T.C. İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 DÜZEY 2 BÖLGESİ (GAZİANTEP-ADIYAMAN-KİLİS) MEVCUT DURUM TESPİTİ

T.C. İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 DÜZEY 2 BÖLGESİ (GAZİANTEP-ADIYAMAN-KİLİS) MEVCUT DURUM TESPİTİ Ocak 2014

İÇİNDEKİLER TABLOLAR DİZİNİ... IV ŞEKİLLER DİZİNİ... X HARİTALAR DİZİNİ... XIII KISALTMALAR... XVI MEVCUT DURUM TESPİTİ... 1 1. SOSYAL YAPI... 1 1.1. Demografİk Yapı... 1 1.1.1. Nüfus... 1 1.1.2. Nüfus Artış Hızı... 4 1.1.3. İlçelerin Nüfus Büyüklüğü... 5 1.1.4. Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Yapısı... 9 1.1.5. Göç... 13 1.1.6. Kentsel- Kırsal Nüfus... 17 1.2. İstİhdam ve İşsİzlİk... 18 1.2.1. İşgücü... 18 1.2.2. İstihdam... 24 1.2.3. İşsizlik... 33 1.3. Eğİtİm... 38 1.4. Sağlık... 53 1.5. Sosyal Sermaye ve Kurumsal KAPASİTE... 58 1.5.1. Sosyal Sermaye... 58 1.5.2. Kurumsal Kapasite... 64 Üniversiteler... 70 1.6. Kültür... 72 1.6.1. Müzeler... 72 1.6.2. Sinema... 73 1.6.3. Tiyatro... 74 1.6.4. Kütüphane... 75 1.6.5. Kültürel Organizasyonlar... 76 1.6.6. Diğer Kültürel Faaliyetler... 77 1.6.7. Medya... 79 1.6.8. Yöresel Ürünler ve El Sanatlarında Marka ve Coğrafi İşaretler... 79 2. İKTİSADİ YAPI... 80 2.1. Mİllî Gelİr ve Vergİ... 80 2.2. SANAYİ... 85 2.2.1. Girişim Sayıları... 88 2.2.2. TRC1 Bölgesi İmalat Sanayi Firmaları... 88 2.2.3. Organize Sanayi Bölgeleri... 93 2.2.4. TRC1 Bölgesi Küçük Sanayi Siteleri... 100 2.2.5. Diğer Sanayi Bölgeleri... 102 2.2.6. Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler... 107 2.3. AR-GE VE TEKNOLOJİ... 114 I

2.4. TİCARET... 123 2.4.1. Kişi Başı İhracat ve İthalat... 123 2.4.2. Dış Ticaret Hacimleri... 124 2.4.3. İhracat... 126 2.4.4. İthalat... 151 2.5. Lojİstİk... 162 2.5.1. Lojistik Merkez ve Lojistik Köy... 163 2.5.2. TRC1 Bölgesi nde Lojistik... 165 2.5.3. Lojistik ve Ulaşım... 165 2.6. Tarım... 176 2.7. Turİzm... 197 2.8. Fİnans Sektörü ve Fİnansal Hİzmetlere Erİşİm... 204 2.8.1. Mevduat... 204 2.8.2. Krediler... 206 2.8.3. Bankalar... 210 2.9. EnerJİ... 214 2.9.1. Enerji... 214 2.9.2. Elektrik Enerjisi... 214 2.9.3. Güneş Enerjisi... 226 2.9.4. Rüzgâr Enerjisi... 232 2.9.5. Petrol... 236 2.9.6. Doğalgaz... 237 2.9.7. Biyokütle... 238 2.10. Madencİlİk... 239 2.10.1. Gaziantep İli Maden Kaynakları... 239 2.10.2. Adıyaman İli Maden Kaynakları... 241 2.10.3. Kilis İli Maden Kaynakları... 243 3. ÇEVRE VE ALTYAPI... 245 3.1. Doğal Kaynaklar... 245 3.1.1. Enerji Kaynakları... 245 3.1.2. Biyolojik Çeşitlilik... 249 3.2. Çevre... 252 3.2.1. Arazi Kullanım Durumu... 252 3.2.2. Hava Kalitesi... 253 3.2.3. Katı Atık Yönetimi... 256 3.3. Altyapı... 257 3.3.1. Ulaşım... 257 3.3.2. Alt Yapı Hizmetleri... 266 3.4. Kentleşme... 271 3.5. Rİsk Durumu... 275 3.5.1. Deprem... 275 3.5.2. Heyelan ve Çığ... 277 3.5.3. Sel... 278 3.5.4. Yangın... 278 3.5.5. Fırtına... 278 II

4. BİLGİ İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ... 279 KAYNAKLAR... 291 III

TABLOLAR DİZİNİ Tablo 1: TRC1 Bölge İllerinin Nüfusları, 2014... 1 Tablo 2:TRC1 Bölgesi nin Nüfus ve Nüfus Yoğunluğu Bakımından Düzey 2 Bölgeleri Arasındaki Yeri, 2013... 2 Tablo 3: Genç Nüfusun Toplam Nüfus İçindeki Oranı, 2013... 3 Tablo 4: Yıllık Nüfus Artış Hızı ( )... 4 Tablo 5: 2000-2013 Gaziantep Nüfus Artışı... 4 Tablo 6: İlçelerin Nüfus Artış Hızı... 5 Tablo 7: İlçe Nüfusları, 2013... 6 Tablo 8: TRC1 Bölgesi Toplam Doğurganlık Hızı... 7 Tablo 9: Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü... 8 Tablo 10: İlçelerin Hanehalkı Büyüklüğü, 2013... 8 Tablo 11: 2014-2023 Nüfus Projeksiyonu... 9 Tablo 12: Nüfusun Cinsiyet Yapısı, 2013... 9 Tablo 13: Yaş Gruplarının Toplam Nüfusa Oranı, 2013... 10 Tablo 14: Toplam Yaş Bağımlılık Oranları (%)... 10 Tablo 15: İllere Göre Bebek Ölüm Hızı ( )... 11 Tablo 16: TRC1 Bölgesi Medyan Yaş Ortalaması... 13 Tablo 17: İllerin Aldığı Göç... 14 Tablo 18: İllerin Verdiği Göç... 14 Tablo 19: Nüfusa Kayıtlı Olduğu Yer TRC1 Olup Başka Yerde İkamet Edenler ve Nüfusa Kayıtlı Olduğu Yer TRC1 Dışı Olup TRC1 de İkamet Edenlerin Dağılımı, 2013... 17 Tablo 20: TRC1 Bölgesi ve Türkiye Kentleşme Oranları... 18 Tablo 21: İl Bazında İşgücüne Katılma Oranı... 19 Tablo 22: Yaş Gruplarına Göre Kayıtlı İşgücü, 2012... 20 Tablo23: Öğrenim Durumlarına Göre Kayıtlı İşgücü, 2012... 22 Tablo 24: İl Bazında İstihdam Oranı... 25 Tablo 25: Yaş Gruplarına ve İllere Göre İşe Yerleştirmeler, 2012... 27 Tablo26: Kurumlara Göre İşe Yerleştirmeler, 2012... 27 Tablo 27: Öğrenim Durumuna Göre İşe Yerleştirmeler... 28 Tablo 29: Gaziantep İli Yıllara Göre Asgari Ücret (TL)... 31 Tablo 30: Yıllara ve İlçelere Göre İşyeri ve Sigortalı Sayısı, Gaziantep... 32 Tablo 31: Yıllara ve İlçelere Göre İşyeri ve Sigortalı Sayısı, Adıyaman... 32 Tablo 32: Yıllara ve İlçelere Göre İşyeri ve Sigortalı Sayısı, Kilis... 32 Tablo 33: Düzey 2 Bölgeleri İşsizlik Oranı Sıralaması, 2013... 33 Tablo 34: İl Bazında İşsizlik Oranları... 34 Tablo35: Yaş Gruplarına ve İllere Göre Kayıtlı İşsizler, 2012... 36 Tablo 36: İşsizlerin Öğrenim Durumu ve Cinsiyete Göre Dağılımı, 2012... 37 Tablo 37: Okuma-Yazma Bilmeyenlerin Toplam Nüfusa Oranı (6 Yaş ve Üzeri Nüfus) (%)... 38 Tablo 38: Okuma Yazma Bilmeyen Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı... 39 Tablo 39: Eğitim Sektörü Gelişmişlik Sıralaması... 40 Tablo 40: Net Okullaşma Oranları... 41 Tablo 41: Genel Eğitim Göstergeleri... 42 Tablo 42: Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı, 2012-2013... 43 Tablo 43: Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı, 2012-2013... 43 Tablo 44: Türkiye de Okul Öncesi Okullaşma Oranları... 44 Tablo 45:TRC1 Bölgesi Ortaöğretim Demografik Durumu, 2013... 45 Tablo 46: TRC1 Bölgesi Örgün Ortaöğretimde Gelişme Trendi... 45 Tablo 47: TRC1 Bölgesi Ortaöğretim Net Okullaşma Oranı, 2012-2013... 45 Tablo 48:TRC1 Bölgesi Ortaöğretim Öğrenci Dağılımı, 2013 (%)... 46 Tablo 49:TRC1 Bölgesi Ortaöğretimde Devamsızlık, Sınıf Tekrarı ve Okul Terki Oranları (%) (Resmi)... 46 Tablo 50: TRC1Bölgesi Ortaöğretim Eğitim Ortamları (Resmi, 2012-2013)... 47 Tablo 51: TRC1 Bölgesi Ortaöğretim Okul Dağılımı ve Kamu Yatırımları... 47 Tablo 52: TRC1 Bölgesi Ortaöğretimde Pansiyon, Burs ve Taşımalı Eğitim (Resmi, 2012-2013)... 48 Tablo 53: Ortaöğretimden Yükseköğretime Geçiş, 2012... 48 Tablo 54: Nüfusa Göre Ortaöğretim Mezuniyeti (%), 2012... 48 Tablo 55: Ortaöğretimde Öğretmen Durumu (Resmi, 2012-2013)... 49 IV

Tablo 56: Yükseköğretim Göstergeleri... 49 Tablo 57: 15 Yaş Üzeri Yüksek Öğrenim Mezun Durumu, 2013... 49 Tablo 57: Bölge Üniversitelerinin Toplam Yayın Sayısına Göre Sıralaması, 2010... 50 Tablo 58: Ortalama Eğitim Süresi, 2013... 51 Tablo 59: İlçelere Göre Eğitim Süresi, 2013... 51 Tablo 60: Düzey2 Bölgeleri Eğitim Süresi Sıralaması, 2013... 52 Tablo 61: Yaş Gruplarına Göre Çocuk Nüfusu, 2013... 53 Tablo 62: Sağlık Sektörü Gelişmişlik Sıralaması... 54 Tablo 63: Yüz Bin Kişi Başına Düşen Sağlık Personeli Sayısı, 2012... 54 Tablo 64: Eczane ve On Bin Kişi Başına Düşen Eczane Sayısı, Mayıs 2013... 54 Tablo 65: TRC1 Hastane Sayısı, 2012... 56 Tablo 66: Düzey 2 Bölgeleri Yatak Sayıları ve Yüz Bin Kişi Başına Düşen Hastane Yatak Sayısı, 2012... 56 Tablo 67: Yüz Bin Kişi Başına Düşen Hastane/ Yatak Sayısı... 57 Tablo 68: TRC1 Bölgesi Seçmen Sayısı ve Seçimlere Katılım Oranı, 2011... 59 Tablo 69: TRC1 Bölgesi nde Bulunan Derneklerin Amaca Göre Dağılımı, 2014... 60 Tablo 70: Toplam Üye/Kadın/26 Yaş Altı Üye Sayısı... 61 Tablo 71: TRC1 Bölgesi Esnaf, İşyeri, Oda Listesi, Ağustos 2013... 61 Tablo 72: Nedenlerine Göre İntiharlar, 2012... 62 Tablo 73: Düzey 2 Bölgeleri Yüz Bin Kişi Başına Düşen Hükümlü Sayısı, 2011... 63 Tablo 74: TRC1 Bölge İlleri Valilikleri Tarafından Uygulanan SODES Proje Sayıları, Bileşenleri ve Aktarılan Kaynak Miktarı... 65 Tablo 75: Gaziantep Üniversitesi Genel Bilgiler... 70 Tablo 76: Zirve Üniversitesi Genel Bilgiler... 70 Tablo 77: Hasan Kalyoncu Üniversitesi Genel Bilgiler... 70 Tablo 77: Sanko Üniversitesi Genel Bilgiler... 71 Tablo 78: Adıyaman Üniversitesi Genel Bilgiler... 71 Tablo 79: Kilis 7 Aralık Üniversitesi Genel Bilgiler... 71 Tablo 80:Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ne Bağlı Müzeler ve Ziyaretçi Sayıları... 72 Tablo 81: TRC1 Bölgesi'nde Bulunan Özel Müzeler... 72 Tablo 82: TRC1 Bölgesi İlleri Sinema Salonu, Koltuk, Seyirci, Gösteri Başına Düşen Seyirci Sayısı 73 Tablo 83: TRC1 Bölgesi Tiyatro Salonu, Tiyatro Koltuk, Gösteri, Seyirci Sayısı... 75 Tablo 84: TRC1 Bölgesi Halk Kütüphaneleri... 75 Tablo 85: Kütüphaneye Kayıtlı Üye Sayısının Nüfusa Oranı, 2012... 76 Tablo 86: TRC1 İlleri Festivaller, Şenlikler ve Organizasyonlar... 77 Tablo 87. Orkestra, Koro ve Toplulukların TRC1 Bölgesi'nde Çıktıkları Turneler, 2012... 78 Tablo 88: Kültür ve Turizm Bakanlığı'na Bağlı/Devredilen Kültür ve Sanat Merkezleri... 78 Tablo 89: Gaziantep'te Bulunan Kültür Merkezleri ve Salonlar... 78 Tablo 90: TRC1 Bölgesi Yazılı Medya İstatistikleri... 79 Tablo 91: Yöresel Ürünler ve El Sanatlarında Marka ve Coğrafi İşaretler Sayısı... 79 Tablo 1: TRC1 Bölgesi İlleri Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası... 80 Tablo 2: TRC1 Bölgesi İlçeleri Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası ve Gelişmişlik Endeksi, 2004... 80 Tablo 3: Cari Fiyatlarla Kişi Başına Düşen Gayri Safi Yurtiçi Hasıla, 2001... 81 Tablo 4: Cari Fiyatlarla Kişi Başına Düşen Gayri Safi Katma Değer (milyon TL), 2011... 81 Tablo 5: Cari Fiyatlarla Bölgesel GSKD (İktisadi Faaliyet Kollarına Göre-Milyon TL)... 83 Tablo 6: Gayri Safi Bölgesel Hasıla (Bin $)... 83 Tablo 7: Kişi Başı Gayri Safi Bölgesel Hasıla ($)... 84 Tablo 8: Yıllar İtibarıyla Genel Bütçe Vergi Gelirleri... 84 Tablo 9: Kişi Başına Düşen Kurumlar Vergisi (TL) *... 84 Tablo 10: Kişi Başına Düşen Gelir Vergisi (TL) **... 85 Tablo 102: Yıllar İtibarıyla Ekonomik Faaliyetlere (ISIC, Rev.3) Göre İhracat (Bin $) *... 86 Tablo 103: 2012 Yılı İş Kayıtlarına Göre Girişim Sayıları - İlk 10 İl, Mayıs 2013... 88 Tablo 104: İmalat Sanayi Kolları ve İstihdam Sınıflamasına Göre Gaziantep Sanayi İşletmeleri,Mayıs 2013... 90 Tablo 105: İmalat Sanayi Kolları ve İstihdam Sınıflamasına Göre Adıyaman Sanayi İşletmeleri,Mayıs 2013... 91 Tablo 106: İmalat Sanayi Kolları ve İstihdam Sınıflamasına Göre Kilis Sanayi İşletmeleri, Mayıs 2013... 91 Tablo 107: TRC1 Bölgesi nde Faal Durumda Olan OSB'ler, 2013... 93 V

Tablo 108: TRC1 Bölgesi'nde Faaliyet Gösteren Organize Sanayi Bölgeleri... 95 Tablo 109: TRC1 Bölgesi'nde Faaliyet Gösteren Küçük Sanayi Siteleri... 101 Tablo 110: Gaziantep Serbest Bölgesi İstihdam Verileri... 102 Tablo 111: Gaziantep Serbest Bölgesi ndeki İşlem Hacimleri... 102 Tablo 112: Gaziantep Serbest Bölgesi Yıllar İtibarıyla Ticaret Hacimleri... 102 Tablo 113: TRC1 Bölgesi ve İllerinde Kullanım Yerlerine Göre Elektrik Tüketimi,2011... 104 Tablo 114: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre OSB Elektrik Dağıtım Bedelleri... 105 Tablo 115: Kurulan, Kapanan ve Tasfiye Edilen Şirket İstatistikleri,2012... 106 Tablo 116: TRC1 Bölgesi İşletme ve KOBİ Sayıları İle Ülke Sıralaması... 108 Tablo 117: Gaziantep'te Üretilen Bazı Ürünlerin Türkiye'den Aldığı Pay (%)... 109 Tablo 118: Gaziantep'in Tarım ve Tarıma Dayalı Sanayi Ürünleri Bazında Türkiye'den Aldığı Pay... 110 Tablo 119: Adıyaman'da Üretilen Bazı Ürünlerin Türkiye'den Aldığı Pay (%)... 110 Tablo 120: Kilis'te Üretilen Bazı Ürünlerin Türkiye'den Aldığı Pay (%)... 111 Tablo 1: Patent Başvurusunda Bulunan İllerin Başvuru Sayılarına Göre Sıralaması... 114 Tablo 2: Patent Başvuru Sayılarının Yıllara Göre Değişimi... 115 Tablo 3: Faydalı Model Başvurusunda Bulunan İllerin Başvuru Sayılarına Göre Sıralaması... 116 Tablo 4: Faydalı Model Başvuru Sayılarının Yıllara Göre Değişimi... 116 Tablo 5: Marka Başvurusunda Bulunan İllerin Başvuru Sayılarına Göre Sıralaması... 117 Tablo 6: Marka Başvuru Sayılarının Yıllara Göre Değişimi... 118 Tablo 7: Endüstriyel Tasarım Başvurusunda Bulunan İllerin Tasarım Sayılarına Göre Sıralaması... 119 Tablo 8: Endüstriyel Tasarım Başvuru Sayılarının Yıllara Göre Değişimi... 119 Tablo 9: TRC1 Bölgesi Marka, Patent, Faydalı Model Başvuru ve Endüstriyel Tasarım Sayıları... 121 Tablo 11: TÜBİTAK Teydeb Destek Programları Kapsamında Gaziantep İline Ait Proje Başvuru ve Destek Verileri... 122 Tablo 12: Gaziantep Teknopark'a Ait Genel Bilgiler... 123 Tablo 133: Kişi Başı İhracat Değerleri, 2013... 124 Tablo 2: Dış Ticaret Hacimleri ve İhracatın İthalatı Karşılama Oranlarına Göre Bölgeler, 2013.. 125 Tablo 3: Dış Ticaret Değişim Oranları, 2013... 125 Tablo 5: TRC1 Bölgesi'nin Yıllara Göre İhracatı (Bin $)... 126 Tablo 6: En Fazla İhracat Yapan 10 İl Arasında Gaziantep in Yeri, 2013... 127 Tablo 7: Gaziantep Tarafından En Çok İhraç Edilen İlk 20 Fasıl... 130 Tablo 8: Adıyaman Tarafından En Çok İhraç Edilen İlk 20 Fasıl... 133 Tablo 9: Kilis Tarafından En Çok İhraç Edilen İlk 20 Fasıl... 136 Tablo 10: TRC1 Bölgesi İhracatçı Firma Dağılımı... 137 Tablo 11: İlk Bin İhracatçı Firma Dağılımında Öne Çıkan İller... 138 Tablo 12: Sektörlere Göre Ülke Genelinde İlk Üçte Yer Alan Firmalar, 2013*... 139 Tablo 14: En Çok İstihdam Sağlayan İlk 20 Şirket, 2013... 140 Tablo 15: Türkiye'nin En Büyük Sanayicileri Sıralamasında Yer Alan Gaziantepli Firma Sayısı.. 141 Tablo 16: Gaziantep'in İhracatında Başlıca Ülkeler,2013... 141 Tablo 17: Gaziantep-Mal Gruplarına Göre En Fazla İhracat Gerçekleştirilen İlk 10 Ülke,2013... 142 Tablo 18: Adıyaman'ın İhracatında Başlıca Ülkeler, 2013... 143 Tablo 19: Adıyaman -Mal Gruplarına Göre En Fazla İhracat Gerçekleştirilen İlk 10 Ülke,2013... 143 Tablo 20: Kilis'in İhracatında Başlıca Ülkeler,2013... 144 Tablo 21: Kilis Mal Gruplarına Göre En Fazla İhracat Gerçekleştirilen İlk 10 Ülke, 2013... 145 Tablo 22: İllere Göre Rekabet Gücü En Yüksek 5 Sektör... 146 Tablo 23: İhracatın Teknolojik Dağılımı (%)... 147 Tablo 24: İllere Göre Orta ve İleri Teknolojili Mal İhracatı, 2010... 147 Tablo 25: Gaziantep İhracatta Çeşitlilik Performansı... 148 Tablo 26: Adıyaman İhracatta Çeşitlilik Performansı... 148 Tablo 27: Kilis İhracatta Çeşitlilik Performansı... 148 Tablo 28: İhracatta Sıradanlık Durumu... 149 Tablo 29: İhracatta Sofistikasyon Durumu... 149 Tablo 30: İllere Göre Pazar Payı Değişimin Unsurları (Yüz Binde)... 149 Tablo 31: İllere Göre Pazar Payı Değişimin Unsurları (Ülke İçindeki Sırası)... 150 Tablo 32: İllere Göre Nitelikli Sıçrama Kabiliyeti... 150 Tablo 33: Gelişmesi Muhtemel Sektörler... 151 Tablo 164: TRC1 Bölgesi'nin Yıllara Göre İthalatı (Bin $)... 151 VI

Tablo 165: En Fazla İthalat Yapan 10 İl Arasında TRC1 Bölgesi İllerinin Yeri... 152 Tablo 166:Gaziantep Tarafından En Çok İthal Edilen İlk 20 Fasıl... 154 Tablo 167: Adıyaman Tarafından En Çok İthal Edilen İlk 20 Fasıl... 157 Tablo 168: Kilis Tarafından En Çok İthal Edilen İlk 20 Fasıl... 159 Tablo 169: Gaziantep'in Başlıca İthalat Partnerleri, 2013... 160 Tablo 170: Adıyaman'ın Başlıca İthalat Partnerleri, 2013... 161 Tablo 171: Kilis'in Başlıca İthalat Partnerleri, 2013... 161 Tablo 172: Lojistik Performans İndeksi Dünya Sıralaması, 2014... 163 Tablo 173: Türkiye Lojistik Performans İndeksi (2007-2014)... 163 Tablo 174: TRC1 Bölgesi Dış Ticaret İstatistikleri (2012-2013)... 165 Tablo 176: GAP Bölgesi İçinde Yük ve Ağır Araç Trafiği, 2011... 167 Tablo 177: GAP İllerinin Gelen ve Giden Trafik Hacimleri, 2011... 167 Tablo178: GAP Bölgesi ile GAP ın En Çok Yük Aldığı 10 İl Arasındaki Yük Hareketleri,2011... 168 Tablo 179: GAP Bölgesi ile GAP ın En Çok Yük Gönderdiği 10 İl Arasındaki Yük Hareketleri,2011... 168 Tablo180: TRC1 Bölgesi İstasyonların Sınır Kapılarına Uzaklığı (km), 2011... 169 Tablo 181: TRC1 Bölgesi Demiryolu Taşıma Verileri, 2011... 170 Tablo 182: Gaziantep Havalimanı Yük Trafiği (Bagaj+Kargo+Posta) (Ton), 2008-2014... 172 Tablo 186: Tarım Sektörünün Gayri Safi Milli Hasıla İçindeki Payı... 176 Tablo 187:TRC1 Bölgesi Tarımsal İhracat Verileri ($), 2013... 176 Tablo 188: TRC1 Bölgesi Tarım Alanlarının Dağılımı (dekar)... 177 Tablo 189: Kullanım Kabiliyetlerine ve Toprak Sınıflarına Göre Arazi Dağılımı... 178 Tablo 190: Türkiye ve TRC1 Bölgesi Tarımsal Sulama Durumu... 179 Tablo 191: Düzey 2 Bölgelerine Göre Bitkisel Üretim Değeri, 2013... 180 Tablo 192: TRC1 Bölgesi Bitkisel Ürünlerin Üretim Miktarları,2013... 180 Tablo 193: TRC1 Bölgesi Gruplara Göre Sebze Üretimi (ton), 2013... 180 Tablo 194: TRC1 Bölgesi Seçilmiş Sebze Ürünleri Üretimi, 2013... 181 Tablo 195: TRC1 Bölgesi nde Gruplara Göre Meyve Üretimi, 2013... 182 Tablo 196: Türkiye'nin Antep Fıstığı Üretiminde Dünyadaki Yeri... 182 Tablo 197: Türkiye deki İllerin Antep Fıstığı Üretimi, 2013... 183 Tablo 198: TRC1 İlçeleri Fıstık Üretimi (ton)... 184 Tablo 199: TRC1 Bölgesi Üzüm Üretimi ve Yetiştirilen Üzüm Çeşidi, 2013... 185 Tablo 200: TRC1 İlçelerinde Üzüm Üretimi (ton), 2013... 185 Tablo 201: Düzey 2 Bölgeleri Zeytin Üretimi Sıralaması, 2013... 186 Tablo 203: TRC1 İlçelerinin Zeytin Üretimi(ton), 2013... 187 Tablo 204: TRC1 İlleri Örtü Alan Miktarı (ha), 2013... 187 Tablo 205: Örtü Alanlarında Elde Edilen Üretim, 2013... 188 Tablo 206: Organik Tarım Alanları Düzey 2 Bölgeleri Sıralaması, 2012... 190 Tablo 207: TRC1 İlleri Organik Tarım Alanı Miktarı, 2012... 190 Tablo 208: İller Bazında Organik Tarım Ürünü Miktarı (ton), 2012... 190 Tablo 209: Et, Süt ve Bal Üretiminde Türkiye nin Dünya ve Avrupa daki Yeri, 2012... 191 Tablo 210: TRC1 İllerinde Bulunan Büyükbaş Hayvan Sayısı, 2013... 192 Tablo 211: TRC1 İllerinde Bulunan Küçükbaş Hayvan Sayısı, 2013... 192 Tablo 212: TRC1 İlleri Hayvan Cinsine Göre Süt Üretimi (ton), 2013... 192 Tablo 214: TRC1 İllerinde Bulunan Kümes Hayvanı Sayısı, 2013... 193 Tablo 215: TRC1 Bölgesi nde Bal Üretimi ve Koloni Sayısı, 2013... 193 Tablo 216: Adıyaman İlinde Üretilen Tatlı Su Balığı Türleri ve Üretim Miktarları... 193 Tablo 217: Adıyaman İlinde Bulunan Tatlı Su Balığı Üreten Tesisler ve Kapasiteleri, 2011... 194 Tablo 218: TRC1 İllerinde Bulunan Tarımsal Kredi Kooperatifleri Sayısı ve Adları, 2013... 194 Tablo 219: TRC1 İllerinde Bulunan Diğer Kooperatiflerin Sayısı... 195 Tablo 220: TRC1 İllerinde Bulunan Üretici Birliklerinin Sayısı, 2013... 195 Tablo 3: Ürün Bazında Üretici Birliklerinin Sayısı, 2013... 195 Tablo 221: TRC1 İl ve İlçeleri Su Üreticileri Birlikleri Dağılımı, 2012... 196 Tablo 222: Gelen Turist Sayısı Sıralamasında İlk 10 Ülke (milyon kişi)... 197 Tablo 223: Ülkelerin Elde Ettikleri Turizm Gelirleri (milyar dolar)... 197 Tablo 224: Türkiye Turizm Gelirleri ve Ziyaretçi Sayısının Yıllara Göre Dağılımı, 2014... 198 Tablo 225: Gelen Yabancı Ziyaretçilerin Ülkelere Göre Dağılımı, 2010-2012... 199 Tablo 226: Sınır Kapılarından Giriş Yapan Yabancı Ziyaretçi Sayıları, 2008-2012... 199 VII

Tablo 227: Turizm Yatırımı, Turizm İşletmesi ve Belediye İşletme Belgeli Tesis, Oda ve Yatak Sayıları, 2012... 200 Tablo 228: Turizm Tesislerine Geliş ve Geceleme Sayıları (Turizm ve Belediye Belgeli), 2012... 201 Tablo 229: Turizm Tesisleri Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranları, 2012... 201 Tablo 230: TRC1 ve Komşu Bölgelerin (TR63, TR52, TRC62) Tesise Geliş Sayısı, Geceleme Sayısı, Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranları, 2012... 202 Tablo 10: TRC1 Bölgesi Sit Alanları Sayıları, 2014... 203 Tablo 231: Tasarruf Mevduatının Toplam Mevduat İçindeki Oranı (%)... 205 Tablo 232: Kişi Başına Düşen Tasarruf Mevduatının Toplam Mevduat İçindeki Oranı (%)... 206 Tablo 233: Yıllara Göre Toplam Nakdi Krediler (Bin TL)... 206 Tablo 234: Yıllara Göre Takipteki Alacakların Toplam Nakdi Krediler İçerisindeki Payı (%)... 206 Tablo 235: Yıllara Göre Gayrinakdi Krediler (Bin TL)... 207 Tablo 236: Sektörlere ve Yıllara Göre Nakdi Krediler (Bin TL)... 208 Tablo 239: İllere Göre Şubeye Düşen Kişi Sayısı, 2013... 211 Tablo 238: Sahiplik Grubuna Göre Banka Şube Sayıları, 2013... 212 Tablo 240: İnternet Bankacılığında Aktif Müşteri Sayıları (Kişi)... 212 Tablo 241: İnternet Bankacılığında Aktif Kurumsal Müşteri Sayıları (Şirket Sayısı)... 213 Tablo 242: İllerdeki Bankalar ve Şube Sayıları, 2013... 213 Tablo 243: Karkamış HES ve Bazı Teknik Bilgiler,2013... 214 Tablo 244: Karkamış HES, Yıllara Göre Üretim... 214 Tablo 245: Gaziantep Elektrik Üretimi... 215 Tablo 246: Adıyaman Elektrik Üretimi... 215 Tablo 247: Gaziantep Elektrik Üretim Lisansları,2013... 217 Tablo 248: Adıyaman Elektrik Üretim Lisansları,2013... 218 Tablo 249: Gaziantep Elektrik Dağıtım Hattı... 219 Tablo 250: Adıyaman Elektrik Dağıtım Hattı... 219 Tablo 251: Kilis Elektrik Dağıtım Hattı... 219 Tablo 252: TRC1 Bölgesi Elektrik Abone Sayıları... 219 Tablo 253: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre OSB Elektrik Dağıtım Bedelleri... 220 Tablo254: Kişi Başına Elektrik Tüketimi,2011... 221 Tablo255: TRC1 Bölgesi Kişi Başına Sanayi, Mesken ve Toplam Elektrik Tüketiminin Değişimi. 222 Tablo 256: Elektrik Tüketiminin Sektörel Dağılımı,2012... 223 Tablo 257: Petrol Sahalarına Göre Üretim Miktarları... 236 Tablo 258: TRC1 İlleri Doğalgaz Faaliyetleri... 238 Tablo 1: Gaziantep Debi Ölçümleri Yapılan Tablo 1: Gaziantep Akarsularının Yıllık Debileri, 2013... 245 Tablo 2: Gaziantep'te Yer Alan Doğal Göletler, Barajlar ve Doğal Göllerin Su Yüzeyleri, 2013... 246 Tablo 3: Gaziantep'te Yer Alan Proje Aşamasındaki Göletler, 2013... 246 Tablo 4: Adıyaman Başlıca Akarsuları ve Özellikleri, 2012... 247 Tablo 5: Adıyaman'da Yer Alan Mevcut Sulama Göletleri, 2012... 247 Tablo 6: Kilis'te Yer Alan Akarsular, 2012... 248 Tablo 7: Kilis'te Yer Alan Mevcut Sulama Göletleri, 2012... 248 Tablo8: TRC1 Bölgesi Orman Alanı (ha), 2012... 249 Tablo 9: Gaziantep Tarım ve Tarım Dışı Alan Miktarları (ha), 2012... 250 Tablo 10: Hava Kalitesi İndeksi... 254 Tablo 11: Temel Kirletici için Hava Kalitesi İndeksi Değerleri [µg/m 3 ]... 254 Tablo12: Gaziantep İli Yıllık PM10 ve SO2 Ortalamaları (µg/m 3 )... 255 Tablo 13: Adıyaman İli Yıllık PM10 ve SO2 Ortalamaları (µg/m 3 )... 255 Tablo 14: Kilis İli Yıllık PM10 ve SO2 Ortalamaları (µg/m 3 )... 255 Tablo 15: Türkiye ve Avrupa Birliği Kükürtdioksit ve Partikül Madde için Uygulanan Sınır Değerleri... 255 Tablo16: Gaziantep'te Bulunan Bertaraf Tesisleri Sayıları, 2012... 256 Tablo 17: Adıyaman'da Bulunan Bertaraf Tesisleri Sayıları, 2012... 257 Tablo 18: Kilis'te Bulunan Bertaraf Tesisleri Sayıları, 2012... 257 Tablo 19: TRC1 Bölgesi Yol Ağı Durumu ve Uzunlukları (km), 2014... 258 Tablo 20: TRC1 Bölgesi Devlet ve İl Yollarının Satıh Cinslerine Göre Uzunlukları (km), 2014... 258 Tablo 21: Gaziantep Yıllar İtibarıyla Hizmete Açık Otoyollar, 2014... 258 Tablo 22: Gaziantep İli Karayolu Çalışmaları, 2014... 259 Tablo 23: Gaziantep İli Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri, 2002-2014... 259 VIII

Tablo 24: Adıyaman İli Karayolu Çalışmaları, 2014... 260 Tablo 25: Adıyaman İli Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri, 2002-2014... 261 Tablo 26: Kilis İli Karayolu Çalışmaları, 2014... 261 Tablo 27: Kilis İli Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri, 2002-2014... 262 Tablo28: Türkiye ve Düzey 2 Bölgeleri Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri, 2014... 262 Tablo 29: TRC1 Bölgesi Demiryolu Anahat Uzunlukları (km), 2011... 263 Tablo 30: TCDD 6. Bölge Mevcut Hat Durumu, 2011... 263 Tablo 31: Gaziantep Havalimanı İstatistik Verileri, 2008-2014... 264 Tablo 32: Adıyaman Havalimanı İstatistik Verileri, 2008-2014... 265 Tablo 33: TRC1 Bölgesi Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusu, 2002-2012 266 Tablo 34: Atık Arıtma İstatistikleri, 2012... 267 Tablo 35: TRC1 Bölgesi Atık Su Arıtma Tesisleri ve Hizmet Verilen Nüfus Oranı, 2002-2012... 268 Tablo 36: Temin Edilen Günlük Su Miktarı, 2012... 270 Tablo 37: İçme Suyu Hizmeti Verilen Nüfus, 2012... 270 Tablo 38: TRC1 Bölgesi Kırsal-Kentsel Nüfusu, 2013... 271 Tablo 292: İBBS Düzey 1'e Göre Bireylerin* Bilgisayar ve İnternet Kullanım Oranı (%)... 279 Tablo 293: İBBS Düzey 1'e Göre Son 12 Ay* İçinde Kişisel Amaçla Kamu Kurum/Kuruluşlarıyla İletişimde İnterneti Kullanma Oranı (%)... 280 Tablo 294: Sabit Genişbant İnternet Abone Sayısı ve Penetrasyonun Yıllar İçindeki Değişimi... 286 IX

ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1: TRC1 Bölge İllerinin Nüfus Ağırlıkları... 1 Şekil 2:TRC1 Bölgesi ve Türkiye Nüfusunun Tarihsel Gelişimi (1955-2013) ve 2023 Projeksiyonu 2 Şekil 3: Nüfus Artış Hızı ( )... 4 Şekil 4: TRC1 Bölgesi Yaş ve Cinsiyete Göre Nüfus Piramidi, 2013... 12 Şekil 5: Türkiye Yaş ve Cinsiyete Göre Nüfus Piramidi, 2013... 13 Şekil 6: Düzey 2 Bölgeleri Net Göç Hızı ( ),2012-2013... 16 Şekil 7: Kurumsal Olmayan Nüfusun İşgücüne Katılma Oranı... 19 Şekil 8: Eğitim Durumlarına Göre İşgücüne Katılma Oranları, 2013... 22 Şekil 9: TRC1 Bölgesi İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri... 23 Şekil 10: Kurumsal Olmayan Nüfusun Cinsiyete Göre İşgücüne Katılma Oranı, 2013... 24 Şekil 11: Kurumsal Olmayan Nüfusun İstihdam Oranı... 25 Şekil 12: İstihdam Oranlarının Cinsiyete ve Yıllara Göre Değişimi... 26 Şekil 13: Eğitim Durumuna Göre İstihdam Oranları, 2013... 26 Şekil 14: TRC1 Bölgesi İstihdamın İşteki Durumu... 29 Şekil 15: TRC1 Bölgesi İstihdamın İşteki Durumu... 29 Şekil 16: TRC1 Bölgesi Sektörel İstihdam Payları (%)... 30 Şekil 17: TRC1 Bölgesi Sektörel İstihdam (Kişi)... 30 Şekil 18: Cinsiyet ve Sektöre Göre İstihdam, 2013... 31 Şekil 19: TRC1 Bölgesi Kurumsal Olmayan Nüfusun Yıllara Göre İşsizlik Oranları... 34 Şekil 20: Yaş Gruplarına Göre İşsizlik Oranları... 35 Şekil 21: TRC1 Bölgesi Eğitim Durumu ve Cinsiyete Göre İşsizlik Oranları, 2013... 37 Şekil 22: Düzey 2 Bölgeleri Okuma Yazma Bilen Oranı/Toplam (6 yaş ve üzeri), 2013... 39 Şekil 23: TRC1 Okuma Yazma Bilmeyen Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı, 2013... 39 Şekil 24: Okullaşma Oranları, 2012-2013... 41 Şekil 25:TRC1Bölgesi Dernek Sayısı Dağılımı, 2012... 59 Şekil 26: Genel Seçim Katılım Oranları (%), 2011... 60 Şekil 27: Düzey 2 Bölgelerinde Suçun İşlendiği Yer ve Suç Türüne Göre Ceza İnfaz Kurumlarına Giren Hükümlüler-2011... 62 Şekil 28: TRC1 Bölgesi Müzeleri Eser Dağılımları, 2012... 73 Şekil 1: Cari Fiyatlarla Kişi Başına Düşen Gayri Safi Katma Değer... 82 Şekil 30: Ekonomik Faaliyetlere (ISIC, Rev.3) Göre İhracat (Bin $),2013... 85 Şekil 31: TRC1 Bölgesi Sayıları,2012... 88 Şekil 32:Gaziantep Organize Sanayi Bölgelerindeki Firmaların Sektörel Dağılımı,2013... 97 Şekil 33:Adıyaman Organize Sanayi Bölgesindeki Firmaların Sektörel Dağılımı,2013... 98 Şekil 34: Kilis Organize Sanayi Bölgesindeki Firmaların Sektörel Dağılımı,2013... 100 Şekil 35:Gaziantep Serbest Bölgesi'nde Faaliyet Gösteren Ruhsatlı Firmaların Sektörel Dağılımı,2013... 103 Şekil 36: Yıllara Göre Gaziantep Toplam Sanayi Elektrik Tüketimi (MWh)... 105 Şekil 37: Yıllara Göre Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri Aylık Elektrik Tüketim Ortalamaları (MWh)... 106 Şekil 38: GaziantepOrganize Sanayi Bölgeleri Yıllara Göre Toplam Doğalgaz Tüketimi ve Aylık Doğalgaz Tüketim Ortalamaları (m 3 )... 106 Şekil 39: Gaziantep İşletme ve KOBİ Sayıları... 108 Şekil 40: Adıyaman İşletme ve KOBİ Sayıları... 109 Şekil 41: Kilis İşletme ve KOBİ Sayıları... 109 Şekil 42: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre Patent Başvuru Sayıları... 116 Şekil 43: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre Faydalı Model Başvuru Sayıları... 117 Şekil 44: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre Marka Başvuru Sayıları... 118 Şekil 45: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre Endüstriyel Tasarım Başvuru Sayıları... 120 Şekil 46: 1995-2012 Yılları Arası TÜBİTAK Desteklerine Başvuran Projelerin İllere Göre Dağılımı... 122 Şekil 47: TÜBİTAK Tarafından Dağıtılan Hibe Desteklerinin İllere Göre Dağılımı (1995-2012).. 123 Şekil 48: Dış Ticaret Hacimlerine Göre İlk Yedi Bölge ($), 2013... 124 Şekil 49: TRC1 Bölgesi'nin Yıllara Göre İhracatı (Bin $) ve İllerin Bölge İhracatından Aldığı Pay 127 Şekil 50: Gaziantep'in Yıllara Göre İhracatı... 130 Şekil 51: Gaziantep'te En Çok İhraç Edilen İlk Beş Fasılın Toplam İhracattan Aldığı Pay, 2013... 130 Şekil 52: Adıyaman'ın Yıllara Göre İhracatı... 133 Şekil 53: Adıyaman'daEn Çok İhraç Edilen İlk Beş Fasılın Toplam İhracattan Aldığı Pay, 2013... 133 X

