FREN SİSTEMLERİ Fren / ABS Sistemleri Fren Sistemi (Genel) Disk Frenler Arka Fren Kampanaları Fren Kaliperleri Fren Silindirleri El Freni FREN SİSTEMİ Fren sistemi aracınızdaki en önemli sistemdir. Unutmayın problem giden arabayı durduramazsanız başlar, duran araba nasıl olsa çalışır yada alternatif bir taşıt bulabilirsiniz. Eğer frenleriniz çalışmazsa sonuç korkunç olabilir. Frenler enerji değişim araçlarıdır, kinetik enerjiyi (momentum), termal enerjiye (ısı) çevirir. Fren pedalına basınca, arabanızı harekete geçiren güçten on misli daha fazla olan bir durdurma kuvvetine hükmediyorsunuz. Fren sistemi herbir frene tonlarca basınç yapar. Modern sistemlerde, fren anamerkezine motor tarafından ilave güç verilir. Fren sistemi şu ana parçalardan oluşur: Fren anamerkezi, hemen ön tarafta direksiyon hizasında kalır, direk olarak fren pedalına bağlantılıdır ve ayağınızın mekanik basıncını hidrolik basınca dönüştürür. Çelik "fren boruları" ve "esnek fren hortumları" anamerkezi herbir tekerlekte bulunan "fren silindirlerine" bağlantılandırır. "Fren hidroliği" ise çok zor şartlarda çalışmak üzere tasarlanmış olup sistemi tümüyle doldurur. "Ön balatalar" ve "arka pabuç balatalar" ise fren silindirleri tarafından itilip, "ön fren disklerine" yada "arka kampanalara" sürtülülerek meydana gelen sürtünme kuvvetiyle aracın yavaşlaması sağlanır. Son yıllarda frenlerin tasarımı büyük değişikliğe uğramıştır. Yıllardır ön frenlerde kullanılan diskler, modern araçlarda arka kampanaların yerini almaya başlamıştır. Bundaki önemli etken basit tasarımları, hafiflikleri ve daha iyi performans sağlamaları olmuştur. Bunun sebebi ise tasarımları gereği kampanalara göre daha çabuk soğumaları ve böylece aşırı ısınma ortaya çıkaran zor fren şartlarında çok başarılı olmalarıdır. Çabuk soğumalarının sebebi ise havalandırma kanallarının olmasıdır. Kampanalarda ise havalandırma kanalları yoktur, eğer olsaydı içlerinde su toplanarak daha başka problemlere meydan verirdiler. Disk frenler ise tasarımları gereği suyu hemen savurup atarak daha iyi havalandırma sağlarlar. 1 / 23
DİSK FRENLER Disk frenler suspansiyon elemanlarına tutturulmuş "kaliperlere" yerleştirilmiş fren balatalarının diskleri bir kıskaç yada mengene gibi sıkıştırması ile bir sürtünme sağlar. Kaliperlerin içinde ise pistonlar anamerkezden aldıkları kuvvet ile balatalara basınç sağlarlar, balatalarda fren diskine sürtünüp aracı yavaşlatırlar. Disk frenler ile bisiklet frenleri aynı prensiplerle çalışırlar. Disk frenler, diğer birçok otomotiv buluşları gibi, oto yarışları için geliştirilmişlerdir, fakat şimdilerde bütün araçlarda standart parça haline gelmiştir. Bir çok araçta ön frenler disk tipi olup, arkalar ise kampana tipi frenlerdir. Kampana tipi frenler iki tane yarım daire şekilde pabuç balata kullanır ve bu pabuçlarda dışarı doğru açılıp, kampanaların iç yüzeylerine basınç uygularlar. Eski araçların dört tekerindede kampana tipi fren varken şimdilerde birçok otomobillerde dört tekerde disk fren uygulanmaktadır. Disk frenler suları kampana tipi frenlere göre daha kolay savurduğundan ıslak şartlarda daha iyi bir performans gösterirler. Ama bu sudan etkilenmedikeri anlamına gelmemelidir. Eğer bir su birikintisine hızla girip vede fren yapmaya kalkarsanız, ilk birkaç saniye frenleriniz çalışmayabilir! Disk frenler daha iyi hava soğutması sağladıklarından performansları daha iyidir. Bazı disklerde ise performansı dahada arttırmak için hava kanalları da bulunabilir. FREN KAMPANALARI Fren kampanası üstü düz olan bir silindir