızlık Bayramı : 1 gün tatil- 1 Ocak - Ulusal Selamet Devrimi Bayramı : 1 gün tatil-30 Haziran Finans Kurumları Yabancı bankaların şubeleriyle birlikte toplam 26 ticari banka bulunmaktadır. Başlıcaları Citibank, Abu Dhabi Ulusal Bankası, Habib Bank dır. Bunlardan 5 tanesi tarım, endüstri ve gayrimenkullar alanında çalışmalarına sürdürmektedir. 28 tane sigorta şirketi bulunmaktadır. Telekomünikasyon Telefon, faks, teleks, internet vs. ulaşım hizmetleri dünyanın bütün ülkeleriyle çok hızlı bir şekilde yapılmaktadır. Posta ve telgraf devletin bünyesindedir. Ayrıca bu alanda hizmet veren birkaç özel şirket bulunmaktadır. Para transferi Kolaylıkları Para transferi yatırım kanunları ile korunmuştur. Ulaşım Sistemi Demiryolları: Sudan demir yolları çok eski bir kuruluş olup, 5010 km. uzunluğunda bir demir yoluna ve 15000 km uzunluğunda belli dönemler de kullanan ikinci bir demir yolu ağına sahiptir. Karayolları: 5000 km uzunluğunda kara yoluna ve belli dönemlerde kullanan ikinci bir karayolu ağına sahiptir.
Hava Taşımacılığı: Belli başlı şehirlerde hava limanları mevcuttur. Sudan Hava Yolları resmi bir havayolu kuruluşudur. İç hatlarda, kargo ve yolcu taşımacılığı yapan birkaç özel kuruluş da mevcuttur. Limanlar: Limanlar, Port Sudan ve Sawakin de devlete ait bir işletme tarafından yönetilmektedir. Sudan da özellikle Nil nehrinin kuzey ve güneyinde yoğun bir nehir taşımacılığı trafiği mevcuttur. Bu hizmet nehir taşımacılığı şirketi tarafından verilmektedir. DEĞERLENDİRME Birleşmiş Milletlerin Sudan a karşı uyguladığı müeyyidelerin 28 Eylül 2001 tarihi itibariyle kaldırılması ve Sudan ın yıllar içinde komşusu ülkelerle olan ihtilaflarını büyük ölçüde çözüme kavuşturmasının Sudan ı uluslararası camiada oldukça rahatlatacağı ve dünya ekonomilerine entegrasyonununu hızlandıracağı tahmin edilmektedir. Sudan da, her geçen gün artan petrol arama ve çıkarma faaliyetleri ve bunun sonucunda ortaya çıkan petrol gelirlerine paralel olarak ülkedeki altyapının modernizasyonuna yönelik önemli iş potansiyelleri bulunmaktadır. Özellikle, müteahhitlik sektörü açısından Türk firmaları için cazip bir pazar haline gelmiştir. Bu alt yapı yatırımları neticesinde telekomünikasyon, demir-çelik, petrokimya ve yapı malzemeleri sektörlerinde Sudan potansiyel bir pazar konumundadır. Sudan, hızla büyümeye başlayan ekonomik ve ticari faaliyetlerini idame ettirmek için birçok mala ve yatırımlara ihtiyaç duymaktadır. Ülkede bu malların üretimi ve sanayisi olmadığından ötürü ilk süreçte bu talebini doğal olarak ithalat yolu ile karşılamaktadır. Sudan Hükümeti üyeleri son derece samimi ve dostane bir şekilde Türkiye ile ilişkilerin gelişmesini arzu etmekte ve Türkiye ye karşı ayrı bir değer ve önem vermektedirler. İki ülke arasındaki ticari ilişkilerin geliştirilmesi ve ihracatımızın arzu edilen seviyelere artırılabilmesi için Türk ihracatçısının Sudan pazarı hakkında bilgilendirilmesinin yanı sıra, Türk mallarının pazarda tanınırlığının artırılması için farklı ürünlerimizi ön plana çıkaran yeni fuarlara katılımın önemi büyüktür. Kaliteli ve rekabetçi fiyatlarla ihraç edilen Türk mallarının Sudan pazarında yer bulması mümkündür.