Şekil 54: Kilis'in Yıllara Göre İhracatı... 135 Şekil 55: Kilis'teEn Çok İhraç Edilen İlk Beş Fasılın Toplam İhracattan Aldığı Pay, 2013... 136 Şekil 56: İlk 1000 İhracatçı Firmanın İllere Göre Dağılımı... 139 Şekil 57:Gaziantep İhracatının İhracatçı Firmalara Göre Dağılımı, 2013... 139 Şekil 59: TRC1 Bölgesi'nin Yıllara Göre İthalatı... 152 Şekil 60: İllerinTRC1 Bölgesi İthalatından Aldığı Pay, 2013... 153 Şekil 61: Gaziantep Yıllara Göre İthalat... 153 Şekil 62: En Çok İthal Edilen İlk Beş Faslın Toplam İthalattan Aldığı Pay,2013... 154 Şekil 63: Adıyaman Yıllara Göre İthalat... 156 Şekil 64: En Çok İthal Edilen İlk Beş Faslın Toplam İthalattan Aldığı Pay,2013... 157 Şekil 65: Kilis Yıllara Göre İthalat... 158 Şekil 66: En Çok İthal Edilen İlk Beş Faslın Toplam İthalattan Aldığı Pay, 2012... 159 Şekil 67: TRC1 Bölgesi Ulaşım Ağı, 2013... 166 Şekil 68: Güney Doğu Anadolu Sınır Kapıları Haritası, 2013... 166 Şekil 69: GAP Bölgesi İçindeki Yük Hareketleri (bin ton/yıl), 2011... 167 Şekil 70: Tek Modlu ve Çok Modlu Taşımacılığın Mesafe/Maliyet Analizi... 173 Şekil 71: İntermodalite, 2014... 173 Şekil 72: Gaziantep Serbest Bölgesi... 175 Şekil 73: TRC1 İllerinde Antep Fıstığı Üretimi (ton)... 183 Şekil 73: TRC1 İllerinde Zeytin Üretimi (ton)... 186 Şekil 74: Türkiye de Organik Tarımsal Üretim Miktarı (ton)... 189 Şekil 75: Düzey 1 Bölgeleri Organik Tarım Üretimi (ton), 2012... 189 Şekil 76: TRC1 ve Komşu Bölgelerin Tesise Geliş ve Geceleme Sayısı,2012... 202 Şekil 77: Toplam Mevduatın Yıllara Göre Değişimi (Bin TL)... 205 Şekil 78: Tasarruf Mevduatının Yıllara Göre Değişimi... 205 Şekil 79: Kişi Başına Düşen Nakdi Kredinin Yıllara Göre Değişimi... 207 Şekil 79: TRC1 Bölgesi 2013 Yılı Nakdi Kredilerin Sektörlere Göre Dağılımı... 209 Şekil 79: 2013 Yılı Tekstil ve Tekstil Ürünleri Sektörü Nakdi Kredilerinin İllere Göre Dağılımı.. 210 Şekil 80: Yıllara Göre Banka Şube Sayıları... 210 Şekil 81: Yıllara Göre Şubeye Düşen Kişi Sayısı... 211 Şekil 81: Şubeye Düşen Kişi Sayısı, 2013... 212 Şekil 82: Türkiye İl Bazında Toplam Elektrik Tüketimleri Dağılım Haritası... 221 Şekil 83: Türkiye Kişi Başına Düşen Elektrik Tüketimi Dağılım Haritası... 222 Şekil 84:Yıllara Göre Toplam Elektrik Tüketimindeki Değişim,2012... 223 Şekil 85: Yıllara Göre Sanayi İşletmeleri Elektrik Tüketimindeki Değişim,2012... 224 Şekil 86: Yıllara Göre Ticarethanelerde Elektrik Tüketimindeki Değişim,2012... 224 Şekil 87: Yıllara Göre Mesken Elektrik Tüketimindeki Değişim,2012... 225 Şekil 88: Yıllara Göre Tarımsal Sulama Elektrik Tüketimindeki Değişim,2012... 225 Şekil 89: Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası... 226 Şekil 90: Türkiye-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi... 227 Şekil 91: Türkiye-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu... 227 Şekil 92: Gaziantep Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası... 228 Şekil 93: Gaziantep-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi... 228 Şekil 94: Gaziantep-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu... 229 Şekil 95: Adıyaman Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası... 229 Şekil 96:Adıyaman-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi... 230 Şekil 97: Adıyaman-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu... 230 Şekil 98: Kilis Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası... 231 Şekil 99:Kilis-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi... 231 Şekil 100:Kilis-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu... 232 Şekil 101: Türkiye Rüzgâr Atlası... 232 Şekil 102: Gaziantep Rüzgâr Enerji Santrali Kurulabilir Alanlar... 233 Şekil 103: Gaziantep Rüzgâr Kapasite Faktörü Haritası... 233 Şekil 104: Adıyaman Rüzgâr enerji santrali kurulabilir alanlar(gri renkli alanlara rüzgâr santralıkurulamayacağı kabul edilmiştir)... 234 Şekil 105: Adıyaman Rüzgâr Kapasite Faktörü Haritası... 234 Şekil 106: Kilis Rüzgâr enerji santrali kurulabilir alanlar... 235 Şekil 107: Kilis Rüzgâr Kapasite Faktörü Haritası... 235 Şekil 108:Petrol Kuyusu Şematiği... 236 XI

Şekil 109: Doğalgaz Dağıtım Faaliyeti Durum Haritası... 237 Şekil 110: Gaziantep İli Maden Haritası... 241 Şekil 111: Adıyaman İli Maden Haritası... 243 Şekil 112: Kilis İli Maden Haritası... 244 Şekil 1: Gaziantep İli Arazi Kullanımı, 2012... 252 Şekil 2: Adıyaman İli Arazi Kullanımı, 2012... 253 Şekil 3: Kilis İli Arazi Kullanımı, 2012... 253 Şekil 4: Gaziantep Hermann Jansen (1938) ve Kemal Ahmet Aru Kemali Söylemezoğlu (1950) Planları... 272 Şekil 5: İbrahimli Kentsel Gelişme Alanının Doğusundaki Yerleşme Yapısı... 273 Şekil 6: Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Yakın Çevresi Fay Hatları ve Meydana Gelen Tarihsel Depremler... 276 Şekil 7: Gaziantep Deprem Haritası... 276 Şekil 8: Adıyaman Deprem Haritası... 277 Şekil 9: Kilis Deprem Haritası... 277 Şekil 119: Türkiye ADSL PenetrasyonHaritası... 280 Şekil 120: Türkiye Sabit Telefon Abone Sayısı ve Penetrasyonun Yıllar İçindeki Değişimi... 281 Şekil 121: Türkiye Mobil Telefon Abone Sayısı ve Penetrasyonun Yıllar İçindeki Değişimi... 282 Şekil 122: Gaziantep Sabit Telefon Abone Sayısı ve Penetrasyonun Yıllar İçindeki Değişimi... 282 Şekil 123: Gaziantep Mobil Telefon Abone Sayısı ve Penetrasyonun Yıllar İçindeki Değişimi... 283 Şekil 124: Adıyaman Sabit Telefon Abone Sayısı ve Penetrasyonun Yıllar İçindeki Değişimi... 284 Şekil 125: Adıyaman Mobil Telefon Abone Sayısı ve Penetrasyonun Yıllar İçindeki Değişimi... 284 Şekil 126: Kilis Sabit Telefon Abone Sayısı ve Penetrasyonun Yıllar İçindeki Değişimi... 285 Şekil 127: Kilis Mobil Telefon Abone Sayısı ve Penetrasyonun Yıllar İçindeki Değişimi... 285 Şekil 128: Türkiye Sabit Genişbant İnternet Abone Sayısı ve Penetrasyonu Değişimi... 286 Şekil 129: Gaziantep Sabit Genişbant İnternet Abone Sayısı ve Penetrasyonu Değişimi... 287 Şekil 130: Adıyaman Sabit Genişbant İnternet Abone Sayısı ve Penetrasyonu... 287 Şekil 131: Kilis Sabit Genişbant İnternet Abone Sayısı ve Penetrasyonu... 288 Şekil 132: Türkiye Mobil Genişbant İnternet Abone Sayısı ve Penetrasyonu Değişimi... 288 Şekil 133: Gaziantep Mobil Genişbant İnternet Abone Sayısı ve Penetrasyonu Değişimi... 289 Şekil 134: Adıyaman Mobil Genişbant İnternet Abone Sayısı ve Penetrasyonu Değişimi... 289 Şekil 135: Kilis Mobil Genişbant İnternet Abone Sayısı ve Penetrasyonu Değişimi... 290 XII

HARİTALAR DİZİNİ Harita 1: İlçelere Göre Nüfus Dağılımı, 2013... 5 Harita 2: İlçelere Göre Nüfus Yoğunluğu... 6 Harita 3: İllere Göre Doğurganlık Hızı... 7 Harita 4: İlçelere Göre Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü... 8 Harita 5: İlçelere Göre Nüfusun Yaş Grupları Dağılımı... 11 Harita 6: İllere Göre Bebek Ölüm Hızı... 11 Harita 7: TRC1 Bölgesi'nin Aldığı Göç... 14 Harita 8: TRC1 Bölgesi'nin Verdiği Göç... 15 Harita 9: İllere Göre Net Göç Hızı ( ), 2013... 16 Harita 10: İlçelere Göre Kentsel-Kırsal Nüfus... 18 Harita 11: TRC1 Bölgesi Kayıtlı İşgücü, 2012... 19 Harita 12: İstihdam Edilen Kişi Sayısı, 2012... 24 Harita 13: İlçelere Göre SGK ya Kayıtlı Sigortalı Sayısı, 2012... 33 Harita 16: TRC1 Bölgesi Kayıtlı İşsiz Sayısı, 2012... 35 Harita 17: İlçelere Göre Okur Yazar Oranı, 2013... 38 Harita 18: İlçelere Göre Okuma Yazma Bilmeyen Kadın Oranı (6 yaş ve üzeri), 2013... 39 Harita 19: TRC1 Bölgesi İlköğretim Ortaöğretim Okullaşma Oranları, 2012-2013... 41 Harita 20: İlçelere Göre Öğrenci Öğretmen Derslik Sayıları... 42 Harita 22: TRC1 Bölgesi Okul Öncesi Okullaşma Oranları Derslik Başına Öğrenci Sayısı, 2012-2013... 44 Harita 24: İlçelere Göre Ortalama Eğitim Süresi, 2013... 51 Harita 21: TRC1 Bölgesi Doktor Başına Düşen Nüfus Sayısı, 2012... 54 Harita 26: TRC1 Bölgesi Eczane Sayısı Eczane Başına Düşen Nüfus Sayısı, Mayıs 2013... 55 Harita 27: TRC1 Bölgesi Hastane Yatak Sayıları, 2012... 57 Harita 28: Düzey 2 Bölgeleri Sosyal Sermaye Endeksi... 59 Harita 29: TRC1 Bölgesi Sinema Koltuk Sayıları, 2012... 74 Harita 30: TRC1 Bölgesi Tiyatro Koltuk Sayıları... 75 Harita 31: TRC1 Bölgesi Halk Kütüphaneleri Sayıları... 76 XIII

Harita 32: TRC1 Bölgesi Faal OSB Varlık Durumu ve Doluluk Oranları Harita 33: TRC1 Bölgesi KSS Varlık Durumu ve Doluluk Oranları... 94... 101 Harita 34: TRC1 Bölgesi Dış Ticaret Hacimleri... 126 Harita 35: TRC1 Bölgesi İhracat Büyüklükleri ve Değişim Oranları... 128 Harita 36: TRC1 Bölgesi İhracatında Öne Çıkan Ülkeler... 146 Harita 33: TRC1 Bölgesi İthalatında Öne Çıkan Ülkeler... 162 XIV

Harita 34: Türkiye Lojistik Merkezleri, 2014... 164 Harita 39: İlçelere Göre Toplam İşlenen Tarım Alanı (ha)... 178 Harita 42: TRC1 İlçeleri Antep Fıstığı Üretim Payları... 184 Harita 48: TRC1 Bölgesi Petrol ve Doğalgaz Hatları... 238 XV

KISALTMALAR AB ABD ADNKS ADSL AHCI AR-GE ATEKS BAE BDDK BSK BTK DHMİ DPT DSİ DSYMB EKOSEP EPDK EÜAŞ FAOSTAT GAİB GAOSB GAP GASBAŞ GASKİ GAZU GEODA GİDEM GSBH GSKD GSMH GSYİH GTB GTO HES HKİ HKÜ ISIC ISTAT İBBS İKA İSO İŞKUR KGM KKTC Avrupa Birliği Amerika Birleşik Devletleri Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Asimetrik Sayısal Abone Hattı Sanat ve İnsani Bilimler Atıf Dizini Araştırma- Geliştirme Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Kümesi Birleşik Arap Emirlikleri Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu Bitümlü Sıcak Karışım Bilgi Teknolojileri İletişim Kurulu Devlet Hava Meydanları İşletmesi Devlet Planlama Teşkilatı Devlet Su İşleri Türkiye Damızlık Sığır Yetiştiricileri Merkez Birliği Ekonomik ve Sosyal Entegrasyon Projesi Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu Elektrik Üretim Anonim Şirketi Gıda ve Tarım Organizasyonu Birlikleri İstatistik Verileri Gaziantep İhracatçılar Birliği Gaziantep Organize Sanayi Bölgesi Güneydoğu Anadolu Projesi Gaziantep Serbest Bölgesi Kurucu ve İşleticisi Anonim Şirketi Gaziantep Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Gaziantep Üniversitesi Çeşitli İstatistiki Verilerin Harita Üzerine İşlenerek Mekânsal Analiz Yapılmasını Sağlayan Bilgisayar Programı Girişimci Destekleme Merkezi Gayri Safi Bölgesel Hasıla Gayri Safi Katma Değer Gayri Safi Milli Hasıla Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Gaziantep Ticaret Odası Hidroelektrik Santrali Hayat Kalitesi İndeksi Hasan Kalyoncu Üniversitesi Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararası Sanayi Sınıflaması İran Fıstık Birliği İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırılması İpekyolu Kalkınma Ajansı İstanbul Sanayi Odası Türkiye İş Kurumu Karayolları Genel Müdürlüğü Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti XVI

KOBİ KOOP. KOSGEB KSS KÜSGEM KÜSGET MESS MEVKA MGM MTA MYO ODTÜ OSB RES RO-LA RO-RO SCADA SCI SEGE SGK SMS SODES SSCI STK SUYMERBİR TC TCDD TEDGEM TEİAŞ TEKMER TESK TEYDEP TİM TKB TOBB TPAO TPE TRC1 TTNET TÜBİTAK TÜBİTAK-MAM TÜGEM TÜİK TÜRKONFED UND Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme Kooperatif Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı Küçük Sanayi Sitesi Küçük Sanayi Geliştirme Merkezi Küçük Sanayi Geliştirme Teşkilatı Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası Mevlana Kalkınma Ajansı Meteoroloji Genel Müdürlüğü Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Meslek Yüksek Okulu Orta Doğu Teknik Üniversitesi Organize Sanayi Bölgesi Rüzgâr Enerji Santrali Kamyonların Trene Yüklenmesi Kamyonların Gemiye Yüklenmesi Danışmalı Kontrol ve Veri Toplama Sistemi Doğa Bilimleri Atıf Dizini Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi Sosyal Güvenlik Kurumu Kısa Mesaj Hizmeti Sosyal Destek Projesi Sosyal Bilimler Atıf Dizini Sivil Toplum Kuruluşu Su Ürünleri Yetiştiricileri Üretici Merkez Birliği Türkiye Cumhuriyeti Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi Teknoloji Geliştirme Merkezi Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı Türkiye İhracatçılar Meclisi Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Türk Patent Enstitüsü İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırılması Tanımları Arasında Gaziantep, Adıyaman ve Kilis İllerini Sınıflandıran Kod Türk Telekom Net Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırmalar Kurumu TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Türkiye İstatistik Kurumu Türk Girişim ve İş Dünyası Konfederasyonu Uluslararası Nakliyeciler Derneği XVII

UNESCO UNWTO URAP ÜSİGEM VGM YEGM YÖK Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü Üniversitelerin Akademik Performans Sıralaması Üniversite Sanayi İşbirliği Merkezi Vakıflar Genel Müdürlüğü Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü Yüksek Öğretim Kurumu XVIII

GİRİŞ Vizyonu Yaşam kalitesi yüksek, beşeri sermayesi güçlü, rekabetçi ve yenilikçi, Orta Doğu nun bölgesel merkezi İpekyolu olarak belirlenen TRC1 Bölge Planı; 1. Mevcut Durum Tespiti, 2. Mevcut Durum Analizi, 3. Bölge Planı (2014-2023) isimli dokümanlardan oluşmakla birlikte söz konusu plan, durum tespiti ve analizleri ile birlikte bir bütün olarak ele alınmıştır. Bu dokümanda genel olarak, bölgenin mevcut durumuna ilişkin sosyal ve ekonomik göstergeler değerlendirilerek, analizlere ve plan kapsamında oluşturulacak gelişme hedeflerine yönelik çalışmalara temel oluşturacak bölgenin mevcut durumu ortaya konmuştur. MEVCUT DURUM TESPİTİ 1. SOSYAL YAPI 1.1. DEMOGRAFİK YAPI 1.1.1. Nüfus TRC1 Bölgesi 15.280,28 km 2 lik yüzölçümü ile Türkiye nin %1,9 km 2 lik alanını kaplamakla beraber Türkiye nüfusunun %3,3 ünü oluşturmaktadır. 2014 yılı nüfus sayımına göre, 2.616.082 olan bölge toplam nüfusunun %72,2'si Gaziantep te, %22,9 u Adıyaman da, %4,9 u Kilis te yaşamaktadır. Türkiye de 1970 lerde nüfusu bir milyonu geçen il sayısı 5 iken, 2000 yılında bu illerin sayısı 18 e, 2013 yılında 20 ye ulaşmıştır. TRC1 Bölgesi illerinden Gaziantep de nüfusu bir milyonu geçen iller arasındadır. Gaziantep, GAP Bölgesi nin nüfusu en fazla olan ilidir. Nüfus hareketleri genel olarak sosyal ve ekonomik imkânların yoğun olduğu şehirlere doğru yönelmektedir. Gaziantep in büyükşehir ve sanayi kenti olması çevresindeki nüfus hareketini de yönlendirmiştir. Düzey 2 Bölgeleri içerisinde toplam nüfus açısından TRC1 Bölgesi 13. sırada yer almaktadır. Bölge, nüfus yoğunluğu bakımından 5. sırada ve Türkiye ortalamasının üzerindedir. Nüfus yoğunluğu bakımından en yoğun il 270 kişi/km 2 ile Gaziantep (81 il içerisinde 4. sırada), takiben 90 kişi/km 2 ile Kilis (81 il içerisinde 26. sırada) ve son olarak 85 kişi/km 2 ile Adıyaman'dır (81 il içerisinde 28. sırada). %22,9 %4,9 %72,2 Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil 1: TRC1 Bölge İllerinin Nüfus Ağırlıkları Kaynak: TÜİK ADNKS Tablo 1: TRC1 Bölge İllerinin Nüfusları, 2014 İl Toplam Nüfus Gaziantep 1.889.466 Adıyaman 597.835 Kilis 128.781 TRC1 2.616.082 Türkiye 77.695.904 Kaynak: TÜİK ADNKS, 2014 1

Milyon kişi Milyon kişi 3,500 3,00 2,500 90 80 70 60 2,00 1,500 1,00,500,00 50 40 30 20 10 0 TRC1 Nüfus (Sol Eksen) Türkiye Nüfus (Sağ Eksen) Şekil 2:TRC1 Bölgesi ve Türkiye Nüfusunun Tarihsel Gelişimi (1955-2013) ve 2023 Projeksiyonu Kaynak: TÜİK 1955-2013 yılları arasında yapılan genel nüfus sayımlarına göre, TRC1 Bölgesi nin nüfusu ciddi bir artış göstermiştir. 1955 yılında 585.724 olan nüfus 2013 yılında 2.570.208 olmuştur. 1955 ve 1990 yılları arasındaki sayımlarda Gaziantep e bağlı bir ilçe olan Kilis, 2000 yılında 114.724 nüfusla il olmuştur. Kilis te son 13 yılda yaklaşık on dört kişilik bir artış söz konusu olmuştur. Adıyaman ili nüfusunda 2000 yılına kadar periyodik artışlar gerçekleşmiş, 2010 genel nüfus sayımında ise nüfus yaklaşık %5 oranında düşmüştür. Gaziantep tüm dönemlerde istikrarlı bir nüfus artışı sergilemiştir. Gaziantep in sanayi kenti ve cazibe merkezi olması nedeniyle Adıyaman ve Kilis illerindeki nüfus gelişmeleri göç olgusu ile açıklanabilir. Tablo 2:TRC1 Bölgesi nin Nüfus ve Nüfus Yoğunluğu Bakımından Düzey 2 Bölgeleri Arasındaki Yeri, 2013 Sıra Bölge Kodu Bölge Adı Toplam Nüfus Sıra Bölge Kodu Bölge Adı Nüfus Yoğunluğu (km 2 /kişi) TR Türkiye 76.667.864 1 TR10 İstanbul 2.725 1 TR10 İstanbul 14.160.467 2 TR31 İzmir 338 2 TR51 Ankara 5.045.083 3 TR51 Ankara 206 3 TR31 İzmir 4.061.074 4 TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 171 4 TR62 Adana, Mersin 3.855.034 5 TRC1 Gaziantep, Adıyaman, Kilis 168 5 TR41 6 TR42 Bursa, Eskişehir, Bilecik Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 3.749.582 6 TR63 3.448.702 7 TR41 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye Bursa, Eskişehir, Bilecik 7 TRC2 Şanlıurfa, Diyarbakır 3.409.417 8 TR62 Adana, Mersin 131 132 131 2

8 TR63 9 TR33 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak 3.077.753 9 TR81 Zonguldak, Karabük, Bartın 108 2.985.153 10 TRC2 Şanlıurfa, Diyarbakır 101 10 TR32 Aydın, Denizli, Muğla 2.851.086 TR Türkiye 100 11 TR61 12 TR83 13 TRC1 14 TR90 Antalya, Isparta, Burdur Samsun, Tokat, Çorum, Amasya Gaziantep, Adıyaman, Kilis Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane 2.833.306 11 TR32 Aydın, Denizli, Muğla 88 2.714.575 12 TR21 2.570.208 13 TRC3 2.553.647 14 TR61 15 TR72 Kayseri, Sivas, Yozgat 2.363.390 15 TR90 16 TR52 Konya, Karaman 2.317.164 16 TR83 17 TRC3 18 TRB2 19 TRB1 Mardin, Batman, Şırnak, Siirt Van, Muş, Bitlis, Hakkâri Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli Tekirdağ, Edirne, Kırklareli Mardin, Batman, Şırnak, Siirt Antalya, Isparta, Burdur Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane Samsun, Tokat, Çorum, Amasya 2.116.7274 17 TR22 Balıkesir, Çanakkale 69 2.092.863 18 TR33 1.681.719 19 TRB2 Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak Van, Muş, Bitlis, Hakkâri 20 TR22 Balıkesir, Çanakkale 1.665.089 20 TR52 Konya, Karaman 49 21 TR21 22 TR71 23 TRA2 24 TRA1 25 TR81 26 TR82 Kaynak: TÜİK ADNKS Tekirdağ, Edirne, Kırklareli Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan Erzurum, Erzincan, Bayburt Zonguldak, Karabük, Bartın Kastamonu, Çankırı, Sinop 1.613.616 21 TR71 1.510.080 22 TRB1 1.145.257 23 TR72 1.062.345 24 TRA2 1.020.957 25 TR82 763.570 26 TRA1 Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli Kayseri, Sivas, Yozgat Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan Kastamonu, Çankırı, Sinop Erzurum, Erzincan, Bayburt 86 81 79 73 72 67 50 48 47 40 38 29 26 Tablo 3: Genç Nüfusun Toplam Nüfus İçindeki Oranı, 2013 İl Toplam Nüfus Genç nüfus (15-24 yaş) Genç Nüfusun Toplam Nüfus İçindeki Oranı (%) Gaziantep 1.844.438 325.378 17,6 Adıyaman 597.184 116.160 19,5 Kilis 128.586 25.663 20,0 TRC1 2.570.208 467.201 18,2 Türkiye 76.667.864 12.691.746 16,6 Kaynak TÜİK ADNKS 3

Bölge ve illerin genç nüfusunun (15-24 yaş) toplam nüfusa oranı Türkiye ortalamasının üzerindedir. TRC1 Bölgesi nde genç nüfus oranı en fazla olan il %20 oran ile Kilis tir. Ardından %19,5 ile Adıyaman, %17,6 ile Gaziantep gelmektedir (Tablo 3). 1.1.2. Nüfus Artış Hızı TRC1 Bölgesi nin son beş yıla ilişkin nüfus artış hızı Türkiye ortalamasının üzerinde seyretmiştir. Son beş yılın nüfus artış hızına bakıldığında bir dalgalanma söz konusudur. İller bazında bakıldığında Gaziantep nüfus artış hızında Türkiye ortalamasının üzerinde iken, Adıyaman ve Kilis illeri bu ortalamanın oldukça altındadır (Tablo 4). 2012 yılında Kilis in nüfus artış hızı eksi değerdedir. Tablo 4: Yıllık Nüfus Artış Hızı ( ) 2009 2010 2011 2012 2013 Gaziantep 25,38 28,08 30,59 25,87 24,63 Adıyaman 5,81 4,17 5,06 2,24 3,23 Kilis 9,16 8,41 10,64-1,06 33,74 TRC1 19,63 21,17 23,39 18,9 20.07 Türkiye 14,5 15,88 13,49 12,01 13,66 Kaynak: TÜİK ADNKS TRC1 Türkiye 14,5 15,88 13,49 12,01 13,66 19,63 21,17 23,39 18,9 20,07 2009 2010 2011 2012 2013 Şekil 3: Nüfus Artış Hızı ( ) Kaynak: TÜİK ADNKS Nüfus artışı konusunda 2012 yılında TRC1 Bölgesi nde göreli bir düşüş söz konusu iken 2013 yılında nüfus artış hızı yükselmiş olup en ciddi atağı Kilis gerçekleştirmiştir. Tablo 5: 2000-2013 Gaziantep Nüfus Artışı Sıra İl 2000 2013 Nüfus Artışı (%) 1 Gaziantep 1.285.249 1.844.438 43,5 2 İstanbul 10.018.735 14.160.467 41,3 3 Tekirdağ 623.591 874.475 40,2 4 Kocaeli 1.206.085 1.676.202 39,0 5 Şırnak 353.197 475.255 34,6 4

6 Yalova 168.593 220.122 30,6 7 Bursa 2.125.140 2.740.970 29,0 8 Ankara 4.007.860 5.045.083 25,9 9 Antalya 1.719.751 2.158.265 25,5 10 Şanlıurfa 1.443.422 1.801.980 24,8 Kaynak: TÜİK, ADNKS Tablo 5 ten de anlaşıldığı üzere, 2000-2013 yılları arasında illerin nüfus artışı incelendiğinde, Gaziantep nüfus artışı sıralamasında %43,5 artışla ilk sırada yer almaktadır. Tablo 6: İlçelerin Nüfus Artış Hızı Gaziantep Yıllık Nüfus Artış Hızı ( ) Adıyaman Yıllık Nüfus Artış Hızı ( ) Kilis Yıllık Nüfus Artış Hızı ( ) Araban 0,3 Merkez 18,9 Merkez 38,0 İslahiye -0,3 Besni -13,6 Elbeyli 88,2 Karkamış 22,9 Çelikhan 17,1 Musabeyli -7,1 Nizip -1,7 Gerger -48,6 Polateli -3,1 Nurdağı 6,3 Gölbaşı -24,9 Oğuzeli 26,5 Kâhta 0,6 Şahinbey 27,3 Samsat 15,7 Şehitkâmil 31,8 Sincik -15,6 Yavuzeli 6,9 Tut -14,2 Kaynak: TÜİK, 2013 1.1.3. İlçelerin Nüfus Büyüklüğü 2013 ADNKS verilerine göre, TRC1 Bölgesi nin en büyük ilçeleri Şahinbey, Şehitkamil ve Adıyaman Merkez; en az nüfusa sahip ilçeler ise Polateli, Elbeyli ve Samsat ilçeleridir (Harita 1). Harita 1: İlçelere Göre Nüfus Dağılımı, 2013 5

Kaynak: TÜİK ADNKS Tablo 7: İlçe Nüfusları, 2013 Gaziantep Nüfus Adıyaman Nüfus Kilis Nüfus Araban 32.102 Merkez 279.037 Merkez 102.889 İslahiye 66.170 Besni 77.404 Elbeyli 6.491 Karkamış 10.832 Çelikhan 15.387 Musabeyli 13.775 Nizip 135.588 Gerger 21.458 Polateli 5.431 Nurdağı 37.620 Gölbaşı 47.406 Oğuzeli 29.620 Kâhta 117.865 Şahinbey 817.258 Samsat 9.180 Şehitkâmil 693.901 Sincik 18.750 Yavuzeli 21.347 Tut 10.697 Kaynak: TÜİK, ADNKS Harita 2: İlçelere Göre Nüfus Yoğunluğu 6

Kaynak: TÜİK ADNKS Adıyaman ve Kilis illerinde doğurganlık hızı ülke ortalamasının üzerinde olmasına rağmen, nüfus artış hızının ülke ortalamasının altında kalması, söz konusu illerin göç vermesiyle ilgili olduğu ifade edilebilir. Bunun sonucu olarak hanehalkı büyüklüğü ülke ortalamasının üzerindedir. Tablo 8: TRC1 Bölgesi Toplam Doğurganlık Hızı 2009 2010 2011 2012 2013 Gaziantep 3,13 3,05 3,00 3,10 3,11 Adıyaman 2,75 2,78 2,76 2,76 2,72 Kilis 2,90 2,96 2,78 2,89 2,92 TRC1 3,01 2,97 2,92 3,00 3,00 Güneydoğu Anadolu Bölgesi 3,57 3,55 3,45 3,49 3,42 Türkiye 2,08 2,06 2,02 2,08 2,07 Kaynak: TÜİK Harita 3: İllere Göre Doğurganlık Hızı 7

Kaynak: TÜİK 2013 yılı verilerine göre, ortalama hanehalkı büyüklüğünün en yüksek olduğu il 4,7 kişi ile Adıyaman olup, ardından 4,5 ile Gaziantep ve 4 kişi ile Kilis gelmektedir (Tablo 9). Tablo 9: Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü Bölge Adı 2000 2011 2012 2013 Gaziantep 5,23 4,7 4,6 4,5 Adıyaman 6,26 5,1 4,9 4,7 Kilis 5,05 4,4 4,2 4,0 Türkiye 4,5 3,8 3,7 3,6 Kaynak: TÜİK İlçelerin hanehalkı büyüklüğüne bakıldığında, Adıyaman ın Sincik ilçesi 6,5 ortalama hanehalkı büyüklüğü değeri bakımından en yüksek ilçe olup, hanehalkı büyüklüğü en düşük olan ilçenin ise 3,8 değeri ile Adıyaman ın Gölbaşı ilçesi olduğu görülmektedir. Tablo 10: İlçelerin Hanehalkı Büyüklüğü, 2013 Gaziantep Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü Adıyaman Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü 8 Kilis Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü Araban 4,95 Merkez 4,69 Merkez 3,90 İslahiye 4,43 Besni 4,31 Elbeyli 4,36 Karkamış 4,48 Çelikhan 4,75 Musabeyli 4,57 Nizip 4,41 Gerger 5,54 Polateli 4,56 Nurdağı 4,48 Gölbaşı 3,85 Oğuzeli 4,57 Kâhta 5,32 Şahinbey 4,31 Samsat 5,41 Şehitkâmil 4,72 Sincik 6,53 Yavuzeli 5,26 Tut 4,03 Kaynak: TÜİK Harita 4: İlçelere Göre Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü

Kaynak: TÜİK Tablo 11 den de anlaşıldığı gibi, 2023 yılında Türkiye nüfusunun 84.247.088 kişi, TRC1 Bölgesi nüfusunun ise 2.986.808 kişi olması beklenmektedir. Gaziantep ve Kilis illerinin önümüzdeki 10 yıl içerisinde nüfusunun artacağı öngörülürken Adıyaman ın nüfusu neredeyse aynı kalmaktadır. Tablo 11: 2014-2023 Nüfus Projeksiyonu Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye 2015 1.921.963 599.736 126.119 2.647.818 78.151.750 2016 1.963.166 600.702 126.671 2.690.539 78.965.645 2017 2.004.585 601.386 127.221 2.733.192 79.766.012 2018 2.046.164 601.782 127.757 2.775.703 80.551.266 2019 2.087.960 601.891 128.282 2.818.133 81.321.569 2020 2.129.936 601.709 128.788 2.860.433 82.076.788 2021 2.172.145 601.209 129.281 2.902.635 82.816.250 2022 2.214.599 600.406 129.774 2.944.779 83.540.076 2023 2.257.278 599.291 130.239 2.986.808 84.247.088 Kaynak: TÜİK 1.1.4. Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Yapısı 2013 yılı verilerine göre, Türkiye erkek nüfusunun toplam nüfusa oranı %50,2, kadın nüfusun oranı ise %49,8 dir. TRC1 Bölgesi nde erkek nüfus oranı %50,4, kadın nüfus oranı ise %49,6 dır. Bu verilere dayanarak, bölge nüfusu cinsiyet oranının ülke geneli ile benzerlik gösterdiği ifade edilebilir. Tablo 12: Nüfusun Cinsiyet Yapısı, 2013 Toplam Nüfus Erkek Nüfus Oran (%) Kadın Nüfus Oran (%) Gaziantep 1.844.438 930.972 50,5 913.466 49,5 Adıyaman 595.184 299.963 50,2 297.221 49,8 Kilis 128.586 64.346 50,0 64.240 50,0 TRC1 2.570.208 1.295.281 50,4 1.274.927 49,6 Türkiye 76.667.864 38.473.360 50,2 38.194.504 49,8 Kaynak: TÜİK, ADNKS 9

2013 Türkiye toplam nüfusunun 0-14 yaş grubunda bulunan nüfusa oranı %24,6 iken 15-64 yaş grubu nüfusuna oranı %67,7 ve 65 yaş üzeri nüfusa oranı %7,7 olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi toplam nüfusunun 0-14 yaş grubundaki nüfusa oranı %33; 15-64 yaş grubundaki nüfusa oranı %61,7 ve 65 yaş üzeri nüfusa oranı %5,3 tür (Tablo 13). Tablo 13: Yaş Gruplarının Toplam Nüfusa Oranı, 2013 0-14 Nüfus 0-14 (%) 15-64 Nüfus 15-64 (%) 65+ Nüfus 65+ (%) Gaziantep 627.770 34,0 1.128.878 61,2 87.790 4,8 Adıyaman 181.229 30,3 376.947 63,1 39.008 6,5 Kilis 38.141 29,7 80.527 62,6 9.918 7,7 TRC1 847.140 33,0 1.586.352 61,7 136.716 5,3 Türkiye 18.849.814 24,6 51.926.356 67,7 5.891.694 7,7 Kaynak: TÜİK, ADNKS TRC1 Bölgesi nde 2013 yılı itibarıyla toplam yaş bağımlılık oranı %62,02 olup yaşlı bağımlılık oranı (65 yaş üzeri) %8,62 ve genç bağımlılık oranı (0-14 yaş grubu) %53,4 tür 1. Son beş yılın verileri karşılaştırıldığında yaşlı bağımlılık oranı artarken, genç bağımlılık oranı azalma göstermiştir. 0-14 ve 65 yaş üzeri nüfusun, 15-64 yaş grubundaki nüfusa bağımlı olduğu teorisinden hareketle toplam bağımlılık oranı Türkiye de %47,65 iken, TRC1 Bölgesi nde bu oran %63,39 dur. Bağımlı nüfusun az olması ülke ve bölge için önem arz etmektedir. Görüldüğü gibi TRC1 Bölgesi toplam bağımlılık oranında ülke genelinin üzerindedir. Bu veri bölgede doğum oranlarının fazla olduğunu göstermektedir. Tablo 14: Toplam Yaş Bağımlılık Oranları (%) 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Gaziantep 65,56 65,98 65,47 64,77 64,23 63,39 Adıyaman 62,76 61,76 60,91 59,68 58,9 58,43 Kilis 65,1 65 64,81 63,45 62,7 59,68 TRC1 64,82 64,86 64,3 63,45 62,87 62,02 Türkiye 49,51 49,25 48,89 48,42 48,03 47,65 Kaynak: TÜİK 1 Toplam yaş bağımlılık oranı: 15-64 yaş grubundaki her 100 kişi için 0-14 ve 65 ve daha yukarı yaş gruplarındaki kişi sayısıdır. Genç bağımlılık oranı; 15-64 yaş grubundaki her 100 kişi için 0-14 yaş grubundaki kişi sayısıdır. Yaşlı bağımlılık oranı; 15-64 yaş grubundaki her 100 kişi için 65 ve üzeri yaş grubundaki kişi sayısıdır. 10

Harita 5: İlçelere Göre Nüfusun Yaş Grupları Dağılımı Kaynak: TÜİK, ADNKS 2009-2012 yıllarına bakıldığında, TRC1 Bölgesi nde bebek ölüm hızının Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir. Genel itibarıyla bebek ölüm hızının, dört yıllık süre içerisinde sağlık hizmetlerinin iyileşmesi nedeniyle düşme eğilimi gösterdiği ifade edilebilir (Tablo 15). Tablo 15: İllere Göre Bebek Ölüm Hızı ( ) 2009 2010 2011 2012 2013 Gaziantep 21,4 18 17,1 16,2 17,2 Adıyaman 17,3 14 14,6 14,3 12,9 Kilis 18,9 15,9 14,7 15,6 25,1 TRC1 20,3 17,0 16,4 15,7 16,7 Türkiye 13,9 12 11,7 11,6 10,8 Kaynak: TÜİK Türkiye de bebek ölüm hızı binde 10,8 iken TRC1 Bölgesi nde bu oran oldukça yüksektir. Kilis bebek ölüm hızı Türkiye de ilk sırada ve Gaziantep üçüncü sırada yer almaktadır. Harita 6: İllere Göre Bebek Ölüm Hızı 11

Kaynak: TÜİK, 2013 Şekil 4: TRC1 Bölgesi Yaş ve Cinsiyete Göre Nüfus Piramidi, 2013 Kaynak: TÜİK 12

Şekil 5: Türkiye Yaş ve Cinsiyete Göre Nüfus Piramidi, 2013 Kaynak: TÜİK Türkiye ve TRC1 Bölgesi nin nüfus piramitleri karşılaştırıldığında, Türkiye genelindeki nüfus yapısı giderek gelişmiş ülkelerdeki nüfus yapısına benzemekteyken, TRC1 Bölgesi nin nüfus yapısı gelişmekte olan ülkelerin nüfus yapısına yaklaşmaktadır (Şekil 4, Şekil 5).TRC1 Bölgesi yaş piramidine bakıldığında, 0-4 yaş grubu nüfusun çok olduğu görülmektedir. Bu da bölgede doğurganlık oranının yüksek olduğuna işaret etmektedir. Tablo 16: TRC1 Bölgesi Medyan Yaş Ortalaması 2013 2023 Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Gaziantep 23,9 23,6 24,2 26,4 26,2 26,7 Adıyaman 25,1 24,7 25,6 28,8 28,6 29,1 Kilis 25,3 24,7 26,0 28,3 27,7 28,9 Türkiye 30,4 29,8 31,0 34 33,3 34,6 Kaynak: TÜİK ADNKS Medyan yaş, bir ülkenin bütün fertleri yaşlarına göre sıralandıkları takdirde tam ortaya isabet eden kişinin yaşıdır. Bu nedenle toplam nüfusun yarısı medyan yaşın altında diğer yarısı medyan yaşın üstündedir. Medyan yaş düştükçe nüfusun gençleştiği, yükseldikçe yaşlandığı anlaşılmaktadır. Türkiye medyan yaş ortalamasının 2023 e kadar giderek yükselmesi ve 34 lere kadar çıkması beklenmektedir. Bu gelişmiş ülkelerdeki medyan yaş ortalaması ile benzerlik göstermektedir. TRC1 Bölgesi nde ise 2023 e kadar medyan yaş ortalamasının yükselmesi beklenmektedir, ancak 30 un üzerine çıkmamaktadır (Tablo 16). 1.1.5. Göç 13

Göç, kişilerin hayatlarının gelecekteki kısmının tamamını veya bir parçasını geçirmek üzere, tamamen yahut geçici bir süre için bir iskân ünitesinden (şehir, köy gibi) diğerine yerleşmek kaydıyla yaptıkları coğrafi yer değiştirme olayıdır 2. Net göç, belirli bir ilin aldığı göç ile verdiği göç arasındaki farktır. Belirli bir ilin aldığı göç verdiğinden fazla ise net göç pozitif, verdiği göç aldığı göçten fazla ise net göç negatiftir. Net göç hızı, göç edebilecek her bin kişi için net göç sayısıdır. Gaziantep sağladığı kentsel olanaklar ile bölgesel bir çekim odağı olarak işlev görmektedir (EKOSEP,2009). EKOSEP in yapmış olduğu saha araştırmasında; Gaziantep e yapılan göçün nedenleri ekonomik, bireysel ve ailevi nedenler olarak sıralanmıştır. Gaziantep i tercih etme nedeni olarak ekonomik, bireysel faktörlü ve ailevi nedenler ve sosyal bağlar olarak sıralanmıştır. Aynı araştırmaya göre, Gaziantep e gelen nüfusun büyük bir çoğunluğu kırsal kökenli olup kente ekonomik nedenlerle göç ettiği belirtilmiştir (EKOSEP, 2009). Düzey 2 Bölgeleri incelendiğinde, TRC1 Bölgesi nin verdiği göç aldığı göçten fazla olduğu için net göç hızının binde -3,08 olduğu görülmektedir. Tablo 17: İllerin Aldığı Göç 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Gaziantep 37.184 36.075 40.380 45.991 41.672 41.978 Adıyaman 12.155 12.091 14.150 13.873 14.323 15.715 Kilis 4.998 4.662 4.813 4.692 4.315 6.566 TRC1* 45.585 44.864 51.497 55.975 51.712 54.615 Türkiye* 2.273.492 2.236.981 2.360.079 2.420.181 2.317.814 2.534.279 Kaynak: TÜİK *Bölge içindeki illerin birbirleri arasındaki göç kapsanmamıştır. Harita 7: TRC1 Bölgesi'nin Aldığı Göç Kaynak: TÜİK verilerine dayanarak hazırlanmıştır. Tablo 18: İllerin Verdiği Göç 2 Akkayan, T., Göç ve Değişme, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1979,s.21 14