şeklindedir. Fren yapıldığında pabuç balatalar kampananın iç yüzeyine sürtünerek tekerleklerin dönüşünü yavaşlatırlar. FREN KALİPERLERİ Kaliper balataları diskin üzerine çimdikler gibi sıkıştıracak şekilde çalışır. Hidroliği "fren silindirinin" pistonlarına taşır. Kaliperlerin herbiri tekerleğin suspansiyon elemanlarının üzerine monte edilmiştir. Genelde dingile monte edilmiş kaliper, tekerin bükülme kuvvetini kontrol kolları ile şasiye iletir. Fren hortumları ise kaliperi anamerkeze bağlayan fren borularına birleştirir. Her kaliperin üzerinde ise sistemdeki havayı almak üzere "hava tahliye rekoru" bulunur. TEKERLEK SİLİNDİRLERİ Teker silindirleri, yada "fren silindirleri", içlerindeki hareket halindeki pistonlarla hidrolik fren basıncını mekanik kuvvete çevirirler. Ortaya çıkan hidrolik basıncı ise balataların veya pabuçların disk yada kampanalara sürtünmesini sağlar. Kampana fren silindirleri, silindir şeklindeki döküm gövdenin içinde iki piston, bir basınç yayı, iki lastik kapak, iki tane yuvarlak lastik pabuçdan oluşur. İki lastik kapak silindirin içine su, çamur gibi dış etkenlerin girmesini engeller. Bu tip fren silindiri herbir pistonun dışında bulunan lastik pabuçlara değen itici çubuklar ile pabuç balatalary iterler. Disk frenlerde ise fren silindiri kaliperin içine monte edilmiştir. Bütün fren silindirlerinin sistemin havasını almaya yarayan "hava tahliye rekorları" vardır. 2 / 23
Fren pedalına basınca, ana merkezdeki pistonlar itilir ve fren hidroliği borulara doğru gönderilir. Bu hidrolik basıncı fren silindiri pistonlarını harekete geçirir buda fren balatalarını ve pabuçları fren disklerine ve fren kampanalarına sürtünmeye zorlar. Kampanalar pistonları geri çekmek için yaylar kullanırlar. Kaliperlerde ise piston keçeleri frenin yavaşça bırakılmasını sağlar. PARK VEYA EL FRENİ El freni, bir çelik kablo ile frenlerin belli bir sıkışlıkta tutulmasını sağlarlar. El freni aracınızın arka frenlerini harekete geçirirler. Burada hidrolik basınç yerine, bir kablo (mekanik) bağlantı ile frenleme yapılır. El freni çekildiğinde çelik bir kablo, fren balata yada pabuçlarının disk yada kampanalara sıkıca yapışıp tutunmalarını sağlar. El freni kendinden ayarlamalıdır. Pabuçlarınız aşındıkça otomatik ayarlayıcı aradaki farkı karşılar ve gene aynı kuvvetle tutnmayı gerçekleştirir. Sadece pabuçlar değiştiğinde el fren ayarının servis tarafından manuel yapılması gerekir. El freni yokuş çıkarken çok faydalıdır. Eğer bir yokuşta durmak zorunda kalırsanız, aracınızı tekrar harekete geçirirken, yerinden kalkma işlemini el frenini yavaş yavaş bırakırken araca gaz vererek debriyajdan ayağınızı kaldırarak yapabilirsiniz. Böylece el freninin sağladığı güvenceyle otonuzu geri kaydırmamış olursunuz. Biraz alıştırma ile bunu kolayca gerçekleştirebilirsiniz. Aman unutmayın, tepeyi çıkarken bir aracın arkasında durmak zorunda kalırsanız, aracın biraz geri kayabileceğini düşünerek arada mesafe bırakın (özellikle önünüzdeki araç kamyon ise). ÖNEMLİ Ara sıra el frenini kontrol ettirmeyi UNUTMAYIN, çünkü birgün olur frenleriniz tutmazsa bakımlı bir el freni hayatınızı kurtarabilir. Fren sistemi, motorlu taşıtın yavaşlamasını ve durmasını sağlayan düzenek. Yokuş aşağı inen taşıtın hız kazanmasını önlemek, duran taşıtın bu durumunu sürdürmek üzere de kullanılır. Fren sistemi taşıttaki kinetik enerjiyi sürtünme yoluyla ısı enerjisine çevirerek taşıtın durmasını veya yavaşlamasını sağlar. Aracı durduran frenleme kuvveti genellikle teker lastiği ile lastiğin üzerinde döndüğü zemin arasındaki bağlantıdan doğar. Frenleme kuvvetine hava direnci, yokuş direnci, sürtünme direnci gibi kuvvetlerin etkisi de vardır. Bu dirençleri yenen kuvvet ortadan kaldırılacak olursa taşıtın yavaşlamasına veya durmasına sözü edilen dirençler sebep olur. Diğer taraftan taşıtın yavaşlamasına yardımcı olan motorun frenleme gücü de vardır. Vites kutusu pirizdirek durumunda iken gaz pedalı bırakıldığı zaman mevcut hızı sağlamak için sarf edilen gücün takriben üçte biri kadar bir frenleme gücü oluşur. 