1. Girişimcilik 1. Türk Dil Kurumu nda girişimci kelimesi üretim için bir işe girişen, kalkışan kimse, müteşebbis ve ticaret, endüstri vb. alanlarda sermaye koyarak girişimde bulunan kimse olarak tanımlanmıştır. Girişimci kelimesi ilk defa 1734 yılında Richard Cantillon tarafından ekonominin faktörlerinden biri olarak kullanılmıştır. Cantillon a göre, girişimci, belirsiz bir fiyata satabilmek için belirli bir fiyattan ürün alan ve böylece üzerine risk alan kişidir. (1) 2. Genel manada anladığımız şekliyle ise Girişimci; ticaret, sanayi gibi alanlarda sermaye koyarak bir işi yapmaya girişen, kar amacıyla riski üzerine alan kişidir. Bunu yaparken de bildiklerine akil ve becerisini de katıp en iyi uygulamanın yani sıra, iş gücü ve sermaye girdilerini en verimli şekilde planlayan, analiz eden ve uygulayan daha sonra da sonuçları denetleyebilendir. Yalnız burada özellikle vurgulanması gereken 1734 yılında yapılan ilk tanımdan bu yana, girişimcilik farklı anlam ve şekillerde kullanılmış olsa da; risk alma unsuru her daim tanımın içinde yer almıştır. Yani girişimcilik her zaman belirli bir riski beraberinde getirmektedir. Girişimcilik ise girişimci olma durumu olarak söylenebilir. 2. Girişimciliğin Önemi 3. 1950 li yıllarda küçük firmalar ve girişimcilerin ekonomide etkisi çok anlaşılamamıştır. Küçük firmalar daha çok eski teknoloji kullanan ve amatör bir şekilde yönetilen şirketler olarak düşünülmüştür. Ancak bu görüş 1970 lerden itibaren değişmiştir. Küçük işletmeler ve girişimcilik üzerine yazılan yazılar çoğalmış ve hatta dünya genelinde politika aracı olarak bile kullanılmıştır. (İngiltere deki 3 önemli parti küçük işletmelere yönelik destekler vermişlerdir.) (2) 1970 li yıllardan günümüze kadar gelen girişimcilik desteğinin sebebi, girişimciliğin bir ülkenin ekonomik olarak gelişip kalkınmasında önemli bir faktör olarak görülmesidir. 4. Girişimcilik, işletmeciliğin ve toplumun yapısında bir değişimi başlatır ve geliştirir. Bu değişim büyümeyi ve üretimi artırır. Bu değişim ve gelişme için gerekli faktör ise yenilikçiliktir. Yenilikçilik; hem pazar için yeni mal ve hizmetlerin geliştirilmesini sağlamakta, hem de kurulacak yeni işletmelere yatırım ilgisini çekmektedir. (3) 5. Girişimci bu yenilikçilik yetileri ile yeni fikirlerin oluşturulması, yayılması ve uygulamasını hızlandırır. Ayrıca yeni sektör ve endüstrilerin doğmasına yol açar. Yeni teknolojileri kullanan sektörlerde verimliliği artırır ve hızla büyüyen sektörler üzerinden ekonomik büyümeyi hızlandırır. Dolayısıyla girişimci ekonomik faaliyetlerin düzenlenmesinde, istihdam oluşturulmasında ve üretim faaliyetlerinde kritik bir faktördür. Başka bir boyutta ise; üretim kaynaklarını yeni bir tarzda birleştirerek kullanılmayan üretim faktörlerinin kullanılmasını sağlayıp, ekonomik kaynakların görece verimsiz ve düşük üretkenlik alanlarından daha verimli yüksek alanlara aktarılmasını sağlar. Bütün bu açılardan bakıldığında girişimcilik kalkınmanın ve sosyal fayda oluşturmanın temel alanı olarak öne çıkmaktadır. 6. Kapitalizm ve Globalleşme ile evrilen 21. Yüzyıl toplumlarının tüketim alışkanlıkları da ciddi bir şekilde farklılaşmıştır. Artık her şey eskiye nazaran çabuk tüketilmekte kısa surede demode olmaktadır. Girişimciler ise bu değişken değerlere çabuk adapte olarak avantaja dönüştürebilirler. Çeviklik girişimciliği tanımlayan
değerlerden biridir, ve girişimci bu vasfıyla tüketim temelli hale gelmiş toplumların ihtiyaçlarını konvansiyonel manada is yapanlara göre çok daha iyi bir şekilde karşılayabilir. 7. Öte yandan girişimcilik genç çalışanlara yönelik istihdam sağlar. Yeni mezunlar ve genç çalışanlar kurumsal firmaların çoğunda iş tanımlarının tekdüzeliğinden dolayı iş tatminsizliği yaşayabilirler, ancak girişimcilerle birlikte çalışırken sorumlulukları arttığı ve daha fazla inisiyatif alabildikleri için iş tatmininde de bir artış gözlemlenebilir. (4) 8. Türkiye de kurulu işletmelerin sayıca %99,9 unu KOBİ ler oluşturmaktadır. Maddi boyut çerçevesinde incelendiğinde Kobi`ler istihdamın %76'sini, yatırımların %26,5' ini; KOSGEB verilerine göre ise ihracatın %59,6 sini (aşağıdaki tablo) gerçekleştirmektedirler. Kobiler rakamsal olarak belli sınırlarda olan işletmeler olmakla birlikte yapıları ve özellikleri gereği kurumsal ve büyük ölçekli firmaların minyatür halleri değildir. Kobiler kurumsal firmalara göre çok farklı dinamikler göstermektedirler. Her şeyden öte Kobi yöneticileri bizzat girişimcilerdir. Profesyonel yönetici firmaya maaşı ile bağlıyken kendi işletmesini yöneten girişimci bütün maddi risklerin yani sıra prestijini de firmaya bağlamıştır. Bu bağlamda Kobiler hantal olmayan yapıları ve yöneticilerinin bürokrasiden uzak karar ve inisiyatif alma yetileriyle ülkemiz şartlarında girişimcilikle öncelikli olarak ilişkilendirilmesi gereken yapılardır. Tablo 1 - İşletme Türlerine Göre İhracat Yüzdesi (2011) (5) İşletme Türü İhracat Yüzdesi Kişi Sayısı Micro Ölçekli İşletmeler %15.2 0-9 kişi Küçük Ölçekli İşletmeler %25.7 10-49 kişi Orta Ölçekli İşletmeler %18.7 50-249 kişi Büyük Ölçekli İşletmeler %40.2 250 + kişi 3. Dünya ve Türkiye de Girişimcilik 9. 