2008 2009 2010 2011 2012 2013 Gaziantep 36.229 34.125 36.327 38.634 39.410 42.291 Adıyaman 20.971 18.295 20.135 23.939 22.591 24.077 Kilis 4.611 5.677 5.572 6.420 6.075 6.161 TRC1* 53.059 50.133 54.188 60.412 59.478 62.885 Türkiye* 2.273.492 2.236.981 2.360.079 2.420.181 2.317.814 2.534.279 Kaynak: TÜİK *Bölge içindeki illerin birbirleri arasındaki göç kapsanmamıştır. Harita 8: TRC1 Bölgesi'nin Verdiği Göç Kaynak: TÜİK verilerine dayanarak hazırlanmıştır. 81 il içerisinde illerin aldığı göç incelendiğinde Gaziantep 11. sırada, Adıyaman 49., Kilis 79. sırada yer almaktadır. İllerin verdiği göç incelendiğinde Gaziantep 15., Adıyaman 36., Kilis 79. sırada yer almaktadır. Genel olarak Gaziantep in göç alan, Adıyaman ve Kilis illerinin ise göç veren konumda olduğu söylenebilir. 15

TR82 TR61 TR21 TR42 TR51 TR41 TR10 TR32 TR31 TR22 TR52 TRB1 TR33 TRC1 TR90 TR62 TR72 TR63 TR71 TRC3 TR81 TRC2 TRB2 TR83 TRA1 TRA2-25 -20-15 -10-5 0 5 10 15 20 Şekil 6: Düzey 2 Bölgeleri Net Göç Hızı ( ),2012-2013 Kaynak: TÜİK Harita 9: İllere Göre Net Göç Hızı ( ), 2013 16

Kaynak: TÜİK Tablo 19: Nüfusa Kayıtlı Olduğu Yer TRC1 Olup Başka Yerde İkamet Edenler ve Nüfusa Kayıtlı Olduğu Yer TRC1 Dışı Olup TRC1 de İkamet Edenlerin Dağılımı, 2013 Nüfusa Kayıtlı Olduğu Yer TRC1 Dışı Olup,TRC1 Bölgesi'nde İkamet Edenlerin Dağılımı Nüfusa Kayıtlı Olduğu Yer TRC1 Olup, Başka Yerde İkamet Edenlerin Dağılımı Şanlıurfa 220.576 İstanbul 288.584 Kahramanmaraş 68.066 Adana 75.082 Hatay 19.027 Mersin 68.727 Malatya 17.668 Malatya 48.415 Siirt 15.071 Antalya 38.305 Osmaniye 13.004 Ankara 34.805 Van 12.457 Hatay 27.801 Adana 12.209 İzmir 26.148 Kaynak: TÜİK Nüfusa kayıtlı olunan yer dikkate alındığında TRC1 Bölgesi nde, ağırlıklı olarak Şanlıurfa, Kahramanmaraş ve Hatay illerine kayıtlı nüfus ikamet etmektedir. TRC1 Bölge nüfusu ise, ağırlıklı olarak İstanbul, Adana ve Mersin illerinde ikamet etmektedir (Tablo 19). Göç olgusunun etkisi, TRC1 Bölgesi nde yaşanmakta olan ekonomik ve sosyal sonuçlar açısından varlığını derin bir şekilde göstermektedir. Bu kapsamda, öncelikle sorunun tanımını yapabilmek için bölgesel ve kentsel kapsamda fiziki, demografik, sosyal, kültürel ve ekonomik konularda veri tabanı oluşturmak; coğrafi ve kent bilgi sistemi kurmak; mekânsal ve istatistiki verileri güncellemek ve raporlara dönüştürmek; bölgedeki kamu, sivil ve özel sektör bağlarını geliştirerek stratejiler oluşturmak ve bölgenin kalkınmasına hizmet edebilmek için bölgede Göç Araştırmaları Merkezi kurmak uygun olabilir. 1.1.6. Kentsel- Kırsal Nüfus 17

2012 yılı verilerine göre TRC1 Bölgesi nüfusunun %81,74 ünü kentsel nüfus, %18,26 sını kırsal nüfus oluşturmaktadır. TRC1 Bölgesi nde kentsel nüfusun en fazla olduğu il Gaziantep olup, en az olduğu il Adıyaman dır. TRC1 Bölgesi nin kentsel ve kırsal nüfus oranına bakıldığında, Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu ifade edilebilir (Tablo 20). TRC1 Bölgesi kentsel ve kırsal nüfus oranlarının değişimi bakımından, Türkiye geneline paralel bir süreç yaşamaktadır. Ülke ve bölge geneline bakıldığında, yıllar itibarıyla kentsel nüfus artış gösterirken kırsal nüfus düşmektedir. Ekonomik ve sosyal nedenlerle kır nüfusunun kente yöneldiği söylenebilir. Tablo 20: TRC1 Bölgesi ve Türkiye Kentleşme Oranları 2009 2010 2011 2012 2013 Kentsel Kırsal Kentsel Kırsal Kentsel Kırsal Kentsel Kırsal Kentsel Kırsal Gaziantep 87,93 12,07 88,29 11,71 88,74 11,26 89,18 10,82 100 - Adıyaman 57,54 42,46 58,76 41,24 60,04 39,96 61,38 38,62 62,49 37,51 Kilis 69,04 30,96 69,78 30,22 70,66 29,34 71,54 28,46 72,82 27,18 TRC1 79,39 20,61 80,12 19,88 80,93 19,07 81,74 18,26 89,93 10,07 Türkiye 75,53 24,47 76,26 23,74 76,8 23,2 77,28 22,72 91,35 8,65 Kaynak: TÜİK, ADNKS Harita 10: İlçelere Göre Kentsel-Kırsal Nüfus Kaynak: TÜİK, ADNKS 1.2. İSTİHDAM VE İŞSİZLİK 1.2.1. İşgücü 2013 yılı verilerine göre, TRC1 Bölgesi nde kurumsal olmayan sivil nüfusun 3 15 yaş ve üzerindeki kısmı yaklaşık 1.686.000 kişidir. Bu nüfusun yaklaşık olarak 763.000 i işgücünü oluştururken, bölge işgücüne katılma oranı açısından %45,3 ile Türkiye deki 26 adet Düzey 2 Bölgesi arasında 24. sırada yer almaktadır. İşgücüne katılma oranının ülke ortalaması ise %50,8 dir. 3KurumsalOlmayanNüfus: Üniversiteyurtları, yetiştirmeyurtları (yetimhane), huzurevi, özelniteliktekihastane, hapishane, kışla vb. yerlerdeikametedenlerdışındakalannüfustur (TÜİK). 18

yüzde (%) TRC1 Bölgesi nin işgücüne katılma oranı, 2004-2013yılları arasında Türkiye ortalamasının altında seyretmiştir. 2010 yılında bölgenin işgücüne katılma oranı (%44,8) ile ülke ortalaması arasında 4 puanfark bulunurken, 2011 yılında bu fark 7,3 puan; 2012 yılında ise 6,4 puan olarak gerçekleşmiştir. 2013 yılı TRC1 Bölgesi nin işgücüne katılma oranı %45,3 iken, TRC Düzey 1 Bölgesi olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin işgücüne katılma oranı %40,1 dir. Bu oran ile kıyaslama yapıldığı zaman TRC1 Bölgesi nin, TRC Düzey 1 Bölge ortalamasının üzerinde fakat ülke ortalaması olan %50,8 değerinin altında olduğu görülmektedir. İşgücüne Katılma Oranı 55 50 45 40 46,3 46,4 46,3 46,2 41,5 40,8 40,9 39,4 46,9 43,8 47,9 42 48,8 44,8 49,9 50,0 42,6 43,6 50,8 45,3 TRC1 TR 35 30 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Şekil 7: Kurumsal Olmayan Nüfusun İşgücüne Katılma Oranı Kaynak: TÜİK İşgücüne katılma oranları, TRC1 Bölgesi il bazında incelendiğinde, Gaziantep in 2013 yılında işgücüne katılma oranının %46,8, Adıyaman ilinin %43,1, Kilis ilinin ise %44,5 olduğu görülmektedir. Bu oranlar 2013 yılı Türkiye işgücüne katılma oranı olan %50,8 değerinin altındadır (Tablo 21). Türkiye de işgücüne katılma oranı 2012 yılına göre 0,8 puan artarak 2013 yılında %50,8 olurken, Adıyaman ve Kilis illerinde 2011 yılına göre önemli bir düşüş yaşanmıştır. Tablo 21: İl Bazında İşgücüne Katılma Oranı Gaziantep Adıyaman Kilis İşgücüne Katılma Oranı Kaynak: TÜİK 2010 2011 2012 2013 2010 2011 2012 2013 2010 2011 2012 2013 45,4 43,9 44,2 46,8 40,8 51,7 43,3 43,1 49,2 50,7 45,6 44,5 2012 yılı İŞKUR a kayıtlı işgücü nüfusu verilerine göre Gaziantep ilinde 53.799 erkek, 17.925 kadın olmak üzere toplam 71.724; Adıyaman ilinde 31.326 erkek, 14.027 kadın olmak üzere toplam 45.353; Kilis ilinde ise 5.805 erkek, 3.386 kadın olmak üzere toplam 9.191 kayıtlı işgücü nüfusu bulunmaktadır. Türkiye genelinde ise 2.188.403 erkek, 1.293.322 kadın olmak üzere toplam 3.481.725 kayıtlı işgücü nüfusu bulunmaktadır. Bu nüfusun %3,6 sı TRC1 Bölgesi ndedir (Tablo 22). Harita 11: TRC1 Bölgesi Kayıtlı İşgücü, 2012 19

Kaynak: İŞKUR Gaziantep ilinin İŞKUR a kayıtlı işgücü nüfusu, yaş gruplarına göre incelendiğinde erkek nüfusun %24,2 si 25-29 yaş grubu aralığında, %20,4 ü 20-24 yaş grubu aralığındadır. 25-29 yaş grubu aralığında işgücüne kayıtlı olan erkeklerin Türkiye oranı %23,6, 20-24 yaş grubu aralığında işgücüne kayıtlı olan erkeklerin Türkiye oranı ise %18 dir. Gaziantep in kadın nüfusunun işgücüne kayıtlılık açısından sahip olduğu en yüksek pay ise %27,4 ile 20-24 yaş grubu aralığıdır. İkinci sırayı ise %24,7 oran ile 25-29 yaş grubu aralığı takip etmektedir. 20-24 yaş grubu aralığındaki kadınların ülke oranı %21,2, 25-29 yaş grubundaki kadınların ülke oranı ise %23,6 dır. Tüm bu veriler kısaca özetlenirse, Gaziantep ilinde kayıtlı erkek işgücünün %49,4 ü 15-29 yaş grubu aralığında olup Türkiye ortalaması olan %44,6 değerinin üzerinde bir orana sahiptir. 15-29 yaş grubu aralığındaki kayıtlı kadın işgücü oranı %56,1, Türkiye oranı ise %47,9 tur. Gaziantep ili kayıtlı kadın işgücü oranı açısından da ülke ortalamasının üzerindedir. Adıyaman ilinin ise 15-29 yaş grubu aralığındaki erkek işgücü nüfusu, kayıtlı nüfusun %42,4 ünü oluşturmakta ve Türkiye ortalaması olan %44,6 değerinin altında kalmaktadır. Adıyaman ın kayıtlı kadın işgücü nüfusu ise %50,5 oranında ve 15-29 yaş grubu aralığında bulunmaktadır. Adıyaman ın 15-29 yaş grubu aralığında kayıtlı kadın işgücü nüfusu, Türkiye oranı olan %47,9 değerinin üzerindedir. Kilis ili, 15-29 yaş grubu kayıtlı erkek işgücü nüfusu oranı %50,6 değeri ile Türkiye oranının (%44,6) oldukça üzerindedir. 15-29 yaş grubu kayıtlı kadın işgücü oranı ise %48,6 dır. Bu oran bakımından Kilis,ülke ortalamasının (%47,9) üzerindedir. Genel olarak bölgenin kayıtlı işgücü açısından yaş ortalaması düşüktür. Bu veri de, bölgenin önemli bir genç işgücü potansiyeline sahip olduğunu göstermektedir. Tablo 22: Yaş Gruplarına Göre Kayıtlı İşgücü, 2012 İller Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye Yaş Cinsiyet İşgücü (Kişi) Oran (%) İşgücü (Kişi) 20 Oran (%) İşgücü (Kişi) Oran (%) İşgücü (Kişi) Yaş 15-19 Erkek 2.543 4,7 754 2,4 329 5,7 66.752 3,1 Oran (%)

Grupları Kadın 727 4,1 513 3,7 219 6,5 39.668 3,1 Erkek 11.001 20,4 5.330 17,0 1.456 25,1 392.820 18,0 20-24 Kadın 4.914 27,4 3.411 24,3 875 25,8 274.549 21,2 Toplam Kaynak: İŞKUR 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65+ Total Erkek 13.041 24,2 7.186 22,9 1.150 19,8 517.021 23,6 Kadın 4.422 24,7 3.166 22,6 551 16,3 305.238 23,6 Erkek 9.663 18,0 6.228 19,9 835 14,4 427.317 19,5 Kadın 3.029 16,9 2.379 17,0 438 12,9 237.719 18,4 Erkek 6.365 11,8 4.349 13,9 635 10,9 298.529 13,6 Kadın 2.117 11,8 1.773 12,6 432 12,8 179.327 13,9 Erkek 4.566 8,5 3.257 10,4 529 9,1 218.349 10,0 Kadın 1.353 7,5 1.358 9,7 351 10,4 130.926 10,1 Erkek 3.449 6,4 2.374 7,6 406 7,0 158.626 7,2 Kadın 758 4,2 732 5,2 272 8,0 73.061 5,6 Erkek 1.719 3,2 1.136 3,6 255 4,4 64.061 2,9 Kadın 360 2,0 357 2,5 140 4,1 33.115 2,6 Erkek 916 1,7 514 1,6 124 2,1 29.684 1,4 Kadın 119 0,7 151 1,1 54 1,6 12.312 1,0 Erkek 368 0,7 126 0,4 67 1,2 10.316 0,5 Kadın 67 0,4 124 0,9 34 1,0 4.828 0,4 Erkek 168 0,3 72 0,2 19 0,3 4.928 0,2 Kadın 59 0,3 63 0,4 20 0,6 2.579 0,2 Erkek 53.799 100,0 31.326 100,0 5.805 100,0 2.188.403 100,0 Kadın 17.925 100,0 14.027 100,0 3.386 100,0 1.293.322 100,0 Toplam 71.724 45.353 9.191 3.481.725 TRC1 Bölgesi işgücüne dahil olan nüfus eğitim gruplarına göre incelendiğinde, okuma yazma bilmeyen grubundaki nüfusun işgücüne katılma oranı %17,1, lise altı eğitim grubundaki nüfusun işgücüne katılma oranı %45,3, lise ve dengi meslek okulu grubundaki nüfusun %53,9, yükseköğretim grubundaki nüfusun ise %82,8 olduğu görülmektedir. Şekil 8 incelendiğinde hem cinsiyete göre hem de toplam işgücüne katılma oranlarının eğitim seviyesiyle beraber arttığı görülmektedir. 21

yüzde (%) TRC1 Bölgesi Eğitim Durumuna Göre İşgücüne Katılma Oranı 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Okuma yazma bilmeyen Lise altı Lise ve dengi meslek okulu Şekil 8: Eğitim Durumlarına Göre İşgücüne Katılma Oranları, 2013 Kaynak: TÜİK Yükseköğretim Toplam Toplam 17,1 45,3 53,9 82,8 45,3 Kadın 12,1 16,1 25,7 73,9 19,8 Erkek 39,2 72,2 74 88,1 72,3 Gaziantep ilinde İŞKUR a kayıtlı erkek işgücü nüfusunun %62,3 ü ilköğretim, %21,8 i ise ortaöğretim mezunudur. Kadınların ise %33,6 sı ortaöğretim %33,5 i ilköğretim mezunudur. Adıyaman da kayıtlı erkek işgücü nüfusunun %49,2 si, kadınların ise %39,9 u ilköğretim mezunudur. Kilis te erkeklerin %60,1 i, kadınların ise %45,4 ü ilköğretim mezunudur. Rakamlardan da görüldüğü üzere, bölge illerinde kayıtlı işgücünün eğitim seviyesi oldukça düşüktür. Nitekim Türkiye de işgücüne kayıtlı erkeklerin %48,7 si, kadınların ise %37,8 i ilköğretim mezunudur. TRC1 Bölge illeri, eğitim seviyesi bakımından Türkiye ortalamasının oldukça altında kalmıştır (Tablo 23). Tablo23: Öğrenim Durumlarına Göre Kayıtlı İşgücü, 2012 İşgücü (Kişi) Eğitim Durumu Cinsiyet Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye Okuma-Yazma Bilmeyenler Okur-Yazar Olanlar İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Yüksek Lisans Erkek 696 405 214 26.668 Kadın 471 461 261 25.658 Erkek 1.031 2.362 158 44.172 Kadın 365 1.149 166 28.629 Erkek 33.534 15.411 3.490 1.064.678 Kadın 6.000 5.600 1.538 488.610 Erkek 11.736 9.488 1.527 687.217 Kadın 6.019 4.543 1.102 415.164 Erkek 3.592 2.255 239 182.310 Kadın 2.971 1.610 181 168.610 Erkek 3.114 1.369 168 176.470 Kadın 2.013 645 134 158.789 Erkek 94 35 9 6.549 Kadın 86 19 4 7.621 22

Doktora Toplam Kaynak: İŞKUR Erkek 2 1 0 339 Kadın 0 0 0 241 Erkek 53.799 31.326 5.805 2.188.403 Kadın 17.925 14.027 3.386 1.293.322 Toplam 71.724 45.353 9.191 3.481.725 TRC1 Bölgesi nde işgücüne dahil olmayan nüfusun işgücüne dahil olmama nedenleri incelendiğinde, 2013 yılı verilerine göre en büyük dilimi yaklaşık olarak 530 bin kişi ile ev işleriyle meşgul olanlar oluşturmaktadır (Şekil 9). Ülke genelinde olduğu gibi TRC1 Bölgesi nde de kadınların işgücüne katılma oranının kadınların ev işleriyle meşgul olmaları nedeniyle düşük olduğu belirtilebilir. Nitekim işgücü profili cinsiyet açısından incelendiğinde, TRC1 Bölgesi nde kadınların işgücüne katılma oranı %19,8 olup, Türkiye de kadınların işgücüne katılma oranı olan %30,8 değerinin oldukça altındadır. Fakat TRC1 Bölgesikadın işgücüne katılma oranı, TRC Düzey 1 Bölgesi oranı olan %14,9 ile kıyaslandığında, TRC1 Bölgesi oranınındaha yüksek olduğu görülmektedir. Türkiye ve TRC1 Bölgesi nde bu farkın oluşmasında kadının yaşlı ve çocuk bakımı ile ilgilenmesi, ev işlerinin sorumluluğunu alması ve kayıtsız işçi olarak çalışması gibi nedenler gösterilebilir. Ayrıca bölgenin kadına bakış açısı düşünüldüğünde, kadının asıl işinin ev işleriyle meşgul olmak olduğu gibi bir düşünce söz konusudur. Tüm bu sebeplerden dolayı kadın, işgücüne katılamamaktadır. 2013 yılı TRC1 Bölgesi erkek nüfusunun işgücüne katılım oranı ise %72,3 ile hem TRC Düzey 1 Bölgesi nin (%67,1), hem de Türkiye oranı olan %71,5 in üzerinde bir değer aldığı görülmektedir. İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri (Bin Kişi) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 53 94 71 68 110 120 72 43 44 59 56 92 94 71 81 89 100 49 76 50 48 100 106 66 65 89 50 66 65 103 88 53 59 146 153 104 129 159 86 114 537 473 517 536 464 485 504 567 566 530 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Ev işleriyle meşgul Eğitim/ Öğretim Emekli Çalışamaz halde Diğer Şekil 9: TRC1 Bölgesi İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri Kaynak: TÜİK 23

yüzde (%) Cinsiyete Göre İşgücüne Katılma Oranı 80 70 72,3 71,5 60 50 40 30 20 45,3 19,8 50,8 30,8 Toplam Kadın Erkek 10 0 Gaziantep, Adıyaman, Kilis (TRC1) Türkiye (TR) Şekil 10: Kurumsal Olmayan Nüfusun Cinsiyete Göre İşgücüne Katılma Oranı, 2013 Kaynak: TÜİK 1.2.2. İstihdam TRC1 Bölgesi, istihdam oranı açısından %42 oran ile Türkiye deki 26 adet Düzey 2 Bölgesi arasında 22. sırada yer almaktadır. Bölgede istihdam edilenlerin sayısı yaklaşık olarak 707.000 kişi iken bu nüfusun yaklaşık olarak 549.000 ini erkekler, 159.000 ini ise kadınlar oluşturmaktadır. Harita 12: İstihdam Edilen Kişi Sayısı, 2012 Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi, istihdam oranı bakımından 2004 yılından 2013 yılına kadar geçen süre zarfında Türkiye ortalamasının altında, TRC Düzey 1 Bölge ortalamasının ise üzerinde seyretmiştir. 2010 yılına kadar Türkiye genelinde istihdam oranı %41 civarında seyrederken, 2010 yılı itibarıyla istihdam oranı artarak devam etmiş ve 2013 yılında %45,9 seviyesine ulaşmıştır. TRC1 Bölgesi 2013 yılı istihdam oranı ise bir önceki yıla göre 3,5 puan artarak%42 ile son on yılın zirve noktasına ulaşmıştır (Şekil 11). 24

yüzde (%) İstihdam Oranı 50 45,0 45,4 45,9 45 41,3 41,5 41,5 41,5 41,7 41,2 43,0 42 40 35 35,3 35,2 33,4 33,5 36,6 34,8 39,4 36,5 38,5 TRC1 TR 30 25 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Şekil 11: Kurumsal Olmayan Nüfusun İstihdam Oranı Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi il bazında incelendiğinde 2013 yılı TÜİK rakamlarına göre istihdamoranı, Gaziantep te %43,6, Adıyaman da %39,2 ve Kilis te %41,1olarak gerçekleşmiştir (Tablo 24). 2011 yılında Adıyaman ve Kilis illeri istihdam oranı açısından en yüksek değerlerine ulaşmış fakat 2013 yılında bu illerde önemli oranda düşüşler yaşanmış ve 2013 yılıtürkiye istihdam oranı olan %45,9 değerinin altında kalınmıştır. Tablo 24: İl Bazında İstihdam Oranı Gaziantep Adıyaman Kilis 2010 2011 2012 2013 2010 2011 2012 2013 2010 2011 2012 2013 İstihdam Oranı 39,3 40,5 39,2 43,6 36,6 46 36,4 39,2 44,2 47,9 40,9 41,1 Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi istihdam durumu cinsiyete göre incelendiğinde, 2013 yılı verilerine göre bölgede istihdam edilen erkek nüfusun istihdam oranı %67,1 ile Türkiye ortalaması olan %65 e yakın olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi erkek istihdam oranı 2004-2012 dönemi boyunca Türkiye ortalamasına yakın değerlerde seyretmiştir. Kadın istihdam oranları incelendiğinde, TRC1 Bölgesi nin Türkiye ortalamasının oldukça altında kaldığı görülmektedir. 2013 yılı verilerine göre Türkiye de kadın istihdam oranı %27,1 değerini almasına rağmen, TRC1 Bölgesi kadın istihdam oranı %18,3 değerinde kalmıştır. Türkiye de kadın istihdam oranı 2004-2012 yılı göz önüne alındığında en yüksek değerine 2013 yılında ulaşmış ve TRC1 Bölgesi kadın istihdam oranı ülke ortalamasının oldukça altında kalmıştır. TRC1 Bölgesi kadın istihdam oranı da en yüksek seviyesine %18,3 ile 2013 yılında ulaşmıştır (Şekil 12). 25

yüzde (%) yüzde (%) Cinsiyete ve Yıllara Göre İstihdam Oranları 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 67,1 63,5 64,1 63,1 64,1 60,6 61,6 58,8 59,3 57,2 20,8 20,7 21,0 21,0 21,6 22,3 24,0 25,6 26,3 27,1 18,3 14,7 16,0 13,1 14,2 12,4 9,8 7,6 7,0 7,8 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 TRC1 Kadın TR Kadın TRC1 Erkek TR Erkek Şekil 12: İstihdam Oranlarının Cinsiyete ve Yıllara Göre Değişimi Kaynak: TÜİK İstihdam oranları eğitim durumuna göre incelendiğinde, 2013 yılı verilerine göre en yüksek istihdam oranının %76,7 oran ile yükseköğretim eğitim seviyesinde oluştuğu görülmektedir. Bu oranı %49,7 ile lise ve dengi meslek okulu, %41,9 ile lise altı, %16,7 ile okuma yazma bilmeyen eğitim grupları takip etmektedir. 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Okuma yazma bilmeyen Eğitim Durumuna Göre İstihdam Oranları Lise altı Lise ve dengi meslek okulu Şekil 13: Eğitim Durumuna Göre İstihdam Oranları, 2013 Kaynak: TÜİK Yükseköğretim Toplam Toplam 16,7 41,9 49,7 76,7 42 Kadın 12 15,2 22 65,9 18,3 Erkek 38 66,4 69,4 83,2 67,1 2012 yılı İŞKUR verilerine göre TRC1 Bölgesi nde toplam 22.146 kişi işe yerleştirilmiştir. Bu nüfusun 18.756 sı erkek 3.390 ı ise kadındır. Gaziantep ilinde en fazla işe yerleştirilen erkek yaş grubunu 2.960 kişi ile 20-24 yaş aralığı oluşturmaktadır. Kadınlarda ise en fazla 3.051 kişi ile 25-29 yaş gruplarında işe yerleştirme yapılmıştır. Adıyaman ilinde ise 25-29 yaş aralığında 743 erkek işe yerleştirilmiştir. Kadınlarda ise işe yerleştirilenlerin en fazla olduğu yaş grubu 262 kişi 26

ile 20-24 yaş grubudur. Kilis ilinde ise erkeklerde 25-29 yaşaralığında 299 kişi, kadınlarda ise 20-24 yaş aralığında 86 kişi işe yerleştirilmiştir (Tablo 25). Tablo 25: Yaş Gruplarına ve İllere Göre İşe Yerleştirmeler, 2012 Yaş Grubu Cinsiyet Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65+ Toplam Kaynak: İŞKUR Erkek 843 96 92 24.961 Kadın 178 63 32 14.201 Erkek 2.960 528 271 88.397 Kadın 487 262 86 39.393 Erkek 3.051 743 299 88.408 Kadın 383 214 47 31.386 Erkek 2.305 624 284 69.815 Kadın 335 160 72 28.025 Erkek 1.561 501 234 47.764 Kadın 318 97 62 23.797 Erkek 1.118 416 201 33.708 Kadın 200 88 47 16.386 Erkek 1.034 266 169 22.844 Kadın 116 28 22 8.340 Erkek 478 124 47 9.603 Kadın 57 10 3 2.969 Erkek 307 7 36 4.043 Kadın 16 0 0 874 Erkek 116 1 11 1.157 Kadın 4 0 0 196 Erkek 22 1 10 279 Kadın 1 0 2 41 Erkek 13795 3.307 1654 390.979 Kadın 2.095 922 373 165.608 Toplam 15.890 4.229 2027 556.587 2012 yılı İŞKUR verilerine göre, Gaziantep ilinde 11.773 kişi özel kurumlarda, 4.117 kişi ise kamu kurumlarında işe yerleştirilmiştir. Bu veriler, Gaziantep ilindeki özel kurumların önemli bir istihdam alanı yarattığını göstermektedir. Adıyaman ilinde ise bunun tam tersi bir durum söz konusudur. Adıyaman da işe alınanların 1.479 u özel kurumlarda işe yerleştirilirken, 2.750 si kamu kurumlarında işe yerleştirilmiştir. Kilis te ise kurumlara göre işe yerleştirilenlerin sayısı diğer iki ile nazaran daha dengeli bir dağılım sergilemiştir. Özel kurumlardaişe 1.110 kişi yerleştirilirken, kamu kurumlarında 917 kişiye iş imkânı sağlanmıştır (Tablo 26). Tablo26: Kurumlara Göre İşe Yerleştirmeler, 2012 Kamu İşe Yerleştirilen Kişi Sayısı Cinsiyet Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye Erkek 3.376 2.441 668 105.519 Kadın 741 309 249 32.129 Toplam 4.117 2.750 917 137.648 Genel Toplama Oranı % 2,99 2,00 0,67 100,00 Özel Erkek 10.419 866 986 285.460 27

Kadın 1.354 613 124 133.479 Toplam 11.773 1.479 1.110 418.939 Genel Toplama Oranı % 2,81 0,35 0,26 100,00 Toplam Erkek 13.795 3.307 1.654 390.979 Kadın 2.095 922 373 165.608 Toplam 15.890 4.229 2.027 556.587 Genel Toplama Oranı % 2,85 0,76 0,36 100,00 Kaynak: İŞKUR 2012 yılı İŞKUR verilerine göre,işe yerleştirilenlerin eğitim durumlarına bakıldığında, her üç il için de en fazla işe yerleştirilenlerin ilköğretim mezunu olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi nde işe yerleştirilenlerin %67,7 si ilköğretim mezunudur. Bölgede işe yerleştirilen ilköğretim mezunlarının yaklaşık %76 sı Gaziantep ilindedir (Tablo 27). Tablo 27: Öğrenim Durumuna Göre İşe Yerleştirmeler İşe Yerleştirilen Kişi Sayısı Okuma-Yazma Bilmeyenler Okur-Yazar Olanlar İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Yüksek Lisans Doktora Toplam Kaynak: İŞKUR İller Cinsiyet Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye Erkek 282 8 13 1.739 Kadın 85 7 5 863 Erkek 362 204 65 15.200 Kadın 56 78 16 5.765 Erkek 10.234 1.890 1.170 229.017 Kadın 1.135 365 193 89.619 Erkek 2.392 922 340 113.021 Kadın 550 297 132 46.740 Erkek 339 201 48 19.487 Kadın 200 145 26 13.060 Erkek 181 79 18 12.229 Kadın 66 29 1 9.196 Erkek 5 3 0 280 Kadın 3 1 0 364 Erkek 0 0 0 6 Kadın 0 0 0 1 Erkek 13.795 3.307 1.654 390.979 Kadın 2.095 922 373 165.608 Toplam 15.890 4.229 2.027 556.587 TÜİK verilerine göre istihdamın işteki durumuna bakıldığında, 2013 yılında en büyük paya sahip olan grubun %64,8 (459.000 kişi) oranı ile ücretli, maaşlı ve yevmiyeli olarak çalışanlarından oluştuğu görülmektedir. İşverenler ve kendi hesabına çalışanlar ise %23,9 (169.000 kişi) orana sahiptir (Şekil 14, Şekil 15). Bu oranınyükselmesiyle, iş hacminin artması, yeni istihdam alanlarının oluşması veişsizlik oranının düşmesi beklenmektedir. Fakat 2004 yılından itibaren işveren ve kendi hesabına çalışanların oranı diğer kategorilere nispeten daha az artış göstermiştir. Bu yüzden toplam istihdam içindeki oranı giderek azalmaya başlamıştır. Başka bir deyişle ücretli, maaşlı ve yevmiyeli olarak çalışanların sayısı, işveren ve kendi hesabına çalışanların sayısına oranla daha fazla artmıştır. 28

yüzde (%) (bin kişi) 800 700 600 500 400 300 200 100 0 İşteki Duruma Göre İstihdam (Bin Kişi) 80 75 57 42 169 90 61 152 49 35 163 144 38 47 143 167 156 132 134 149 256 283 279 285 292 327 376 394 421 459 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Ücretli, maaşlı ve yevmiyeli İşveren ve kendi hesabına Ücretsiz aile işçisi Şekil 14: TRC1 Bölgesi İstihdamın İşteki Durumu Kaynak: TÜİK İşteki Duruma Göre İstihdam 100% 80% 60% 10,4 7,4 8,5 10,1 35,4 32,9 29,4 28,8 16,9 11,5 12,2 7,2 9,0 11,3 24,8 26,9 24,1 26,5 23,9 28,1 40% 20% 54,2 59,7 62,1 61,2 55,0 61,6 61,2 67,9 66,8 64,8 0% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Ücretli, maaşlı ve yevmiyeli İşveren ve kendi hesabına Ücretsiz aile işçisi Şekil 15: TRC1 Bölgesi İstihdamın İşteki Durumu Kaynak: TÜİK Sektörel İstihdam Payları İstihdam edilen kişilerin sektörel bazda dağılımı Şekil 16 da verilmiş olupbu oranlar incelendiğinde, 2013 yılında TRC1 Bölgesi nde %44,1 oran ile hizmet sektöründe istihdam edilenler en büyük payı oluşturmaktadır. Hizmet sektöründe istihdam edilenlerin Türkiye oranı %50,0 seviyesinde olup TRC1 Bölgesi bu oranın altında kalmaktadır. Hizmet sektöründe istihdam edilenleri, %32,0 ile sanayi sektöründe istihdam edilenler takip etmektedir. Sanayi sektöründe istihdam edilenlerin payının ülke oranı ise %26,4 seviyesindeyken TRC1 Bölge ortalaması bu oranın üzerinde seyretmektedir. 29

bin kişi yüzde (%) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 49,8 46,6 43 38,4 35 28,8 34,4 36,5 21,4 19 20,5 TRC1 Bölgesi Sektörel İstihdam Payları 35,8 25,8 Şekil 16: TRC1 Bölgesi Sektörel İstihdam Payları (%) Kaynak: TÜİK *2009 yılında sonra Rev.2 rakamları baz alınmıştır. 33 32 43,1 43,2 42,7 42 44,1 32,4 32,3 35,1 34,7 32 24,5 24,5 22,2 23,3 23,9 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Tarım (%) Sanayi (%) Hizmet (%) 2013 yılı verilerine göre, TRC1 Bölgesi hizmet sektöründe istihdam edilenlerin sayısı yaklaşık 312.000 kişidir. Bu nüfusun yaklaşık 244.000 ini erkekler, 69.000 ini ise kadınlar oluşturmaktadır. Türkiye de hizmet sektöründeistihdam edilen erkeklerin toplamaoranı %51,0 iken TRC1 Bölgesi nde bu oran %44,4 tür. İstihdam edilen kadınların hizmet sektöründeki oranı ise Türkiye de %47,7iken TRC1 Bölgesi nde bu oran %43,4 tür. Bölge, hem erkek hem de kadın istihdamının hizmet sektöründeki oranları açısından Türkiye ortalamasının altında kalmıştır. TRC1 Bölgesi sanayi sektöründe istihdam edilenlerin sayısı 2013 yılı verilerine göre yaklaşık 226.000 kişidir. Bu nüfusun yaklaşık 204.000 ini erkekler, 22.000 ini ise kadınlar oluşturmaktadır. Sanayi sektöründe istihdam edilen erkeklerin Türkiye oranı %31,1 iken TRC1 Bölgesi nde bu oran%37,1 seviyesindedir. Sanayi sektöründe istihdam edilen kadınların ülke oranı %15,3, TRC1 Bölgesi nde ise aynı oran %13,8 dir. 800 Sektörel İstihdam (15 yaş ve üzeri) 700 600 500 400 300 200 100 101 90 92 120 170 136 163 164 167 175 235 221 193 179 186 150 147 129 130 198 219 204 172 229 265 248 265 169 226 312 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Şekil 17: TRC1 Bölgesi Sektörel İstihdam (Kişi) Kaynak: TÜİK *2009 yılında sonra Rev.2 rakamları baz alınmıştır. Hizmet Sanayi Tarım 30

bin kişi 2013 yılı rakamlarına göre TRC1 Bölgesitarım sektöründe istihdam edilenlerin sayısı 169.000 kişidir. Bu nüfusun 101.000 ini erkekler, 68.000 ini ise kadınlar oluşturmaktadır. Türkiye de istihdam edilen erkeklerin %17,8 i tarım sektöründe istihdam edilirken, bu oran TRC1 Bölgesi nde %18,4 tür. Kadınların tarım sektöründe istihdam edilme oranı ise Türkiye de %37,0 olup TRC1 Bölgesi nde%42,8 dir. Bölge, istihdam edilen kadınların tarım sektöründeki istihdamı açısından Türkiye ortalamasının üzerinde olup erkek istihdamının Türkiye ortalamasına yakın seviyede seyrettiği görülmektedir. 350 Cinsiyete ve Sektöre Göre İstihdam 300 312 250 200 150 100 101 169 204 226 244 Kadın Erkek Toplam 50 0 68 69 22 Tarım Sanayi Hizmet Şekil 18: Cinsiyet ve Sektöre Göre İstihdam, 2013 Kaynak: TÜİK Gaziantep Sanayi Odası nın verilerine göre, Gaziantep ilinde istihdam edilen personele verilen asgari ücret miktarları ve yıllara göre değişim oranları Tablo 29 dagösterilmektedir. Bu verilere göre 2005-2013 yılları arasında, Gaziantep ilinde asgari ücret artışının en fazla %11,8 oranı ile 2012 yılında yapıldığı görülmektedir. Tablo 28: Gaziantep İli Yıllara Göre Asgari Ücret (TL) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 * Günlük 16,3 17,7 19,1 20,8 22,7 24,8 27,2 30,5 33,3 Aylık 488,7 531,0 573,8 623,6 679,5 744,8 816,8 913,5 1004,6 Değişim Oranı (%) - 8,7 8,1 8,7 9,0 9,6 9,7 11,8 9,5 Kaynak: Gaziantep Sanayi Odası *Nisan 2013 Sosyal Güvenlik Kurumu Kayıtlarına Göre İstihdam Sosyal Güvenlik Kurumu ndan (SGK) alınan verilere göre, 2012 yılında Gaziantep te toplam 394.016 kayıtlı çalışan bulunmaktadır. 2011 yılına kıyasla toplam sigortalı sayısında %7,4 artış yaşanmıştır. Çalışanların %64,8 i olan 255.306 kişi Şehitkamil ilçesinde bulunmaktadır. Bu ilçeyi 107.368 çalışan ve %27,2 oran ile Şahinbey ilçesi takip etmektedir. En az kayıtlı çalışanın bulunduğu ilçe ise 813 çalışan ve %0,2 oran ile Yavuzeli ilçesidir. 31

Tablo 29: Yıllara ve İlçelere Göre İşyeri ve Sigortalı Sayısı, Gaziantep İlçeler İşyeri Sayısı Sigortalı Sayısı Yıllar 2008 2009 2010 2011 2012 2008 2009 2010 2011 2012 Araban 127 135 139 166 157 896 978 1.273 1.820 1.561 İslahiye 420 411 565 668 662 4.620 3.639 5.157 6.611 6.261 Karkamış 32 40 58 78 79 884 780 552 889 1.011 Nizip 1.174 1.254 1.683 1.647 1.807 9.259 10.404 13.794 15.378 15.105 Nurdağı 195 192 257 374 366 2.135 2.119 2.435 3.455 2.904 Oğuzeli 119 162 244 357 332 1.219 1.752 2.259 3.560 3.687 Şahinbey 8.341 8.728 11.723 11.446 12.357 81.639 75.268 91.095 102.222 107.368 Şehitkamil 12.472 13.351 17.035 16.629 18.082 174.679 161.458 206.583 232.022 255.306 Yavuzeli 48 53 78 92 98 330 341 743 887 813 Toplam 22.928 24.326 31.782 31.457 33.940 275.661 256.739 323.891 366.844 394.016 Kaynak: SGK Adıyaman ilinde toplam 86.228 kayıtlı çalışan bulunmaktadır. Toplam çalışan sayısında 2011 yılına göre %5 azalma olmasına rağmen, 2011 yılı haricinde genel olarak bir artış söz konusudur. Adıyaman da kayıtlı çalışanların %69,8 i olan 60.165 kişi Merkez ilçede çalışmaktadır. En az kayıtlı çalışanın bulunduğu ilçe ise 350 çalışan ve %0,4 oran ile Samsat ilçesidir. Tablo 30: Yıllara ve İlçelere Göre İşyeri ve Sigortalı Sayısı, Adıyaman İlçeler İşyeri Sayısı Sigortalı Sayısı Yıllar 2008 2009 2010 2011 2012 2008 2009 2010 2011 2012 Merkez 2.894 3.102 3763 4121 4275 44.266 46.634 55.149 61.667 60.165 Besni 474 485 559 608 639 5.866 6.952 7.479 8.025 6.414 Çelikhan 73 71 82 91 96 853 987 926 717 549 Gerger 44 50 77 104 132 575 562 901 952 727 Gölbaşı 369 434 569 648 568 4.094 4.146 5.928 6.608 5.494 Kahta 493 544 705 803 809 7.258 8.304 9.123 10.592 10.192 Samsat 36 35 41 45 45 433 388 370 334 350 Sincik 46 40 55 82 103 686 501 816 913 1.570 Tut 37 44 57 69 64 934 956 901 950 767 Toplam 4.466 4.805 5.908 6.571 6.731 64.965 69.430 81.593 90.758 86.228 Kaynak: SGK Kilis te ise 2012 yılı SGK verilerine göre toplam 19.958 kayıtlı çalışan bulunmaktadır. Toplam çalışanların %92 si Kilis in Merkez ilçesinde çalışmaktadır. En az kayıtlı çalışanın bulunduğu ilçe ise %1,6 oran ve 315 kayıtlı çalışan ile Elbeyli ilçesidir. Toplam kayıtlı çalışan sayısı 2011 yılına kadar artış gösterirken, 2012 yılında bir önceki yıla göre bir düşüş yaşanmıştır. Tablo 31: Yıllara ve İlçelere Göre İşyeri ve Sigortalı Sayısı, Kilis İlçeler İşyeri Sayısı Sigortalı Sayısı Yıllar 2008 2009 2010 2011 2012 2008 2009 2010 2011 2012 Elbeyli 2 5 21 34 34 8 21 94 278 315 Merkez 982 640 963 2.566 1.327 8.602 7.061 11.262 31.556 18.360 32