100 km/sa. hızla giden bir taşıttan şu sonuçlar alınmıştır: * Ayak gaz pedalından çekildiği zaman vites boş durumda iken taşıt 1100 m sonra 61 sn'de durmuştur * Ayak gaz pedalından çekildiği zaman vites pirizdirek durumundayken taşıt 560 m sonra 36 3 / 23
sn'de durmuştur. * Ayak gaz pedalından çekildikten sonra vites pirizdirek durumundayken ve fren pedalına güç tatbik edilince taşıt 65 m sonra 4 sn.'de durmuştur. Taşıtı durdurmak için sarf edilen enerji Frenleme sırasındaki yavaşlama ivmesi (negatif ivme) sabit olduğu kabul edilirse Newton'un ikinci atalet prensibine göre Fren gücü Gücü 80 bg olan bir motor kalkıştan 36 sn. sonra otomobilin hızını 130 km/sa. sürate çıkarabilir. Buna karşılık frenler 130 km/sa. hızla giderken tam uygulandığında aracı 4,5 sn de durdurabilir. Bu hızdaki aracı durdurmak için geçen zaman duran aracı hızlandırmak için geçen zamanın 1 / 8 i olmaktadır. Buna göre frenlerin gücü 8 x 80 = 640 bg dir. Fren gücü her zaman için motor gücünden yüksek olmalıdır. Maksimum frenleme Taşıtı kullanan kimse ani bir tehlike ile karşılaşınca taşıtı mümkün olduğu kadar kısa bir zamanda ve mesafede durdurmak zorunda kalır, Bu çeşit frenlemeye maksimum frenleme denir. Maksimum frenleme kuvveti aderansa eşit kabul edilir. Frenleme kuvveti maksimum olduğu zaman durma mesafesi ve durma zamanı minimum olur. Temiz ve kuru bir asfalt yolda yavaşlama ivmesi 7 7,5 m / sn2 dir. Böyle bir yol pek bulunmaz. Pratikte yavaşlama ivmesi 5 6 m / sn2 dir. İntikal süresi Aracı kullanan kimsenin tehlikeyi gördüğü andan fren pedalına basmasına kadar geçen süreye intikal süresi denir. Bu süre yaklaşık 0,75 sn. dir. Frenlemeye etki eden faktörler * Yolun ve lastiklerin sürtünme kat sayısı * Şoförün intikal süresi * Frenlemede ağırlığın öne kayması * W : Ağırlığın artan miktarının yoldaki zıt tesiri. Fading Fading, ısı etkisiyle fren gücünün düşmesidir. Otomobil fren sistemindeki en büyük problem sürekli kullanımda ısınması ve belli bir sıcaklığın üzerinde balataların aşırı ısı nedeniyle kaydırmaya başlamasıdır. Bu ısınma problemini ortadan kaldırmak için üreticiler soğutmalı fren diskleri üretmektedir, Bu diskler iki katmandan meydana gelir. Disk katmanlarının arasında bulunan boşlukta sürekli hava akımı olduğundan disk aşırı ısınmaz ve balataların kaydırma sorunu azalır. Diğer bir yöntem ise fren diskleri üzerinde delikler açarak havayla temasını artırmaktır. Genellikle oto sanayi sitelerinde başvurulan bu yöntem yine ısınmayı azaltarak 4 / 23
frenleme gücünü artırmayı amaçlar. Bu yöntemler genellikle sportif kullanıma yönelik otomobillerde kullanır. Bu çalışmalar kontrolsüz olarak yapıldığında fren diskinin dayanıklılığını azaltarak çatlama riskini artırabilir. Seramik fren diskleri Otomobil fren sistemlerinde kullanılan seramik diskler frenleme sırasında yüksek ve sabit bir sürtünme düzeyi sağlar. Disk frenler sayesinde frenlemede ısı sorunu kalmaz ve hem fren mesafesi azalır hem de fren gücünde ısınmadan kaynaklanan azalma olmaz. Karbon seramik fren diskleri geleceğin