2007 yılında 9 adet G20 ülkesinde yapılan araştırmalara göre; KOBİ ler Gayri Safi Yurtiçi Hasılanın %52 si ve istihdamın %64 ü ile ülke ekonomilerinde önemli rol oynamaktadır. Japonya da ise patenti olan firmaların %36 sı 5 yıldan daha az süredir işletilen firmalardan oluşmaktadır. (4) Bu istatistik verileri girişimciliğin dünya genelinde ülkeler arasında öneminin göstergesi sayılabilir. 10. World Economic Forum tarafından yayınlanan The Global Competitiveness Report ta ülkeler ekonomileri açısından 3 fazda değerlendirilmektedir. Bu fazlardan ilki faktör bazlı ekonomilerdir. Faktör bazlı ekonomilerde, ekonomi genel olarak doğal kaynaklara ve düşük işgücü maliyetine bağlıdır. İkinci faz ise verimlilik bazlı ekonomilerdir. Bu ekonomilerde, ekonomi genel olarak verimli üretim yapan sistemlere bağlıdır. Bir diğer ekonomi fazı ise inovasyon bazlı ekonomilerdir ki inovasyona dayalı üretimlerin yapıldığı ülkelerden oluşur. Türkiye bu fazlar içinde verimlilik fazlı ekonomiden inovasyon bazlı ekonomiye geçiş aşamasındadır. (6) Bu sebeple Türkiye nin girişimcilik değerleri inovasyon bazlı ekonomi ve verimlilik bazlı ekonomi değerlerine göre karşılaştırma yapılabilir.
Tablo 2 : Ekonomilerin Girişimcilik Değerleri (7) Yeni İş Kurma Oranı Kurulu İş Sahibi Olma Oranı İşi Devam Ettirememe Oranı Türkiye 6 8 3,9 Verimlilik Bazlı Ekonomi Ortalama 5,9 7,2 4,3 İnovasyon Bazlı Ekonomi Ortalama 3 7,2 2,7 11. Küresel Girişimcilik İzleme raporuna göre; Girişimcilik değerlerinde Türkiye verimlilik bazlı ekonomilerin ortalamasına yakın girişimcilik değerleri göstermektedir. Ancak işi devam ettirememe oranlarında verimlilik bazlı ekonomiden iyi bir değere sahip olsa da, inovasyon bazlı ekonomi değerlerine yaklaşması gerekmektedir. Bunun için ise iş devam ettirememe nedenlerine bakılıp çözüm üretilmesi gerekir. 12. Yapılan araştırmalara göre; 2008 yılında işin karlı olmaması girişimcilerin devam etmemesindeki ana sebep olarak gözükse de özellikle 2010 yılı için yapılan araştırmada girişimcilerin finans bulmada sıkıntı çekerek işi devam ettiremediği görülmektedir. Bu bağlamda TR72 Bölgesi nde Girişimciliği artırmak başlığında finansal ve eğitimsel problemlere ilişkin çözüm önerileri sunulmaktadır. (8) 50 40 30 20 2010 2008 10 0 Finans Bulmada Problemler Kişisel Sebepler İşin Karlı Olmaması Şirket Devir Fırsatı Başka İş Fırsatı Emeklilik Önceden Planlanılmış Çıkış Kaza Şekil 1:Türkiye'de Girişimcilerin İş Devam Ettirememe Sebepleri (8) 13. İş Yapma Kolaylığı girişimcilik için bir kriter olmasından dolayı; her yıl Dünya Bankası tarafından yayınlanan İş Yapma Kolaylığı Listesinde (Ease of Doing Business) 2012 yılında 183 ülkenin iş yapma kolaylık sırası belirlenmiş ve G8 ülkeleri A.B.D. 4, Birleşik Krallık 7, Kanada 13, Almanya 19, Japonya 20, Fransa 29, İtalya 82, ve Rusya 120 sırada yer almıştır. Türkiye ise 2011 yılına göre 2 basamak atlayarak 71. sırada yer almıştır. (9) İtalya ve Rusya dışındaki G8 ülkelerinin bu listede üst sıraları paylaştığı görülmektedir. Özellikle Amerika gibi büyük ekonomilerde yeni iş kurmanın ülke ekonomisi açısından değeri anlaşılmış ve bürokrasiler azaltılmaya çalışılmıştır. Türkiye de de iş kurma kolaylıklarının sağlanması ve yeni girişimcilerin önünün açılması gerekmektedir. 14. BBC tarafından yapılan ülkelerarası Girişimci Dostu Kültürler sıralamasında 24 ülke arasında Türkiye sondan 3. Sırada yer almıştır. Araştırmada kullanılan kriterler; inovasyon ve yenilikçiliğin ülke içinde değeri, iş kurma zorluğu, girişimcilere bakış açısı ve fikirleri hayata geçirmedeki kolaylık olarak verilmiştir. (10) 15. Araştırmalar gösteriyor ki Türkiye; dünya genelinde girişimci dostu ülkeler arasında gerilerde kalmış ve özellikle iş kurma gibi girişimciliğin direkt olarak bağlı olduğu bir noktada gelişmiş ülkeleri geriden takip etmektedir. Bu bağlamda Türkiye de girişimciliği artırıcı, girişimci dostu ülkeler arasına girebilmesini sağlayan radikal değişiklikler gerekmektedir.