Musabeyli 3 21 32 72 62 54 130 298 669 611 Polateli 599 473 618 380 58 8.047 5.522 6.924 4054 672 Toplam 1.586 1.139 1.634 3.052 1.481 16.711 12.734 18.578 36.557 19.958 Kaynak: SGK Harita 13: İlçelere Göre SGK ya Kayıtlı Sigortalı Sayısı, 2012 Kaynak: SGK 1.2.3. İşsizlik 2012 yılı TÜİK verilerine göre TRC1 Bölgesi, %11,8 işsizlik oranı ile Türkiye deki 26 Düzey 2 Bölgesi arasında işsizliğin en fazla olduğu 3. bölge konumunda iken 2013 yılında bölgenin işsizlik oranı %7,3 e düşmüş ve bölge ülkede işsizliğin en fazla olduğu 15. bölge konumuna gelmiştir. 2013 yılı TÜİK verilerine göre, Türkiye deki işsiz sayısı yaklaşık olarak 2.747.000 kişi olup bu nüfusun 56.000 i TRC1 Bölgesi ndedir.bölgedeki işsiz nüfusun yaklaşık olarak 43.000 ini erkekler, 13.000 ini ise kadınlar oluşturmaktadır. Türkiye deki erkek işsizlik oranı %8,7 iken, TRC1 Bölgesi nde bu oran %7,2; kadın işsizlik oranı %11,9 iken aynı oran TRC1 Bölgesi nde %7,6ile Türkiye ortalamasının altındadır. İşsizlik, Türkiye nin başlıca sorunlarından birisi olmakla beraber özellikle 2009-2012 yılları arasında işsizlik oranı azalma eğilimi göstermiştir. 2004-2012 döneminde en yüksek işsizlik oranı %14 ile küresel krizin de etkisiyle 2009 yılında yaşanmıştır. 2009 yılından sonra işsizlik oranı düşme eğilimi göstermiş ve 2013 te %9,7 seviyesine gelmiştir. Tablo 32: Düzey 2 Bölgeleri İşsizlik Oranı Sıralaması, 2013 İşsizlik Oranı Sıralaması 1 TRC3 (Mardin, Batman, Şırnak, Siirt) 21,1 2 TRC2 (Şanlıurfa, Diyarbakır) 17,5 3 TR31 (İzmir) 15,4 8 TR42 (Kocaeli,Sakarya,Düzce,Bolu,Yalova) 9,8 Türkiye 9,7 33

yüzde (%) 9 TR72 (Kayseri, Sivas, Yozgat) 9,6 14 TR81 (Zonguldak, Karabük, Bartın) 7,4 15 TRC1 (Gaziantep, Adıyaman, Kilis) 7,3 16 TR41 (Bursa,Eskişehir,Bilecik) 7 25 TR22 (Balıkesir,Çanakkale) 6 25 TR33 (Manisa,Afyon,Kütahya,Uşak) 5,4 26 TR52 (Konya,Karaman) 4,7 Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi nde son 9 yılın en yüksek işsizlik oranı %18 ile 2007 yılında yaşanmıştır. Ülke işsizlik oranı ile TRC1 Bölgesi işsizlik oranı arasındaki en yüksek fark yine bu yıl gerçekleşmiştir. 2010 yılında büyük bir düşüş kaydeden TRC1 Bölgesi işsizlik oranı %12,1 değerine gerilemiş ve ülke işsizlik oranı ortalamasını yakalamıştır. Son on yıl içerisindeişsizlik oranı ülke ortalamasının altına ilk defa 2013 yılında inmiştir (Şekil 19). İşsizlik Oranları 19 17 15 13 11 9 7 5 18,0 17,2 16,4 15,1 15,2 14,4 13,8 14,0 12,1 11,8 11,9 10,8 10,6 11,0 10,2 10,3 9,7 9,8 9,2 7,3 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 TRC1 TR Şekil 19: TRC1 Bölgesi Kurumsal Olmayan Nüfusun Yıllara Göre İşsizlik Oranları Kaynak: TÜİK 2013 yılı işsizlik oranları illere göre incelendiğinde, TRC1 Bölgesi ndeki en yüksek işsizlik oranı %9,1 ile Adıyaman da görülmüştür. Bu oran aynı yılın Türkiye ortalaması olan %9,7 değerininaltındadır. Gaziantep ve Kilis illerinde de işsizlik oranları bir önceki yıla göre önemli miktardadüşüş göstermiş ve ülke ortalamasının altında değerler almıştır (Tablo 34). Tablo 33: İl Bazında İşsizlik Oranları Gaziantep Adıyaman Kilis 2010 2011 2012 2013 2010 2011 2012 2013 2010 2011 2012 2013 İşsizlik Oranı 13,4 7,6 11,2 6,9 10,2 11,1 15,8 9,1 10,1 5,5 10,4 7,7 Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi işsizlik oranları yaş gruplarına göre incelendiğinde, 2009 yılında küresel ekonomik krizin etkisiyle artış gösteren ülkedeki işsizlik oranı tüm yaş grupları için oldukça yüksek değerlerinoluşmasına neden olmuş olup 20-24 yaş grubu arasında bu değer %25,5, 15-19 yaş grubu arasında ise %20,8 değerini almıştır.son 3 yılda bölgede işsizliğin azalması ile TRC1 Bölgesi 20-24 yaş grubu işsizlik oranı, 2013 yılında %13,5, 15-19 yaş grubu arasında ise %11,7 oranı ileson 5 yılın en düşük değerini aldığı görülmektedir (Şekil 20). 34

yüzde (%) Yaş Gruplarına Göre İşsizlik Oranları 30 25 20 15 10 5 0 2009 2010 2011 2012 2013 15-19 20,8 18,2 20,2 13,2 11,7 20-24 25,5 18 23,7 19,3 13,5 25-34 17,8 11,1 13,6 13 7,3 35-54 14,8 10,9 12,1 9,4 5,9 55+ 4,7 6 7,5 7,2 2,2 Şekil 20: Yaş Gruplarına Göre İşsizlik Oranları Kaynak: TÜİK Gaziantep ilinde İŞKUR a kayıtlı 44.406 işsiz bulunmaktadır. Bu nüfusun 31.962 si erkek, 12.444 ü ise kadındır.işsizler, yaş gruplarına ve cinsiyetlerine göre incelendiğinde en fazla işsizin bulunduğu erkek nüfusunun %23 oran ile 25-29 yaş grubunda olduğu görülmüştür. Kadınlarda ise en fazla işsiz sayısı 3.510 kişi ve %28,2 oran ile 20-24 yaş grubu aralığında bulunmaktadır. Adıyaman da 22.247 si erkek, 11.653 ü ise kadın olmak üzere toplam 33.900 kayıtlı işsiz bulunmaktadır. Erkek işsizlerin 4.771 i %21,4 oran ile 25-29 yaş grubunda bulunmaktadır. Kadın işsizlerin ise 2.761 i %23,7 oran ile 20-24 yaş grubunda olduğu görülmüştür. Kilis te ise 3.824 ü erkek, 2.546 sı kadın olmak üzere toplam 6.370 kayıtlı işsiz bulunmaktadır. Erkek işsizlerin en fazla olduğu yaş grubu aralığı 977 kişi ve %25,5 oran ile 20-24 yaş grubu aralığı ikenkadın işsizlerin en fazla olduğu yaş grubu aralığı 634 kişi ve %24,9 oran ile yine 20-24 yaş grubu aralığıdır (Tablo 35). Harita 14: TRC1 Bölgesi Kayıtlı İşsiz Sayısı, 2012 35

Kaynak: İŞKUR Türkiye deki İŞKUR a kayıtlı işsizlerin sayıları yaş gruplarına göre incelendiğinde, TRC1 Bölgesi ndeki işsiz nüfusun yaş ortalamasının ülkedeki işsiz nüfusun yaş ortalamasına kıyasla daha genç olduğu görülmektedir. Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinde en fazla kadın işsiz 20-24 yaş grubu aralığında bulunmaktadır. TRC1 Bölgesi illeri bu yaş grubu aralığında kadın işsizliği bakımından ülke ortalamasının (%21,3) üzerindedir. Tablo34: Yaş Gruplarına ve İllere Göre Kayıtlı İşsizler, 2012 Yaş Grupları Toplam Kaynak: İŞKUR İller Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65+ Total Yaş Cinsiyet İşsiz Sayısı (Kişi) Erkek 1.613 564 253 50.288 Kadın 568 438 205 32.115 Erkek 6.777 4.012 977 274.705 Kadın 3.510 2.761 634 199.468 Erkek 7.352 4.771 690 313.831 Kadın 2.905 2.513 371 211.007 Erkek 5.514 4.079 493 258.215 Kadın 2.048 1.926 323 170.357 Erkek 3.649 3.051 409 191.732 Kadın 1.445 1.505 310 130.177 Erkek 2.713 2.379 363 149.106 Kadın 927 1.182 264 96.750 Erkek 2.179 1.813 284 114.150 Kadın 547 656 218 55.503 Erkek 1.138 938 186 46.710 Kadın 275 339 118 26.124 Erkek 625 451 98 22.494 Kadın 98 146 49 10.309 Erkek 257 117 55 8.248 Kadın 63 124 34 4.391 Erkek 145 72 16 4.142 Kadın 58 63 20 2.440 Erkek 31.962 22.247 3.824 1.433.621 Kadın 12.444 11.653 2.546 938.641 Toplam 44.406 33.900 6.370 2.372.262 TRC1 Bölgesi işsizlik oranlarının cinsiyet ve eğitim durumuna bakıldığında, bölgede işsizlik oranının en fazla olduğu grubun %7,8 oran ile lise ve dengi meslek okulu eğitim grubunun olduğu görülmektedir. Bu oranı %7,6 ile lise altıeğitim durumu ve %7,4 ile yükseköğretim mezunları takip etmektedir. Erkek işsizlik oranının en yüksek olduğu eğitim grubu %8,0 oran ilelise altı eğitim grubudur. Kadın işsizlik oranının en yüksek olduğu grup ise %14,6 oran ile lise ve dengi meslek okulu mezunu olanlardır. Aynı gruptaki erkek işsizlik oranı ise %6,2 seviyesindedir (Şekil 21). Kadın işsizlik oranının en yüksek olduğu ikinci grubu ise %10,9 oran ileyükseköğretim mezunu 36

yüzde (%) kadınlar oluşturmaktadır. Bu kategorinin erkek işsizlik oranı %5,6 dır. Sonuç olarak, TRC1 Bölgesi nde eğitim seviyesi yüksek kadınların işsizlik oranının daha yüksek olduğu belirtilebilir. Eğitim Durumu ve Cinsiyete Göre İşsizlik Oranları 16 14 14,6 12 10,9 10 8 6 4 2 2,2 3,1 1,5 7,6 8,0 5,8 7,8 6,2 7,4 5,6 Toplam Erkek Kadın 0 Okuma yazma bilmeyen Lise altı Lise ve dengi meslek okulu Yükseköğretim Şekil 21: TRC1 Bölgesi Eğitim Durumu ve Cinsiyete Göre İşsizlik Oranları, 2013 Kaynak: TÜİK 2012 yılı İŞKUR verilerine göre, hem Türkiye genelinde hem de TRC1 Bölgesi nde İŞKUR a en fazla iş başvurusu ilköğretim mezunları tarafından yapılmıştır. Ülke genelinde İŞKUR a iş başvurusu yapanların %48,3 ü ilköğretim mezunu iken; bu oran Gaziantep te %59, Adıyaman da %47,9, Kilis te ise %58,2 dir. Gaziantep ve Kilis illerindeiş başvurusu yapan ilköğretim mezunları ülke ortalamasının üzerinde iken, Adıyaman da ise bu oran ülke ortalamasının altındadır. Tablo 35: İşsizlerin Öğrenim Durumu ve Cinsiyete Göre Dağılımı, 2012 Başvuru Yapan Kişi Sayısı İller Cinsiyet Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye Erkek 519 335 199 21.759 Okuma-Yazma Bilmeyenler Kadın 409 443 258 23.216 Okur-Yazar Olanlar İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Yüksek Lisans Doktora Toplam Erkek 681 2.038 114 35.031 Kadın 281 1.108 145 24.409 Erkek 20.301 11.372 2.321 740.714 Kadın 4.244 4.840 1.178 368.821 Erkek 6.643 6.198 921 417.795 Kadın 4.148 3.568 765 294.049 Erkek 2.031 1.413 160 105.057 Kadın 2.007 1.212 119 114.854 Erkek 1.739 870 104 109.175 Kadın 1.299 472 78 108.142 Erkek 47 20 5 3.869 Kadın 56 10 3 4.982 Erkek 1 1 0 221 Kadın 0 0 0 168 Erkek 31.962 22.247 3.824 1.433.621 Kadın 12.444 11.653 2.546 938.641 Toplam 44.406 33.900 6.370 2.372.262 37

Kaynak: İŞKUR 1.3. EĞİTİM İçinde bulunduğumuz çağı tanımlayan kavramlardan biri de bilgi toplumu kavramıdır. Bilgi toplumunun temel nitelikleri, bilimsel bilgi ve teknolojik bilgi kapasitesinin yüksek olması ve öne çıkarılmasından oluşur. Bilgi toplumunun temel bileşenlerinin kaliteli beşeri sermaye, sürdürülebilir kalkınma, çağı takip etme ve çağa ayak uydurma olduğu ifade edilirse, bir toplumun eğitime büyük önem vermesi gerekmektedir. TRC1 Bölgesi nde okuma yazma bilmeyen nüfusun toplam nüfusa oranına bakıldığında, son beş yıl içerisinde azalma görülmektedir. Buna rağmen bu oran Türkiye ortalamasının üzerindedir (Tablo 37). Tablo 36: Okuma-Yazma Bilmeyenlerin Toplam Nüfusa Oranı (6 Yaş ve Üzeri Nüfus) (%) 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Gaziantep 10,32 9,45 7,32 6,48 4,74 4,48 Adıyaman 14,76 13,19 10,91 9,9 7,91 7,63 Kilis 12,63 11,24 8,61 6,59 5,78 5,36 TRC1 11,59 10,49 8,29 7,33 5,56 5,27 Türkiye 8,22 7,53 6,04 4,87 4,22 3,96 Kaynak: TÜİK, ADNKS Harita 15: İlçelere Göre Okur Yazar Oranı, 2013 Kaynak: TÜİK, ADNKS İlçelerin okur yazar durumuna bakıldığında, okuma bilen oranı en yüksek ilçeler Elbeyli, Şehitkamil ve Şahinbey ilçeleri iken, okuma bilmeyen oranı en düşük ilçeler Gerger, Sincik ve Tut ilçeleri olarak sıralanabilir. 38

TR61 TR31 TR32 TR51 TR21 TR10 TR22 TR52 TR41 TR33 TR42 TR62 TR83 TR TR72 TR63 TR71 TRC1 TR90 TR81 TR82 TRB1 TRA1 TRB2 TRA2 TRC2 TRC3 100 98 96 94 92 90 88 86 Şekil 22: Düzey 2 Bölgeleri Okuma Yazma Bilen Oranı/Toplam (6 yaş ve üzeri), 2013 Kaynak: TÜİK, ADNKS 26 Düzey 2 Bölgesi nin 6 yaş üzeri okuma yazma bilen oranına bakıldığında, TRC1 Bölgesi nin %94,73 oranı ile 17. sırada yer aldığı görülmektedir. Türkiye ortalaması %96,04 tür. Tablo 37: Okuma Yazma Bilmeyen Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı Okuma Yazma Bilmeyenlerin Sayısı Okuma Yazma Bilmeyenlerin Cinsiyete Göre Oranı (%) İller Kadın Erkek Kadın Erkek Gaziantep 60.040 9.092 86,8 13,2 Adıyaman 32.320 7.176 81,8 18,2 Kilis 4.696 1.255 78,9 21,1 TRC1 97.056 17.523 84,7 15,3 Türkiye 2.205.315 449.328 83,1 16,9 Şekil 23: TRC1 Okuma Yazma Bilmeyen Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı, 2013 Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi nde okuma yazma bilmeyen nüfusa bakıldığında %84,7 oranında kadın, erkek nüfusunun ise %15,3 oranında okuma yazma bilmediği ortaya çıkmaktadır. Bu oranlar, kadın nüfusunda Türkiye ortalamasının üzerinde iken, erkek nüfusunda ülke ortalamasının altındadır. Bu kapsamda, eğitimde cinsiyet eşitsizliğini ortadan kaldırabilmek için önlemler alınabilir. 15% 85% Kadın Erkek Harita 16: İlçelere Göre Okuma Yazma Bilmeyen Kadın Oranı (6 yaş ve üzeri), 2013 39

Kaynak: TÜİK İlçelerin okuma yazma bilmeyen kadın oranı incelendiğinde, okuma yazma bilmeyen kadın oranın en yüksek olduğu ilçeler Gerger, Sincik ve Tut ilçeleri iken, en düşük olduğu ilçeler Elbeyli, Şehitkamil ve Şahinbey ilçeleridir. Bu durum ilçelere göre okuma yazma oranı göstergesi ile paralellik sergilemektedir (Harita 18). İllerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması (SEGE) eğitim sektörü gelişmişlik endeksine göre Adıyaman 66., Gaziantep 53., Kilis 49. sırada yer almaktadır. Düzey 2 Bölgeleri arasında TRC1 Bölgesi 19. sırada olduğu görülmektedir. Tablo 38: Eğitim Sektörü Gelişmişlik Sıralaması Eğitim Sektörü Gelişmişlik Sıralaması Genel Gelişmişlik Sıralaması Gaziantep 53 20 Adıyaman 66 65 Kilis 49 54 TRC1 19 14 Kaynak: İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması, 2004 Bölgenin net okullaşma oranları incelendiğinde, okul öncesi okullaşma oranı en yüksek olan il %32,04 oranı ile Kilis iken, bu ili %29,8 oranı ile Adıyaman ve %22,6 oranı ile Gaziantep takip etmektedir. Bu oranlar Kilis hariç, Türkiye ortalamasının altındadır. İlköğretim okullaşma oranı en yüksek olan il, %99,16 oranı ile Gaziantep tir. Adıyaman ın ilköğretim okullaşma oranı %98,61, Kilis in %97,96 dır. Bölgenin ortaöğretim ile mesleki ve teknik liseler okullaşma oranları incelendiğinde, ciddi bir düşüş görülmektedir. Ortaöğretim okullaşma oranı Gaziantep te %59,24, Adıyaman da %65,67, Kilis te %70,84 tür. Mesleki ve teknik eğitim okullaşma oranı Gaziantep te %24,15, Adıyaman da %32,17 ve Kilis te %42,6 dır. Tablo 40, zorunlu eğitim politikasının ilköğretimde okullaşma oranını artırdığını, ancak ilköğretimden sonraki süreçte bölgede okuldan ayrılma gibi bir durumun söz konusu olduğunu göstermektedir. Özellikle Gaziantep ilinde sanayinin gelişmesi ve mesleki eğitime sahip vasıflı elemanların 40

istihdam alanları ve talepleri söz konusu iken, mesleki ve teknik lise okullaşma oranlarının düşük olması acil çözüm gerektiren bir sorun teşkil etmektedir. Tablo 39: Net Okullaşma Oranları Okul Öncesi Okullaşma Oranı (3-5 yaş) İlköğretim Okullaşma Oranı Ortaöğretim Okullaşma Oranı Mesleki ve Teknik Liseler Okullaşma Oranı 2011-12 2012-13 2011-12 2012-13 2011-12 2012-13 2011-12 2012-13 Gaziantep 19,49 22,6 99,37 99,16 56,65 59,24 16,83 24,15 Adıyaman 27,53 29,8 98,71 98,61 61,7 65,67 24,28 32,17 Kilis 26,79 32,04 97,82 97,96 66,52 70,84 40,89 42,6 TR 30,87 30,93 98,67 98,8 67,37 70,06 32,24 35,59 Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri 100 80 60 40 20 0 Okul öncesi okullaşma oranı (3-5 yaş) İlköğretim okullaşma oranı Ortaöğretim okullaşma oranı Mesleki ve teknik liseler okullaşma oranı Adıyaman Gaziantep Kilis TR Şekil 24: Okullaşma Oranları, 2012-2013 Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri Harita 17: TRC1 Bölgesi İlköğretim Ortaöğretim Okullaşma Oranları, 2012-2013 41

Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri Tablo 40: Genel Eğitim Göstergeleri Okulöncesi İlkokul Ortaokul Genel Ortaöğretim Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 TR Okul 465 331 80 876 27.197 Öğrenci 27.414 10.014 2.237 39.665 107.793 Öğretmen 1.418 608 124 2.150 62.933 Okul 568 566 101 1.235 29.169 Öğrenci 186.287 53.892 11.635 251.814 5.593.910 Öğretmen 7.532 2807 573 10.912 282.043 Okul 329 223 38 590 16.987 Öğrenci 169.275 54.168 10.762 234.205 5.581.785 Öğretmen 6.544 3.187 611 10.342 269.759 Okul 87 39 6 132 4.214 Öğrenci 76.449 29.392 4.749 110.590 2.725.972 Öğretmen 2.110 1058 147 3.315 119.393 Okul 98 51 16 165 6.204 Öğrenci 42.793 20.994 5.076 68.863 2.269.651 Öğretmen 2.401 1.184 315 3.900 135.502 Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri, Örgün Eğitim 2012-2013 (2012/ 13 öğretim yılı başı) Bölgede bulunan okulların %41,2 si ilkokul, %29,2 si okul öncesi, %19,7 si ortaokul, %4,4 ü genel ortaöğretim %5,5 i mesleki ve teknik ortaöğretim alanlarında hizmet vermektedir. TRC1 Bölgesi nde öğrencilerin %35,7 si ilkokul, %33,2 si ortaokul, %15,7 si genel ortaöğretim, %9,8 i mesleki ve teknik ortaöğretim, %5,6 sı okul öncesi kurumlarında eğitim görmektedir. Bölgedeki öğretmenlerin %35,6 sı ilkokul, %33,8 i ortaokul, %12,7 si mesleki ve teknik ortaöğretim, %10,8 i genel ortaöğretim kurumlarında görev yapmaktadır. Harita 18: İlçelere Göre Öğrenci Öğretmen Derslik Sayıları 42

Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri, Örgün Eğitim 2012-2013 (2012/ 13 öğretim yılı başı) Tablo 41: Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı, 2012-2013 İlkokul Ortaokul Ortaöğretim Toplam Genel Ortaöğretim Mesleki ve Teknik Gaziantep 25 24 21 27 16 Adıyaman 19 16 17 19 16 Kilis 20 17 17 21 15 TRC1 23 21 20 24 16 TRC 24 24 21 25 17 Türkiye 20 19 16 16 15 Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri, Örgün Eğitim 2012-2013 Tablo 42: Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı, 2012-2013 İlkokul+ Ortaokul Ortaöğretim Toplam Genel Ortaöğretim Mesleki ve Teknik Gaziantep 33 39 36 43 Adıyaman 31 36 34 38 Kilis 26 26 23 28 TRC1 32 37 35 40 TRC 38 38 40 37 Türkiye 30 31 28 34 Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri, Örgün Eğitim 2012-2013 43

Okul Öncesi Eğitim 36-72 aylık çocuklara yönelik olan okul öncesi eğitim; çocukların kendine güvenini, özsaygısını ve kişiliğini geliştiren, sosyalleşmesini ve toplumsal uyumunu sağlayan bir süreçtir. Okul öncesi eğitim dünyada daha erken dönemlerde gündeme gelmesine rağmen Türkiye de bu süreç 19. yüzyılda başlamıştır. Günümüzde Türkiye de okul öncesi okullaşma son yıllarda artan bir eğilim göstermektedir. Ancak bu artış ilköğretim ve ortaöğretim okullaşma oranlarına kıyasla oldukça düşüktür. Bu kapsamda okul öncesi eğitimin zorunlu hale getirilmesi önem arz etmektedir. Bu uygulamalar olurken müfredat, öğretmen ve uygun sosyal çevre konularında da düzenleme getirilmesi gerekmektedir. Öğretim Yılı Tablo 43: Türkiye de Okul Öncesi Okullaşma Oranları 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 Yaş Grubu 3-5 yaş 4-5 yaş 3-5 yaş 4-5 yaş 3-5 yaş 4-5 yaş 5 yaş 3-5 yaş 4-5 yaş 5 yaş Oran 26,92 38,55 29,85 43,1 30,87 44,04 65,7 26,63 37,36 39,7 Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri, Örgün Eğitim Harita 19: TRC1 Bölgesi Okul Öncesi Okullaşma Oranları Derslik Başına Öğrenci Sayısı, 2012-2013 Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri, Örgün Eğitim Ortaöğretim Göstergeleri Eğitim sürecinin önemli kademelerinden biri olan ve öğrencileri yükseköğretime hazırlayan bir süreç olan ortaöğretimin zorunlu hale gelmesi, öğrenci, öğretmen ve okul sayılarının artmasını sağlamaktadır. Bu anlamda yapılacak olan beşeri, fiziki koşulların iyileştirilmesi ve yatırımların planlanması açısından ortaöğretim göstergeleri önem arz etmektedir. 44

Tablo 44:TRC1 Bölgesi Ortaöğretim Demografik Durumu, 2013 14-17 Yaş Nüfusu 14-17 Nüfus Oranı (%) Kır Nüfus Oranı (%) 10-13/14-17 Nüfus Oranı (%) Gaziantep 145.448 8,1 10,8 108,4 Adıyaman 52.131 8,8 38,6 96,6 Kilis 10.111 8,1 28,5 102,7 G.Doğu Anadolu 718.931 9 30,4 108 Türkiye 5.162.536 6,8 22,7 100,2 Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Genel Müdürlüğü Eğitime erişim ve eğitim kalitesini gösteren temel göstergelere bakıldığında ortaöğretim kademesinde olması beklenen 14-17 yaş grubundaki nüfus en fazla Gaziantep te bulunmaktadır. Ancak nüfusa oranlandığında Adıyaman ın ilk sırada olduğu görülmektedir. Dört yıl içerisinde ortaöğretim çağına ulaşacak olan 10-13 yaş grubunda bulunan nüfusun fazla Gaziantep ve Kilis te olması beklenmektedir. Kır nüfusunun yüksek olduğu Adıyaman (%38,6) ve Kilis (%28,5) illerinde taşımalı eğitim, derslik, pansiyon gibi ihtiyaçların planlanması ve giderilmesi gerekmektedir. Tablo 45: TRC1 Bölgesi Örgün Ortaöğretimde Gelişme Trendi Öğrenci Öğretmen Okul Derslik Gaziantep 2010/11 90.700 3.775 140 1.957 2011/12 88.516 3.959 154 2.142 2012/13 95.378 4.511 185 2.465 Adıyaman 2010/11 39.724 1.869 76 911 2011/12 37.828 2.009 80 1.014 2012/13 39.195 2.242 90 1.903 Kilis 2010/11 7.343 377 21 221 2011/12 7.261 383 21 290 2012/13 7.792 462 22 302 Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Genel Müdürlüğü Eğitim ve öğretim faaliyetlerinin ana unsurları olan öğrenci, öğretmen, okul ve derslik sayılarının 2010-2013 döneminde genel olarak artış gösterdiği görülmektedir. Tablo 46: TRC1 Bölgesi Ortaöğretim Net Okullaşma Oranı, 2012-2013 Kız Erkek Toplam Cinsiyet Oranı (%) Gaziantep 58,7 59,8 59,2 92,1 Adıyaman 64,1 67,2 65,7 88,6 Kilis 70,6 71,1 70,8 92,2 G.Doğu Anadolu 47,5 54,9 51,3 80,3 45

Türkiye 69,3 70,8 70,1 94,2 Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TRC1 Bölgesinde ortaöğretim okullaşma oranı incelendiğinde en fazla okullaşma oranı Kilis (%70,8) ilinde görülmektedir. Kilis okullaşma oranı hem Türkiye hem de Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin ortalamasının üzerindedir. Adıyaman(%65,7) ve Gaziantep in (%59,2) ortaöğretim okullaşma oranı Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin ortalamasından yüksektir. Okullaşma oranları cinsiyet açısından bakıldığında ise Türkiye genelinde olduğu kız çocuklarının okullaşma oranı erkek çocuklara oranla daha düşüktür. Toplam cinsiyet oranlarının %100 oranında olmadığı sürece cinsiyet eşitliğinin sağlandığı söylenemez. Tablo 47:TRC1 Bölgesi Ortaöğretim Öğrenci Dağılımı, 2013 (%) Gaziantep Adıyaman Kilis Kız Erkek Toplam Türkiye OGM 55,6 61,3 58,6 47,6 MTEGM 36,1 33,2 34,6 42,4 DÖGM 8,3 5,4 6,8 10 OGM 51,1 51 51 47,6 MTEGM 32 34,8 33,5 42,4 DÖGM 16,9 14,2 15,5 10 OGM 44,8 33,3 38,9 47,6 MTEGM 46,3 53,8 50,1 42,4 DÖGM 8,9 12,9 10,9 10 Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Genel Müdürlüğü Okul türlerine göre öğrenci dağılımında en fazla Ortaöğretim Genel Müdürlüğü ne bağlı okullarda (Genel Lise, Anadolu Lisesi, Anadolu Öğretmen Lisesi, Fen Lisesi, Sosyal Bilimler Lisesi, Güzel Sanatlar ve Spor Lisesi)eğitim görmektedirler. Ardından Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü ne bağlı okullar (Anadolu Meslek ve Anadolu Teknik Liseleri ile Teknik ve Meslek Liseleri) gelmektedir. Son olarak da Din Öğretimi Genel Müdürlüğü ne bağlı okullar (Anadolu İmam Hatip Liseleri ve İmam Hatip Liseleri) gelmektedir. Tablo 48:TRC1 Bölgesi Ortaöğretimde Devamsızlık, Sınıf Tekrarı ve Okul Terki Oranları (%) (Resmi) Devamsızlık (2012-2013 1. Dönem) Sınıf Tekrarı (2011-2012) Okul Terki (2011-2012) Kız Erkek Toplam Kız Erkek Toplam Kız Erkek Toplam Gaziantep 21,6 39,8 31,1 8 14,1 11,2 2,7 5,2 4 Adıyaman 16,7 35,7 26,7 5,5 11,1 8,5 2,2 3,9 3,1 Kilis 18,6 43,2 31,1 5,4 12,6 9 2,4 4 3,2 G.Doğu Anadolu 21,6 39,2 31,3 6,6 13,1 10,3 2,6 4,9 3,9 Türkiye 24,1 40,6 32,7 5,4 10 7,8 1,7 3,1 2,5 Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TRC1 Bölgesi nde ortaöğretim devamsızlık, sınıf terk etme ve okul terki oranları erkek öğrencilerde fazla görülmektedir. Sınıf tekrarı ve okul terki oranlarında bölge, ülke ortalamasının üzerindedir. Okul terkinin en önemli belirleyicisi olan sınıf tekrarı her üç ilde de 46

ülke ortalamasının üzerindedir. Bu nedenle muhtemel okul terklerinin engelleyebilmek için önlemler alınması gerekmektedir. Tablo 49: TRC1Bölgesi Ortaöğretim Eğitim Ortamları (Resmi, 2012-2013) Derslik Başına Düşen Öğrenci (Resmi+Özel) İkili Eğitim Oranı (%) Kütüphane Fizik Lab. Spor Salonu 2010/11 2011/12 2012/13 OGM MTEGM DÖGM Başına Düşen Okul Sayısı Gaziantep 46 41 39 38,3 80-1,29 1,58 4,67 Adıyaman 44 37 36 28,5 39,2-1,19 2,91 4,92 Kilis 33 25 26-5,6-1,14 1,78 2,67 G.Doğu Anadolu 44 40 38 50 45,7 8,9 1,25 2,31 4,48 Türkiye 34 31 31 29,7 33,4 9,3 1,14 2,29 4,12 Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TRC1 Bölgesi ortaöğretim kademesinde eğitim ortamlarına bakıldığında derslik başına düşen öğrenci sayısı Kilis ilinde Türkiye ortalamasının altında iken Gaziantep ve Adıyaman da ülke ortalamasının üzerindedir. Bu rakamlar AB ve OECD ülkeleri ortalamaları ile kıyaslandığında da ciddi bir farkın olduğu ifade edilebilir. Aynı okulda ayrı öğrenci gruplarıyla sabah ve öğleden sonra yapılan eğitim ve öğretim faaliyetlerini ifade eden ikili eğitim oranı, genel olarak ülke ortalamasının üzerindedir. Bu göstergeye dayanarak okulların fiziki altyapısının, öğrenci ve öğretmenlerin okulda bulunma zamanları, program süreleri gibi konularda iyileştirmeler ve düzenlemeler yapılması gerekmektedir. Teknik donanım açısından bakıldığında özellikle spor salonu konusunda yatırımların artırılması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Tablo 50: TRC1 Bölgesi Ortaöğretim Okul Dağılımı ve Kamu Yatırımları Yaşları İtibariyle Okulların Dağılımı (%) Devam Eden Kamu Yatırım Projeleri (2013) Derslik Oranı (%) 0-9 10-29 30 üzeri OGM MTEGM DÖGM Toplam Derslik Spor Salonu Pansiyon Kapasitesi Gaziantep 39,3 40,2 20,5 49,3 42,3 8,5 568 4 2.140 Adıyaman 45,3 35,9 18,8 41,7 41,7 16,7 96 1 600 Kilis 31,3 37,5 31,3-100 - 16-200 G.Doğu Anadolu 49,4 31,8 18,8 56,7 29,7 13,6 2.596 15 9.940 Türkiye 35,1 39,6 25,2 47,1 38,6 14,3 12.644 133 61.544 Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TRC1 Bölgesi nde genel olarak 0-9 ve 10-29 bina yaşı olan okullar olmasına rağmen 30 yaş üzeri okul oranı da kayda değer bulunmaktadır. Bu açıdan bakıldığında büyük onarım ve yenileme ihtiyacı olan okulları tespit edebilmek için 10-29 ve 30 yaş üzeri okul oranlarına bakmak gerekmektedir. 2013 yılında devam eden kamu yatırımı projeleri kapsamında derslik ve spor salonu sayısının artırılması, pansiyon kapasitesinin genişletilmesi öngörülmektedir. 47

Tablo 51: TRC1 Bölgesi Ortaöğretimde Pansiyon, Burs ve Taşımalı Eğitim (Resmi, 2012-2013) Pansiyonda Kal. Ö. Burslu Öğrenci (%) (%) Pansiyon Sayısı Pansiyon Kapasitesi Doluluk Oranı (%) Taşımalı Eğitim (%) Kız Erkek Kız Erkek Kız Erkek Gaziantep 18 3.474 74,6 1,9 3,7 2,7 2,5 4,8 4,8 Adıyaman 31 5.681 80,1 12,6 10,9 4,2 4,2 17,8 20,3 Kilis 9 1.749 95,3 22,7 20,1 4,7 3,5 1,3 2,7 G.Doğu Anadolu 195 36.243 76,8 5,9 7,2 3 2,6 14,7 17,5 Türkiye 1.817 287.205 78,6 5,1 6,7 4,3 3,7 9,4 10,2 Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Genel Müdürlüğü Pansiyon ve taşımalı eğitim kapasitesinin yüksek olduğu il, kır nüfus oranına paralel olarak Adıyaman olduğu görülmektedir. Adıyaman ve Kilis te pansiyonda kalan öğrencilerin ağırlıklı olarak kız öğrenciler olduğu, Gaziantep te bu durumun tersinin olduğu ifade edilebilir. Tablo 52: Ortaöğretimden Yükseköğretime Geçiş, 2012 Program Türüne Göre Yerleşme Oranları (%) YGS Puan Aralığına Göre Öğrenci Oranı (%) YGS Ortalama Net Sayısı Lisans Önlisans Açıköğretim 140 PN<180 180 üzeri T M F S Gaziantep 17,7 22,4 7,1 18,8 67 17,6 6,8 4,3 11,1 Adıyaman 11,5 16,5 5,7 19,1 67,2 17,1 6,6 4,1 10,9 Kilis 23,3 25,1 7,3 14,5 71 19,5 8,3 4,5 13,7 G.Doğu Anadolu 13 18 5,8 19,2 63,2 16,7 6,2 3,8 10,7 Türkiye 23,7 26,6 6,4 16,5 69,7 18,8 7,7 4,7 11,8 Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Genel Müdürlüğü Ortaöğretim kademesinde lisans programlarına yerleşen öğrenci oranı en fazla Kilis ilindedir. Ardından Gaziantep ve Adıyaman gelmektedir. YGS de sorulan 40 ar sorudan yapılan ortalama net oranlarına bakıldığında ise ülke genelinde olduğu gibi bölgede de Türkçe ve Sosyal sorularındaki net sayısı Matematik ve Fen sorularındaki net sayısından daha yüksektir. Üç yılda bir yapılan ve uluslararası eğitim ölçme ve değerlendirme sistemi olarak adlandırılabilecek Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (PISA) tarafından açıklanan 2012 sonuçlarına göre Türkiye genel toplamda 65 ülke arasında 45. sırada yer almaktadır. Türkiye Matematik te 44., Okuma-Anlama Becerilerinde 42., Fen Bilgisi nde 43. sırada bulunmakta olup bu sıralama OECD sıralamasının altındadır. Tablo 53: Nüfusa Göre Ortaöğretim Mezuniyeti (%), 2012 22-24 Yaş 35-44 Yaş 25-64 Yaş Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Toplam Gaziantep 26,2 34,4 30,3 11,5 19,8 15,8 11,9 20,3 16,2 Adıyaman 34,3 43,5 39 10,1 23,2 16,7 11,4 24,3 17,9 Kilis 32,2 41 37 11,8 19,9 15,8 11,3 20,8 16 G.Doğu Anadolu 23,1 37,4 30,5 8,9 20,5 14,8 9,7 21,5 15,6 48

Türkiye 38,2 46,4 42,4 17,6 26 21,8 17,2 25,7 21,5 Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Genel Müdürlüğü Ortaöğretim mezuniyet oranı farklı yaş grupları ile karşılaştırıldığında, ortaöğretim mezun oranı en fazla 22-24 yaş aralığındadır. Tablo 54: Ortaöğretimde Öğretmen Durumu (Resmi, 2012-2013) Öğretmen Başına Düşen Öğrenci (Resmi+Özel) Çalışma Yılı İtibariyle Öğretmenler (%) Norm Öğretmen İhtiyacı 2010/11 2011/12 2012/13 0-5 Yıl 6-10 Yıl 11-20 Yıl 21 Yıl Üzeri İhtiyaç Oran (%) Gaziantep 24 22 21 29,4 13,8 45,3 11,4 878 2,2 Adıyaman 21 19 17 31,3 16,8 41,3 10,6 333 0,8 Kilis 19 19 17 35,7 16,1 35,4 12,8 160 0,4 G.Doğu Anadolu 25 22 21 46,8 13,1 32,7 7,5 5.340 13,4 Türkiye 18 16 16 23,5 12,1 43,9 20,4 39.911 100 Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Genel Müdürlüğü 2012-2013 eğitim öğretim döneminde öğretmen başına düşen öğrenci sayısı Gaziantep te 21, Adıyaman da 17 ve Kilis te 17 öğrencidir. Öğretmenlerin mesleki tecrübe yıllarına bakıldığında 0-5 yıl ve 11-20 yıl arasında yoğunlaşma görülmektedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi incelendiğinde 0-5 yıl aralığında olan mesleki deneyimi görece düşük öğretmenler görev yapmaktadır. Yükseköğretim Göstergeleri TRC1 Bölgesi nde 3 devlet ve 3 vakıf olmak üzere toplamda 6 üniversite bulunmaktadır. Bu üniversitelerden 2 devlet ve 2 vakıf üniversitesi Gaziantep te, bir devlet üniversitesi Adıyaman da ve bir devlet üniversitesi ise Kilis te eğitim öğretim hizmeti vermektedir. Tablo 55: Yükseköğretim Göstergeleri Üniversite Sayısı Öğretim Elemanı Sayısı Öğrenci Sayısı * Öğretim Elemanı Başına Düşen Öğrenci Sayısı Gaziantep 4 1.310 41.310 31,53 Adıyaman 1 389 19.508 50,15 Kilis 1 242 8.411 34,76 TRC1 6 1.941 69.229 35,67 GAB 12 5.074 148.159 29,20 Türkiye 125 130.653 5.563.670 42,58 Kaynak: TÜİK,2011; URAP, 2012; *yeni kayıt ve okuyan öğrenci sayısı TRC1 Bölgesi nde öğrenim gören öğrencilerin %59,7 sı Gaziantep te bulunan üniversitelerde, %28,2 i Adıyaman da, %12,1 u Kilis te eğitim ve öğrenim görmektedir. Tablo 56: 15 Yaş Üzeri Yüksek Öğrenim Mezun Durumu, 2013 Yüksekokul veya fakülte mezunu oranı (Kadın, %) Yüksekokul veya fakülte mezunu oranı (Erkek, %) Yüksekokul veya fakülte mezunu oranı (Toplam,%) Gaziantep 6,81 9,66 8,23 49