otomobil fren teknolojisi açısından çok önemli bir yere sahiptir. Formula 1 araçlarında da kullanılan seramik diskler 1999 yılında Porsche trafından geliştirildi. PCCB (Porsche Ceramik Composit Brake) adıyla anılan sistem yüksek performanslı lüks otomobillerde kullanılmaktadır. Seramik disklerin özellikleri şunlardır: * Daha çabuk soğur. Yüksek ısıya dayanıklıdır. * Toz tutmaz, normal frenlerden daha az ve açık renkte toz üretir. Bu nedenle toz tekerleklere ve disklere yapışmaz. * Fren sesini azaltır. * Konforlu bir sürüş hissi verir. * Daha güçlü frenleme sağlar. Duruş mesafesini kısaltır. * Aracın kontrolünü kolaylaştırır. * Normal disklere göre %50 daha hafiftir. * Normal disklere göre 4 kat daha dayanıklıdır. * Islak kuru tüm yol koşullarında daha dayanıklı ve performanslı frenleme sağlar. * 16000 C sıcaklığa kadar dayanıklıdır. * Balatalar suyu emmediği için ıslak yollarda son derece güvenlidir. Seramik disklerin dezavantajı pahalı ve az bulunan bir sistem olmasıdır. 5 / 23
satılık fren cihazı fiyatlar Adana, fren cihazı fiyatlar Adıyaman, fren cihazı fiyatlar Afyon, fren cihazı fiyatlar Ağrı, fren cihazı fiyatlar Amasya, fren 6 / 23
cihazı fiyatlar Ankara, fren cihazı fiyatlar Antalya, fren cihazı fiyatlar Artvin, fren cihazı fiyatlar Aydın, fren cihazı fiyatlar Balıkesir, fren 7 / 23
cihazı fiyatlar Bilecik, fren cihazı fiyatlar Bingöl, fren cihazı fiyatlar Bitlis, fren cihazı fiyatlar Bolu, fren 8 / 23
cihazı fiyatlar Burdur, fren cihazı fiyatlar Bursa, fren cihazı fiyatlar Çanakkale, fren cihazı fiyatlar Çankırı, fren cihazı fiyatlar Çorum, fren 9 / 23
cihazı fiyatlar Denizli, fren cihazı fiyatlar Diyarbakır, fren cihazı fiyatlar Edirne, fren cihazı fiyatlar Elazığ,fren cihazı fiyatlar Erzincan,fren 10 / 23
cihazı fiyatlar Erzurum, fren cihazı fiyatlar Eskişehir, fren cihazı fiyatlar Gaziantep, fren cihazı fiyatlar Giresun, fren 11 / 23
cihazı fiyatlar Gümüşhane, fren cihazı fiyatlar Hakkâri, fren cihazı fiyatlar Hatay, fren cihazı fiyatlar Isparta, fren cihazı fiyatlar Mersin, fren 12 / 23
cihazı fiyatlar İstanbul, fren cihazı fiyatlar İzmir, fren cihazı fiyatlar Kars, fren cihazı fiyatlar Kastamonu, fren 13 / 23
cihazı fiyatlar Kayseri, fren cihazı fiyatlar Kırklareli, fren cihazı fiyatlar Kırşehir, fren cihazı fiyatlar Kocaeli, fren cihazı fiyatlar Konya, fren 14 / 23
cihazı fiyatlar Kütahya, fren cihazı fiyatlar Malatya, fren cihazı fiyatlar Manisa, fren cihazı fiyatlar Maraş, fren cihazı fiyatlar Mardin, fren 15 / 23
cihazı fiyatlar Muğla, fren cihazı fiyatlar Muş, fren cihazı fiyatlar Nevşehir, fren cihazı fiyatlar Niğde, fren 16 / 23
cihazı fiyatlar Ordu, fren cihazı fiyatlar Rize, fren cihazı fiyatlar Sakarya, fren cihazı fiyatlar Samsun, fren cihazı fiyatlar Siirt, fren 17 / 23
cihazı fiyatlar Sinop, fren cihazı fiyatlar Sivas, fren cihazı fiyatlar Tekirdağ, fren cihazı fiyatlar Tokat, fren 18 / 23
cihazı fiyatlar Trabzon, fren cihazı fiyatlar Tunceli, fren cihazı fiyatlar Şanlıurfa, fren cihazı fiyatlar Uşak, fren cihazı fiyatlar Van, fren 19 / 23
cihazı fiyatlar Yozgat, fren cihazı fiyatlar Zonguldak, fren cihazı fiyatlar Aksaray, fren cihazı fiyatlar Bayburt, fren cihazı fiyatlar Karaman, fren 20 / 23
cihazı fiyatlar Kırıkkale, fren cihazı fiyatlar Batman, fren cihazı fiyatlar Şırnak, fren cihazı fiyatlar Bartın, fren 21 / 23
cihazı fiyatlar Ardahan, fren cihazı fiyatlar Iğdır, fren cihazı fiyatlar Yalova, fren cihazı fiyatlar Karabük, fren cihazı fiyatlar Kilis, fren 22 / 23
cihazı fiyatlar Osmaniye, fren cihazı fiyatlar Düzce 23 / 23