İrlanda Almanya Yeni Zellanda Birleşik Krallık Danimarka Norveç Avustralya Japonya Kanada İsveç A.B.D. İsviçre İzlanda Hollanda Fransa Finlandiya Belçika Estonya Kore Slovenya İtalya Portekiz Slovak Cumhuriyeti Çek Cumhuriyeti Avusturya Rusya Lüksemburg İspanya Brezilya İsrail Türkiye Yunanistan Macaristan Polonya Şili Meksika Çin Büroktatik Zorluk Sıralaması 6 5 4 3 2 1 0 Şekil 2 : Bürokratik Zorluk Sıralaması (11) 4. TR72 Bölgesinde Girişimcilik 16. TR72 bölgesi Kayseri, Sivas ve Yozgat illerinden oluşmaktadır. Özellikle Kayseri ili Türkiye içinde girişimciliği ile de bilinen bir şehirdir. TÜİK işteki durumuna göre istihdam verilerine göre; TR72 bölgesi genel olarak Türkiye içinde 26 bölgenin ortalaması olan %25 kendi hesabına veya işveren oranını %27 ile geçmektedir. TR72 bölgesinin bu anlamda girişimcilikte Türkiye ortalamasının üstünde yer aldığının görebiliriz. Ücretli, maaşlı veya yevmiyeli çalışan oranı %49 ile Türkiye ortalaması olan %62 nin bir hayli altında kalmıştır.
Mardin, Batman, Şırnak, Siirt Şanlıurfa, Diyarbakır Gaziantep, Adıyaman, Kilis Van, Muş, Bitlis, Hakkari Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan Erzurum, Erzincan, Bayburt Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane Samsun, Tokat, Çorum, Amasya Kastamonu, Çankırı, Sinop Zonguldak, Karabük, Bartın Kayseri, Sivas, Yozgat Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye Adana, Mersin Antalya, Isparta, Burdur Konya, Karaman Ankara Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova Bursa, Eskişehir, Bilecik Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak Aydın, Denizli, Muğla İzmir Balıkesir, Çanakkale Tekirdağ, Edirne, Kırklareli İstanbul Türkiye 0,34 0,37 0,38 0,46 0,52 0,44 0,43 0,44 0,49 0,53 0,55 0,53 0,51 0,47 0,53 0,49 0,61 0,70 0,64 0,68 0,64 0,65 0,62 0,76 0,71 0,80 0,82 0,33 0,28 0,26 0,29 0,41 0,28 0,31 0,27 0,27 0,28 0,28 0,28 0,30 0,28 0,30 0,30 0,27 0,24 0,24 0,24 0,25 0,24 0,25 0,17 0,21 0,17 Ücretli, maaşlı veya yevmiyeli / Toplam Kendi Hesabına veya işveren / Toplam 0,17 0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 0,60 0,70 0,80 0,90 1,00 Şekil 3 : İşteki Durumuna Göre İstihdam (12) 17. 2012 yılı on bin kişi başına ekonomik faaliyete göre kurulan ve kapanan şirket, kooperatif ve ticaret ünvanlı işyerleri sayıları aşağıdaki grafikte verilmiştir. Tabloya göre 2012 yılı için TR72 bölgesinde kapanan yer sayısı kurulan yerden daha az olarak 2012 yılında bölge içinde on bin kişi başına yaklaşık 3 işyeri artışı gerçekleşmiştir. Artış olmasına rağmen, bölge yine de Türkiye ortalaması olan on bin kişi başına 5 artış ile Türkiye ortalamasının çok altında kalmıştır. Bu sebeple iller bazında bölgeyi incelersek; Kayseri ilinde 2012 yılı için on bin kişide yaklaşık 3.6, Sivas ilinde 3.2 işyeri sayısı artışı görülürken, Yozgat ilinde ise on bin kişide 1 iş yeri azalmıştır. Bu oranlara baktığımız zaman Kayseri ve Sivas illerinde artış yaşanmasına rağmen Türkiye ortalamasının altında kaldığı, ancak Yozgat ilinde işyerinde pozitif bir artış olması gerekirken on bin kişi başına 1 iş yeri azalması ile 2012 yılı girişimcilik değerleri oldukça düşüktür. Bu sebeplerden dolayı; Türkiye genelini etkileyecek girişimciliği artırıcı önlemlerin yanı sıra bölge bazında girişimciliği artırıcı önlemlerin alınması önemlidir.
-20-15 -10-5 0 5 10 15 20 25 30 TR10 TR21 TR22 TR31 TR32 TR33 TR41 TR42 TR51 TR52 TR61 TR62 TR63 TR71 TR72 TR81 TR82 TR83 TR90 TRA1 TRA2 TRB1 TRB2 TRC1 TRC2 TRC3 Kayseri Sivas Yozgat Türkiye Onbin Kişide Kurulan İşletme Sayısı Onbin Kişide Kapanan veya Tasfiye Edilen İşletme Sayısı Şekil 4: 2012 10 Bin Kişi Başına Kurulan - Kapanan İşletme Sayısı (13) 18. İller bazında ekonomik faaliyetler incelendiğinde; çalışan sayısına göre işyeri sayısında, özellikle Kayseri ilinin 10 kişiye kadar olan istihdamlarda 21.640 işyeri sayısı ile Türkiye de 13. Sırada yer aldığı görülmektedir. Sivas ve Yozgat illeri ise 7.830 ve 5.010 işyeri sayısı ile sırasıyla 37. Ve 52. sırada yer almışlardır. Kayseri ilinde sanayinin Sivas ve Yozgat illerine göre daha büyük olduğu göz önüne alındığında, ildeki toplam işyeri sayısına oranına bakmak da önemli olmaktadır. 1-10 çalışanlı işyeri sayısının toplam işyeri sayısına oranı, Kayseri de %87 iken, Sivas ta %80 ve Yozgat ta %82 değerlerindedir. Türkiye ortalamasına bakıldığında ise bu değer %85 olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu anlamda Kayseri nin Türkiye ortalamasının biraz üstünde, Yozgat ve Sivas ın ise altında kaldığı görülmektedir. Buradan çıkarımla, Kayseri ilinde küçük şirketlerin il ekonomisinde Sivas ve Yozgat a göre daha önemli konumda olduğu söylenilebilir. Kayseri ilinin Sivas ve Yozgat illerine göre bu anlamda daha girişimci olduğu düşünülebilir. Ancak yine de Kayseri ilinin de İstanbul, Ankara ve İzmir illeri gibi rakamlara ulaşabilmesi için bölge girişimciliği artırıcı etkenlerden yararlanması gerekmektedir. 1-10 Kişi Çalışanlı Şirket Sayısına Göre Sıralama Tablo 3 : İller Bazında Çalışan Kişi Sayısına Göre Şirket Sayısı (14) İller 1 Kişi 2-3 Kişi 4-6 Kişi 7-9 Kişi Toplam 1-10 Kişi Total 1-10 Kişi Çalışanlı Şirket Sayısının Toplam Şirket Sayısına Oranı (Yüzde) 1 İstanbul 142953 128255 76838 35488 383534 448773 85,5 2 Ankara 41582 32053 19880 9844 103359 121131 85,3 3 İzmir 40066 30265 16666 7300 94297 108173 87,2 4 Bursa 20823 17439 10151 4728 53141 62739 84,7