Adıyaman 6,73 10,91 8,82 Kilis 6,46 10,77 8,6 TRC1 6,76 10,02 8,4 GAB 5,82 9,74 7,79 Türkiye 10,52 13,56 12,03 Kaynak: TÜİK Bölgenin yükseköğrenim durumu (yüksekokul ve fakülte mezunu, yüksek lisans ve doktora mezunu) incelendiğinde, TRC1 Bölgesi nde yükseköğrenim mezunu kadın oranı %6,76 iken yükseköğrenim mezunu erkek oranı %10,02 dir. Bu oran Türkiye de kadınlarda %10,52 ve erkeklerde %13,56 dır. Yükseköğretim Kurumu 2010 yılı üniversitelerin bilimsel çalışma sıralamasına göre 131 üniversite içerisinde Gaziantep Üniversitesi 31.,Adıyaman Üniversitesi 64., Zirve Üniversitesi 103. ve Kilis 7 Aralık Üniversitesi 109. sırada yer almaktadır. Tablo 57: Bölge Üniversitelerinin Toplam Yayın Sayısına Göre Sıralaması, 2010 Üniversiteler SCI * SSCI * AHCI* Net Toplam 1 Öğretim Üyesi Sayısı Oran 2 Sıra 3 Gaziantep Üni. 294 6 0 298 298 1,00 31 Adıyaman Üni. 102 61 1 107 30 3,57 64 Kilis 7 Aralık Üni. 21 2 0 22 23 0,96 109 Zirve Üniversitesi 19 10 0 25 28 0,89 103 Türkiye Toplamı 25.523 2335 396 27.364 42.124 0,65 - Kaynak: YÖK 1Her indekste sadece bir defa yer alan makale toplamı; 2 Net toplam/öğretim üyesi sayısı; 3 131 Üniversite arasındaki sıra *SCI: Science Citation Index (Doğa Bilimleri Atıf Dizini), SSCI: Social Sciences Citation Index (Sosyal Bilimler Atıf Dizini), AHCI: Artsand Humanities Citation Index (Sanat ve İnsani Bilimler Atıf Dizini) Not: İlgili çalışmada Hasan Kalyoncu Üniversitesi değerlendirilmeye alınmamıştır. ODTÜ Enformatik Enstitüsü bünyesinde kurulan URAP (University Ranking by Academic Performance) tarafından 2013 yılında yayınlanan Tüm Üniversitelerin Genel Puan Tablosu hazırlanırken makale sayısı, öğretim üyesi başına düşen makale sayısı, atıf sayısı, öğretim üyesi başına düşen atıf sayısı, toplam bilimsel doküman sayısı, öğretim üyesi başına düşen toplam bilimsel doküman sayısı, doktora öğrenci sayısı, doktora öğrenci oranı, öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısı gibi toplamda 9 gösterge belirlenmiştir. Söz konusu tabloya göre 125 üniversite içerisinde Gaziantep Üniversitesi 17., Adıyaman Üniversitesi 48, Kilis 7 Aralık Üniversitesi 121. sırada akademik performans göstermişlerdir. Ortalama Eğitim Süreleri TÜİK eğitim verileri doğrultusunda bir hesaplama yöntemi kullanılarak hazırlanan Tablo 59 a göre Gaziantep in ortalama eğitim süresi 5,3 yıl, Adıyaman ın 5,5 yıl, Kilis in 5,4 yıldır. Türkiye ortalamasının (6,2) altında olan bu rakamlar, ortalama kadın eğitimi göstergesinde daha da düşmektedir. Ortalama kadın eğitim süresi ülke genelinde 5,6 iken TRC1 Bölgesi nde 4,7 yıldır. 50

Tablo 58: Ortalama Eğitim Süresi, 2013 4 Ortalama Eğitim Süresi Ortalama Erkek Eğitim Süresi Ortalama Kadın Eğitim Süresi Gaziantep 5,5 6,2 4,8 Adıyaman 5,7 6,4 4,9 Kilis 5,8 6,4 5,2 TRC1 5,5 6,2 4,9 Türkiye 6,4 7,0 5,8 Harita 20: İlçelere Göre Ortalama Eğitim Süresi, 2013 Kaynak: TÜİK Tablo 59: İlçelere Göre Eğitim Süresi, 2013 Ortalama Eğitim Süresi Erkek Eğitim Süresi Kadın Eğitim Süresi Adıyaman Merkez 6,4 7,1 5,6 Besni 5,3 6,0 4,6 Çelikhan 5,8 6,9 4,4 Gerger 3,3 4,2 2,5 Gölbaşı 5,9 6,6 5,2 Kahta 4,8 5,6 4,1 Samsat 5,3 6,2 4,3 Sincik 5,3 6,2 4,3 Tut 4,9 5,7 4,0 Araban 4,8 5,5 4,1 İslahiye 5,7 6,5 4,8 Karkamış 5,4 6,5 4,3 Nizip 5,1 5,8 4,3 Nurdağı 5,1 6,0 4,3 Oğuzeli 5,2 6,2 4,2 Şahinbey 5,5 6,2 4,9 Şehitkamil 5,6 6,3 5,0 Kilis Merkez 6,1 6,7 5,5 4 : Ortalama eğitim süresine ilişkin sunulan tablolar TÜİK verileri doğrultusunda Ajans tarafından hazırlanmıştır. 51

Elbeyli 5,8 6,5 5,0 Musabeyli 4,2 4,9 3,5 Polateli 4,6 5,2 3,8 Ortalama eğitim süresinin en fazla olduğu ilçeler Adıyaman Merkez, Kilis Merkez ve Gölbaşı ilçeleridir. Ortalama eğitim süresi en düşük ilçeler ise Gerger, Yavuzeli ve Sincik olarak sıralanmaktadır. Tablo 60: Düzey2 Bölgeleri Eğitim Süresi Sıralaması, 2013 Bölge Adı Ortalama Eğitim Süresi Ortalama Erkek Eğitim Süresi Ortalama Kadın Eğitim Süresi Ankara 7,7 8,2 7,2 İzmir 7,2 7,6 6,8 İstanbul 7,0 7,3 6,6 Bursa, Eskişehir, Bilecik 7,0 7,5 6,4 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 6,9 7,5 6,3 Tekirdağ, Edirne, Kırklareli 6,9 7,4 6,4 Antalya, Isparta, Burdur 6,8 7,2 6,3 Balıkesir, Çanakkale 6,7 7,3 6,2 Aydın, Denizli, Muğla 6,6 7,1 6,2 Türkiye 6,4 7 5,8 Zonguldak, Karabük, Bartın 6,4 7,2 5,6 Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak 6,3 7,0 5,7 Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir 6,3 7 5,6 Kayseri, Sivas, Yozgat 6,3 7,0 5,6 Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane 6,3 7,1 5,5 Adana, Mersin 6,3 6,9 5,8 Konya, Karaman 6,2 6,9 5,6 Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli 6,2 7,1 5,3 Kastamonu, Çankırı, Sinop 6,1 6,9 5,3 Samsun, Tokat, Çorum, Amasya 6,1 6,7 5,5 Erzurum, Erzincan, Bayburt 6,0 6,8 5,1 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye 5,8 6,4 5,1 Gaziantep, Adıyaman, Kilis 5,5 6,2 4,9 Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan 4,6 5,4 3,7 Mardin, Batman, Şırnak, Siirt 4,6 5,6 3,5 Van, Muş, Bitlis, Hakkâri 4,4 5,7 3,3 Şanlıurfa, Diyarbakır 4,3 5,3 3,3 Not: TÜİK verileri kullanılarak hazırlanan tabloda eğitim süresi katsayıları okuma yazma bilmeyen 0, okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 0, ilkokul mezunu 5, ilköğretim mezunu 8, ortaokul veya dengi okul mezunu 8, lise veya dengi okul mezunu 8, yüksekokul veya fakülte mezunu 14, yüksek lisans mezunu 17, doktora mezunu 19 yıl olarak kullanılmıştır. 52

Tablo 60 da görüldüğü üzere Türkiye genelinde olduğu gibi TRC1 Bölgesi nde de beşeri sermaye alanında ciddi ve sürdürülebilir yatırımların yapılması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Genç ve dinamik bir nüfusa sahip olan bölgenin ve ülkenin, beşeri sermayesini güçlendirecek sosyal politikalar geliştirmesi ve uygulaması gerektiği ifade edilebilir. 1.4. SAĞLIK Ülkelerin gelişmişlik ve kalkınma göstergelerinden birisi de sağlık olarak ifade edilebilir. Bir toplumun sağlık düzeyini belirleyen en önemli göstergelerini; bebek ve çocuk ölüm oranları, ortalama ölüm, hastalıkların türü ve miktarı ve sağlık sistemine ilişkin göstergeler oluşturmaktadır 5. 2012 yılı verilerine göre Türkiye nin doğumda beklenen yaşam süresi 74,2 yıldır. Sağlıklı bireylerden oluşan bir toplum, nitelikli nüfus sayesinde daha iyi bir eğitim düzeyine, verimli bir işgücüne sahip ve ortalama yaşam beklentisi yüksek bir toplumdur. Doğru koşullarda yapılan sağlık yatırımı bir ülkenin beşeri sermaye kapasitesini artırarak ekonomik büyümesini sağlamaktadır. TRC1 Bölgesi nin nüfus piramidi incelendiğinde, özellikle 0-17 yaş grubu geniş bir paya sahip olduğu görülmektedir. Türkiye ortalaması yaklaşık %30 olan çocuk nüfus oranı Gaziantep te %40,1, Adıyaman da %36,8, Kilis te %35,6 dır. Avrupa Birliği (27 ülke) ülkelerinde çocuk nüfusun toplam nüfus oranına bakıldığında %18,8, Almanya da %16, İngiltere de %21,2, İsveç te %20,2, İspanya ve Ukrayna da %18 ve Yunanistan da % 17,6 dır. Sağlıklı nesiller yetiştirebilmek için 2013 verilerine göre, bölge toplam nüfusun %39,1'ini oluşturan çocuk nüfusun sağlık hizmetlerinden faydalanması önem arz etmektedir. Tablo 61: Yaş Gruplarına Göre Çocuk Nüfusu, 2013 İl Toplam Nüfus Toplam Çocuk Nüfus 0-4 Yaş Çocuk Sayısı 5-9 Yaş Çocuk Sayısı 10-14 Yaş Çocuk Sayısı 15-17 Yaş Çocuk Sayısı Çocuk Nüfus Oranı (%) 2023 Çocuk Nüfus Oranı (%) Gaziantep 1.844.438 738.735 219.563 212.554 195.653 110.965 40,1 35,7 Adıyaman 597.184 219.793 60.071 59.615 61.543 38.564 36,8 32,5 Kilis 128.586 45.816 12.459 12.929 12.753 7.675 35,6 31,9 TRC1 2.570.208 1.004.344 292.093 285.098 269.949 157.204 39,1 - GAB 8.096.352 3.511.995 1.022.382 989.546 956.670 543.397 43,4 - Türkiye 76.667.864 22.761.702 6.206.415 6.271.234 6.372.165 3.911.888 29,7 25,7 Kaynak: TÜİK, İstatistiklerle Çocuk, 2013 2003 yılında yapılan İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması na göre sağlık sektörü gelişmişlik sıralamasında 36. sıradaki yeri ile Gaziantep bölgede ön plana çıkmaktadır. Kilis 60. ve Adıyaman 66. sırada yer almaktadır. 5 :Karagül, 2000, Karagül, M. (2002); Beşeri Sermayenin İktisadi Gelişmedeki Rolü ve Türkiye Boyutu, Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayın No.37 53

Tablo 62: Sağlık Sektörü Gelişmişlik Sıralaması Sağlık Sektörü Gelişmişlik Sıralaması Genel Gelişmişlik Sıralaması Gaziantep 36 41 Adıyaman 66 65 Kilis 60 54 TRC1 21 14 Kaynak: İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, 2003 TRC1 Bölgesi nde, yüz bin kişi başına düşen sağlık personeli sayısı Tablo 63 deki gibidir. Tablo 63: Yüz Bin Kişi Başına Düşen Sağlık Personeli Sayısı, 2012 İl Uzman Hekim Pratisyen Hekim Diş Hekimi Hemşire Sağlık Memuru Ebe Eczacı Gaziantep 73,91 47,07 13,56 132,81 113,47 52,07 27,23 Adıyaman 41,49 51,07 10,92 141,11 140,44 74,42 21,84 Kilis 59,52 78,02 15,28 153,64 161,68 82,85 29,76 TRC1 65,54 49,54 13,02 135,80 122,22 58,87 26,08 Türkiye 92,70 51,41 28,30 178,38 162,19 70,70 35,13 Kaynak: TÜİK Harita 21: TRC1 Bölgesi Doktor Başına Düşen Nüfus Sayısı, 2012 Kaynak: TÜİK Tablo 64: Eczane ve On Bin Kişi Başına Düşen Eczane Sayısı, Mayıs 2013 İl İlçe Yeni Düzenlemeye Göre * 3500 kişiye 1 eczane hesabıyla olması gereken eczane sayısı Adıyam an Mevcut Eczane Sayısı Mevcut Eczane Sayısı İle Olması Gereken Eczane Sayısı Fazla Eczane Sayısı Yeni Düzenlemeye Göre Açılabilir Eczane Sayısı Besni 22 14 8 0 8 Çelikhan 4 3 1 0 1 Gerger 6 2 4 0 4 54

Gaziantep Kilis Gölbaşı 13 14-1 1 0 Kahta 33 22 11 0 11 Merkez 78 72 6 0 6 Samsat 2 1 1 0 1 Sincik 5 1 4 0 4 Tut 3 2 1 0 1 Toplam 166 131 1 36 Araban 9 2 7 0 7 İslahiye 18 16 2 0 2 Karkamış 3 1 2 0 2 Nizip 38 29 9 0 9 Nurdağı 10 5 5 0 5 Oğuzeli 8 4 4 0 4 Şahinbey 227 206 21 0 21 Şehitkamil 192 186 6 0 6 Yavuzeli 6 3 3 0 3 Toplam 511 452 0 59 Elbeyli 1 1 0 0 0 Merkez 28 32-4 4 0 Musabeyli 3 1 2 0 2 Polateli 1 0 1 0 1 Toplam 33 34 4 3 Kaynak: Türk Eczacıları Birliği, www.teb.org.tr, Ocak 2013 *6197 Sayılı Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun un 5. Maddesi 3. Fıkrası: Serbest eczane sayıları, ilçe sınırları içindeki nüfusa göre en az üç bin beş yüz kişiye bir eczane olacak şekilde düzenlenir. Hiç eczanesi olmayan yerleşim birimlerinde nüfus kriterine bakılmaksızın bir eczanenin açılmasına müsaade edilir. Ancak bu şekilde açılan eczanelerin başka yerlere naklinde nüfus kriteri işletilir. Eczanelerin aynı ilçe içerisindeki nakillerinde nüfusa göre eczane açılması kriteri uygulanmaz. Bölgede nüfus ve eczane sayısı karşılaştırıldığında yeni düzenlemeye göre açılabilir eczane sayısı 98 olarak görülmektedir. İlçeler bazında incelendiğinde en fazla eczane ihtiyacı olan ilçeler Şahinbey, Kahta ve Nizip ilçeleridir. Nüfusa göre eczane ihtiyacı en az olan ilçeler ise Gölbaşı, Elbeyli ve Kilis Merkez ilçeleridir. Harita 22: TRC1 Bölgesi Eczane Sayısı Eczane Başına Düşen Nüfus Sayısı, Mayıs 2013 55

Kaynak: Eczacılar Odası 2012 verilerine göre Gaziantep te 24, Adıyaman da 9 ve Kilis te 1 olmak üzere bölgede toplamda 34 hastane bulunmaktadır. Tablo 65: TRC1 Hastane Sayısı, 2012 İl Hastane Sayısı Gaziantep 24 Adıyaman 9 Kilis 1 TRC1 34 Kaynak: TÜİK Tablo 66: Düzey 2 Bölgeleri Yatak Sayıları ve Yüz Bin Kişi Başına Düşen Hastane Yatak Sayısı, 2012 Bölge Adı Yüz Bin Kişi Başına Hastane Yatak Sayısı Toplam Yatak Sayısı Toplam Nüfus (2012) Erzurum, Erzincan, Bayburt 403 4.317 1.071.878 Ankara 375 18.608 4.965.542 Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli 359 6.006 1.673.852 Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane 331 8.426 2.545.274 Konya, Karaman 323 7.387 2.287.705 Kayseri, Sivas, Yozgat 315 7.417 2.351.714 Zonguldak, Karabük, Bartın 307 3.135 1.020.108 Samsun, Tokat, Çorum, Amasya 303 8.235 2.717.970 Kastamonu, Çankırı, Sinop 294 2.193 745.525 Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak 287 8.521 2.965.800 İzmir 285 11.414 4.005.459 Tekirdağ, Edirne, Kırklareli 284 4.522 1.593.247 Bursa, Eskişehir, Bilecik 282 10.391 3.682.037 Antalya, Isparta, Burdur 277 7.653 2.763.541 Türkiye 265 200.072 75.627.384 Balıkesir, Çanakkale 264 4.364 1.654.422 56

Adana, Mersin 250 9.515 3.808.483 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 238 8.020 3.376.330 Aydın, Denizli, Muğla 237 6.656 2.808.243 Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir 236 3.537 1.501.311 İstanbul 233 32.235 13.854.740 Gaziantep, Adıyaman, Kilis 216 5.443 2.519.139 Şanlıurfa, Diyarbakır 209 7.025 3.354.242 Van, Muş, Bitlis, Hakkâri 194 4.033 2.082.470 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye 188 5.718 3.038.983 Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan 181 2.087 1.154.277 Mardin, Batman, Şırnak, Siirt 154 3.214 2.085.092 Kaynak: TÜİK 2007-2012 yılları arası TÜİK verilerine bakıldığında, 2007 yılında TRC1 Bölgesi nde yüz bin kişi başına düşen hastane/yatak sayısı 167 iken, Türkiye genelinde 230 adettir. 2008 yılında TRC1 Bölgesi nde yüz bin kişi başına düşen hastane/yatak sayısı 176 iken ülke genelinde 234 adettir. 2009 yılında bu rakamlar sırasıyla 181 ve 238 adettir. 2010 yılında TRC1 Bölgesi nde 201, Türkiye de 250 adettir. 2011 yılında sırasıyla 195 ve 252 adettir. Son olarak 2012 yılında TRC1 Bölgesi nde 216 iken Türkiye de 265 adettir. Tablo 67: Yüz Bin Kişi Başına Düşen Hastane/ Yatak Sayısı 2007 2008 2009 2010 2011 2012 TRC1 Bölgesi 167 176 181 201 195 216 Türkiye 230 234 238 250 252 265 Kaynak: TÜİK Harita 23: TRC1 Bölgesi Hastane Yatak Sayıları, 2012 Kaynak: TÜİK Kamu-özel ortaklığı modeli ile gerçekleştirilecek olan Gaziantep Entegre Sağlık Kampüsü Projesi sözleşme aşamasındadır. Proje, 636 yataklı Bölge Hastanesi, 174 yataklı Onkoloji Hastanesi, 498 yataklı Kadın Doğum ve Çocuk Hastanesi, 205 yataklı Kalp Damar Hastalıkları Hastanesi, 112 yataklı Psikiyatri Hastanesi, 100 yataklı Yüksek Güvenlikli Adli Psikiyatri Hastanesi ve 150 yataklı Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Hastanesi olmak üzere toplam 1875 yataklı bir Entegre Sağlık Kampüsü yatırımını kapsamaktadır. Söz konusu hastanenin Orta Doğu nun en büyük 57

hastanesi olması beklenmektedir. Gaziantep, Sağlık Bakanlığı tarafından Bölge Sağlık Cazibe Merkezi olarak belirlenmiştir. 2012 yılı TÜİK verilerine göre TRC1 Bölgesi nde 19 adet Sağlık Bakanlığı Kurumu, 1 Üniversite kurumu, 14 özel kurum hizmet vermektedir. 2011 yılının sonlarında Adıyaman Üniversitesi Eğitim ve Araştırma Hastanesi kurulmuştur. Gaziantep, Sağlık Bakanlığı nın sağlık turizmi alanında cazibe merkezi olarak belirlediği A grubu 16 il arasında yer alırken, Adıyaman ve Kilis C grubunda yer almaktadır. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de profesyonel kanser kayıtçılığı yapabilecek ve ülkenin en az %20 nüfusunu yansıtabilecek bölgeler/iller seçilir. Bu iller Ankara, Antalya, Bursa, Edirne, Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, İzmir, Kocaeli, Malatya, Samsun ve Trabzon illeridir (Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2010). 1.5. SOSYAL SERMAYE VE KURUMSAL KAPASİTE 1.5.1. Sosyal Sermaye Bir grubun üyeleri tarafından benimsenen, grubun ortak amaçları için çalışabilme yeteneğini belirleyen, resmi olmayan ağ, norm ve değerler olarak tanımlanan sosyal sermaye 6, sosyal bilimciler tarafından araştırma konusu olmuş ve ekonomik kalkınma ile ilişkilendirilmiştir. Sosyal hareketlilik, toplumsal ilişkiler, karşılık güven ve dürüstlük anlayışı, gönüllü kuruluşlar, kişisel özgürlük gibi göstergeler en az ekonomik göstergeler kadar önem arz etmektedir. Çağdaş sosyologlardan biri olan Coleman sosyal sermayeyi beklentiler, bilgi kanalları ve normlar olmak üzere 3 temel öğeye ayırarak yokluğunda başarılamayan ya da sadece yüksek maliyetlerle başarılabilen belirli amaçları gerçekleştirmeyi kolaylaştıran sosyal organizasyonlar olarak tanımlamaktadır. Sosyal sermeyenin ölçülebilmesi ekonomik ölçümler kadar kolay ve anlaşılır olmamasına rağmen seçimlere katılım oranı, dernek sayısı ve derneğe üye sayısı, gazete-dergi sayısı, net göç, eğitimli nüfus oranı gibi değişkenler kullanılarak hazırlanan Sosyal Sermayenin Ekonomik Gelişme Açısından Önemi ve Sosyal Sermaye Endeksinin Hesaplanması çalışmasında Düzey 2 Bölgeleri sosyal sermaye endeksleri incelenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre sosyal sermaye açısından en gelişmiş bölge 0,93 değeri ile TR31 İzmir Bölgesi dir. Sosyal sermaye endeksinin en düşük olduğu ve dolayısıyla sosyal sermayesi en az gelişmiş bölge -1,82 değeri ile Ağrı, Kars, Iğdır ve Ardahan illerinden oluşan TRA2 Bölgesi dir. TRC1 Bölgesi, sosyal sermaye endeksi sıralamasında -0,63 değeri ile 21. sırada yer almaktadır. Türkiye genelinde 26 Düzey 2 Bölgesiolduğu göz önünde bulundurulduğunda TRC1 Bölgesi nin 21. sırada yer alması sosyal sermaye açısından gelişmediğini göstermektedir. 6 Sosyal Politika Kavramları Sözlüğü 58

Harita 24: Düzey 2 Bölgeleri Sosyal Sermaye Endeksi Kaynak: TÜYSÜZ, Nurettin. Sosyal Sermayenin Ekonomik Gelişme Açısından Önemi ve Sosyal Sermaye Endeksinin Hesaplanması, 2011 Seçim Göstergeleri Seçimlere katılım oranı, katılımcılık anlayışının önemli göstergelerinden biridir. 2011 genel seçimlerinde seçimlere katılım oranına bakıldığında TRC1 Bölgesi yüzde 84,5 oranı ile Türkiye ortalamasının üzerindedir. 8% Gaziantep 29% 63% Adıyaman Kilis Şekil 25:TRC1Bölgesi Dernek Sayısı Dağılımı, 2012 Kaynak: İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı Tablo 68: TRC1 Bölgesi Seçmen Sayısı ve Seçimlere Katılım Oranı, 2011 Toplam Seçmen Sayısı Oy Kullanan Seçmen Sayısı Gaziantep 1.003.541 843.849 84,1 Adıyaman 364.736 310.145 85 Kilis 75.872 66.482 87,6 TRC1 1.444.149 1.220.476 84,5 Türkiye 52.806.322 43.914.948 83,0 Kaynak: TÜİK 59 Seçimlere Katılım Oranı (%) Yıllar itibarıyla TRC1 Bölgesi nde seçimlere katılım oranı açısından artış olduğu görülmüştür. Ülke geneli göz önünde bulundurulduğunda, seçimlere katılım oranının yüzde yüz olduğu herhangi bölge bulunmamaktadır. 2011 yılı genel seçimlerinde en fazla katılım oranı yüzde 91,1 oranı ile Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak (TR33) Bölgesi olup en az katılım yüzde 77,3 oranı ile Ağrı,

(yüzde) Kars, Iğdır, Ardahan (TRA2) Bölgesi dir. TRC1 Bölgesi seçimlere katılım oranı açısından 26 Düzey 2 Bölgesi arasında 22. sırada yer almaktadır. 90 85 80 2002 75 70 2007 2011 65 Türkiye TRC1 Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil 26: Genel Seçim Katılım Oranları (%), 2011 Kaynak: TÜİK Sivil Toplum Kuruluşları Kalkınma ajanslarının kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmeye yönelik çalışmaları, bu kesimlerde sosyal ağları yaygınlaştırarak güçlü bir sosyal sermaye kurmak adına yapılmaktadır. Güçlü bir sosyal sermayenin ekonomik büyümeye, işgücü piyasalarının etkin çalışmasına, toplumun eğitim ve sağlık düzeyine, suç oranın azalmasına kamu kurumlarının etkin çalışmasına katkıda bulunduğu ifade edilebilir. TRC1 Bölgesi nde 2014 yılı verilerine göre toplam faal dernek sayısı 2317 dir. Bu derneklerin yüzde 66 sı Gaziantep te (1.534), yüzde 26 sı Adıyaman da (600), yüzde 8 i Kilis te (183) faaliyet göstermektedir. İçişleri Bakanlığı ndan elde edilen verilere göre Gaziantep teki derneklerin dağılımına bakıldığında yüzde 27 ile en çok mesleki ve dayanışma alanında faaliyet gösteren dernek bulunmaktadır. Ardından yüzde 15 ile spor ve dini dernekleri gelmektedir. Adıyaman da derneklerin yüzde 24 ü spor, 18 i mesleki ve dayanışma, yüzde 14 ü ise eğitim araştırma alanında faaliyet göstermektedir. Kilis te ise yüzde 27 oranında spor, yüzde 20 ile insani yardım, yüzde 16 ile mesleki ve dayanışma dernekleri faaliyet göstermektedir. TRC1 Bölgesi illerinde faaliyet gösteren derneklerin iller düzeyinde amaçlarına göre dağılımı Tablo 69 ta detaylı bir şekilde gösterilmektedir. Tablo 69: TRC1 Bölgesi nde Bulunan Derneklerin Amaca Göre Dağılımı, 2014 Gaziantep Adıyaman Kilis Mesleki ve Dayanışma 416 109 30 Spor 283 145 50 Dini 228 66 14 İnsani Yardım 81 35 36 Kültür, Sanat ve Turizm 118 40 2 Sağlık 46 12 2 Eğitim ve Araştırma 196 82 17 60

Hak ve Savunuculuk 57 15 5 Çevre, Doğal Hayat, Hayvanları Korumu 17 8 7 Engelli 25 17 4 Düşünce 10 9 1 Uluslararası Teşekküller ve İşbirliği 4 3 3 Toplumsal Değerleri Yaşatma 6 17 3 Bireysel Öğreti ve Toplumsal Gelişim 12 8 4 Kamu Kurumları ve Personelini Destekleme 8 8 2 Şehit Yakını ve Gazi 7 2 1 Çocuk 1 - - Gıda Tarım ve Hayvancılık 8 11 - İmar, Şehircilik ve Kalkındırma 4 13 2 Yaşlı ve Çocuk 7 - - Kaynak: İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı TRC1 Bölgesi nde bulunan derneklerin toplam üye, kadın üye ve 26 yaş altı üye sayıları incelendiğinde en fazla üye sayıları nüfusa paralel olarak Gaziantep te görülmektedir. Tablo 70'den de anlaşıldığı üzere derneklere üye olan kadın ve genç yaş grubu olarak nitelendirebileceğimiz 26 yaş altı üye sayısı oldukça azdır. Bu rakamlar Türkiye geneli ile benzerlik göstermektedir. Bir toplumun sosyal sermayesinin gelişmesi açısından dezavantajlı grupların sosyal içerme anlayışı bağlamında toplumsal hayata katılımı ciddiye alınması gereken bir durum olarak ortaya çıkmaktadır. Tablo 70: Toplam Üye/Kadın/26 Yaş Altı Üye Sayısı Toplam Üye Sayısı* Toplam Kadın Üye Sayısı 26 Yaş Altı Üye Sayısı** Gaziantep 104.843 17.614 163 Adıyaman 22.616 2.531 71 Kilis 6.384 823 12 TRC1 133.843 20.968 246 Kaynak: İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı *:2013 rakamları **:2012 rakamları Meslek kuruluşları, toplumsal dayanışmayı sağlamak, mesleki gelişimi hızlandırmak, meslek etiğini sağlamlaştırmak bakımından sosyal sermayenin gelişmesine katkı sağlamaktadır. Tarihi İpekyolu güzergâhında bulunan TRC1 Bölgesi nde zanaatkârlık köklü bir geçmişe sahiptir. Bölgede esnafların toplam nüfus içindeki oranına bakıldığında, bölgenin (%1,73) Türkiye ortalamasının (%2,06) altında bir değere sahip olduğu görülmektedir (Tablo 71). TRC1 Bölgesi nde 117 oda kuruluşu bulunmakta olup, bu kuruluşların büyük bir kısmı Gaziantep te hizmet vermektedir. Tablo 71: TRC1 Bölgesi Esnaf, İşyeri, Oda Listesi, Ağustos 2013 İL Esnaf Sayısı İşyeri Sayısı Nüfus Esnaf/Nüfus (%) Oda Sayısı Gaziantep 29.458 30.551 1.799.558 1,64 80 Adıyaman 10.874 11.119 595.261 1,83 23 Kilis 3.236 3.267 124.320 2,60 14 TRC1 43.568 44.937 2.519.139 1,73 117 61

Türkiye 1.559.907 1.676.653 75.627.384 2,06 3.095 Kaynak: Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu İntiharlar 2012 TÜİK verilerine bakıldığında TRC1 Bölgesi nde intihar edenlerin sayısı 73 kişidir. Bu kişilerin yüzde 71 i erkek, yüzde 29 u kadındır. En fazla intihar vakası Gaziantep te yaşanmış olup ardından Adıyaman ve Kilis illeri gelmektedir. İntihar vakaları nedenlere göre incelendiğinde Türkiye genelinde olduğu gibi TRC1 Bölgesi nde de nedeni bilinmeyen intihar vakaları ilk sıradadır. Yaş grupları ve cinsiyetlerine göre intihar vakaları incelendiğinde ise en fazla intihar vakası 15-24 yaş grubu (22 vaka) arasında görülmüş olup ardından 25-34 ve 35-44 yaş grupları gelmektedir. Tablo 72: Nedenlerine Göre İntiharlar, 2012 Hastalık Aile Geçimsizliği Geçim Zorluğu Ticari Başarısızlık Hissi İlişki ve İstediği İle Evlenememe Öğrenim Başarısızlığı Diğer Bilinmeyen Toplam Gaziantep 4 4 4-2 - 4 37 55 Adıyaman 3 1 - - - - - 10 14 Kilis 1 - - 1 - - 1 1 4 TRC1 8 5 4 1 2-5 48 73 Türkiye 558 252 246 67 129 19 240 1714 3225 Kaynak: TÜİK Yapılan araştırmalar neticesinde sosyal sermaye düzeyi ile suç oranları arasında bir ilişkinin olduğu tespit edilmiştir. Suç oranlarının fazla olduğu bölgelerde sosyal sermayenin güçlü olmadığı belirtilmiştir. Mevcut Durum Analizi dokümanında da yer aldığı gibi 2011 verilerine göre TRC1 Bölgesi, 26 Düzey 2 bölgeleri arasında infaz kurumuna giren hükümlüler bakımından 12. sırada yer almaktadır. 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 Şekil 27: Düzey 2 Bölgelerinde Suçun İşlendiği Yer ve Suç Türüne Göre Ceza İnfaz Kurumlarına Giren Hükümlüler-2011 Kaynak: TÜİK, Bölgesel İstatistikler, Adalet 2011 yılı verilerine göre Düzey 2 Bölgeleri arasında yüz bin kişi başına düşen hükümlü (suçun işlendiği yer ve suç türüne göre) sayısına bakıldığında ilk sırada TR61 Antalya, Isparta, Burdur Bölgesi, ikinci sırada TR32 Aydın, Denizli, Muğla ve üçüncü sırada TR22 Balıkesir, Çanakkale 62

Bölgesi yer almaktadır. TRC1 Bölgesi 13. sırada yer almış olup diğer Güneydoğu Anadolu Bölgeleri arasında en fazla suç oranına sahip bölge durumundadır. Tablo 73: Düzey 2 Bölgeleri Yüz Bin Kişi Başına Düşen Hükümlü Sayısı, 2011 Düzey 2 Bölgeleri Yüz Bin Kişi Başına Düşen Hükümlü Sayısı Antalya, Isparta, Burdur 199,02 Aydın, Denizli, Muğla 198,72 Balıkesir, Çanakkale 185,89 İzmir 181,30 Tekirdağ, Edirne, Kırklareli 151,52 Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak 150,24 Adana, Mersin 128,89 Bursa, Eskişehir, Bilecik 113,55 Kastamonu, Çankırı, Sinop 105,81 Zonguldak, Karabük, Bartın 105,45 Samsun, Tokat, Çorum, Amasya 105,24 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 103,39 Gaziantep, Adıyaman, Kilis 100,24 Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir 98,62 Konya, Karaman 97,73 Kayseri, Sivas, Yozgat 96,29 İstanbul 90,54 Erzurum, Erzincan, Bayburt 87,99 Ankara 78,78 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye 74,16 Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli 74,11 Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane 64,23 Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan 59,95 Van, Muş, Bitlis, Hakkâri 58,21 Şanlıurfa, Diyarbakır 52,57 Mardin, Batman, Şırnak, Siirt 36,12 Kaynak: TÜİK Adı geçen dokümanda da yer aldığı gibi TRC1 Bölgesi nde en fazla işlenen suç türünün İcra İflas Kanunu na muhalefet ve hırsızlık olduğu anlaşılmaktadır. Birisi bürokratik işlemlere muhalefet diğeri cana ve mala yönelik suç olarak tanımlanırsa bölgede sosyal sermayenin ne denli zayıf olduğu ortaya konmuş olabilir. Yoksulluk ve Sosyal Sermaye Türkiye de yoksulluğun boyutları nesnel bir ölçümle ortaya konulamayacağı belirtilebilir. Bunun iki önemli nedenini burada sıralanabilir. Öncelikle TÜİK ile yapılan görüşmeler de, insanların gelirleriyle ilgili doğru bilgi vermediği tespiti ortaya çıkmıştır. Bu konu sosyal sermayenin başat göstergelerinden biri olan güven konusunda toplumun zayıf olduğunu ortaya koymaktadır. 63

İkincisi toplumsal olarak dayanışmacı bir sosyal sermayeye sahip olunduğu için bireyler arası veya aileler arası yardımlaşma eğilimi nedeniyle yoksulluk gerçek boyutlarıyla ortaya çıkamamaktadır. Bu bakımdan TRC1 Bölgesi nin dayanışmacı sosyal sermaye potansiyelinin görece güçlü olduğu ifade edilebilir. Bölgede nüfusun büyük bir kısmı, kırsalla bağlantısını koparmadığı için temel ihtiyaçlarının büyük bir bölümünü böyle bir dayanışma ilişkisi bağlamında sağlamaktadır. 1.5.2. Kurumsal Kapasite Kurumsal kapasite 7, genel anlamıyla bir kurumun istediği çıktıları üretilme kapasitesidir. Temelde yönetim kapasitesinin bir ölçümüdür, bu hem yetkin bir şekilde karar alma hem de bu kararları etkili bir şekilde uygulamayı içerir 8. İpekyolu Kalkınma Ajansı Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerini kapsayan TRC1 Düzey 2 Bölgesi nde faaliyet gösteren İpekyolu Kalkınma Ajansı, bölge kaynaklarının etkili bir şekilde kullanılmasını sağlamayı ve bölge içerisindeki gelişmişlik farklarını en aza indirgeyecek çalışmalara rehberlik etmeyi amaçlamaktadır. Merkez binası Gaziantep te bulunan Ajans, Adıyaman ve Kilis illerinde bulunan yatırım destek ofisleri ile üç ilde hizmet vermektedir. 2013 yılı Haziran ayı itibarıyla 1 Genel Sekreter, 1 Hukuk Müşaviri, 28 uzman ve 6 destek personeli olmak üzere toplam 36 personel istihdam edilmektedir. Ajans personelinin yüzde 28 i kadın, yüzde 72 si erkektir. Personelin yüzde 25 i lisans, yüzde 36 sı yüksek lisans devam, yüzde 25 i yüksek lisans, yüzde 3 ü doktora mezunu olup yüzde 11 i doktoraya devam etmektedir. 2011 yılından itibaren mali destekler kapsamında desteklenen projeler aracılığı ile bölgeye yaklaşık 32 milyon TL kaynak aktarılmıştır. Bu kaynağın yaklaşık 2,5 milyon TL si sosyal içerikli projelere aittir. Ayrıca kurumsal kapasitenin artırılması amacıyla teknik destek programları kapsamında 2013 Haziran ayına kadar toplamda 46 proje desteklenmiştir. Bu projeler genel olarak PCM, kişisel gelişim, web tasarımı gibi konuları içermektedir. 7 Bu kısımda TRC1 Bölgesi nde önde gelen kurumların kurumsal yapısı beşeri ve fiziki kapasite, öncelikli politikalar ve sosyal projeler açısından ele alınmıştır. 8 Sosyal Politika Kavramları Sözlüğü 64

Valilikler Gaziantep, Adıyaman ve Kilis valilikleri aracılığıyla uygulanan sosyal destek programları kapsamında proje sayısı ve aktarılan kaynak tutarı Tablo 74 te verilmektedir. Tablo 74: TRC1 Bölge İlleri Valilikleri Tarafından Uygulanan SODES Proje Sayıları, Bileşenleri ve Aktarılan Kaynak Miktarı GAZİANTEP ADIYAMAN KİLİS İL/ İLÇELER SOSYAL İÇERME BİLEŞENİ 2008 2009 2010 2011 2012 2013 P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S Kaynak T. Araban - - - - 1 180.000 1 126.318 2 272.975 1 218.130 İslahiye - - 1 173.800 1 163.235 3 316.105 3 239.534 2 305.125 Karkamış - - 3 217.560 3 205.320 2 150.345 1 92.495 Merkez 1 1.156.400 9 1.308.050 25 3.257.250 32 3.901.835 29 4.315.667 30 5.078.399 Nizip - - - - 3 324.225 8 684.500 8 924.750 6 870.675 Nurdağı - - - - 2 294.050 5 397.655 5 562.645 2 242.060 Oğuzeli - - - - - - 2 192.815 1 158.460 1 152.150 Yavuzeli - - - - - - 2 329.560 3 476.810 3 389.190 Merkez 8 343.000 22 1.788.200 11 1.136.344 19 2.797.872 19 3.039,181 23 2.794.342 Besni - - 6 266.405 4 264.394 2 222.540 2 275.797 1 149.155 Çelikhan - - 1 66.200 1 40.780 2 153.290 1 149.546 2 185.140 Gerger 3 58.900 4 108.250 - - 1 30.500 - - - - Gölbaşı - - 4 597.800 1 97.340 1 190.000 3 306.140 2 244.280 Kâhta 2 45.000 2 111.500 3 294.760 6 684.260 4 481.525 5 579.240 Samsat - - 1 42.000 - - 2 65.170 2 120.150 1 57.240 Sincik - - 2 157.500 - - - - 1 60.000 - - Tut - - 3 94.000 2 88.504 - - - - - - Belde - - - - - - - - - - - - Merkez 9-15 - 16-24 - 16-19 1.654.506 Elbeyli - - 1 50.200 2 84.490 2 185.079 - - 5 421.305 Musabeyli 1 20.000 7 360.000 3 187.140 3 165.297 1 84.810 2 86.000 Polateli 1 75.000 4 313.950 4 261.870 1 172.215 1 80.900 3 286.800 65

İSTİHDAM BİLEŞENİ GAZİANTEP ADIYAMAN KİLİS 2008 2009 2010 2011 2012 2013 İL/ İLÇELER P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S Kaynak T. Araban - - 1 49.000 1 106.828 - - - - - - İslahiye 1 12.000 1 100.000 3 336.297 1 190.050 1 105.430 1 322.115 Karkamış - - - - - - - - 1 83.525 - - Merkez 10 662.300 18 1.337.650 11 1.320.617 12 1.161.580 4 460.575 7 759.326 Nizip 1 15.000 1 33.200 2 184.625 1 159.280 Nurdağı - - - - 1 167.100 2 165.000 1 134.960 1 181.450 Oğuzeli - - - - - - - - - - - - Yavuzeli - - - - 1 78.083 - - - - - - Merkez 17 689.360 5 462.150 1 149.800 - - 1 40.530 3 277.940 Besni 1 30.000 6 332.700 - - - - - - - - Çelikhan - - 2 63.400 - - - - - - - - Gerger - - - - - - - - - - - - Gölbaşı - - 2 308.250 - - - - - - - - Kahta - - 1 52.500 - - - - - - - - Samsat - - - - - - - - - - - - Sincik - - - - - - - - - - - - Tut - - 1 16.000 - - - - - - - - Belde - - - - - - - - - - - - Merkez 7-17 - 9-5 - 5-2 205.350 Elbeyli - - - - - - - - - - - - Musabeyli 2 130.000 2 79.650 - - - - - - - - Polateli - - - - - - - - - - - - 66

GAZİANTEP ADIYAMAN KİLİS KÜLTÜR, SANAT VE SPOR BİLEŞENİ 2008 2009 2010 2011 2012 2013 İL/ İLÇELER P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S Kaynak T. Araban - - 1 200.000 - - 1 97.650 1 74.070 1 139.350 İslahiye - - 3 487.500 6 635.774 3 387.435 3 373.520 3 400.100 Karkamış - - 4 395.000 - - 2 177.815 1 99.980 1 155.490 Merkez 11 875.120 35 3.945.500 10 1.188.983 18 1.737.164 25 2.525.282 10 1.584.478 Nizip 1 150.000 6 499.750 1 77.800 5 473.020 2 168.425 4 369.200 Nurdağı 1 20.000 1 94.550 2 242.205 2 277.586 2 219.350 1 203.420 Oğuzeli - - 3 49.700 - - 2 181.200 2 120.640 1 142.750 Yavuzeli 1 50.000 1 57.000 1 98.278 1 49.300 3 277.710 - - Merkez 24 1.744.680 27 4.215.250 13 1.885.549 15 2.492.520 7 1.322.072 20 2.462.856 Besni 8 243.260 10 486.850 2 280.000 2 195.720 2 272.600 2 180.000 Çelikhan 3 75.000 8 330.100 4 68.564 3 62.210 3 309.050 - - Gerger - - 3 180.600 - - - - 1 80.000 1 87.650 Gölbaşı 7 221.000 5 315.900 2 363.400 4 211.550 3 278.288 2 329.800 Kahta 6 185.000 3 232.500 7 1.033.070 6 527.920 3 233.006 4 395.685 Samsat 5 210.000 3 171.550 4 155.400 1 56.070 - - 1 128.600 Sincik 2 37.000 3 71.850 1 36.850 1 40.000 - - 3 213.100 Tut 4 96.750 5 263.000 - - 3 115.375 1 137.380 - - Belde - - - - 7 241.255 4 183.750 1 76.400 1 100.650 Merkez 9-22 - 16-12 - 8-10 940.825 Elbeyli - - 2 140.000 2 115.124 1 55.800 3 311.900 1 65.100 Musabeyli 1 90.000 10 337.500 3 146.525 2 65.650 3 294.060 1 26.000 Polateli 1 60.000 - - 1 47.750 - - 3 252.590 2 186.650 Kaynak: TRC1 İlleri SODES Birimleri, 2013 Not: Kaynak tutarı, SODES destek miktarını ifade etmektedir. 67