5 Antalya 21992 16374 8937 4046 51349 58310 88,1 6 Konya 14604 10321 5697 2531 33153 37945 87,4 7 Adana 13802 9978 5395 2342 31517 36137 87,2 8 Kocaeli 11742 9849 6000 2775 30366 36875 82,3 9 Mersin 12116 8352 4591 2009 27068 30973 87,4 10 Muğla 12339 8603 4058 1592 26592 29194 91,1 11 Gaziantep 10920 7341 3799 1804 23864 27544 86,6 12 Balıkesir 9476 7100 3866 1581 22023 24661 89,3 13 Kayseri 9952 6331 3720 1637 21640 24944 86,8........................... 37 Sivas 2843 1964 1048 400 6255 7830 79,9........................... 52 Yozgat 1956 1207 684 260 4107 5010 82,0........................... 81 Hakkari 275 249 140 65 729 1021 71,4 Türkiye 547224 419980 237674 105257 1310135 1538006 85,2 19. İl bazında girişimcilik göstergelerinden biri de; ilin çıkarmış olduğu büyük şirket sayısıdır. İlden çıkan hızlı büyüyen şirketler, büyük şirketler ildeki girişimcilerin büyüyebilmesi için gerekli ekosisteminin var olduğu sonucunu gösterebilir. AllWorld, ISO 500, ISO 2. 500, Capital 500, Forbes 500 gibi listelerde bulunan şirket sayılarına bakıldığında; listelerde başı İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Kocaeli illerinin aldığı görülmektedir. TR72 bölgesinden Kayseri ili başarılı sanayisi ile öne çıkan iller arasında gelmektedir. Ancak aynısı Yozgat ve Sivas illeri için söylenememektedir. Sivas ili ISO 500 e 2 şirket ile girerken, Yozgat ili ISO 2. 500 listesine 1 şirket ile girebilmiştir. Tablo 4 : AllWorld 100, Fortune 500, ISO 500, Capital 500 Listeleri İllere Göre Dağılımı (15) AllWorld 100 Türkiye Fortune 500-2011 ISO 500-2011 ISO 2. 500-2011 Capital 500-2010 İl Sayı İl Sayı Bölge Sayı Bölge Sayı İl Sayı İstanbul 37 İstanbul 258 İstanbul 193 İstanbul 183 İstanbul 278 Ankara 15 Ankara 53 Kocaeli 33 Ege Bölgesi 41 Ankara 31 İzmir 15 İzmir 27 Ege Bölgesi 32 Bursa 33 İzmir 28 Kocaeli 5 Bursa 26 Ankara 27 Kocaeli 24 Bursa 28 K.Maraş 3 Kocaeli 20 Bursa 22 Gaziantep 24 Kocaeli 23 Gaziantep 3 Gaziantep 15 Gaziantep 19 Ankara 22 Kayseri 13 Bursa 3 Kayseri 13 Kamu 13 Kayseri 17 Gaziantep 12 Kayseri 2 Denizli 11 Kayseri 12 Adana 17 Adana 8 Mersin 2 Konya 7 Adana 12 Konya 15 Eskişehir 7 Denizli 2 Adana 6 Denizli 11 K.Maraş 9 Hatay 7 Osmaniye 1 Antalya 5 Konya 8 Denizli 9 Manisa 6 Tekirdağ 1 Balıkesir 5 Balıkesir 7 Mersin 8 Denizli 6 Sivas 1 Manisa 5 Dörtyol 7 Balıkesir 7 Balıkesir 5 Adıyaman 1 Mersin 5 Manisa 7 Aydın 6 Antalya 5 Konya 1 K.Maraş 4 Sakarya 4 Trabzon 1 Bolu 3 Sivas 2 Yozgat 1 Konya 4
20. Türkiye nin en hızlı büyüyen şirketler araştırması olan AllWorld Türkiye listesine ilk 100 şirket içinde Bölgeden 3 şirket girmiştir. Bu şirketler arasından, BRN Yatak yıllık ortalama %218 büyüme ile 20., Anadolu Tıp yıllık %113 büyüme ile 37. ve Ahad Dayanıklı Tüketim Malları yıllık ortalama %95 büyüme ile 45. Sırada yer almıştır. TR72 bölgesinde özellikle büyümesini hızlı bir biçimde gerçekleştiren ve bölgede kısa zamanda ekonomik anlamda, istihdam anlamında fark yaratacak şirketlerin sayısının artması gerekmektedir. 21. Bölgede girişimciliği etkileyen diğer bir husus ise bölgedeki arge ve yenilikçilik kapasitesidir. Yıllara göre patent başvuru sayılarının il bazında trendine bakılacak olursa, Yozgat ın yıllar içinde başvuru sayısında değişiklik olmadığı söylenebilir. Sivas ilinde ise 2012 yılında özellikle bir artış gözlenmiştir. Bölgede patent başvurusunda öne çıkan il 2012 yılında 70 başvuru ile Kayseri ilidir. Ancak yine de bölge 3 il toplamında dahi öne çıkan İstanbul, Ankara, Bursa, İzmir ve Kocaeli illerinin oldukça gerisinde kalmıştır. 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 80 70 60 50 40 30 20 10 0 İSTANBUL ANKARA BURSA İZMİR KOCAELİ KAYSERİ SİVAS YOZGAT KAYSERİ SİVAS YOZGAT Şekil 5 : Yıllara ve İllere Göre Patent Başvuru Sayıları (16) Tablo 5 : 2012 İller Bazında Patent Başvuru, Tescil ve Marka Tescil Sayıları 2012 Patent Başvuru Sayısına Göre Sıra İller 2012 Patent Başvuru Sayısı 2012 Patent Tescil Sayısı 1 İSTANBUL 1939 490 26524 2 ANKARA 569 96 4139 3 BURSA 288 112 2113 4 İZMİR 264 42 3235 5 KOCAELİ 225 54 1074 6 KONYA 144 28 1553 7 TEKİRDAĞ 143 17 276 8 MANİSA 106 56 366 9 ANTALYA 74 6 1519 10 KAYSERİ 70 7 728 24 SİVAS 15 1 106 63 YOZGAT 2 1 24 2012 Marka Tescil Sayısı