Belediyeler Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gaziantep Belediyesi nin 2012 yılı faaliyet raporunda vizyonu; Gaziantep i tarihi ve kültürel mirası ve çağdaş çalışmaları ile sürdürülebilir gelişmişlik düzeyinde yaşam kalitesi yüksek, ulusal ve uluslararası alanda örnek bir şehir olmak şeklinde ifade edilmektedir. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi 18 birimiyle İncilipınar semtinde bulunan 12.287 m 2 alana sahip binada hizmet vermektedir. Belediyenin bilişim altyapısı gelişmiş network cihazları ile donatılmış ve gelişmeye açık bilgisayar ağına sahiptir. Belediye bünyesindeki sistem odasında FM200 Gazlı yangın söndürme sistemi, sesnplorer uyarı sistemi, ip kamera sistemi, parmak izi geçiş sistemi, yanmaz kapı, antistatik boya ve yer döşemeleri bulunmaktadır. 2012 yılı itibarıyla Büyükşehir Belediyesi nde çalışan 776 personelin 416 sı memur, 177 si kadrolu işçi, 183 ü sözleşmeli personeldir. 2012 yılında insan kaynakları kapasitesini artırmak amacıyla toplamda 710 kişiye ortalama 1941 saat eğitim verilmiştir. Söz konusu eğitimler genel olarak kişisel gelişim, oryantasyon, PCM, iş sağlığı ve güvenliği şeklinde gruplandırılabilir. Belediye nin stratejik amaç ve hedeflerine bakıldığında genel olarak alt ve üst yapının iyileştirilmesi, kentin kültür, sanat, spor, eğitim ve turizm alanlarında cazibe merkezi haline getirilmesi, sağlık, sosyal hizmetler ve kurumsal kapasitenin geliştirilmesi, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılması, ulaşım hizmetlerinin geliştirilmesi, tanıtım, doğal afetlere müdahale kapasitenin ve kent güvenliğinin sağlanması konularına odaklanıldığı görülmektedir 9. Adıyaman Belediyesi Adıyaman Belediyesi nin vizyonu; şehircilik problemini çözmüş bugünü mutlu, yarını umutlu, güleryüzlü çağdaş bir Adıyaman oluşturmak tır. Belediyede çalışan 666 personelin 242 si memur, 378 i kadrolu işçi, 13 ü geçici işçi, 34 ü sözleşmeli olarak görev yapmaktadır. Personelin %91 i erkek, %9 u kadın personeldir. Belediyenin genel politikası kent halkının ihtiyaçlarını karşılayabilmesi için idari, teknolojik, hukuki ve fiziki altyapıyı kurmak, kentin yaşam kalitesini yükselterek çağdaş ölçülerde yaşayabileceği ortamı oluşturmak. Kaynakları en verimli şekilde kullanmak, gelir artırıcı yatırımlar yapmak. Çağın değişen koşullarını verimli imkânlarda ve pratik olarak uyum sağlayabilecek ortak akıl oluşturabilmek. Her kentlinin belediyecilik ve kent yaşamı anlamında bilinçli ve sorumlu olacağı bir ortam oluşturmak şeklinde ifade edilmektedir 10. Kilis Belediyesi Kilis Belediyesi nin vizyonu; yaşanabilir huzurlu bir şehir oluşturmaktır. Belediyenin bilgi işlem altyapısı oracledatabase ile çalışan bir adet Linux sunucunun üzerine kurulu belsoft otomasyondan oluşmaktadır. Ana sistem ve bilgisayarların elektrik kesilmelerinden etkilenmemesi için güç kaynağı kullanılmaktadır. Belediyenin tanıtımı ve halkla iletişimi sağlayan, duyuru ve haberlerin yanı sıra belediye yapısı ve işleyişi hakkında bilgi veren www.kilis.bel.tr adı altında bir web sitesi bulunmaktadır. Belediye bünyesinde 2 si kadın 58 i erkek olmak üzere 60 memur, 6 kadın 139 erkek olmak üzere 145 işçi, 3 kadın 8 erkek olmak 9 Gaziantep Büyükşehir Belediyesi, 2012 Faaliyet Raporu 10 Adıyaman Belediyesi, 2012 Yılı Faaliyet Raporu 68

üzere 11 sözleşmeli personel çalışmaktadır. Memur personelin genel eğitim seviyesi lise düzeyi, işçi personelin genel eğitim düzeyi ilkokul sözleşmeli personelin genel eğitim düzeyi yüksekokul ve fakültedir. Belediyenin öncelikli hedefi yeşil alanları yeterli, sosyal ve ekonomik yönden canlı, halkı rahat, mutlu ve huzurlu bir yaşama kavuşturmaktır. Bu hedeflere ulaşmak için vahşi çöp toplama alanının ıslahının sağlanması, atık su arıtma tesisinin kurulması, modern bir otogarın inşa edilmesi, imar sorunlarının çözülmesi, sosyal donatı alanlarının hizmet vermesi öncelikli faaliyetler arasındadır 11. Odalar Gaziantep Sanayi Odası 1989 yılına kadar Ticaret ve Sanayi Odası adı altında faaliyet yürüten Oda, daha sonraki yıllarda Gaziantep Ticaret Odası olarak çalışmalarına devam etmiştir. Oda 2000-2009 yılları arasında muhtelif konularda 8 proje yürütmüştür. Gaziantep Ticaret Odası 1898 yılında Ziraat Ticaret ve Sanayi Odası olarak kurulan Gaziantep Ticaret Odası 1905-1989 yılları arasında Gaziantep Ticaret ve Sanayi Odası adı altında faaliyet göstermiş olup 1989 yılında Gaziantep Ticaret Odası adını almıştır. Oda da 17.321 faal üyeye bulunmaktadır. 2012 yılında toplam bütçesi 300.000 Avro olan 6 adet proje yürüten Oda da, 8.115.000 Avro tutarında 4 projenin de uygulama süreci devam etmektedir 12.Projelerin yanı sıra çeşitli yayın ve rapor çalışmaları da yürütülmektedir. Adıyaman Ticaret ve Sanayi Odası Adıyaman Ticaret ve Sanayi Odası na yapılan kurum ziyaretleri sırasında Oda nın 2600 aktif üyesinin olduğu 500 üye talebinin askıda olduğu belirtilmiştir. Gıda sektörü için yönlendirme ve profil hazırlama çalışmalarının yürütüldüğü, ilin ihracat elemanına olan ihtiyacı göz önünde bulundurularak vasıflı eleman yetiştirmek için bir projeye başlandığı ve ilk olarak 10 sektörse 10 pilot firma ile çalışmalar yapıldığı beyan edilmiştir. Kilis Ticaret ve Sanayi Odası 1995 yılına kadar Ticaret Odası olarak faaliyetlerine devam eden Oda nın statüsü, 1995 yılından sonra Ticaret ve Sanayi Odası na dönüştürülmüştür. Birisi Bakan olmak üzere toplam 8 yönetim kurulu üyesi ile faaliyetler yürütülmektedir. 11 Kilis Belediyesi, 2012 Yılı Faaliyet Raporu 12 Rakamlarla Gaziantep 2013 69

Üniversiteler Gaziantep Üniversitesi Tablo 75: Gaziantep Üniversitesi Genel Bilgiler Gaziantep Üniversitesi Genel Bilgiler Kuruluş Tarihi (ODTÜ Kampüsü olarak) 1973 Kuruluş Tarihi Gaziantep Üniversitesi 1987 Yerleşkeler Gaziantep Merkez Kampüsü Naci Topçuoğlu Meslek Yüksek Okulu Oğuzeli, Nizip, İslahiye, Nurdağı, Araban (Toplam 7 yerleşke) Öğrenim Dili Türkçe / İngilizce ( %100 ) Toplam Öğrenci Sayısı Toplam Akademik Personel Sayısı Yurt Kapasitesi 3.000 Üniversite Birimlerinin Dağılımı Kaynak: Gaziantep Üniversitesi, 2013 Zirve Üniversitesi Tablo 76: Zirve Üniversitesi Genel Bilgiler Zirve Üniversitesi Genel Bilgiler Kuruluş Tarihi 2009 Yerleşkeler Merkez Yerleşke Öğrenim Dili 27.000 öğrenci (1.000 i yabancı uyruklu) 1.250 (15 i yabancı uyruklu) 14 Fakülte 3 Enstitü 3 Yüksekokul 1 Türk Musikisi ve Devlet Konservatuarı 9 Meslek Yüksekokulu Türkçe / İngilizce Toplam Öğrenci Sayısı 5.690 ( 420 si yabancı kökenli ) Toplam Akademik Personel Sayısı 260 Toplam İdari Personel Sayısı 150 Yurt Kapasitesi 360 8 Fakülte Üniversite Birimlerinin Dağılımı 1 Meslek Yüksekokulu 1 Yüksekokul Kaynak: Zirve Üniversitesi Gaziantep Hasan Kalyoncu Üniversitesi Tablo 77: Hasan Kalyoncu Üniversitesi Genel Bilgiler Hasan Kalyoncu Üniversitesi Genel Bilgiler Kuruluş Tarihi 2008 Yerleşkeler Merkez Yerleşke Öğrenim Dili Türkçe / İngilizce Toplam Öğrenci Sayısı 1.756 (68 i yabancı kökenli) Toplam Akademik Personel Sayısı 139 (9 u yabancı kökenli) Toplam İdari Personel Sayısı 66 Yurt Kapasitesi 1.000 70

Üniversite Birimlerinin Dağılımı Kaynak: Hasan Kalyoncu Üniversitesi 5 Fakülte 5 Enstitü 2 Yüksekokul Sanko Üniversitesi Tablo 78: Sanko Üniversitesi Genel Bilgiler Sanko Üniversitesi Genel Bilgiler Kuruluş Tarihi 2013 Yerleşkeler Öğrenim Dili Toplam Öğrenci Sayısı 54 Merkez Yerleşke Türkçe Toplam Akademik Personel Sayısı 42 Toplam İdari Personel Sayısı 20 Üniversite Birimlerinin Dağılımı 3 Fakülte 2 Enstitü Kaynak: Sanko Üniversitesi Adıyaman Üniversitesi Tablo 79: Adıyaman Üniversitesi Genel Bilgiler Adıyaman Üniversitesi Genel Bilgiler Kuruluş Tarihi (İnönü Üniversitesi Kampüsü olarak) 1983 Kuruluş Tarihi 2006 Yerleşkeler Öğrenim Dili Türkçe Toplam Öğrenci Sayısı 14.000 Toplam Akademik Personel Sayısı 355 Toplam İdari Personel Sayısı 250 Yurt Kapasitesi 1.000 Üniversite Birimlerinin Dağılımı Kaynak: Adıyaman Üniversitesi Kilis 7 Aralık Üniversitesi Merkez Yerleşke Besni MYO, Gölbaşı MYO, Kahta MYO 3 Fakülte; 4 MYO; 1 Yüksekokul Tablo 80: Kilis 7 Aralık Üniversitesi Genel Bilgiler Kilis 7 Aralık Üniversitesi Genel Bilgiler Kuruluş Tarihi (Gaziantep Üniversitesi Kampüsü olarak) 1987 Kuruluş Tarihi Kilis 7 Aralık Üniversitesi 2007 Yerleşkeler Merkez Yerleşke, Karataş Yerleşkesi Öğrenim Dili Türkçe Toplam Öğrenci Sayısı 6.000 Toplam Akademik Personel Sayısı 223 Toplam İdari Personel Sayısı 164 Yurt Kapasitesi 1.748 Üniversite Birimlerinin Dağılımı 5 Fakülte 71

Kaynak: Kilis 7 Aralık Üniversitesi 2 Enstitü 2 Yüksekokul 1.6. KÜLTÜR İlk uygarlıkların doğduğu Akdeniz ve Mezopotamya toprakları arasında konumlanmış olan TRC1 Bölgesi, tarihi süreçte birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Tarihi ve kültürel miras bakımından oldukça zengin olan bölge Anadolu nun ilk yerleşim alanlarından birisidir. Türkiye'nin en önemli tarihi eserlerinden olan ve ülkenin simgesi niteliğindeki Nemrut Dağı Heykelleri ve Zeugma Mozaikleri bölgede bulunmaktadır. Güneyden ve Akdeniz den doğuya ve kuzeye giden yolların kavşağında ve İpekyolu nun üzerinde olan bölge her dönemde kültür ve ticaret merkezi olma özelliğini korumuştur. 1.6.1. Müzeler Tarih boyunca Anadolu topraklarına iz bırakmış uygarlıkların günümüze kadar ulaşan eserlerine ev sahipliği yapan müzeler, geçmişi günümüze taşıyarak bireylerin geçmişi daha iyi tanımalarını sağlamak amacıyla oluşturulmuş kurumlardır. TRC1 Bölgesin'de Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ne bağlı 6 adet müze bulunmaktadır. Bölgenin binlerce yıllık tarihine ışık tutan çok sayıda eserin sergilendiği bu müzelerden en dikkat çekeni kuşkusuz Zeugma Mozaik Müzesi'dir. Gaziantep'te il merkezinde yer alan Müze gerek yapısal kompleksi gerekse içinde yer alan eserleri açısından sadece bölgenin değil dünyanın en önemli müzeleri arasında yer almaktadır. 30.000 m² lik arazi üzerine kurulan müze binası, 3 adet bina topluluğundan oluşan kompleks bir yapıya sahiptir. Bunun yanında Gaziantep'te Vakıflar Genel Müdürlüğü, belediyeler, üniversite, özel kurumlar tarafından açılan ve her biri farklı temalara sahip 7 adet özel müze bulunmaktadır. Tablo 81:Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ne Bağlı Müzeler ve Ziyaretçi Sayıları Müze Adı İl Toplam Ziyaretçi Sayısı Gaziantep Müzesi Gaziantep 11.596 Hasan Süzer Etnografya Müzesi Gaziantep 8.119 Yesemek Açık Hava Müzesi Gaziantep 4.547 Zeugma Mozaik Müzesi Gaziantep 169.933 Adıyaman Müzesi Adıyaman 35.926 Kilis Müzesi* Kilis - Kaynak: http://sgb.kulturturizm.gov.tr *Kilis Müzesi 2012 yılında açılması sebebiyle ziyaretçi sayısı istatistiği oluşturulmamıştır. Tablo 82: TRC1 Bölgesi'nde Bulunan Özel Müzeler Müze Adı Bağlı Olduğu Kurum/Kişi Bulunduğu İl Mevlevi Kültürü ve Vakıf Eserleri Müzesi Vakıflar Genel Müdürlüğü Gaziantep Atatürk Anı Müzesi Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gaziantep Bayaz Han Kent Müzesi Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gaziantep Emine Göğüş Gaziantep Mutfak Müzesi Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gaziantep Kent Müzesi (Kültür Tarihi Müzesi) Gaziantep Üniversitesi Gaziantep 72

Savaş Müzesi Şahinbey Belediyesi Gaziantep Özel Gorgo Medusa Cam Eserler Müzesi Gazi Truva Turizm Limited Şirketi Gaziantep Gaziantep Oyuncak Müzesi Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gaziantep Kaynak: http://sgb.kulturturizm.gov.tr Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından TRC1 Bölgesi'nde çeşitli kazı ve yüzey tarama çalışmaları yürütülmektedir. 2012 yılı itibarıyla Gaziantep Merkez-Dülük, İslahiye-Zincirli Höyük, Nizip- Zeugma, Karkamış ve Kilis Merkez-Oylum Höyük alanlarında kazı çalışmaları sürdürülmektedir. Söz konusu çalışmalar, bölgenin saklı tarihi mirasının gün yüzüne çıkması ve turizm potansiyelinin artırılması bakımından önem arz etmektedir. Gaziantep Adıyaman 1.282 Kilis Arkeolojik 32.435 30.487 47.906 2.374 19.176 9.313 512 51 147 520 Etnografik Sikke Mühür Diğer Şekil 28: TRC1 Bölgesi Müzeleri Eser Dağılımları, 2012 Kaynak: TÜİK 1.6.2. Sinema Türkiye'de cumhuriyetin ilanı ile ilk ürünlerini vermeye başlayan sinema sektörü; son yıllarda artan seyirci ve film sayısı, üretimdeki çeşitlilik, birbirine eklemlenen farklı üretim tarzları ile gelişimini sürdürmeye devam etmektedir. Türk izleyicinin sinemaya olan ilgisinin artması ile ülke genelinde yıllık bilet satışı 40 milyona yaklaşmıştır. Tablo 83: TRC1 Bölgesi İlleri Sinema Salonu, Koltuk, Seyirci, Gösteri Başına Düşen Seyirci Sayısı Yıl Sinema Bilgisi Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye 2010 Sinema Salonu Sayısı 33 3-36 1.834 Koltuk Sayısı 4.518 318-4.836 249.297 Gösterim Sayısı 714 19-733 35.999 Seyirci Sayısı 426.437 14.235-440.672 35.787.380 2011 Sinema Salonu Sayısı 20 3-23 1.917 Koltuk Sayısı 2.979 317-3.296 257.604 Gösterim Sayısı 575 32-607 37.892 Seyirci Sayısı 582.915 17.387-600.302 37.439.786 2012 Sinema Salonu Sayısı 19 3-22 1.998 Koltuk Sayısı 2.578 318-2.896 263.301 Gösterim Sayısı 397 49-446 37.546 Seyirci Sayısı 567.366 131.900-699.266 39.002.190 Kaynak: TÜİK 73

TRC1 Bölgesi sinema verileri incelendiğinde, 2012 yılı itibarıyla Gaziantep'te 19 ve Adıyaman'da 3 olmak üzere bölge genelinde 22 sinema salonu bulunmaktadır. Kilis ilinde ise henüz bir sinema salonu bulunmamaktadır. 2012 yılında önceki yıllara göre Gaziantep'te bulunan sinema salonu sayılarında düşüş görülmüştür. Buna paralel koltuk sayıları ve gösterim sayıları da düşüş göstermiştir. Bunun sebebi, Gaziantep te alışveriş merkezi sayısının artması ve halkın bu merkezlerde bulunan sinemalara olan talebi, şehir merkezindeki diğer sinemalara büyük bir darbe vurmuş, bununla birlikte birçok sinema salonu kapanmıştır. İlde sinema salonlarının azalmasına rağmen 2011 yılından itbaren seyirci sayısında önemli bir artış görülmüştür. Adıyaman'da 2012 yılında sinema seyircisi sayısı bir önceki yıla göre 7 kattan fazla artmıştır. Aynı oran ülke genelinde %4 olarak gerçekleştiği göz önüne alındığında bölge illerinin sinemaya olan ilgisinin gün geçtikçe arttığı anlaşılmaktadır. Harita 25: TRC1 Bölgesi Sinema Koltuk Sayıları, 2012 Kaynak: Gaziantep, Adıyaman Kültür ve Turizm İl Müdürlükleri 2012 verilerine göre ülke genelinde gösterime giren 37.546 filmin %32'si yerli ve %68'i yabancı üretimdir. TRC1 bölgesinde ise aynı yıl gösterime giren 446 filmin %40'ı yerli ve %60'ı yabancı eserlerden oluşmaktadır. 1.6.3. Tiyatro TRC1 Bölgesi'nde tiyatro faaliyetleri Gaziantep'te 2, Adıyaman'da 2 ve Kilis'te 1 olmak üzere toplam 5 tiyatro salonunda gerçekleştirilmektedir. 2012 yılında Adıyaman'da bir önceki yıla göre gösteri sayıları artmış fakat seyirci sayısında düşüş görülmüştür. Kilis'te 2011 yılında hizmete açılan salonda aynı yıl yalnızca 1 gösterim gerçekleştirilmesine karşın 2012 yılında gösterim sayısı 26'ya yükselmiş ve seyirci sayısı 8 bini aşmıştır. Gaziantep'te 2011 yılından itibaren gösteri ve seyirci sayıları yaklaşık iki katına çıkmıştır. Bu durum, tiyatro konusunda ilin ülke geneline kıyasla daha hızlı bir gelişim gösterdiği söylenebilir. Bunun yanında, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi ve Gaziantep Üniversitesi Tiyatro Kulübü'nün son yıllarda düzenledikleri tiyatro festivalleri gibi tiyatroya olan ilgiyi arttırmaya yönelik çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Buna karşın, Gaziantep te tiyatro salonu sayısı, diğer büyükşehirlere kıyasla geride kalmaktadır. Nitekim, Bursa'da 18 ve Adana da 13 salon bulunmaktayken Gaziantep te sadece 2 salonun olması bu durumu desteklemektedir. 74

Tablo 84: TRC1 Bölgesi Tiyatro Salonu, Tiyatro Koltuk, Gösteri, Seyirci Sayısı Yıl Tiyatro Bilgisi Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye 2010 Tiyatro Salonu Sayısı 2 2-4 430 Tiyatro Koltuk Sayısı 1.050 638-1.688 157.161 Gösteri Sayısı 54 15-69 25.378 Seyirci Sayısı 21.892 4.580-26.472 5.248.226 2011 Tiyatro Salonu Sayısı 2 2 1 5 511 Tiyatro Koltuk Sayısı 1.050 638 250 1.938 194.020 Gösteri Sayısı 106 16 1 123 23.361 Seyirci Sayısı 43.694 4.294 250 48.238 5.385.588 2012 Tiyatro Salonu Sayısı 2 2 1 5 606 Tiyatro Koltuk Sayısı 897 638 330 1.865 229.435 Gösteri Sayısı 92 18 26 136 25.043 Seyirci Sayısı 36.981 3.741 8.620 49.342 5.621.066 Kaynak: TÜİK Harita 26: TRC1 Bölgesi Tiyatro Koltuk Sayıları Kaynak: TÜİK 2011, Gaziantep, Kilis ve Adıyaman İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri 1.6.4. Kütüphane 2012 yılı itibarıyla TRC1 Bölgesi'nde 27 adet halk kütüphanesi 309.127 kitap ile hizmet vermektedir. Her üç ilde bulunan halk kütüphaneleri yıldan yıla kitap sayılarını artırarak gelişmeye devam etmektedir. Buna karşın bölge genelinde kütüphanelerden yararlanma sayısı düşüş göstermektedir. Bölgede ayrıca, 716 adet örgün ve yaygın eğitim kurum kütüphanesi bulunmaktadır. Bu kütüphaneler sahip olduğu toplam 662.700 kitap ile bölge geneli halk kütüphanelerinin iki katı kitap sayısı ile hizmet vermektedir. Tablo 85: TRC1 Bölgesi Halk Kütüphaneleri Yıl Kütüphane Bilgisi Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye 2010 Kütüphane sayısı 13 12 2 27 1.136 Kitap sayısı 156.198 90.929 29.760 285.518 14.528.550 Yararlanma sayısı 621.765 224.664 62.396 750.057 19.280.441 Ödünç verilen materyal sayısı 101.738 49.509 22.293 181.563 5.877.432 75

2011 Kütüphane sayısı 13 12 2 27 1.118 Kitap sayısı 154.537 98.860 32.121 285.518 15.621.478 Yararlanma sayısı 434.885 259.398 55.774 750.057 18.826.715 Ödünç verilen materyal 83.7792 85.517 12.254 181.563 6.215.605 sayısı 2012 Kütüphane sayısı 13 12 2 27 1.112 Kitap sayısı 166.756 105.548 36.823 309.127 15.785.280 Yararlanma sayısı 375.873 276.570 60.686 713.129 19.545.940 Ödünç verilen materyal 102.284 107.714 3.482 213.480 6.790.817 sayısı Kaynak: TÜİK Tablo 85, TRC1 Bölgesi'nde kütüphanelere kayıtlı üye sayısının nüfusa oranını göstermektedir. Türkiye geneli ortalaması %1,17 olan kütüphane kayıtlı oranı, bölge genelinde Gaziantep'te %0,55 ile en düşük değeri almaktadır. Adıyaman'da ise aynı oran 3,63 ile bölgenin en yüksek değerini almaktadır. Bu sonuçlara bakıldığında, Gaziantep'te nüfus miktarı fazla olmasına rağmen, bu nüfusun kütüphanelere yeterince ilgi göstermediği anlaşılmaktadır. Tablo 86: Kütüphaneye Kayıtlı Üye Sayısının Nüfusa Oranı, 2012 Kayıtlı Üye 2012 Nüfusu Oran (%) Gaziantep 9.868 1.799.558 0,55 Adıyaman 21.632 595.261 3,63 Kilis 3.482 124.320 2,80 TRC1 Bölgesi 34.982 2.519.139 1,39 Türkiye 885.282 75.627.384 1,17 Kaynak: TÜİK Harita 27: TRC1 Bölgesi Halk Kütüphaneleri Sayıları Kaynak: TÜİK, 2012 1.6.5. Kültürel Organizasyonlar Başta Gaziantep'te olmak üzere TRC1 Bölgesi genelinde kültürel etkinlikler ve organizasyonlar kapsamında uluslararası, ulusal ve yerel düzeyde birçok festival, şenlik, fuar ve yerel etkinlik 76

düzenlenmektedir. 2013'te 8.si düzenlenecek olan Uluslararası Antep Fıstığı Kültür & Sanat Festivali nin yanı sıra, son yıllarda birçok etkinlik geleneksel hale gelip uluslararası boyut kazanmıştır. Yine son yıllarda Gaziantep sınırlarında yer alan Rumkale'nin turizme kazandırılması ile birlikte düzenlenmeye başlanan Dünya Offshore Şampiyonası, ulusal ve uluslararası basının ilgisini çekerek bölgenin turistik potansiyeline katkıda bulunmuştur. TRC1 Bölgesi ilçelerinde düzenlenen birçok festival ve şölen, bu ilçelerin tanıtımına katkıda bulunmaktadır. Özellikle Adıyaman'da düzenlenen Kommagene Festivali nin bölgenin tanıtımına katkı sağladığı ifade edilebilir. İlçelerde düzenlenen festivallerin yerel ürün temalı yapılması, bölge tarım ürünlerinin tanıtım ve ticaretinin gelişmesine katkıda bulunmaktadır. Adıyaman'ın Besni ilçesinde geleneksel olarak düzenlenen Besni Eğitim Bayramı bu alanda Türkiye'de başka örneği olmayan bir etkinliktir. Bu etkinlik, Besni ilçesinin tanınırlığı ve eğitim kalitesi bakımından olumlu etki yaratmaktadır. Söz konusu festivaller ve etkinlikler bölgenin kültürel, turistik ve tarımsal zenginliklerinin ve potansiyellerinin tanıtılmasında önemli bir yer tutmaktadır. Tablo 87: TRC1 İlleri Festivaller, Şenlikler ve Organizasyonlar İlçe - Belde Etkinlik Adı Düzenleyen Kuruluş Gaziantep Gaziantep Gaziantep Uluslararası Antep Fıstığı Kültür & Sanat Festivali Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Uluslararası Fotoğraf Yarışması Uluslararası Çocuk ve Gençlik Tiyatro Festivali Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gaziantep Uluslararası Folklor Festivali Şahinbey Belediyesi Gaziantep Nar Film Festivali Nar Bilim, Kültür ve Sanat Derneği Gaziantep Alleben Göleti Su Sporları Festivali Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gaziantep Hıdrellez Şenlikleri Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gaziantep/Nizip Fıstık Festivali Nizip Belediyesi ve Nizip Kaymakamlığı Gaziantep/İslahiye İslahiye Üzüm Festivali İslahiye Belediyesi Oğuzeli Oğuzeli Nar ve Kültür Festivali Oğuzeli Belediyesi Gaziantep/İslahiye İslahiye Biber ve Kültür Festivali İslahiye Belediyesi Adıyaman/ Kahta Uluslararası Kommagene Festivali Kahta Kaymakamlığı Adıyaman Gapgenç Festivali GAP İdaresi Adıyaman / Besni Adıyaman/Çelikhan Kilis/Musabeyli Besni Eğitim Bayramı Bal, Kültür ve Turizm Festivali Musabeyliler Şöleni Besni Kaymakamlığı, Belediye Başkanlığı ve Besni Eğitim Vakfından Çelikhan Kaymakamlığı ve Çelikhan Belediyesi Musabeyliler Kültür Eğitim ve Sosyal Dayanışma Gençlik ve Spor Kulübü Kilis / Yavuzlu Mercidabık Zaferi Kutlamalıları Kilis Valiliği, Yavuzlu Belediyesi Kaynak: TRC1 İlleri Belediyeleri, Valilikleri, İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri 1.6.6. Diğer Kültürel Faaliyetler TRC1 Bölgesi illerinde opera ve bale salonu bulunmamaktadır. Buna karşın bölgede opera ve bale turneleri kapsamında gösteriler gerçekleştirilmektedir. 2012 yılında Gaziantep'te 4 opera 77

ve bale gösterisi 3.044 kişi tarafından; Kilis'te ise 3 gösteri 960 kişi tarafından seyredilmiştir. Bölgede Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü'ne bağlı orkestra, koro veya topluluk bulunmamakla birlikte gerçekleştirilen yurtiçi turneleri kapsamında konserler icra edilmektedir. Bu kapsamda 2012 yılında bölge genelinde 5 koro konseri verilmiş, ayrıca Gaziantep'te orkestra ve topluluklar tarafından 3 gösteri gerçekleştirilmiştir. Tablo 88. Orkestra, Koro ve Toplulukların TRC1 Bölgesi'nde Çıktıkları Turneler, 2012 Orkestra Koro Topluluk Kaynak: TÜİK Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye Turne Sayısı 2 - - 2 22 İzleyici Sayısı 4.500 - - 4.500 24.385 Turne Sayısı 2 2 1 5 221 İzleyici Sayısı 3.300 2.000 250 5.550 213.632 Turne Sayısı 1 - - 1 63 İzleyici Sayısı 500 - - 500 132.500 2012 yılında bölgede yalnızca Adıyaman ilinde Devlet güzel sanatlar galerileri tarafından sergiler düzenlenmiştir. Gerçekleştirilen 5 sergide toplam 685 eser sergilenmiş, sergiler 3.650 kişi tarafından ziyaret edilmiştir. Tablo 89: Kültür ve Turizm Bakanlığı'na Bağlı/Devredilen Kültür ve Sanat Merkezleri İl İlçe Bağlı Olduğu Kurum Koltuk Kapasitesi Adıyaman Kilis Merkez Adıyaman Üniversitesi* - Besni Adıyaman Besni Kültür - Merkezi/Kültür ve Turizm Bakanlığı Kahta Adıyaman Kahta Kültür Merkezi/Kültür ve Turizm Bakanlığı 400 Merkez Alaeddin Yavaşça Kültür Merkezi/Kültür ve Turizm Bakanlığı Kaynak: www.kultur.gov.tr *Adıyaman Kültür Merkezi 2005 yılında Adıyaman Üniversitesi'ne devredilmiştir. Yapımı devam etmektedir. 386 TRC1 Bölgesi nde Kültür ve Turizm Bakanlığı na bağlı kültür ve sanat merkezi Kilis Merkez, Besni ve Kahta'da bulunmaktadır. Gaziantep'te ise belediyeler, kaymakamlıklar ve üniversiteler tarafından kurulan çeşitli kültür merkezleri yer almaktadır. Tablo 90: Gaziantep'te Bulunan Kültür Merkezleri ve Salonlar Salon Adı Bağlı Olduğu Kurum Koltuk Kapasitesi Onat Kutlar Salonu Gaziantep Büyükşehir Belediyesi 554 Ömer Asım Aksoy Gaziantep Büyükşehir Belediyesi 220 Atatürk Kültür Merkezi Gaziantep Üniversitesi 500 Açık Hava Amfisi Gaziantep Üniversitesi 3.500 Konferans Salonları Şahinbey Kaymakamlığı 1.125 Mehmet Akif Ersoy Salonu Şehitkamil Belediyesi 1.070 78

Ömer Asım Aksoy Salonu Şehitkamil Belediyesi 300 Mütercim Asım Salonu Şehitkamil Belediyesi 70 Münifpaşa Salonu Şehitkamil Belediyesi 300 Nuri Mehmet Paşa Salonu Şehitkamil Belediyesi 300 Konferans Salonu Şehitkamil Belediyesi 525 Nikah Salonu Şehitkamil Belediyesi 350 Kaynak: Gaziantep Ticaret Odası, Rakamlarla Gaziantep 2013 1.6.7. Medya 2010 yılında TRC1 Bölgesi'nde 112 adet yazılı medya kuruluşu faaliyette iken 2012 yılında bu rakam 137'ye yükselmiştir. Bölgede yazılı medya araçlarından gazeteler ağırlıktadır. Gazete ve dergilerin büyük bir bölümü yerel yayınlardan oluşmaktadır. Bölgede ulusal yayın yapan 1 gazete ve 7 dergi faaliyet göstermektedir. Bölgede ayrıca yerel, bölgesel ve ulusal yayın yapan televizyon ve radyo kuruluşları da bulunmaktadır. Gaziantep ilinde ise 9 televizyon ve 25 radyo kuruluşu faaliyet göstermektedir. Tablo 91: TRC1 Bölgesi Yazılı Medya İstatistikleri 2010 2011 2012 Yıl Yayın Türü Yerel Bölgesel Ulusal Toplam Kaynak: TÜİK Gazete 83 2-85 Dergi 23 2 2 27 Toplam 106 4 2 112 Gazete 79 3-82 Dergi 19 1 3 23 Toplam 98 4 3 105 Gazete 85 2 1 88 Dergi 38 4 7 49 Toplam 123 6 8 137 1.6.8. Yöresel Ürünler ve El Sanatlarında Marka ve Coğrafi İşaretler Coğrafi işaret, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibarıyla kökenin bulunduğu bir yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş bir ürünü gösteren işaretleri ifade etmektedir. TRC1 Bölgesi illerinden tescilli coğrafi işarete sahip iller Gaziantep ve Adıyaman'dır. Toplam 5 adet coğrafi işarete sahip olan Gaziantep, ülke toplamından %3 pay almaktadır. Bölge genelinde başvuru aşamasında olan 5 adet coğrafi işaret bulunmaktadır. Tablo 92: Yöresel Ürünler ve El Sanatlarında Marka ve Coğrafi İşaretler Sayısı İl Tescilli Başvuru Aşamasında Antep Baklavası Antep Fıstığı Nizip Zeytinyağı TRC1 Bölgesi Gaziantep Bakır El İşlemeciliği Gaziantep Sedef el İşlemeciliği Çelikhan Tütünü Kaynak: Türk Patent Enstitüsü 79 Antep İşi Nizip Sabunu Antep Kutnu Kumaşı Kilis Katmeri Besni Üzümü

2. İKTİSADİ YAPI 2.1. MİLLÎ GELİR VE VERGİ 2003 yılında yayımlanan İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması na (SEGE) göre, Gaziantep, 81 il içerisinde sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında 20. sırada iken 2011 yılı araştırmasına göre 10 basamak gerileyerek 30. sıraya yerleşmiştir. Adıyaman 2004 yılında 65. sırada iken 2011'de 66. sıraya, Kilis 2004 yılında 54. sırada iken 2011'de 63. sıraya gerilemiştir. Tablo 93: TRC1 Bölgesi İlleri Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası Gaziantep Adıyaman Kilis Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası 2011 30 66 63 Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası 2003 20 65 54 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı Not: 2003 ve 2011 yılı SEGE kriterlerinde farklılıklar olması nedeniyle karşılaştırma yapılamamaktadır. 2004 yılında yayımlanan İlçelerin Sosyo Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, 81 ilde 872 ilçe esas alınarak yapılmış, bu ilçeler gelişmişlik endeksine göre sıralanmış, ayrıca bulundukları il içerisinde diğer ilçelere göre sıralamaları yapılmıştır. Tablo 93 te görüldüğü üzere TRC1 Bölgesi ilçelerinin gelişmişlik sıralamasında, 872 ilçe içerisinde Gaziantep Büyükşehir 8. sırada iken Adıyaman Merkez 175. sırada, Kilis Merkez 177. sırada yer almaktadır. Bölgenin sıralamada en geride yer alan ilçesi Gerger 858. sıradadır. Tablo 94: TRC1 Bölgesi İlçeleri Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası ve Gelişmişlik Endeksi, 2004 80

İl İlçe Gelişmişlik Sırası* Gelişmişlik Endeksi** Gaziantep Adıyaman Kilis Büyükşehir 8 3,70467 Nizip 289 0,09655 İslâhiye 504-0,33183 Nurdağı 590-0,48473 Oğuzeli 597-0,50073 Araban 732-0,74659 Karkamış 746-0,78244 Yavuzeli 780-0,90075 Merkez 175 0,57604 Gölbaşı 408-0,16573 Besni 549-0,40959 Çelikhan 617-0,54032 Samsat 652-0,59949 Kâhta 656-0,61547 Tut 685-0,65274 Sincik 845-1,38337 Gerger 858-1,46753 Merkez 177 0,5486 Elbeyli 704-0,68676 Polateli 822-1,16049 Musabeyli 844-1,34019 Kaynak: http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/gosterge/2004/ilce.pdf *872 İl ve İlçe İçerisinde Gelişmişlik Sırası **SEGE(Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Endeksi) İktisadi gelişmişlik düzeyinin en önemli göstergelerinden olan Gayri Safi Yurtiçi Hasıla(GSYİH) değerleri, en son 2001 yılında TÜİK tarafından yayımlanmıştır. Bölgenin kişi başına 1.398 dolar GSYİH ile ülke genelinde 21. sırada yer aldığı görülmektedir. TRC1 Bölgesi kişi başına düşen GSYİH rakamı, Türkiye ortalaması olan 2.146 doların altındadır. Adıyaman 918 dolar ile bölge içi sıralamada en sonda yer almaktadır. Tablo 95: Cari Fiyatlarla Kişi Başına Düşen Gayri Safi Yurtiçi Hasıla, 2001 Bölge Adı Cari fiyatlarla Kişi Başına Düşen GSYİH ($) Gaziantep 1.593 Adıyaman 918 Kilis 1.817 TRC1 1.398 Türkiye 2.146 Kaynak: TÜİK Düzey 2 Bölgeleri, kişi başına düşen Gayrisafi Katma Değer açısından kıyaslandığında TRC1 Bölgesi nin ülke genelinden %1,8 pay alarak 18 sırada yer aldığı görülmektedir. GSKD verileri sektörlere göre incelendiğinde bölgenin tarım sektöründe %2,0 lık pay ile ülkede 18. sırada, sanayi sektöründe %2,1 pay ile 13. sırada, hizmetler sektöründe ise %1,6 pay ile 18. sırada yer aldığı görülmektedir. Tablo 96: Cari Fiyatlarla Kişi Başına Düşen Gayri Safi Katma Değer (milyon TL), 2011 81

Dolar Sıra Bölge Gayri Safi Katma Değer Tarım Sanayi Hizmetler 1 TR10 İstanbul 312.438 %27,2 622 %0,6 85.466 %27,0 226.350 %31,0 2 TR51 Ankara 99.305 %8,6 2.802 %2,7 25.533 %8,1 70.969 %9,7 3 TR31 İzmir 75.922 %6,6 4.130 %4,0 20.419 %6,5 51.373 %7,0 17 TRC2 18 TRC1 19 TR71 Şanlıurfa, Diyarbakır Gaziantep, Adıyaman, Kilis Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir 23.258 %2,0 5.583 %5,4 4.421 %1,4 13.254 %1,8 20.289 %1,8 2.123 %2,0 6.495 %2,1 11.671 %1,6 17.776 %1,5 4.038 %3,9 4.064 %1,3 9.674 %1,3 24 TRA1 Erzurum, Erzincan, Bayburt Kastamonu, 25 TR82 Çankırı, Sinop Ağrı, Kars, 26 TRA2 Iğdır, Ardahan Kaynak: TÜİK 10.592 %0,9 1.839 %1,8 2.116 %0,7 6.638 %0,9 8.199 %0,7 1.893 %1,8 1.644 %0,5 4.662 %0,6 7.685 %0,7 1.907 %1,8 1.077 %0,3 4.702 %0,6 Yıllar itibari ile kişi başına düşen Gayri Safi Katma Değer (GSKD), TRC1 Bölgesi için 2004 yılında 2.678 dolar iken düzenli bir artış eğilimi göstererek 2008 yılında 4.597 dolara ulaşmıştır. Bu değer, 2008 yılında 9.384 dolar olan ülke ortalamasının çok altındadır. Küresel krizin de etkileri ile 2009 yılında düşüş gösteren TRC1 Bölgesi GSKD değeri 2011 yılında 4.952 dolara ulaşmıştır. 10.000 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 Kişi Başına GSKD 9.384 8.926 9.244 8.267 7.769 6.187 6.686 5.103 4.597 4.909 4.952 4.157 3.925 3.342 3.530 2.678 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Türkiye TRC1 Bölgesi Şekil 29: Cari Fiyatlarla Kişi Başına Düşen Gayri Safi Katma Değer Kaynak: TÜİK Tablo 96 da görüldüğü gibi, TRC1 Bölgesi ndeki tüm sektörlerin GSKD tutarlarında yıllar içerisinde artış gözlenmektedir. Tarım sektörünün ise 2006 yılından 2008 yılına kadar GSKD 82

içindeki payı yıllar itibarıyla azalmaktadır. Oransal azalışa rağmen tarım sektörünün GSKD içindeki payı ülke ortalamasının üzerinde seyretmektedir. Bölgede sanayi sektörünün 2004-2011 yılları arasındaki GSKD içindeki payı, ülke genelindeki payın az da olsa üzerinde gerçekleşirken, hizmetler sektörünün payı ülkedeki hizmet sektörünün GSKD içindeki payının altındadır. Tablo 97: Cari Fiyatlarla Bölgesel GSKD (İktisadi Faaliyet Kollarına Göre-Milyon TL) Yıllar Tarım Pay( %) Sanayi Pay( %) Hizmet Pay( %) GSKD TRC1 Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜİK 2004 962 12,0 2.344 29,2 4.728 58,8 8.035 2005 1.347 14,0 2.805 29,1 5.497 57,0 9.651 2006 1.473 13,2 3.339 30,0 6.326 56,8 11.139 2007 1.429 11,8 3.600 29,8 7.062 58,4 12.093 2008 1.401 10,4 4.120 30,5 7.967 59,1 13.489 2009 1.539 10,8 4.089 28,8 8.566 60,3 14.195 2010 2.103 11,9 5.244 29,8 10.268 58,8 17.616 2011 2.123 10,5 6.494 32,0 11.670 57,5 20.288 2004 52.997 10,7 138.411 28,0 303.474 61,3 494.884 2005 60.713 10,6 160.331 28,0 350.669 61,3 571.714 2006 62.662 9,4 188.646 28,2 417.108 62,4 668.418 2007 64.331 8,5 209.515 27,8 480.537 63,7 754.384 2008 72.274 8,5 232.475 27,2 549.835 64,3 854.585 2009 78.775 9,1 218.623 25,3 567.050 65,6 864.449 2010 92.739 9,5 259.022 26,4 628.785 64,1 980.547 2011 103.635 9,0 316.326 27,5 730.491 63,5 1.150.453 TÜRKONFED (Türk Girişim ve İş Dünyası Konfederasyonu) tarafından 2012 yılında yayımlanan Orta Gelir Tuzağı ndan Çıkış: Hangi Türkiye? adlı raporun Cilt 1: Makro/Bölgesel/Sektörel Analiz kısmında Gayri Safi Bölgesel Hasıla (GSBH) verileri hakkında tahmini hesaplamalar yapılmıştır. 2011 yılı için hesaplanan GSBH değerlerine göre, TRC1 Bölgesi 12.190.643.000 dolar ile Düzey 2 Bölgeleri arasında 18. sırada yer almıştır. TRC1 Bölgesi ülke toplamı GSBH nin %1,58 ini oluşturmaktadır. 2004-2011 yılları arasındaki GSBH nin değişim oranlarına bakıldığında TRC1 Bölgesi GSBH si %92,31 artarken, bu oran ülke geneli değişim oranının (%97,82) altında kalmıştır. Aynı çalışmada, Kişi Başı Gayri Safi Bölgesel Hasıla da hesaplanmıştır. 2011 yılı verilerine TRC1 Bölgesi nde kişi başına düşen GSBH 4.932 dolar olarak hesaplanmış; TRC1 Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri arasında 22. sırada yer almıştır. Tablo 98: Gayri Safi Bölgesel Hasıla (Bin $) 2004 2008 2011 Değer Pay (%) Değer Pay(%) Değer Pay(%) TRC1 Bölgesi 6.339.000 1,62 11.713.671 1,58 12.190.643 1,58 Türkiye 390.412.690 742.080.982 772.298.000 Kaynak: TÜRKONFED 83

Tablo 99: Kişi Başı Gayri Safi Bölgesel Hasıla ($) 2004 2008 2011 2004-2011 Değer Değer Değer Değişim (%) TRC1 Bölgesi 3.025 5.053 4.932 63,04 Türkiye 5.764 10.376 10.335 79,30 Kaynak: TÜRKONFED Kişi başına düşen kurumlar vergisi ise Gaziantep ve Kilis illerinde yıllar itibari ile düzenli olarak artmaktadır. Adıyaman ilinde 2010 yılına kadar artış görülmekle beraber 2011 yılında düşüş gözlenmektedir. Gaziantep ili kişi başı düşen kurumlar vergisi rakamlarında bölge ortalamasının çok üzerinde olmakla birlikte ülke ortalamasının çok altındadır. Tablo 100: Yıllar İtibarıyla Genel Bütçe Vergi Gelirleri Brüt Tahakkuk (TL) Brüt Tahsilat (TL) Türkiye Toplam Tahsilatı İçindeki Yüzdesi Toplam Tahsilat Türkiye Sırası Tahsilat Artış Oranı(%) 2009 1.500.965.717 1.168.835.739 0,60 14 21,91 2010 1.909.899.249 1.491.619.610 0,63 13 21,91 Gaziantep 2011 2.484.920.801 1.976.995.784 0,69 12 32,54 2012 2.617.696.102 2.090.754.687 0,66 13 5,75 2013 3.342.887.451 2.470.920.384 0,67 12 18,17 2009 241.367.053 177.702.882 0,09 55 18,63 2010 300.949.477 223.686.969 0,09 51 25,88 Adıyaman 2011 371.240.477 267.493.189 0,09 54 19,58 2012 402.170.621 299.770.967 0,09 55 12,07 2013 451.997.904 338.927.280 0,09 54 13,06 2009 45.480.424 34.275.394 0,02 80 10,13 2010 56.820.600 43.776.791 0,02 80 28 Kilis 2011 76.945.914 63.249.435 0,02 78 44,48 2012 76.713.161 59.671.636 0,02 80-5,66 2013 91.364.399 71.908.739 0,02 80 20,51 2009 1.787.813.195 1.380.814.015 0,71 - - 2010 2.267.669.326 1.759.083.370 0,74 - - TRC1 2011 2.933.107.193 2.307.738.407 0,80 - - 2012 3.096.579.884 2.450.197.290 0,77 - - 2013 3.886.249.754 2.881.197.290 0.78 - - 2009 224.504.297.009 196.313.307.490 100-3,33 2010 273.471.886.528 235.714.639.997 100-20,07 Türkiye 2011 332.491.880.965 284.490.144.672 100-20,69 2012 366.963.794.689 317.218.618.705 100-11,50 2013 423.397.273.798 367.473.549.763 100-15,84 Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı, Tablo 101: Kişi Başına Düşen Kurumlar Vergisi (TL) * Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye 2008 57,70 10,81 5,46 237,41 2009 104,05 13,24 7,02 306,97 2010 115,59 19,35 9,05 338,26 2011 121,03 14,01 9,65 352,18 2012 151,98 18,91 14,16 423,01 Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı *Hesaplamalar tahakkuk eden vergi miktarına göre yapılmıştır. 84

Adıyaman ve Gaziantep illerinde kişi başı gelir vergisi miktarı 2008-2011 yılları arasında düzenli olarak artış göstermektedir. Kilis ilinde ise 2010 yılına kadar düzenli bir artış olmakla beraber 2011 yılında düşüş gözlenmiştir. Gaziantep kişi başına düşen gelir vergisinde bölgedeki diğer illerin çok üstünde olmasına rağmen Türkiye ortalamasının altındadır. Tablo 102: Kişi Başına Düşen Gelir Vergisi (TL) ** Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye 2008 43,39 10,89 24,15 66,42 2009 45,87 12,43 27,63 70,02 2010 47,27 14,84 28,98 77,49 2011 50,98 17,77 27,59 90,66 2012 58,32 17,14 29,56 96,92 Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı, **Hesaplamalar tahakkuk eden vergi miktarına göre yapılmıştır. 2.2. SANAYİ Geçmişten günümüze sahip olduğu sanayi altyapısı ile göz dolduran TRC1 Bölgesi, özellikle son yıllarda gerçekleştirilen yeni yatırımlar ile ivme kazanarak, yenilikçiliğini ve girişimcilik kültürünü geliştirmeye devam etmektedir. TRC1 Bölgesi'nin en gelişmiş sanayi yapısına sahip ili olan Gaziantep, son yıllarda gerçekleştirdiği sanayi atılımı ile ülkenin en önde gelen sanayi şehirleri arasına girmiştir. Adıyaman ve Kilis illeri ise kendine özgü potansiyellerini sanayileşme yolunda geliştirmeye devam etmektedir. Türkiye TRC1 Bölgesi 3,14% 3,72% 0,35% 1,99% 93,13% Tarım ve Ormancılık İmalat Diğer 97,65% Tarım ve Ormancılık İmalat Diğer Şekil 30: Ekonomik Faaliyetlere (ISIC, Rev.3) Göre İhracat (Bin $),2013 Kaynak: TÜİK Türkiye'nin ekonomik faaliyetlere göre ihracat rakamlarına bakıldığında, imalat sanayinin %94 pay ile ilk sırada yer aldığı görülmektedir. TRC1 Bölgesi'nde de, ülke genelinde olduğu gibi, imalat sanayi ihracatta ilk sırada bulunmakta ve toplamdan %98 pay almaktadır. Bölge illerinin ihracat rakamlarında imalat sanayinden sonra tarım ve ormancılık faaliyetleri ile toptan ve perakende ticaret öne çıkmaktadır. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından hazırlanan 81 İl Durum Raporu'na göre, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki illeri sanayi işletmesi sayılarına göre değerlendirildiğinde, %65'lik bir oran ile Gaziantep ili bölge illeri arasında birinci sırada yer alırken, bölge genelindeki sanayi işletmelerinin %10'u Şanlıurfa'da, %9'u Diyarbakır'da, %6'sı Adıyaman'da, %4'ü Batman'da, %3'ü Mardin'de, %1'i Kilis'te, %1'i Siirt'te ve %1'i Şırnak'ta yer almaktadır 13. 13 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 81 İl Durum Raporu 85

Gaziantep Adıyaman Kilis Tablo 103: Yıllar İtibarıyla Ekonomik Faaliyetlere (ISIC, Rev.3) Göre İhracat (Bin $) * Yıllar Toplam Tarım ve Ormancılık Balıkçılık Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat 86 Elektrik, Gaz ve Su Toptan ve Perakende Ticaret Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri Diğer Sosyal, Toplumsal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri 2003 866.153 28.430-931 830.591 1 6.202 - - 2004 1.295.292 19.663 0 1.203 1.263.695 1 10.560 170-2005 1.652.554 23.651-1.394 1.616.001-11.462 4 42 2006 1.857.722 41.080-2.950 1.802.624-11.067 - - 2007 2.447.656 41.286-3.125 2.395.631-7.614 - - 2008 3.237.061 67.572-4.373 3.156.976 0 8.140 - - 2009 2.952.993 92.792-3.328 2.848.584 2 8.233 52-2010 3.518.434 76.887-2.536 3.427.447-11.563-1 2011 4.759.952 114.220-2.894 4.618.565-24.264-10 2012 5.579.875 139.808-6.495 5.418.998-17.733 3 26 2013 6.161.557 118.666 5.558 6.020.920 0,3 16.410-2 2003 12.079 - - - 12.079 - - - - 2004 20.978 - - - 20.978 - - - - 2005 22.207 - - 3 22.203 - - - - 2006 24.336 35 - - 24.301 - - - - 2007 29.346 37 - - 29.268-41 - - 2008 59.103 39 - - 58.404-659 - 1 2009 58.091 506 - - 57.519-65 - 1 2010 71.639 500-52 70.811-266 - 10 2011 61.223 3.890-401 56.519-393 - 19 2012 104.826 3.188-6 101.611 - - - 21 2013 86.274 6.245-62 79.948 - - - 19 2003 2.814 55 - - 2.759 - - - - 2004 3.202 38-24 3.140 - - - - 2005 4.496 16 - - 4.459-21 - - 2006 7.968 150-9 7.768-40 - - 2007 12.865 275-13 12.527-50 - - 2008 23.907 - - - 23.854-54 - - 2009 16.456 12 - - 16.443-0 - -

TRC1 Bölgesi Türkiye 2010 23.320 866-192 22.262 - - - - 2011 30.546 223-189 30.134 - - - - 2012 11.671 - - - 11.671 - - - - 2013 20.841 9-32 20.777 24 - - Yıllar Toplam Tarım ve Ormancılık Balıkçılık Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Elektrik, Gaz ve Su Toptan ve Perakende Ticaret Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri Diğer Sosyal, Toplumsal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri 2003 881.046 28.485-931 845.428 1 6.202 - - 2004 1.319.472 19.700 0 1.227 1.287.813 1 10.560 170-2005 1.679.257 23.668-1.397 1.642.663-11.483 4 42 2006 1.890.026 41.266-2.960 1.834.693-11.108 - - 2007 2.489.866 41.598-3.138 2.437.426-7.704 - - 2008 3.320.071 67.611-4.373 3.239.233 0 8.853-1 2009 3.027.540 93.311-3.328 2.922.545 2 8.299 52 1 2010 3.613.393 78.253-2.781 3.520.520-11.828-11 2011 4.851.720 118.333-3.483 4.705.218-24.657-29 2012 5.696.372 139.808-6.501 5.532.280-17.733 3 47 2013 6.268.672 124.920-5.652 6.121.645 0,3 16.434-21 2003 47.252.836 2.120.690 81 469.089 44.378.429 20.093 182.738 81 970 2004 63.167.153 2.541.777 103 649.237 59.579.116 60.173 230.758 1.354 1.619 2005 73.476.408 3.328.814 140 810.241 68.813.408 103.449 279.812 258 926 2006 85.534.676 3.480.539 131 1.146.326 80.246.109 123.593 405.435 425 1.390 2007 107.271.750 3.725.213 158 1.660.895 101.081.873 168.839 473.923 1.399 1.356 2008 132.027.196 3.936.711 240 2.155.150 125.187.659 73.324 430.465 1.882 1.675 2009 102.142.613 4.347.483 189 1.682.915 95.449.246 139.740 330.550 1.248 2.440 2010 113.883.219 4.934.710 156 2.687.124 105.466.686 181.375 451.656 2.037 3.617 2011 134.906.869 5.166.596 186 2.805.449 125.962.537 148.789 631.901 583 4.997 2012 152.461.737 5.188.858 190.340 3.160.765 143.193.911 190.211 534.800 544 2.307 2013 151.796.484 5.653.805 258.177 3.879.460 141.371.678 28.970 585.858 3.422 15.113 Kaynak:TÜİK *Firma vergi kimlik numaralarının bağlı olduğu ile göredir. Yuvarlama nedeniyle toplamda farklılık olabilir 87

2.2.1. Girişim Sayıları Yeni ürünler, süreçler, pazarların tespit edilmesi ve kullanılması sonucunda ekonomik faaliyetlerin büyümesi veya yaratılması vasıtası ile yeni değerlerin oluşturulması, girişimcilik faaliyeti olarak değerlendirilmektedir (TÜİK).TRC1 Bölgesi'nde toplam girişim sayısı 94.394 olup, bu rakam ülke toplamının %2,7'sine denk gelmektedir. Bölgede gerçekleşen girişimlerin %14,5'ini imalat sanayi girişimleri oluşturulmakta ve Düzey 2 Bölgeleri arasında 11. sırada yer almaktadır. Bölgenin imalat sanayi ve ticaret potansiyeli bakımından en dikkat çekici ili olan Gaziantep, toplam girişim sayısında 80.000 81 il arasında 10. sırada yer 70.000 almaktadır. Gaziantep, imalat sanayi 60.000 girişim sayıları sıralamasında da 50.000 ülke genelinde ilk sıralarda yer 40.000 30.000 Toplam İmalat alarak ülkenin en gelişmiş illerinin ardından 7. sırada bulunmaktadır. 20.000 Gaziantep'in Güneydoğu Anadolu 10.000 0 Bölgesi'nin sanayi ve ticaret merkezi konumunda olması, ili yatırımlar için çekici kılmakta ve bu durum 88 Gaziantepli sanayicilerin girişimcilik ruhu ile de desteklenmektedir. Fakat Gaziantep'in kaydetmiş olduğu bu performansı, TRC1 Bölgesi'nin diğer illerinde görmek mümkün değildir. Adıyaman, toplam girişim sayısında 81 il arasında 40. sırada yer alarak 77. sırada bulunan Kilis'e nispeten daha iyi bir performans göstermektedir. İmalat sanayi girişimleri Adıyaman'da girişimlerin %12'sini oluştururken Kilis'te bu oran %14'tür. Tablo 104: 2012 Yılı İş Kayıtlarına Göre Girişim Sayıları - İlk 10 İl, Mayıs 2013 İl Adı Toplam İmalat İstanbul 829.119 132.111 Ankara 243.707 25.333 İzmir 217.088 27.487 Antalya 136.811 10.721 Bursa 127.859 21.409 Konya 89.365 12.930 Adana 83.430 9.588 Mersin 76.749 7.172 Kocaeli 70.821 8.310 Gaziantep 70.340 10.647 Kaynak: TÜİK Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil 31: TRC1 Bölgesi Sayıları,2012 Kaynak: TÜİK 2.2.2. TRC1 Bölgesi İmalat Sanayi Firmaları İmalat sanayi firmalarını TRC1 Bölgesi Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlükleri sanayi sicil kayıtlarına dayanarak, imalat sanayinde faaliyet gösteren firmaların, imalat sanayi kolları ve istihdam rakamlarına göre dağılımını içermektedir. Gaziantep ilinde imalat sanayinde faaliyet gösteren 2.420 firma, sahip oldukları toplam istihdam rakamlarına göre sınıflandığında,

firmaların %56'sının 10 kişiden az çalışan istihdam etmekte olduğu görülmektedir. 50 kişiden azçalışan istihdam eden firmaların toplam içindeki payı %32 olurken; 250 kişiden az çalışan istihdam eden firmalar %10, 250 kişiden fazla kişi istihdam eden büyük çaplı firmalar ise toplamdan %2 pay almaktadır. Gaziantep'in imalat sanayi kollarına göre istihdam rakamları incelendiğinde, en fazla istihdamın 44.051 kişi ile tekstil imalatı sektöründe olduğu görülmektedir. Bu sektörü, gıda imalatı ve deri ve ilgili ürünlerin imalatı sektörü takip etmektedir. Firma sayılarına göre sıralama yapıldığında, tekstil ürünleri imalatı sektörü toplam 603 firma ile öne çıkmakta iken, gıda imalatı sektöründe faaliyet gösteren 478 firma, giyim eşyası imalatı sektöründe ise 203 firma ilde ilk sıralarda yer almaktadır. 89

Tablo 105: İmalat Sanayi Kolları ve İstihdam Sınıflamasına Göre Gaziantep Sanayi İşletmeleri,Mayıs 2013 İmalat Sanayi Kolları 10 Kişiden Az Çalışan İstihdam Eden Sanayi İşletmeleri 50 Kişiden Az Çalışan İstihdam Eden Sanayi İşletmeleri 250 Kişiden Az Çalışan İstihdam Eden Sanayi İşletmeleri Firma Sayısı Toplam İstihdam Firma Sayısı 90 Toplam İstihdam Firma Sayısı Toplam İstihdam 250 Kişiden Fazla Çalışan İstihdam Eden Sanayi İşletmeleri Firma Sayısı Toplam İstihdam Metal Cevherleri Madenciliği 1 7 3 63 1 57 5 127 Diğer Madencilik ve Taşocakçılığı 25 110 19 315 1 57 45 482 Gıda Ürünlerinin İmalatı 304 1.413 142 2.912 28 3.038 4 2.382 478 9.745 İçecek İmalatı 5 16 3 49 8 65 Tekstil Ürünleri İmalatı 253 1.182 198 5.158 139 17.117 41 20.594 631 44.051 Giyim Eşyası İmalatı; Kürkün İşlenmesi ve Boyanması 145 712 54 1.231 4 436 203 2.379 Deri ve İlgili Ürünlerin İmalatı 72 324 67 1.644 9 750 1 277 149 2.995 Ağaç Ve Mantar Ürünleri İmalatı (Mobilya Hariç) Saz, Saman Ve Benzeri Malzemelerde, Örülerek Yapılan Eşyaların İmalatı Firma Sayısı Toplam İstihdam 14 88 6 106 1 119 21 313 Kağıt Ve Kağıt Ürünlerinin İmalatı 27 159 16 376 10 978 2 522 55 2.035 Kayıtlı Medyanın Basılması Ve Çoğaltılması 6 35 2 45 8 80 Kok Kömürü Ve Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri İmalatı 14 73 3 34 17 107 Kimyasalların Ve Kimyasal Ürünlerin İmalatı 117 599 40 740 9 1.197 166 2.536 Temel Eczacılık Ürünlerinin Ve Eczacılığa İlişkin Malzemelerin İmalatı 2 35 2 35 Kauçuk Ve Plastik Ürünlerin İmalatı 71 320 32 623 8 912 1 590 112 2.445 Diğer Metalik Olmayan Mineral Ürünlerin İmalatı 23 99 34 756 9 951 66 1.806 Ana Metal Sanayi 31 135 16 343 47 478 Fabrikasyon Metal Ürünleri İmalatı (Makine Ve Teçhizatı Hariç,) 68 357 40 823 6 704 114 1.884 Bilgisayarların, Elektronik Ve Optik Ürünlerin İmalatı 2 10 2 70 4 80 Elektrikli Teçhizat İmalatı 13 69 8 143 2 188 23 400 Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine Ve Ekipman İmalatı 66 343 39 867 5 516 110 1.726 Motorlu Kara Taşıtı, Treyler (Römork) Ve Yarı Treyler (Yarı Römork) İmalatı 6 30 7 186 3 331 16 547 Diğer Ulaşım Araçlarının İmalatı 3 9 2 83 1 110 6 202 Mobilya İmalatı 11 85 13 348 5 616 29 1.049 Diğer İmalatlar 19 97 9 153 3 364 31 614 Makine Ve Ekipmanların Kurulumu Ve Onarımı 3 15 3 78 6 93 Elektrik, Gaz, Buhar Ve Havalandırma Sistemi Üretim Ve Dağıtımı 6 33 2 59 1 91 9 183 Motorlu Kara Taşıtlarının Servis Hizmetleri, Bakım ve Onarımı 2 10 4 103 6 414 12 527

Plastik ve lastik atıkların granüllere dönüştürülmesi (Geri kazanım) 39 192 8 131 47 323 Toplam 1.346 6.522 774 17.474 251 28.946 49 24.365 2.420 77.307 Kaynak: Gaziantep Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü verilerinden derlenmiştir. Tablo 106: İmalat Sanayi Kolları ve İstihdam Sınıflamasına Göre Adıyaman Sanayi İşletmeleri,Mayıs 2013 İmalat Sanayi Kolları 10 Kişiden Az Çalışan İstihdam Eden Sanayi İşletmeleri Firma Sayısı Toplam İstihdam 50 Kişiden Az Çalışan İstihdam Eden Sanayi İşletmeleri Firma Sayısı 91 Toplam İstihdam 250 Kişiden Az Çalışan İstihdam Eden Sanayi İşletmeleri Firma Sayısı Toplam İstihdam 250 Kişiden Fazla Çalışan İstihdam Eden Sanayi İşletmeleri Firma Sayısı Toplam İstihdam Gıda Ürünlerinin İmalatı 19 90 35 595 54 685 Tekstil Ürünleri İmalatı 9 49 39 1.001 17 1.915 4 1.816 69 4.781 Deri ve İlgili Ürünlerin İmalatı 1 51 1 51 Kağıt Ve Kağıt Ürünlerinin İmalatı 1 3 1 13 2 16 Kok Kömürü Ve Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri İmalatı 9 37 8 132 1 87 2 1.483 20 1.739 Kimyasalların Ve Kimyasal Ürünlerin İmalat 2 11 3 82 5 93 Kauçuk Ve Plastik Ürünlerin İmalatı 3 18 6 122 2 189 11 329 Diğer Metalik Olmayan Mineral Ürünlerin İmalatı 1 8 3 47 1 197 5 252 Ana Metal Sanayi 3 6 9 154 12 160 Seramik, Kil,Taş ve Çimentodan Gereçler 6 31 34 725 1 74 41 830 Bilgisayarların, Elektronik ve Optik Ürünlerin İmalatı 1 18 1 18 Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine Ve Ekipman İmalatı 2 33 2 33 Mobilya İmalatı 2 16 7 167 9 183 Diğer İmalatlar 1 9 4 89 5 98 Toplam 56 278 152 3.178 23 2.513 6 3.299 237 9.268 Kaynak: Adıyaman Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü verilerinden derlenmiştir. Tablo 107: İmalat Sanayi Kolları ve İstihdam Sınıflamasına Göre Kilis Sanayi İşletmeleri, Mayıs 2013 10 Kişiden Az Çalışan İstihdam 50 Kişiden Az Çalışan İstihdam 250 Kişiden Az Çalışan İstihdam İmalat Sanayi Kolları Eden Sanayi İşletmeleri Eden Sanayi İşletmeleri Eden Sanayi İşletmeleri Firma Sayısı Toplam İstihdam Firma Sayısı Toplam İstihdam Firma Sayısı Toplam İstihdam Firma Sayısı Gıda Ürünlerinin İmalatı 29 90 7 153 36 243 İçecek İmalatı 1 21 1 21 Tekstil Ürünleri İmalatı 2 45 4 284 6 329 Firma Sayısı Toplam Toplam İstihdam İstihdam

Kağıt Ve Kağıt Ürünlerinin İmalatı 1 6 1 6 Kok Kömürü Ve Rafine Edilmiş Petrol 1 12 1 12 Ürünleri İmalatı Kimyasalların Ve Kimyasal Ürünlerin İmalat 1 7 1 7 Kauçuk Ve Plastik Ürünlerin İmalatı 1 18 1 117 2 135 Ana Metal Sanayi 1 37 1 37 Seramik, Kil,Taş ve Çimentodan Gereçler 3 19 2 31 5 50 Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine Ve 1 6 1 6 Ekipman İmalatı Diğer İmalatlar 1 7 1 7 Toplam 36 129 15 317 5 401 56 847 Kaynak: Kilis Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü verilerinden derlenmiştir. 92

Tablo 105, Adıyaman imalat sanayinde faaliyet gösteren firmaların, imalat sanayi kolları ve istihdam rakamlarına göre dağılımını içermektedir. Adıyaman imalat sanayisinde faaliyet gösteren toplam 237 firma, sahip oldukları istihdama göre sınıflandığında en büyük payı 50 kişiden az istihdam sağlayan işletmeler almaktadır. Söz konusu işletmeler il toplamının %64'ünü oluştururken, 10 kişiden az istihdam sağlayanlar toplamdan %23, 250 kişiden az istihdam sağlayanlar toplamdan %9 ve 250 kişiden fazla istihdam sağlayan işletmeler toplamdan %2 pay almaktadır. İl geneline bakıldığında, istihdam rakamları açısından ilk sırada 4.781 kişi ile tekstil ürünleri imalatı sektörü gelirken, ikinci sırada kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı sektörü, üçüncü sırada ise seramik, kil, taş ve çimentodan gereçler imalatı sektörü gelmektedir. Tablo 106, Kilis imalat sanayinde faaliyet gösteren firmaların, imalat sanayi kolları ve istihdam rakamlarına göre dağılımını içermektedir Kilis imalat sanayinde faaliyet gösteren 56 firmanın %64'ü gıda ürünleri imalatı sanayinde faaliyet göstermektedir. Bu sektörü; seramik, kil, taş ve çimentodan gereçler imalatı sektörü ve tekstil sektörü takip etmektedir. İstihdam rakamlarına göre sınıflama yapıldığında, firmaların %64'ünün 10 kişiden az istihdam sağladığı görülmektedir. 50 kişiden az istihdam sağlayan firmalar toplamdan %26 pay alırken, 250 kişiden az istihdam sağlayan işletmeler %8 pay almaktadır. Kilis'te 250 kişi veya daha fazla istihdam sağlayan firma bulunmamaktadır. Bu verilere bakıldığında, Kilis sanayisine küçük ölçekli firmaların hakim olduğu görülmektedir. 2.2.3. Organize Sanayi Bölgeleri Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), ekonomik kalkınma ve sanayileşmenin bir aracı olarak devlet tarafından 1960 lardan itibaren kullanılmaktadır. Bu bağlamda, Organize Sanayi Bölgeleri'nin TRC1 Bölgesi'ndeki ilk örneği 1969 yılında kurulan Gaziantep 1. Organize Sanayi Bölgesi'dir. Bölgede; Gaziantep'te 8, Adıyaman'da 4 ve Kilis'te 1 adet olmak üzere toplam 13 adet Organize Sanayi Bölgesi mevcuttur (Tablo 107). Bu bölgelerden 11 tanesi faal durumdadır. Faaliyete geçme aşamasında bulunan Gaziantep 5. Organize Sanayi Bölgesi'nin kamulaştırma çalışmaları ve arazi tahsisleri tamamlanmış olup altyapı çalışmaları devam etmektedir. İslahiye Organize Sanayi Bölgesi'nin ise kamulaştırma ve altyapı çalışmaları devam etmektedir. Ayrıca Gaziantep - Kilis ortak OSB projesi için Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'na başvuruda bulunulmuştur. Söz konusu ortak OSB projesinin hayata geçmesi durumunda bölgedeki OSB sayısının 14 e yükselecektir. Tablo 108: TRC1 Bölgesi nde Faal Durumda Olan OSB'ler, 2013 2013 Gaziantep Adıyaman Kilis Gaziantep 1. OSB Adıyaman OSB Kilis OSB Gaziantep 2. OSB Gaziantep 3. OSB Gaziantep 4. OSB Gaziantep 5. OSB Gaziantep Besi OSB Nizip OSB İslahiye OSB Kaynak: osbbs.sanayi.gov.tr Kahta OSB Besni OSB Gölbaşı OSB 93

Tablo 108, TRC1 Bölgesi nde faal durumda olan tüm OSB lere ilişkin genel bilgiler içermektedir. Sahip olduğu 8 adet OSB ile bölge genelinde ağırlığını hissettiren Gaziantep, OSB'lerde sağladığı istihdamla da öne çıkmaktadır. Hâlihazırda Gaziantep il genelindeki OSB'lerde 90.400 kişi istihdam edilmektedir. Gaziantep OSB'lerde tüketilen elektrik, doğalgaz ve su miktarları, kentin sahip olduğu güçlü sanayi yapısı ve üretim kapasitesini destekler niteliktedir. Adıyaman'da bulunan 4 adet OSB'de toplam 4.599 kişi istihdam edilmekte iken, özellikle Adıyaman Merkez OSB, firma sayısı ve istihdam rakamları ile TRC1 Bölgesi'nin önemli sanayi bölgelerinden biri durumundadır. Kilis'te ise yalnızca 1 adet OSB bulunmakta, burada toplam 750 kişi istihdam edilmektedir. Harita 28: TRC1 Bölgesi Faal OSB Varlık Durumu ve Doluluk Oranları Kaynak: Gaziantep Sanayi Odası EkoVizyon 2013, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlükleri, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin Organize Sanayi Bölgesi Müdürlükleri; GSO Rakamlarla Gaziantep 2012; osbbs.sanayi.gov.tr, 94

İl Adı Gaziantep Adıyaman Kilis Tablo 109: TRC1 Bölgesi'nde Faaliyet Gösteren Organize Sanayi Bölgeleri OSB Adı Kuruluş Yılı Toplam Alan (ha) Tahsis Edilen Parsel Sayısı Faaliyetteki Firma Sayısı Toplam İstihdam Toplam Enerji Tüketimi (kwh/ay) Toplam Su tüketimi (ton/ay) Toplam Doğalgaz Tüketimi (m 3 /ay) Gaziantep 1.OSB 1969 210 140 148 16.000 35.000.000 120.000 2.950.000 Gaziantep 2.OSB 1987 450 277 278 25.000 81.849.823 200.000 7.804.000 Gaziantep 3. OSB 1994 540 275 252 26.000 110.000.000 252.745 4.056.000 Gaziantep 4. OSB 1998 1.170 140 82 23.000 50.000.000 31.000 9.500.000 Gaziantep 5. OSB 2012 1.120 - - - - - - Gaziantep Besi OSB 2004 460-245* - - - - Nizip OSB 2002 99 33 11** 400 175.000 - - İslahiye OSB 2012 85 - - - - - - Toplam 4.134 865 1.016 90.400 277.024.823 603.745 24.310.000 Adıyaman OSB 1991 185 93 76 4.500 15.000.000 15.000 19.000 Kahta OSB 2008 161 21 4 49 - - - Gölbaşı OSB 2005 110 10 5 40 - - - Besni OSB 2005 114 17 2 10 - - - Toplam 570 141 87 4.599 15.000.000 15.000 19.000 Kilis OSB 1993 90 36 23 750 2.500.000 - - Toplam 90 36 23 750 2.500.000 - - Genel Toplam 4.794 1.042 1.126 95.749 294.524.823 618.745 24.329.000 Kaynak: Gaziantep Sanayi Odası EkoVizyon 2013, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlükleri, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin Organize Sanayi Bölgesi Müdürlükleri; GSO Rakamlarla Gaziantep 2012; osbbs.sanayi.gov.tr, Mayıs 2013 *Gaziantep Besi OSB'de hayvancılık yapılan tesis sayısı **Nizip OSB'de resmi olarak faaliyet gösteren 7 adet, henüz ruhsat vb. belgelerini tamamlamamış 4 adet işletme bulunmaktadır. 95

Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri Ticaret becerisi ve üretim potansiyeli bakımından Türkiye'nin en rekabetçi kentlerinden biri olan Gaziantep, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin en gelişmiş ilidir. Gaziantep ilinin sanayisi 1950'li yıllardan itibaren gelişmeye başlamış ve il son yıllarda gerçekleştirilen yatırımlarla da ülkenin en önde gelen sanayi şehirlerinin arasına girmiştir. Gaziantep sanayisinin ağırlıklı olarak imalat sanayi alanında gelişmiş olması, ilin ticari yapısının da aynı yönde gelişmesini etkilemiştir. İl ihracatının %97'sini imalat sanayi oluşturmaktadır. Gaziantep'in hem imalat sanayi hem de ticari faaliyetleri bakımından öne çıkan sektörleri tekstil, gıda, plastik, kimya ve makine olarak sıralanabilir. Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri'nin altyapı çalışmaları büyük ölçüde tamamlanmıştır. Hâlihazırda 447 firma, işletmelerinin enerji ihtiyacını doğalgaz ile karşılamaktadır. 2011 Temmuz ayında çalışmaya başlayan GOREN-I doğalgaz yakıtlı kombine çevrim enerji santrali Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri enerji tüketiminin %15 ini karşılamaktadır. 50 MW'lik birinci bölümünden sonra aynı güçteki GOREN-II Enerji Santrali nin de inşaat çalışmaları tamamlanmış olup, önümüzdeki aylarda devreye girmesi planlanmaktadır. 4. Organize Sanayi Bölgesi'nin tüm elektrik şebekesini merkezden izlemek, kontrol ve kumanda etmek amacıyla elektrik altyapı dağıtım şebekesi kapsamında SCADA sistemi kurulmuştur. Çevre kirliliğinin önlenmesi ve ekolojik dengenin korunması adına Sanayi ve Ticaret Bakanlığı nın kredi desteği ile yapılan Evsel ve Endüstriyel Atıksu Arıtma Tesisi Organize Sanayi Bölgesi Müteşebbis Teşekkül Heyeti nin sorumluluğu ve kontrolü altında işletilmektedir 14. Gaziantep 1. Organize Sanayi Bölgesi: 1969 yılında istimlak çalışmaları tamamlanan 1. OSB 210 hektar alan üzerine kuruludur. Bölgenin altyapı çalışmaları tümüyle tamamlanmış ve tüm parseller yapılaşmıştır. Bölgede orta ve büyük ölçekte toplam 148 firma faaliyet göstermekte ve 16.000 kişi istihdam edilmektedir. 1. OSB'de aylık 35.000.000 kwh elektrik, 120.000 ton su ve 2.950.000 m 3 /ay doğalgaz tüketilmektedir. Gaziantep 2. Organize Sanayi Bölgesi: Gaziantep'in sanayi üretiminde giderek gelişmesi, yatırım yapmak isteyen sanayiciler için yeni yatırım yeri ihtiyacını doğurmuştur. Bu kapsamda 1987 yılında 2. OSB nin kurulması için çalışmalar başlatılmıştır. Bölge 450 hektar arazi üzerine kurulu olup bölgede 278 adet firma faaliyet göstermekte ve 25.000 kişi istihdam edilmektedir. 2. OSB de aylık 81.849.823 kwh elektrik, 200.000 ton su ve 7.804.000 m 3 doğalgaz tüketilmektedir. Gaziantep 3. Organize Sanayi Bölgesi: İlde sanayicilerin yatırım taleplerinin karşılanabilmesi amacıyla 1994 yılında kurulan 3. OSB 540 hektar alan üzerine kuruludur. Bölgede 275 sanayiciye yer tahsisi yapılmış olup bunların 252 adedi faaliyettedir. Söz konusu firmalarda toplam 26.000 kişi istihdam edilmektedir. 3. OSB de aylık 110.000.000 kwh elektrik, 252.745 ton su ve 4.056.000 m 3 doğalgaz tüketilmektedir. Gaziantep 4. Organize Sanayi Bölgesi: Kurulma çalışmaları 1998 yılında başlayan 4. OSB'nin kamulaştırma ve arazi çalışmaları tamamlanmıştır. 1.170 hektar alan üzerine kurulu bölgede toplam 140 sanayiciye yer tahsisi yapılmış olup bunların 82 adedi faaliyete geçmiş durumdadır. 14 Gaziantep Organize Sanayi Müdürlüğü verilerinden derlenmiştir. 96