22. İller bazında 2012 yılı patent başvuru, tescil ve marka tescil sayıları incelendiğinde, bölgede yine Kayseri ilinin öne çıktığı, Sivas ilinin de diğer göstergelere göre daha iyi sıralamayı yakaladığı ancak Yozgat ilinin oldukça geride kaldığı görülmektedir. Arge ve yenilikçiliği etkileyen en önemli unsurlardan biri bölgede yaşayan nüfusun eğitim durumudur. Özellikle lisans, yüksek lisans ve doktora mezunlarının oranı yenilikçiliği etkileyen unsurlardandır. 23. Girişimciliğin artmasını sağlayan unsurlardan biri, bölgede bulunan Teknopark oluşumlarıdır. TR72 Bölgesi nde Kayseri İli nde Erciyes Teknopark ve Sivas İli nde Cumhuriyet Teknokent bulunmaktadır. Yozgat ilinde de teknopark kurma amaçlı adımlar atılmaya başlanmıştır. (17) Erciyes Teknopark, içinde barındırdığı yaklaşık 140 firma ve üniversite sanayi arasında köprü görevi üstlenecek olan Teknoloji Transfer Ofisi ile Kayseri ilinde girişimciliğe ve arge inovasyona hizmet etmeye devam etmektedir. Cumhuriyet Teknopark barındırdığı 20 firma ve yine üniversite sanayi işbirliğinde köprü görevi üstlenecek olan Teknoloji Transfer Ofisi ile hizmetlerine devam etmektedir. Yozgat ilinde teknopark oluşturulması projesinin hızlandırılarak hayata geçirilmesi önemlidir. 5. TR72 Bölgesinde Girişimciliği Artırmak 24. Girişimciliğin gelişmesi, sosyo-ekonomik kalkınma ile bağdaştırılabileceği için ulusal ve bölgesel kalkınmada girişimciliğin önemi büyük olacaktır. Girişimciliğin artırılmasında, girişimciliğin oluşmasına olanak sağlayan 3 temel faktörün; ekosistem, kültür ve finansman iyileştirilmesi etkili olacaktır. (4) 5.1 Verimli bir Ekosistem Oluşturma 25. Ekosistem, bir ülkede fikri hakların korunurluğundan, o ülkenin genel eğitim seviyesine, vergi oranına, iş kurma kolaylığı ve geçecek süreye, o işi kurarken yatırılacak ana sermayeye, genel olarak ülke politikaları ve çevresel etkenlere bağlıdır. Bir yazılım firması kurmak için ilk akla Silikon Vadisinin gelmesinin sebebi, Silikon Vadisi nde yazılım ekosisteminin iyi gelişmiş olmasına bağlıdır. Dünyada bilgi teknoloji çalışanlarının en yüksek yoğunlukta olduğu bölge olması ve bilgi yoğunluğu sebebiyle, fikir olarak yeni iş kurmak isteyen girişimcileri en çok çeken bölgelerden biridir. TR72 bölgesinin Mobilya imalatı, fabrikasyon metal ürünleri, gıda ve içecek, madencilik, tekstil sektörlerinde bir ekosistem oluşturmaya yönelik bir plan yapılarak, hem bölgesel gelişmeyi hızlandırıcı hem de yeni girişim sayılarının artışı ile ulusal kalkınmada bir katkı sağlanabilir. 26. Ekosistemin oluşmasını sağlayan etkenlerden biri de eğitimin kalitesi ve eğitilmiş insan sayısıdır. TR72 bölgesinin sınırları içerisinde 6 adet üniversite bulunmaktadır. Üniversitelerde Endüstriyel Tasarım Mühendisliği, Maden Mühendisliği gibi bölümler bulunsa da sektör spesifik Mobilya Tasarım gibi bölümlerin açılması bölgeye fayda sağlayabilir. Ayrıca daha önce Hindistan da başlatılmış olan Girişimcilik ve Aile Şirketi MBA Programı gibi programların bölgeye kazandırılarak özellikle aile şirketlerinin yoğun olarak görüldüğü bölgede kurumsallaşma ve bu yolda yenilikçilik sağlanabilir. 27. Ülke ve bölge ekosistemine bir diğer etken Özel Sektör Üniversite iş birliğidir. Üniversitede araştırma yapan öğretim görevlilerinin aynı zamanda yeni teknoloji üretmesine, bu teknolojinin topluma aktarılmasına teşvik edilmesine ve sanayinin de teknoloji ithalinden teknoloji ihracatına dönüşmesini Özel Sektör Sanayi iş birlikleri sağlayabilir. Bu birlikleri sağlamak için Türkiye de kurulan Üniversite Sanayi İşbirliği Merkezleri Platformu (ÜSİMP) aktivitelerinden TR72 bölgesinin maksimum şekilde faydalanması ve yapılacak olan yeni çalıştaylarda TR72
bölgesi merkez üssü olarak kullanılması, bu bölgede öğretim görevlileri ve sanayiciler arasında artı bir uyum sağlayabilir ve bölgeden yeni teknolojilerin ya da yeni pazarların çıkmasını sağlayabilir. 5.2 Halkın Girişimcilik düşüncesini benimsemesi 28. Girişimci bir toplumun oluşması için, girişimcilik kavramının topluma küçük yaşlardan itibaren öğretilmesi, anlatılması, ilerleyen yıllarda yeni girişimcilerin çıkması için önemli bir donedir. Bill Gates in 17 yaşında, Mark Zuckerberg in de üniversite öğrencisi iken kendi işlerini kurmasının, genç yaşlarda kafalarında oluşan girişimcilik anlayışından ileri geldiği savunulabilir. Genç beyinlerin ekonomiye katkı sağlamadaki potansiyeli bu bağlamda yadsınamaz konumdadır. Gelişmiş ülkelerde İlköğretim ve ortaöğretim seviyelerinden itibaren girişimcilik öğretilmeye çalışılmaktadır. Amerika da bulunan girişimciliği öğretme amaçlı kurulan ulusal vakıf (The National Foundation for Teaching Entrepreneurship) ile Amerikalı küçük çocuklara, Arz-Talep-Envanter-Pazarlama gibi terimler öğretilirken, uygulamalı olarak girişimcilik de gösterilmektedir. Sadece limonata standları değil, saç bakım ürünleri pazarlaması gibi birçok örneği ile daha küçük yaşlardan ekonomiye katkı sağlamaktadırlar. (18) 29. Dünyada köklü bir vakfın uzantısı olan ve İstanbul da faaliyet gösteren Genç Başarı Eğitim Vakfı, ve 3. ve 5. sınıflarda işletme ve ekonomi dersleri vermektedir. TR72 bölgesi için Vakıf ile iletişime geçilerek bu bölgede de uygulamalar yapılması sağlanabilir. 30. Girişimciliğin kültür olarak benimsenmesi için bir başka yol, ulusal çapta paneller düzenlenerek ünlü girişimcilerin davet edilerek bölge halkına artı bir vizyon katmasıdır. Seminerlere davet edilen girişimcilerin tecrübelerinden yararlanılacağı gibi bölge halkına ilham da vermiş olacaktır. Ankara, İstanbul ve İzmir bölgelerinde Girişimcilik Konferansları, Start-Up Panelleri düzenlenerek, Facebook, Google gibi dünyaca ünlü firmalardan konuşmacılar getirilmektedir. Bu anlamda Sivas ilinde Cumhuriyet Üniversitesi tarafından düzenlenen Girişimcilik Zirvesi olduğu görülmüştür. Aynı zamanda Melikşah Üniversitesi tarafından İçindeki Girişimciyi Çıkar konulu söyleşiyi organize ederek Ali Sabancı gibi Türkiye de girişimciliğin öncü simalarını getirmiştir. (19) Bu tarz bir çalışmaya benzer olarak bölge içinde girişimcilik kültürünün benimsenmesi için ulusal boyutta bir zirvenin Ajans öncülüğünde yapılarak dünyaca ünlü ya da Türkiye de büyük başarılara imza atmış Girişimcilerin katılımının sağlanması bölge için özellikle Sivas ve Yozgat illerinde girişimciliği artırıcı etkenlerden olabilir. 31. Bir başka pozitif etkiye sahip etken de Girişimcilik yarışmaları düzenlemek olacaktır. NTV tarafından düzenlenen ve birinciye 570 bin TL gibi para ödülü verilen Bir Fikrin mi Var? isimli Girişimcilik yarışması ulusal anlamda çok konuşulmuş, özellikle jürisiyle adından söz ettirmiştir. Bu tarz girişimcilik yarışmaları Kayseri, Sivas ve Yozgat illerinden çıkmış önemli iş adamları desteği ile bölgede düzenlenebilirse bölge için yeni pazarlar açılmasını sağlayabilir, bölgenin yenilikçi yönünün güçlendirebilir, kalkınmaya destek olabilir. 5.3 Yeni yatırımlara destekler yapılması 32. Bir girişimciliğin uzun ömürlü olup yıllar boyu devam edebilmesinin temel koşullarından biri finansman sıkıntısına düşmeden devam edebilmesinden geçer. Girişimciliklerin kurulması ile birlikte sürdürülebilir olması da çok önemlidir. 2009 yılında Türkiye de kurulan Şirket/Kurum/Ticari kar amaçlı iş yeri sayısı 88562 iken, kapan sayısı
42814 ile neredeyse yarı sayıyı vermektedir. Bu nedenle Türkiye ve TR72 bölgesinde girişimciliği desteklerken, sürdürülebilir desteğin verilmesi önemlidir. Şekil 1 de bahsedildiği gibi, Türkiye de iş devam ettirememe sebeplerinden en çok öne çıkanı finansal sıkıntılardır. Bu amaçla yeni yatırımların desteklenmesi önemlidir. Yeni yatırımlara destekler; Vakıf ve kurumlardan verilen hibe / kredi ve girişim sermayesi /melek yatırımcılar aracılığıyla yapılabilir. 5.3.1 Hibe ve Krediler 33. Devlet tarafından belirli kurumlar ve vakıflar aracılığıyla, her yıl binlerce küçük işletmelerin, girişimcilerin yararlanabileceği hibe ve kredi programları açılmaktadır. 2011 yılı KOSGEB destek tutarı 297 milyon TL olup 30000 başvuru yapan işletmelerden projesi/işletmesi yeterli olanlara destek sağlamıştır. Aynı şekilde birçok kurumun yapmış olduğu programlar dolayısıyla Türkiye de girişimciliğin artırılması hedeflenmiştir. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, kadın girişimciliği ve istihdamı için 15000 TL ye kadar 8 yılda ödemeli faizsiz kredi imkanı TUBITAK Bireysel Girişimcilik Aşamalı Destek Programı çerçevesinde Eğitim ve hibe desteği Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Teknogirişim Sermayesi Desteği ile 100 bin TL ye kadar hibe desteği KOSGEB Geri ödemesiz 30 bin TL, geri ödemeli 70 bin TL, toplamda 100 bin TL ye kadar destek Kalkınma Ajansları, Mali Destek Programları kapsamında Hibe, Avrupa Birliği Hibe fonları ve AB Hibe programları gibi 34. Kredi ve hibeler ile ilgili olarak bölgede yapılabilecek çalışmalar, bu destekler ile ilgili bölge halkının bilinçlendirilmesi ve bütün verilen desteklerin tek bir dökümanda toplanılarak, dijital ve kitapçık formatta özellikle OSB gibi girişim yoğunluklarının yüksek olduğu ve desteğe ihtiyacı olabilecek bölgelere gönderilmesi olabilir. Trafiğin kesiştiği önemli merkezlerde başvuru yapılmasına yönelik tanıtımlar ve başvuru tarihleri yaklaşanlar için uyarı pankartları asılabilir. Bölgede yapılabilecek bu tarz çalışmalar, hem başvuru sayısının hem de destek alan proje sayısını artıracaktır ki, bu da girişimciliğin hem sürdürebilirliğini hem de artışını sağlayabilir. 5.3.2 Girişim Sermayesi 5.3.2.1 Girişim Sermayesi 35. European Private Equity&Venture Capital Association EVCA nın 2007 tarihli bir çalışmasına göre; Avrupa da KOBİ lerin %29 u temel hedeflerini büyüme olarak belirlerken çok azı bunu nasıl sağlayabilecekleri hakkında bilgi sahibidir. Finansman desteğini alırken, yönlendirme, ağ bağlantılarının kullanılması, iş bilgisine erişim gibi maddi olmayan destekler girişimciler için finansmanı çok boyutlu hale getirdiğinden çok önemlidir. Girişim Sermayesi, genç girişimcilere yatırım yapmak isteyen yatırımcıları deneyimli bir yöneticinin koordinasyonunda toplayarak,
hem yatırımcıların karını hedefleyen, hem de yöneticinin yönlendirmeleri ile girişimcilerin doğru insanlarla tanışıp, doğru yatırım kararları alıp, profesyonel bir şekilde şirket yönetmelerine imkan sağlamaktadır. Aynı zamanda yeni teknolojinin ve yeni ürünün piyasada tutulmasının ardından getirisi de yüksek olacağı için yatırımcılar açısından da caziptir. Daha önce girişim sermayesi ile büyümüş şirketlerden Intel, Apple gibi dünya devi örnekler verilebilir. Girişim sermayesi fonlarının yöneticileri, tecrübeleri, networkleri ve iş hayatındaki başarıları ile yatırım yapılan firmaya katkı sağlar. Bu katkılar, yeni müşterilerden yeni yatırımcılar bulmak, insan kaynakları gibi çok farklı alanlarda olabilir. Öz kaynak eksikliğinde arayışa giren girişimciler için Girişim Sermayesi hem finans hem de danışmanlık hizmetinden dolayı klasik kurum hibelerinden ayrılmaktadır. 36. İş Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı, Rhea Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı, Turkven Private Equity, KOBI Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı gibi girişim sermayesi şirketleri Türkiye de mevcut olup yatırımlarına devam etmektedir. 2007 yılında 65 olan Girişim Sermayeli firma sayısı 2010 yılında 124 e ulaşmıştır. 124 firmanın 48 i ihracat yapmaktadır ve ihracat rakamları 1milyar 300 milyon TL yi aşmıştır. Girişim Sermayesi öncesi ve sonrası rakamlar incelendiğinde ise %220 lik bir artış gözlemlenmiştir. (20) Bu bağlamda girişim sermayesi firmalarının artışının ekonomik gelişmeyi pozitif etkileyeceği görülmektedir. Girişim sermayesi firmalarının artışı için yurtdışında yapılmış ve başarılı olmuş birkaç örnek incelenebilir ve uygunluk analizinden sonra Türkiye ve TR72 bölgesinde uygulanabilir. Özellikle Amerika da 150 den fazla eyalette uygulanan ve yerel girişim sermayesi artışını sağlayan girişimcilik sermayesi destek programı; belediyeler iş birliği ile uygulanabilir ve bölgesel kalkınmada önemli bir rol oynayabilir. Program eyaletin vergileri teminat göstererek bankalardan çok düşük faizli kredi alması ve alınan krediyi değişik girişim sermayesi fonlarına yatırmasıdır. Yeni işlerin ve yatırımların eyaletteki vergiye katkısı, büyük oranda ödenen banka faizini ve programın giderini karşılamaktadır. Tablo 6 - Türkiye Girişim Sermayeli Firma Sayıları ve İhracat Değerleri (20) Yıl İhracat Miktarı ($) Firma Sayısı 1998 646.901.249 4 1999 573.449.517 5 2000 617.164.619 8 2001 706.864.356 11 2002 792.952.129 9 2003 902.277.093 9 2004 873.162.448 11 2005 918.873.425 15 2006 848.438.191 14 2007 972.910.397 20 2008 940.745.886 33 2009 1.084.153.412 43 2010 1.321.562.896 48 5.3.2.2 Melek Yatırımcılık 37. Türkiye Melek Yatırımcılık kavramını ulusal çapta ilk kez Dragon s Den Türkiye yarışma programı ile tanıdı. Girişimcilikleriyle ünlü 5 yatırımcıdan hisse karşılığında maddi destek almak isteyen yarışmacıların işlerini anlattığı ve yatırım almaya çalıştığı bir yarışma programıydı. Melek yatırımcı; kendi kaynakları ile, başlangıç veya çekirdek
aşamasındaki girişimcilere tecrübe, network ve Pazar bilgisini aktararak destek olan yatırımcılardır. Düşük maliyet ile şirkette belirli bir hisse senedi edinerek, şirketin profesyonelleşmesinde tecrübelerini koyarak yeni ürün ve teknoloji geliştirmesinde, karlılığın artmasında ve nakit akışı hızlanmasında önemli bir rol oynar. Yeni yatırımlar için de uygun zamanda şirket hisselerini satar, böylece şirketten ayrılır. Melek yatırımcının Girişim Sermayesinden farkı, finansal desteğin görece düşük olması, tek yatırımcı olarak hareket etmesi ve yılda yapılan yatırım sayısının girişim sermaye fonlarının çok altında kalmasıdır. Türkiye de Türkiye Melek Yatırımcılar Derneği, Endeavor Türkiye, Galata Business Angels gibi Melek Yatırımcı Ağları mevcuttur. TR72 bölgesinde özellikle büyük sanayicilerin bireysel melek yatırımcı olabilmesi ile ilgili çalıştaylar yapılarak, bölgede melek yatırımcılık başlaması sağlanabilir. 6. Sonuç 38. 1970 li yıllardan itibaren ekonomide girişimciliğin önemi ekonomistler tarafından vurgulanmaktadır. Girişimciliği Türkiye ve TR72 bölgesinde geliştirebilmek için girişimcilik ekosistemi, halkın kültür olarak girişimciliği benimsemesini ve finansman kaynakları iyileştirilebilir. Ekosistem; nicelik ve nitelik bakımından yüksek istihdam, özel sektör- sanayi iş birliği, iş kurma kolaylığı ve bölgeye has ekonomi oluşturma ile çözülebilir. Kültür olarak girişimciliğin benimsetilmesi ; ilköğretim ve ortaöğretim seviyelerinde Girişimcilik dersleri verilmesi, bölgede Ulusal Çapta Girişimcilik Panelleri düzenlenmesi ve bölgede Girişimcilik yarışmaları düzenlenmesi ile sağlanabilir. Finansman kaynaklarının iyileştirilmesi ise verilen hibe ve kredilerin tanıtılması ve girişim sermayesi/melek yatırımcılığın artırılması ile olabilir. Girişimcilikte Örnek Ülke Amerika: 39. Amerika Birleşik Devletleri girişimcilikte öne çıkan ülkelerden biridir. 1995-2004 yılları arası her ay ortalama 550000 küçük işletmenin kurulduğu ülkede birçoğu hızlı büyümeyi yakalamış, hatta Google ve Facebook gibi milyonlarca kullanıcısı olan ve bilinen şirketler çıkarmıştır. Amerika nın bu başarılı grafiği oluşturmaktaki avantajları öncelikle insanlarda girişimciliğe ve başarı/başarısızlığa bakış açısıdır. Başarısız olmak çoğu ülkede sosyal olarak iyi karşılanmazken özellikle Amerika/Silikon Vadisi nde başarısızlık bir onur göstergesi kabul edilmektedir. Bir diğer avantaj ise Amerika da girişim sermayesi şirketlerinin 1945 ten günümüze olgun bir sektör olmasıdır. 2005 yılında girişim sermayesi şirket desteği almış şirketler GSYİH nın %17 si ve istihdamın da %9 unu oluşturmuştur. Üniversite-sanayi işbirliğinin güçlü olması da avantajlar arasında sıralanabilir. Silikon Vadisi nde kurulu şirketlerin %50 ye yakınının köklerinin üniversiteye dayanması bu teze kanıt olarak gösterilebilir. Üniversiteler bünyelerinde bulundurdukları bilim parkları, teknoloji ofisleri, kuluçka merkezleri ve girişim sermayeleri ile girişimcilerin destekçisi konumdadır. Amerika nın beyin göçünün en yoğun yaşandığı ülke olması da girişimcilik açısından önemli bir avantajdır. 2006 yılında yapılmış olan patent başvurularının %25 i yabancı uyrukludur. Tüketici alışkanlıkları da Amerika da bir avantaj olarak gösterilebilir. Amerika halkının yeni ürünlere açık olması ve çabuk adapte olması da Amerika daki girişimcilerin avantajlarındandır. Apple ın ilk haftasonunda Amerika da yarım milyon IPhone satması tüketici alışkanlıklarının açıklamalarından olabilir. (21)
Kaynakça 1. Vikipedi. Entrepreneur. *Çevrimiçi+ *Alıntı Tarihi: 17 Aralık 2012.+ http://en.wikipedia.org/wiki/entrepreneur. 2. Wilson, Strokes &. Small Business Management and Entrepreneurship. 2010. 3. Öztürk, Doç. Dr. İbrahim. İGİAD Girişimcilik Raporu. 2008. 4. McKinsey & Company. The Power of Many, Realizing the socio economic potential of entrepreneurs in the 21st century. 2011. 5. TÜİK. Küçük ve Orta Büyüklükteki Girişim İstatistikleri. *Çevrimiçi+ http://www.tuik.gov.tr/prehaberbultenleri.do?id=13146. 6. World Economic Forum. The Global Competitiveness Report. 2012-2013. 7. Global Entrepreneurship Monitor. 2011 Global Report. 2011. 8.. Entrepreneurship in Turkey. 2010. 9. The World Bank. Doing Business 2012. 2012. 10. BBC. BBC Entrepreneurs face global challenges. *Çevrimiçi+ *Alıntı Tarihi: 24 Aralık 2012.+ http://www.bbc.co.uk/news/business-13547505. 11. OECD. Entrepreneurs at a Glance. 2011. 12. TÜİK. Hanehalkı İşgücü İstatistikleri. 2011. 13. TOBB. Kurulan/Kapanan Şirket İstatistikleri, Aralık 2012. 2012. 14. SGK Aylık Bülteni, 2012 Aralık. SGK. 2012. 15. All World Türkiye. *Çevrimiçi+ *Alıntı Tarihi: 29 Nisan 2013.+ http://www.allworldlive.com/feed/press/allworldnetwork-announces-turkey-fast-growth-25-tobb-and-tepav-turkey-25-breaks-all-reco. 16. Türk Patent Enstitüsü. İstatistikler. *Çevrimiçi+ *Alıntı Tarihi: 26 Nisan 2013.+ http://www.turkpatent.gov.tr/dosyalar/istatistik/patent/p_bsv.pdf. 17. Bozok Üniversitesi. İletişim Protokol ve Enformasyon Müdürlüğü. *Çevrimiçi+ http://basin.bozok.edu.tr/news.php?readmore=459. 18. Forbes. Grade-School Entrepreneurs. *Çevrimiçi+ 22 Nisan 2009. *Alıntı Tarihi: 9 Ocak 2013.+ http://www.forbes.com/2009/04/21/grade-school-entrepreneurs-entrepreneurs-sales-marketing-gradeschool.html. 19. Melikşah Üniversitesi. Etkinlikler. *Çevrimiçi+ *Alıntı Tarihi: 9 Ocak 2013.+ http://www.meliksah.edu.tr/?guncel,177,220. 20. TTGV. Girişim Sermayesi : Türkiye İçin Çıkarımlar ve Öneriler. 2012. 21. The Economist. The United States of Entrepreneurs. *Çevrimiçi+ 12 Mart 2009. *Alıntı Tarihi: 27 Aralık 2012.+ http://www.economist.com/node/13216037.