Faaliyette olan firmalarda 23.000 kişi istihdam edilmektedir. 4. OSB de aylık 50.000.000 kwh elektrik, 31.000 ton su ve 9.500.000 m 3 doğalgaz tüketilmektedir. Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri Gaziantep il merkezinde bulunan Organize Sanayi Bölgeleri'nde faaliyet gösteren toplam 755 firmanın sektörel 7% 15% Tekstil 45% dağılımı incelendiğinde ilk sırayı Gıda 8% tekstil sektörü almaktadır. OSB'lerde Plastik bulunan firmaların %45'i, ilin 25% Kimya geleneksel üretim alanı olan tekstil Diğer sektöründe faaliyet göstermektedir. Türkiye genelinde olduğu gibi Gaziantep ilinde de tekstil sektörü, ilin sanayileşmesine ön ayak olmuş, gerek Şekil 32:Gaziantep Organize Sanayi Bölgelerindeki Firmaların Sektörel Dağılımı,2013 ihracat rakamları gerekse yarattığı Kaynak: GAOSB istihdam ile ilin bugün bulunduğu *İl merkezinde bulunan 1., 2., 3. ve 4. Organize Sanayi Bölgelerini içermektedir. noktaya ulaşmasına büyük katkı sağlamıştır. Bu durum, tekstil sektörünün Gaziantep'in ekonomisindeki vazgeçilmez konumunu ifade etmektedir. Tekstil sektörünü, firmaların %25'ini oluşturan gıda sektörü takip etmektedir. Gıda sektörü, Gaziantep'in Orta Doğu pazarına açılmasını takiben gelişmesini hızlandırmış ve bu sektöre yapılan yatırımlarda son yıllarda artış görülmüştür. OSB'lerde faaliyet gösteren firmaların %8'ini ilin son yıllarda yükselen sektörlerinden olan plastik sektörü, %7'sini ise kimya sektörü oluşturmaktadır. Yüzlerce farklı alanda üretim yapan Gaziantep OSB firmaları, ürün çeşitliliğini ve üretim altyapısını geliştirmeye devam etmektedir. Gaziantep 5. Organize Sanayi Bölgesi: 1.120 hektar alan üzerine kurulan 5. OSB, kurulduğu alan bakımından diğer dört bölgenin toplam alanının yaklaşık yarısına tekabül etmektedir. 5. OSB nin kamulaştırma çalışmaları tamamlanmıştır. Bölgede arazi tahsis çalışmaları tamamlanmış olup, altyapı çalışmaları devam etmektedir. Nizip Organize Sanayi Bölgesi: 2002 yılında kurulan Nizip OSB 99 hektar arazi üzerine kurulmuş olup 33 parselden oluşmaktadır. Bölgede altyapı çalışmalarının bir kısmı tamamlanmıştır. Bölgede bulunan 33 parselin tamamı yatırımcılara tahsis edilmiş olup, hâlihazırda faaliyet gösteren 11 firmadan 7 tanesi ruhsat almış, 4 firma ise ruhsat başvuru işlemlerine başlamış bulunmaktadır. Nizip OSB'de inşaat halinde olan 10 adet işletme mevcuttur. Bölgede faaliyet gösteren firmalarda yaklaşık 400 kişi istihdam edilmektedir. Bölgede aylık ortalama 175.000 kwh enerji tüketilmektedir. Gaziantep-Kilis Ortak Organize Sanayi Bölgesi Projesi: 5. Organize Sanayi Bölgesi nin Gaziantep'teki yatırım yeri talebini karşılayamaması üzerine Gaziantep ve Kilis illerinin ortak projesi olan Polateli-Şahinbey Organize Sanayi Bölgesi'nin 3.500 hektar alana kurulması planlanmaktadır. Gaziantep Sanayi Odası (GSO), Gaziantep Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü (GAOSB) ve Kilis Valiliği'nce iki şehir ortaklığında OSB kurulması için hazırlanan öneri dosyası Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'na Nisan 2013 tarihinde sunulmuştur. Söz konusu proje ile Gaziantep sanayisine yeni gelişme alanı kazandırılması amaçlanmakta, böylece Kilis ilinin 97

ekonomik gelişmesine de zemin hazırlanması planlanmaktadır. İki şehrin ortak Organize Sanayi Bölgesi olması bakımından Türkiye'de bir ilk olan projenin, Gaziantep-Hassa arasındaki yolun yüksek standartlı duble yola çevrilmesi ile daha da güçlenmesi beklenmektedir. İslahiye Organize Sanayi Bölgesi: 2012 yılında resmi olarak kurulan bölgede, toplam 85 hektar alanın kamulaştırma çalışmaları devam etmektedir. Altyapı ve kamulaştırma çalışmalarının tamamlanmasından sonra bölgenin yatırım çekmesi beklenmektedir. Gaziantep Besi Organize Sanayi Bölgesi Projesi: 2004 yılında kurulan Gaziantep Besi Organize Sanayi Bölgesi, 460 hektarlık alana kurulmuştur. Bölgede faaliyet gösteren 245 adet besi tesisi bulunmaktadır. Adıyaman Organize Sanayi Bölgeleri Adıyaman'ın sanayileşme süreci, 1955 yılında devlet eliyle kurulan entegre pamuklu dokuma fabrikası ile başlamıştır. 1970'li yıllarda kurulan süt, yem ve çimento fabrikaları ile gelişmeye devam etmiştir. Kalkınmada Öncelikli Yöreler de uygulanan devlet yardımları ve teşvikler, ilde özel sektör yatırımları bakımından hareketlilik oluşturmaya başlamış, ancak yatırımların doğru planlanmaması ve alınan kredilerin iyi değerlendirilememesi nedeniyle ekonomik gelişme beklenen düzeyde olmamıştır. 1980'lerin sonunda tekstil ve gıda sanayi yatırımları ile sanayileşme süreci devam etmiştir. Yatırımların ve istihdamın teşviki ile ilgili yasaların yürürlüğe girmesi ile ilin özel sektör yatırımlarında ve istihdam kapasitesinde önemli artışlar yaşanmıştır. Ağırlıklı olarak tekstil sektöründe sanayileşmenin görüldüğü ilde; gıda sanayi, maden-taş ve toprağa dayalı sanayi, mobilya sanayi ile genel imalat sanayine yönelik üretimler yapılmaktadır (Adıyaman Valiliği). Adıyaman Organize Sanayi Bölgesi: 1991 yılında toplam 185 hektarlık alana kurulmuş olan Adıyaman OSB 93 parselden oluşmaktadır. Hâlihazırda 76 firmanın faaliyette olduğu bölgede, 9 firma üretimine ara vermiş olup tamamlanan 4 firma ise üretime hazırlanmaktadır. Bunlara ek olarak, 4 işletmenin inşaat çalışmaları devam etmektedir. Adıyaman OSB de altyapı çalışmaları devam etmekte olup arıtma tesisi yapımı için çalışmalar sürdürülmektedir. Bölgede farklı sektörlerde toplam 4.500 kişi istihdam edilmektedir. Doğalgaza erişimi bulunan Adıyaman OSB'de aylık 15.000.000 kwh elektrik tüketilmektedir. 4% 5% 8% Adıyaman Organize Sanayi Bölgesi 26% 21% 36% Tekstil Gıda Mobilya Elektrik-Elektronik Plastik Diğer Şekil 33:Adıyaman Organize Sanayi Bölgesindeki Firmaların Sektörel Dağılımı,2013 Kaynak: Adıyaman OSB Müdürlüğü 98 Adıyaman OSB de faaliyet gösteren 76 firmanın %36'sı tekstil sektöründe üretim yapmaktadır. Ağırlıklı olarak tekstil alanında sanayileşmenin görüldüğü ilde söz konusu sektör, istihdam rakamları açısından ilk sırada yer almaktadır. İldeki tekstil yatırımlarının önemli bir kısmını konfeksiyon yatırımları oluşturmakla birlikte Adıyaman OSB'de konfeksiyon işletmelerinin yanı sıra pamuk işleme, iplik imalatı, kumaş imalatı ve boya alanlarında faaliyet gösteren tekstil

firmaları da mevcuttur. Adıyaman OSB'de firmaların %21'i gıda sektöründe faaliyet göstermektedir. Firmaların %8'i ilin son yıllarda gelişme gösteren sektörlerinden biri olan mobilya sektöründe imalat gerçekleştirirken, %5'i elektrik-elektronik alanında üretim yapmaktadır. Firmaların %4'ü ise plastik alanında faaliyet göstermektedir. Adıyaman OSB'de ayrıca kimya, metal işleme, cam işleme, prefabrik üretimi ve serum üretimi gibi çeşitli alanlarda faaliyet gösteren firmalar mevcuttur. Kahta Organize Sanayi Bölgesi: 2008 yılında kurulan Kahta Organize Sanayi Bölgesi, toplamda 161 hektar alan ve 78 sanayi parselinden oluşmaktadır. 21 adet parsel yatırımcılara tahsis edilmiş olup, bölgede 4 adet firma faaliyet göstermektedir. 3 işletmenin ise inşaat çalışmaları devam etmektedir. Faaliyette olan firmalar ağaç ürünleri, mobilya ve gıda sektörlerinde üretim yapmaktadır. 49 kişinin istihdam edildiği Kahta OSB'nin, altyapı ve elektrik şebeke inşaatı devam etmektedir. Gölbaşı Organize Sanayi Bölgesi: 2005 yılında kurulan Gölbaşı OSB, 110 hektar alanda 37 sanayi parselinden oluşmaktadır. Bölgede 10 adet parsel, yatırımcılara tahsis edilmiş olup 5 firma faaliyete geçmiş bulunmaktadır. 3 adet işletme ise inşaatlarının tamamlanmasına karşın su ve doğalgaz sorunu nedeniyle üretime geçememektedir. Bölgenin altyapı inşaatı tamamlanmış olup elektrik şebeke inşaatı devam etmektedir. OSB de gıda, soğuk hava depoculuğu, toprak ürünleri imalatı ve elektrik-elektronik alanlarında üretim yapılmakta ve söz konusu OSB de toplam 40 kişi istihdam edilmektedir. Besni Organize Sanayi Bölgesi: 2005 yılında kurulan Besni OSB 114 hektar alan ve 44 sanayi parselinden oluşmaktadır. 44 parselin 17 adedi sanayicilere tahsis edilmiş olup hâlihazırda 2 işletme faaliyete geçmiş bulunmaktadır. Buna ek olarak, bir adet tekstil yatırımının resmi olarak başvurusu yapılmıştır. Faaliyette olan iki firma ise vitrifiye ve kapı-pencere üretimi sektörlerinde üretim yapmaktadır. 10 kişinin istihdam edildiği Besni OSB nin altyapı projeleri ihale aşamasındadır. Kilis Organize Sanayi Bölgesi Kilis sanayisi büyük ölçüde tarıma dayanmaktadır. Kilis ilinin ekonomisinde önemli paya sahip zeytin, üzüm ve buğday ürünleri ilde bulunan sanayi işletmelerinde pekmez, alkollü içecek, zeytinyağı ve bulgur gibi imalat sanayi ürünlerine dönüşmekte ve il ekonomisine katma değer sağlamaktadır (Kilis Valiliği). Kilis Organize Sanayi Bölgesi: 90 hektarlık alana kurulu olan Kilis Organize Sanayi Bölgesi'nde toplam 37 sanayi parseli mevcuttur. Bu parsellerden 36 tanesi yatırımcılara tahsis edilmiş olup hâlihazırda 23 işletme faal durumdadır. Faaliyette olan firmalarda toplam 750 kişi istihdam edilmektedir. 300 hektar büyüklüğündeki bir alanın OSB tevsi alanı olarak gerçekleştirilmesi için yer seçimi işlemleri tamamlanarak sonraki aşamalar için çalışmalar sürdürülmektedir. Kilis OSB'nin altyapı çalışmaları devam etmekte, bölgeye doğalgaz sağlanabilmesi için çalışmalar sürdürülmektedir. Bölgede faaliyet gösteren firmalar ihtiyaç duydukları suyu kendi sondaj sistemleri ile karşılamaktadır. Kilis OSB de aylık ortalama 2.500.000 kwh enerji tüketilmektedir. 99

9% 17% 13% Kilis Organize Sanayi Bölgesi 26% 35% Gıda Tekstil Mobilya ve Dekorasyon Plastik Diğer Şekil 34: Kilis Organize Sanayi Bölgesindeki Firmaların Sektörel Dağılımı,2013 Kaynak: Kilis OSB Müdürlüğü Kilis OSB'de bulunan firmaların sektörel dağılımına bakıldığında, gıda sanayinin %35'lik pay ile ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Gıda sektörünü, %26'lık pay ile tekstil sanayi takip etmektedir. Mobilya ve dekorasyon sanayi, faaliyet gösteren firmalar arasında %13'lük pay ile 3. sırada yer alırken plastik sektöründe yer alan firmalar ise OSB'nin %9'unu oluşturmaktadır. Kilis OSB dışında faaliyet gösteren imalat tesislerinde; pekmez, zeytinyağı, bulgur, döğme, biber, tahin-helva, suma (saf alkol), plastik çantaları, sabun, yorgan ve hazır yemek üretilmektedir. 2.2.4. TRC1 Bölgesi Küçük Sanayi Siteleri Tablo 109, TRC1 Bölgesi'nde bulunan tamamlanmış Küçük Sanayi Sitelerine (KSS) ait iş yeri sayıları, doluluk oranları ve istihdam rakamlarını içermektedir. Genellikle tamirat ve küçük çaplı imalat yapan işyerlerinin planlı bir biçimde bir araya getirilmesi ile oluşturulan KSS'ler özellikle az gelişmiş bölgelerde ekonomik kalkınmanın teşvik edilmesi adına önem arz etmektedir. TRC1 Bölgesi nde bulunan 15 adet KSS'de toplam 38.193 kişi istihdam edilmektedir. Gaziantep il merkezi ve ilçelerinde bulunan KSS'lerde 3.134 dolu iş yeri bulunmakta ve bu iş yerlerinde toplam 34.743 kişi istihdam edilmektedir. Gaziantep'in KSS'lerinde ortalama doluluk oranı %74'tür. Adıyaman'da toplam 4 adet KSS bulunmakta ve bu KSS'lerde toplam 818 iş yeri bulunmakta ve bunların 734'ünde aktif sanayi faaliyetleri sürdürülmektedir. Doluluk oranları ortalama %89 olan Adıyaman KSS'lerde toplam 2.550 kişi istihdam edilmektedir. Kilis'te bulunan tek KSS olan Kilis Merkez KSS'de toplam 288 iş yeri mevcut olmakla birlikte doluluk oranı %100'dür. Kilis Merkez KSS'ye ek olarak inşa edilen ikinci bölümde ise 38 iş yeri faal durumda olup, ek bölgenin tamamlanmasıyla bu sayının 150'ye çıkması planlanmaktadır. Kilis'te bulunan söz konusu KSS'de toplam 900 kişi istihdam edilmektedir. 100

Harita 29: TRC1 Bölgesi KSS Varlık Durumu ve Doluluk Oranları Kaynak: Gaziantep Sanayi Odası EkoVizyon 2013, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlükleri, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin Organize Sanayi Bölgesi Müdürlükleri; GSO Rakamlarla Gaziantep 2012; osbbs.sanayi.gov.tr Tablo 110: TRC1 Bölgesi'nde Faaliyet Gösteren Küçük Sanayi Siteleri Gaziantep Adıyaman KSS Adı Toplam İşyeri Dolu İşyeri Boş İşyeri Doluluk Oranı Gaziantep KSS (1. Bölüm) 300 300 0 100 Gaziantep KSS (2. Bölüm) 1.146 1.126 20 98 Gaziantep KSS (3. Bölüm) 1.235 300 935 24 Mevcut İstihdam 25.000 Gaziantep 25 Aralık 347 333 14 96 1.500 Gaziantep Ayakkabıcılar 330 330 0 100 5.000 Gaziantep İslahiye 95 95 0 100 285 Gaziantep-Nizip 1 238 166 72 70 498 Gaziantep-Nizip 2 380 380 0 100 1.890 Gaziantep-Oğuzeli 64 64 0 100 320 Gaziantep-Nurdağı 96 40 56 42 250 Toplam 4.231 3.134 1.097 74 34.743 Adıyaman Merkez ve Ek KSS* 350 350 0 100 1.500 Adıyaman Gölbaşı 60 57 3 95 150 Adıyaman Besni 258 200 58 77 600 Adıyaman Kahta 150 127 23 84 300 Toplam 818 734 84 89 2.550 Kilis Kilis Merkez ve Ek KSS** 288 288 0 100 900 101

Toplam 288 288 0 100 900 Genel Toplam 5.337 4.156 1.181 78 38.193 Kaynak: Gaziantep Sanayi Odası EkoVizyon 2013, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlükleri, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin Organize Sanayi Bölgesi Müdürlükleri; GSO Rakamlarla Gaziantep 2012; Nurdağı KSS Yapı Koop. *Adıyaman Merkez ve Ek KSS'lerde inşaatı devam etmekte olan 94 işyeri mevcuttur. **Kilis Merkez KSS'de 288 iş yeri inşa edilmesine rağmen KSS'de faaliyet gösteren firmalar kendi içlerinde bölünmüş ve işyeri sayısı 400'e çıkmıştır. Yapımı devam eden Kilis Ek KSS'de ise 38 firma faal durumda iken, yapım işi tamamlandığında bu rakamın 150'ye çıkarılması planlanmaktadır. 2.2.5. Diğer Sanayi Bölgeleri Gaziantep Serbest Bölgesi Kuruluş amaçları ihracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmek, doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girişini hızlandırmak, işletmeleri ihracata yönlendirmek ve uluslararası ticareti geliştirmek olarak sıralanabilecek serbest bölgeler, 1987 yılından bu yana ülke genelinde kurulmaya başlanmış ve günümüzde sayıları 20'ye ulaşmıştır (Ekonomi Bakanlığı). Bu kapsamda, 1999 yılında 141 hektar alanda kurulan Gaziantep Serbest Bölgesi'nde 2012 yılı itibarıyla ruhsat sahibi 26 firma faaliyet göstermektedir. Söz konusu firmalarda toplam 183 kişi istihdam edilmektedir. 2012 yılında bölgedeki toplam istihdam 2011 yılına göre %18,7 düşüş gösterirken, toplam işlem hacminde bir önceki yıla göre %8 oranında düşüş gerçekleşmiştir. Tablo 111: Gaziantep Serbest Bölgesi İstihdam Verileri 2011 2012 Değişim (%) İşçi 158 109-31,0 Büro Personeli 67 74 10,4 Toplam 225 183-18,7 Kaynak : www.ekonomi.gov.tr Tablo 112: Gaziantep Serbest Bölgesi ndeki İşlem Hacimleri İşlem Yönü 2011 ($) 2012 ($) Değişim (%) Bölgeden Yurtdışına Mal Çıkışı 37.518.825 50.185.760 34 Bölgeden Türkiye ye Mal Çıkışı 16.250.654 7.178.569-56 Bölgeye Türkiye den Mal Girişi 13.188.853 28.543.852 116 Bölgeye Yurtdışından Mal Girişi 44.673.090 15.156.805-66 Bölgeye Diğer Serbest Bölgelerden Mal Girişi 210.750 - Bölgeden Diğer Serbest Bölgelere Mal Çıkışı 210.750 1.594.405 657 Toplam 112.052.922 102.659.391-8 Kaynak: GTO, Rakamlarla Gaziantep 2013 Tablo 113: Gaziantep Serbest Bölgesi Yıllar İtibarıyla Ticaret Hacimleri Yıl Tutar ($) Değişim (%) 2003 207.261.408 89 2004 156.898.450-24 2005 132.431.759-16 2006 93.909.907-29 2007 72.785.643-22 102

2008 143.306.438 97 2009 110.740.103-23 2010 128.337.659 16 2011 112.052.922-13 2012 102.659.391-8 Kaynak: GTO, Rakamlarla Gaziantep 2013 4% 4% 4% 8% 4% 4% 27% Gaziantep Serbest Bölge 11% 34% Bölge Kurucu ve İşletmecisine Ait Ruhsatlar Tekstil Gıda Makine/Teçhizat Plastik Kimya Beyaz Eşya Cam Dış Ticaret Gaziantep Serbest Bölgesi'nde bulunan ruhsat sahibi firmaların sektörel dağılımı Şekil 35 de gösterilmektedir. Buna göre bölgedeki firmaların ağırlıklı olarak tekstil ve gıda sektörlerinde faaliyet gösterdiği görülmektedir. Bölgede ayrıca makine/teçhizat, plastik, kimya, beyaz eşya, cam sektörlerinde üretim ve ticaret gerçekleştiren işletmeler mevcuttur. Şekil 35:Gaziantep Serbest Bölgesi'nde Faaliyet Gösteren Ruhsatlı Firmaların Sektörel Dağılımı,2013 Kaynak: www.gasbas.com.tr Gaziantep Örnek Sanayi Sitesi Örnek Sanayi Sitesi, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile Birleşmiş Milletler Sınai ve Kalkınma Teşkilatı (UNIDO) tarafından müştereken gerçekleştirilen 350.000 m2 lik bir alanda her biri 800 m2 kapalı sahası bulunan 50 örnek sanayi işyerinin bulunduğu bir bölgedir. Bölgedeki firmaların faaliyet gösterdiği ana sektörler tekstil makineleri, çelik döküm, oto yedek parça imalatı, basınçlı kap ve baraj ekipmanları imalatı, değirmen makineleri, metal ve ağaç işleme makineleri, inşaat boyası ve ambalaj ürünleri imalatı olarak sıralanabilir. Sitede Halihazırda 88 işyerinde üretim faaliyetleri devam etmekte olup söz konusu sitede toplam 3.100 kişi istihdam edilmektedir. Nizip Caddesi ve Çevresi Organize Sanayi Bölgeleri ve Küçük Sanayi Sitelerinin yapılmasından önce şehir içinde faaliyet gösteren ilk bölge Nizip caddesidir ve bölgede 150 firma faaliyet göstermektedir. Bu bölgede faaliyet gösteren firmalar genel olarak, plastik ayakkabı, un, irmik, halı, akrilik iplik ve metal eşya üretimi yapmaktadır. Hızlı nüfus artışı ve kentleşme neticesinde şehir içinde kalan işletmeler üretimlerinin bir bölümünü veya tamamını sanayi bölgelerine taşıma eğilimi içerisindedirler. Bölgede faaliyet gösteren firmalarda toplam 1.500 kişi istihdam edilmektedir. 103

Ünaldı-Şehreküstü Bölgesi Hızla gelişim gösteren Gaziantep sanayisinin ilk yerleşim bölgelerinden biri olan bu bölgede faaliyet gösteren 700 firma bulunmaktadır. Mercimek işleme, plastik ve halı fabrikalarının yoğun olarak bu bölgede faaliyet göstermekte ve genel olarak küçük ve orta ölçekli sanayi işletmeleri olma özelliğindedirler. Bu bölgede, zamanla bazı halı fabrikalarının yeni açılan Organize Sanayi Bölgelerine taşınması neticesinde onlardan boşalan yerleri triko örgü imalatçıları doldurmuştur. Bölgede faaliyet gösteren firmalarda 2.500 kişi istihdam edilmektedir. Havaalanı Sanayi Bölgesi Gaziantep Havaalanı yolu üzerinde bulunan bölge, Gaziantep ili Oğuzeli ilçesi sınırları içerisinde kalmaktadır. Bölgede yer alan 100 işyerinde tekstil, kimya, plastik, gıda ve makine imalat sektörlerinde üretim gerçekleştirilmektedir. Söz konusu firmalarda toplam 2.500 kişi istihdam edilmektedir. TRC1 Bölgesi Sanayisinde Enerji Tüketimi Tablo 113, TRC1 Bölgesi ve illerinde kullanım yerlerine göre, elektrik tüketim miktarlarını göstermektedir. TRC1 Bölgesi genelinde tüketilen elektrik enerjisinin %58'i sanayi işletmeleri tarafından kullanılmaktadır. 2011 yılında TRC1 Bölgesi'nin kişi başına sanayi elektrik tüketimi 1.302 KWh olmuş ve ülke ortalamasının bir miktar altında kalmıştır. Gaziantep ilinde sanayi işletmeleri tarafından tüketilen enerji, toplam tüketimin %61,96'sını oluşturmaktadır. Aynı oran ülke genelinde %47,27 dir. Bununla birlikte, Gaziantep'te sanayi işletmeleri tarafından kullanılan elektrik, ülkede tüketilen toplam elektriğin %1,5'ine tekabül etmektedir. Gaziantep'in kişi başına sanayi elektrik tüketimi 1.586 KWh ile bölge genelinin üzerinde bir seyir göstermiştir. Adıyaman'da tüketilen elektriğin %44,61'i sanayi işletmeleri tarafından kullanılmakla birlikte kişi başına sanayi elektrik tüketimi 690 KWh olmaktadır. 2011 yılında Kilis ilinde tüketilen elektriğin %19,77'si sanayi işletmeleri tarafından kullanılmaktadır. Kişi başına sanayi elektrik tüketimi ise 225 KWh olarak gerçekleşmiş, böylece Kilis bölge genelinde enerji tüketiminde sanayiye en az pay ayıran il olmuştur. Tablo 114: TRC1 Bölgesi ve İllerinde Kullanım Yerlerine Göre Elektrik Tüketimi,2011 Bölge Adı Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye Resmi daire (MWh) 107.531 33.382 15.165 156.078 7.272.436 Sanayi işletmesi (MWh) 2.781.462 409.807 27.975 3.219.244 87.980.191 Ticarethane (MWh) 381.217 75.752 15.115 472.084 30.525.233 Mesken (MWh) 779.484 211.156 53.633 1.044.273 44.271.092 Tarımsal sulama (MWh) 76.867 112.727 10.981 200.575 3.813.908 Sokak aydınlatma (MWh) 58.833 25.808 5.480 90.121 3.986.130 Diğer (MWh) 303.588 49.911 13.144 366.642 8.250.560 Toplam 4.488.982 918.542 141.492 5.549.017 186.099.551 Kişi başına toplam elektrik tüketimi (KWh) 2.560 1.547 1.137 2.245 2.490 Kişi başına sanayi elektrik 1.586 690 225 1.302 1.177 104

96.987 125.048 181.437 165.405 174.455 205.256 197.565 199.491 222.611 260.155 326.811 tüketimi (KWh) Kişi başına mesken elektrik tüketimi (KWh) Kaynak: TÜİK 445 356 431 422 592 Tablo 114, EPDK tarafından her yıl belirlenen OSB elektrik dağıtım bedellerini içermektedir. 2013 yılı tek terimli elektrik dağıtım bedelleri incelendiğinde, en yüksek bedelin 1,14 Kr/kWh ile Kilis OSB'de, en düşük bedelin ise Gaziantep OSB'de geçerli olduğu görülmektedir. Tek terimli ve çift terimli OSB elektrik dağıtım bedelleri Gaziantep ve Kilis illerinde 2012 yılına göre düşüş gösterirken, Adıyaman OSB için belirlenen bedel bir önceki yıla göre yükselmiştir. Tablo 115: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre OSB Elektrik Dağıtım Bedelleri OSB Adı 2012 2013 Gaziantep OSB'ler TT dağıtım bedeli: 0,965 Kr/kWh, ÇT dağıtım bedeli: 0,667 Kr/kWh, güç bedeli: 1,4 Kr/kW/ay, güç aşım bedeli: 2,8 Kr/kW/ay TT dağıtım bedeli: 0,914 Kr/kWh, ÇT dağıtım bedeli: 0,654 Kr/kWh, güç bedeli: 140 Kr/kW/ay, güç aşım bedeli: 280 Kr/kW/ay, üretim tesisi sistem kullanım bedeli: 50 Kr/kW/ay Adıyaman OSB'ler TT dağıtım bedeli: 0,81 Kr/kWh TT dağıtım bedeli: 0,92 Kr/kWh Kilis OSB Kaynak: www.epdk.gov.tr TT dağıtım bedeli: 1,3 Kr/kWh, ÇT dağıtım bedeli: 0,63 Kr/kWh, güç bedeli: 254,6 Kr/kW/ay, güç aşım bedeli: 509,2 Kr/kW/ay Gaziantep Sanayi Elektrik ve Doğalgaz Tüketimi TT dağıtım bedeli: 1,14 Kr/kWh, ÇT dağıtım bedeli: 0,62 Kr/kWh, güç bedeli: 159,592 Kr/kW/ay, güç aşım bedeli: 319,185 Kr/kW/ay Gaziantep sanayisi, her geçen gün üretim niteliğini ve kapasitesini geliştirmektedir. Buna paralel olarak, gerek il geneli toplam sanayi elektrik tüketimi gerekse Organize Sanayi Bölgeleri'nin elektrik ve doğalgaz tüketimleri yıllar itibarıyla artmaktadır. Son 10 yılda, Gaziantep toplam sanayi elektrik tüketimi %236 oranında, OSB lerin aylık elektrik tüketim ortalaması ise %239 oranında artış göstermiştir (Şekil 36 ve 37). Elektrik Tüketimi (MWh) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Şekil 36: Yıllara Göre Gaziantep Toplam Sanayi Elektrik Tüketimi (MWh) Kaynak: GSO, EkoVizyon 2013 105

76.548 96.253 118.651 118.651 141.003 162.800 169.327 169.158 195.531 227.583 259.668 Aylık Elektrik Tüketim Ortalamaları (MWh) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Şekil 37: Yıllara Göre Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri Aylık Elektrik Tüketim Ortalamaları (MWh) Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri nin toplam doğalgaz tüketim ve aylık ortalama doğalgaz tüketim grafikleri incelendiğinde, her iki değerin de 2009 yılından itibaren düzgün bir artış eğilimi izlediği görülmüştür. Gaziantep OSB lerinin yıllara göre toplam doğalgaz tüketimi, 2009 yılına oranla %186 artış göstermiştir (Şekil 38). Doğalgaz Tüketimi (milyon m 3 ) 282,2 214,5 133,0 98,6 Aylık Doğalgaz Tüketim Ortalamaları (milyon m 3 ) 8,2 11,1 17,9 23,5 2009 2010 2011 2012 2009 2010 2011 2012 Şekil 38: GaziantepOrganize Sanayi Bölgeleri Yıllara Göre Toplam Doğalgaz Tüketimi ve Aylık Doğalgaz Tüketim Ortalamaları (m 3 ) Kaynak: GSO, EkoVizyon 2013 2012 yılında TRC1 Bölgesi nde kurulan, kapanan ve tasfiye edilen şirket istatistikleri Tablo 115 te gösterilmektedir. Tablodaki rakamlar şirket, kooperatif ve gerçek kişi ticari işletme ayrımına göre verilmiştir. Buna göre, Türkiye genelinde bir önceki yıla göre kurulan şirket sayısı %27,2; kurulan kooperatif sayısı ise %15,1 oranında azalış göstermiştir. Gerçek kişi ticari işletme sayısında ise %11,6'lık bir artış yaşanmıştır. Ülke genelindeki söz konusu artış ve azalış durumu, bölge illerine de paralel olarak yansımıştır. Nitekim bölgede bir önceki yıla göre kurulan şirket sayısında %14,9 kurulan kooperatif sayısında ise %40 oranında azalış görülmüştür. Gerçek kişi ticari işletme sayısı %22,2 oranında artış göstermiştir. Ülke genelinde tasfiye edilen şirket rakamlarında %12,1 kooperatif sayılarında ise %16,8'lik düşüş görülmüştür. TRC1 Bölgesi'nde ise tasfiye edilen şirket sayısı %18,9 oranında azalarak ülke genelinden daha fazla azalış göstermiştir. Kooperatif sayısı ise %13,9 oranında düşüş göstermiştir. Kapanan şirket sayısı ülke genelinde bir önceki yıla göre %8,2 artarken, TRC1 Bölgesi'nde %17,2 azalmıştır. Kapanan kooperatif ve gerçek kişi ticari işletme sayılarında ise bölge genelinde azalış görülmüştür. Tablo 116: Kurulan, Kapanan ve Tasfiye Edilen Şirket İstatistikleri,2012 106

Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye Kurulan Şirket 792 117 33 942 38.887 Değişim* (%) -13-30,4 13,8-14,9-27,2 Koop. 8 3 1 12 877 Değişim *(%) -33,3-57,1 0-40 -15,1 Ger. Kişi Tic. İşl. 964 117 60 1.141 67.455 Değişim *(%) 17,6 51,9 62,2 22,2 11,6 Tasfiye Edilen Şirket 141 45 7 193 19.203 Değişim* (%) -17,1-22,4-30 -18,9-12,1 Koop. 17 9 5 31 2.342 Değişim *(%) 13,3-47,1 25-13,9-16,8 Kapanan Şirket 106 33 5 144 14.168 Değişim *(%) -31,6 94,1 150-17,2 8,2 Koop. 9 7 2 18 1.895 Değişim *(%) -52,6-22,2 100-37,9-0,1 Ger. Kişi Tic. İşl. 242 27 57 326 31.915 Değişim* (%) -14,8-63 -5-21,8-22,4 Kaynak: www.tobb.org.tr *Değişim: 2011 yılına göre artış ya da azalış oranı 2.2.6. Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler (KOBİ), Türkiye genelinde olduğu gibi TRC1 Bölgesi'nin ekonomisinde de önemli yere sahiptir. Bölgedeki ihracatın büyük kısmı da yine KOBİ'ler tarafından gerçekleştirilmektedir. Bölge illerinden Gaziantep, KOBİ'lerin Türkiye'deki gelişiminde büyük pay sahibidir. Türkiye ile Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Teşkilatı arasındaki Milletlerarası Antlaşma çerçevesinde 1973 yılında Gaziantep te pilot proje niteliğinde, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde kurulan Küçük Sanayi Geliştirme Merkezi Genel Müdürlüğü (KÜSGEM) ; 1983 yılında Küçük Sanayi Yayım Hizmetlerinin Geliştirilmesi ne dair Milletlerarası Antlaşmaya göre Küçük Sanayi Geliştirme Teşkilatı Genel Müdürlüğü (KÜSGET) olarak düzenlemeye tabi tutulmuştur. Bu gelişmeler ışığında, 1990 yılında 3624 sayılı Kanun ile kurulmuş olan Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB), ilerleyen yıllarda Türkiye'deki tüm KOBİ'leri kapsayacak şekilde faaliyetlerini genişletmiş ve günümüzdeki konumuna ulaşmıştır 15. KOBİ'lerin ülke genelinde dağılımı incelendiğinde, İstanbul ilindeki KOBİ ler ülke toplamının %23,4 ünü oluşturmaktadır. İstanbul dan sonra en fazla KOBİ bulunan iller sırasıyla Ankara (%7), İzmir (%6,4), Antalya (%3,9), Bursa (%3,6), Konya (2,6), Adana (%2,4), Mersin (%2,2), Kocaeli (%2) ve Gaziantep (%2) tir 16. 15 2011-2015 KOSGEB Strateji Planı 16 2011-2013 KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 107

Tablo 117: TRC1 Bölgesi İşletme ve KOBİ Sayıları İle Ülke Sıralaması 2007* 2008** 2009** 2010* 2011* KOSGEB*** Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 İşletme Sayısı Kobi Sayısı İşletme Sayısı Kobi Sayısı İşletme Sayısı Kobi Sayısı 61.499 (10) 61.448 (10) 16.869 (42) 16.865 (42) 4.704 (77) 4.703 (77) 68.413 (10) 68.281 (9) 18.593 (41) 18.538 (41) 5.039 (77) 5.028 (77) 64.454 (10) 64.390 (10) 16.759 (42) 16.754 (42) 4.704 (77) 4.703 (77) 58.955 (10) 58.895 (10) 16.799 (41) 16.795 (41) 4.643 (77) 4.643 (77) 69.619 (9) 69.548 (9) 18.945 (40) 18.941 (40) 5.138 (77) 5.138 (77) - 11.958 (14) - 2.330 (57) - 614 (79) İşletme Sayısı 83.072 92.045 85.917 80.397 93.702 - Kobi Sayısı 83.016 91.847 85.847 80.333 93.627 14.902 Kaynak: * TÜİK İş Kayıtları İstatistikleri, ** TÜİK İş Kayıtları 2008-2009 (TÜİK gizlilik yönetmeliği gereğince bazı veriler gizlenmiştir.) *** 02.05.2013 Tarihi İtibarıyla KOSGEB Veri Tabanına Kayıt Olan KOBİ Sayısı (Parantez içindeki rakamlar ilin Türkiye genelindeki sırasını göstermektedir.) Gaziantep ilinin yıllar itibarıyla işletme ve KOBİ sayıları incelendiğinde, ildeki işletmelerin %99,9'unu KOBİ'lerin oluşturduğu görülmektedir. Yıllar itibarıyla dalgalı bir seyir izleyen Gaziantep işletme sayısı, 2008 yılından itibaren düşüş seyri göstermiş ve 2010 yılında en düşük seviyeyi görmüştür. Söz konusu düşüş, 2008 yılında olumsuz etkileri tüm dünyada hissedilen küresel mali krize bağlanabilir. 2011 senesinde düşüş seyri sona ermiş ve %18'lik hızlı bir artışla Gaziantep ilinde bulunan işletme sayısı 69.619'a ulaşmıştır. 72.000 70.000 68.000 66.000 64.000 62.000 60.000 58.000 56.000 54.000 52.000 2007 2008 2009 2010 2011 Gaziantep İşletme Sayısı Gaziantep KOBİ Sayısı Şekil 39: Gaziantep İşletme ve KOBİ Sayıları Kaynak: TÜİK İş Kayıtları İstatistikleri, TÜİK İş Kayıtları 2008-2009 (TÜİK gizlilik yönetmeliği gereğince bazı veriler gizlenmiştir.) Adıyaman ilinin yıllara göre işletme ve KOBİ sayıları incelendiğinde, ilde bulunan işletmelerin neredeyse tamamının KOBİ sınıfına dahil olduğu görülmektedir. Yıllar itibarıyla işletme sayılarında inişli çıkışlı bir seyir olmuştur. Küresel mali kriz etkisi ile 2008 yılından itibaren düşüşe geçen işletme sayılarının 2011 yılında bir önceki yıla göre %13 oranında artması ekonomik yapıdaki toparlanmaya işaret etmektedir. 108

19.500 19.000 18.500 18.000 17.500 17.000 16.500 16.000 15.500 2007 2008 2009 2010 2011 Adıyaman İşletme Sayısı Adıyaman KOBİ Sayısı Şekil 40: Adıyaman İşletme ve KOBİ Sayıları Kaynak: TÜİK, (TÜİK gizlilik yönetmeliği gereğince bazı veriler gizlenmiştir.) Yıllar itibarıyla Kilis işletme ve KOBİ sayılarına bakıldığında, bölgenin diğer iki ili ile hemen hemen aynı eğilimi izlediği görülür. Kilis'te işletmelerin hepsi KOBİ sınıfında yer alırken, 2011 yılında ildeki KOBİ sayısı 5.138 olmuştur. 5.200 5.100 5.000 4.900 4.800 4.700 4.600 4.500 4.400 4.300 2007 2008 2009 2010 2011 İşletme Sayısı KOBİ Sayısı Şekil 41: Kilis İşletme ve KOBİ Sayıları Kaynak: TÜİK, (TÜİK gizlilik yönetmeliği gereğince bazı veriler gizlenmiştir.) Tablo 117, Gaziantep'te üretilmekte olan bazı ürünlerin Türkiye'deki toplam üretimden aldığı payları içermektedir. Buna göre ülke genelinde üretilen makine halısı kaleminin %94'ü Gaziantep tarafından imal edilmektedir. Gaziantep sahip olduğu 250'yi aşkın halı firması ve üretim kapasitesiyle dünyanın önde gelen halı üreticilerinden biri konumundadır. Halı sektörünü %93 pay ile terlikler (sayası plastik, tabanı kauçuk veya plastik olanlar), %92 pay ile polipropilen iplikler, %80 pay ile dokusuz kumaşlar ve %68 pay ile tufting halılar takip etmektedir. Tablo 118: Gaziantep'te Üretilen Bazı Ürünlerin Türkiye'den Aldığı Pay (%) Ürün Grubu 109 Gaziantep'in Türkiye İmalat Kapasitesindeki Oranı (%) Makine Halısı 94

Terlik ve evde giyilen diğer ayakkabılar, tabanı kauçuk, plastik veya kösele, sayası deri olanlar 93 Polipropilen İplik 92 Dokusuz Kumaş 80 Tufting Halı 68 Akrilik İplik 65 Fantezi İplik 58 Terlikler ve evde giyilen diğer ayakkabılar, sayası plastik, tabanı kauçuk veya plastik olanlar Çikolatalı&Kakaolu Ürünler 50 Pamuk İpliği 46 İrmik 56 Kazak ve süveterler, suni ve sentetik elyaftan yapılmış 45 Çuval, torba 44 Kuruyemiş İşleme(Antep fıstığı, ceviz, leblebi, badem, vb.) 30 Polietilen Torba, poşet, çanta 19 Bayan deri ayakkabı 12 Erkek deri ayakkabı 12 Kaynak: GSO EkoVizyon 2013 Tablo 118, Gaziantep'in tarım ve tarıma dayalı sanayi ürünlerinin ülke genelinden aldığı payları göstermektedir. Şehrin simgesi olan Antep fıstığı üretiminden ülke genelinde %50 pay alan Gaziantep, tarıma dayalı sanayi ürünlerinden bulgur imalatının %40'ını, makarna üretiminin %40'ını, kırmızı pul biber üretiminin %27'sini, zeytinyağı üretiminin %12'sini karşılamaktadır. 50 Tablo 119: Gaziantep'in Tarım ve Tarıma Dayalı Sanayi Ürünleri Bazında Türkiye'den Aldığı Pay Ürün Adı Pay (%) Antepfıstığı 50 Bulgur 40 Makarna 40 Kırmızı Pul Biber 27 Zeytinyağı 12 Buğday Unu 9 Ayçiçek Yağı 6 Mercimek 2 Kaynak: Gaziantep Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Adıyaman üretiminin ülke genelinden aldığı payı içeren Tablo 119 ye göre, pamuk iplikler kaleminde ülke üretiminin %14'ünü karşılamaktadır. Tekstil sektörünün öne çıktığı kentte, ülkedeki "tişört, fanila, atlet vs. giyim eşyası" kaleminin %3'ü, "pamuk (kardelenmiş veya taranmış)" üretiminin ise %2'si üretilmektedir. Bununla birlikte, ülkenin en büyük barajı olan Atatürk Barajı'nın büyük bir kısmını sınırlarında barındıran Adıyaman'da üretilen hidroelektrik, ülke toplamının %4'üne tekabül etmektedir. Tablo 120: Adıyaman'da Üretilen Bazı Ürünlerin Türkiye'den Aldığı Pay (%) Ürün Adı Pay (%) 110

Pamuk iplikler (perakende satışa hazır) (dikiş ipliği hariç) 14 Hidro elektrik (hidro elektrik santralleri tarafından üretilen) 4 Tişört, fanila, atlet vs. giyim eşyası; pamuktan (örgü (triko) veya tığ işi (kroşe)) 3 Pamuk (kardelenmiş veya taranmış) 2 Kaynak: TOBB Sanayi Veritabanı Kilis'te üretilmekte olan kimi ürünlerin ülkedeki toplam üretimden aldığı paylar Tablo 120 de gösterilmektedir. Kilis'in ekonomisinde önemli yer tutan zeytincilik ve zeytinciliğe dayalı sanayi, ilin gelişme potansiyeli yüksek sektörlerinden biridir. Nitekim Türkiye zeytinyağı üretiminin %6'sı Kilis'te gerçekleştirilmekte iken, zeytinyağı üretiminden arta kalan küspe ve katı artıkların %3'ü ilin zeytinyağı üretiminden sağlanmaktadır. Ülkede üretilen kavrulmuş kahvenin ise %2'si Kilis'te üretilmektedir. Tablo 121: Kilis'te Üretilen Bazı Ürünlerin Türkiye'den Aldığı Pay (%) Ürün Adı Pay (%) Yalnızca zeytinden elde edilen yağlar ve fraksiyonları* 6 Zeytinyağı üretiminden arta kalan küspe ve katı artıklar (prina dahil) 3 Kahve, kafeinli (kavrulmuş) 2 Kaynak: TOBB Sanayi Veritabanı *Ham (natürel/sızma zeytinyağlarıyla veya rafine edilmiş olanlarla harmanlananlar dahil) (natürel/sızma zeytinyağı ve kimyasal olarak değiştirilen yağlar hariç) Gaziantep Sanayinde Önde Gelen Sektörler 17 Tekstil Sanayi Tekstil sanayisi hammadde ve yarı mamul üretimi üzerinde yoğunlaşan Gaziantep, son yirmi yıllık süreçte halı imalatına yönelmiştir. Makine halısı ve iplik konularında ihtisaslaşmış olan sektör, elde ettiği rekabet avantajı ile bu sektörlerde ülke genelinde pazara hâkim durumdadır. Gaziantep tekstil sanayi, yalnızca halı sektöründe değil aşağıda verilen sektörlerde de ülkede söz sahibidir. Sentetik İplikler (Akrilik, Polipropilen) Makine Halısı Karde Open End ve Penye Pamuk İpliği Jüt İpliği PP Çuval ve Torba Her Türlü İplik ve Kumaş Boyama, Kasarlama ve Apreleme Battaniye Non Woven Kumaş Fantezi İplik, Şönil İpliği Triko Örme Eşyalar-Giyim, Çorap Gıda Sanayi Gıda sektörü, Gaziantep imalat sanayi içerisinde, işyeri sayısı ve sağladığı istihdam açısından tekstil sektöründen sonra en önemli sektördür. Gaziantep tarım üretiminde ön plana çıkmamasına rağmen mercimek, nohut vb. ürünlerin işlenmesi ağırlıklı olarak Gaziantep ve 17 Gaziantep Sanayi Odası Ekovizyon 2013 belgesinden yararlanılarak hazırlanmıştır. 111

çevresinde yapılmaktadır. Ayrıca, organik gıda ürünleri konusunda çalışmalar devam etmektedir. Gıda sanayi içerisinde ağırlıklı imalat konuları aşağıda belirtilmiştir: Buğday Unu, Bulgur, Makarna Bitkisel sıvı yağlar Kakaolu mamuller Makarna Şekerlemeler ve şeker mamulleri Tahin, Helva, Reçel Antep fıstığı işleme Bakliyat işleme ve paketleme Metal ve Makine Sektörü Metal ve makine sanayi, Gaziantep in ana sanayi dalları olan gıda, tekstil ve plastik sanayine dayalı olarak gelişmiştir. Gaziantep değirmen makineleri, tarım makineleri, tekstil makine ve yedek parçaları konularında, ülkede önemli bir yere sahiptir. İldeki makine metal sektörünün ülke imalatı içerisinde önemli paya sahip olan alt sektörleri aşağıda belirtilmiştir: Değirmen Makineleri İmalatı (bulgur, makarna, un, mercimek, vs.) Halı yan sanayi makineleri (halı traş, bobinvar, apre, sırt yolma, vs.) Fantazi iplik büküm makineleri İplik fiksaj makineleri BCF iplik makineleri Plastik ayakkabı enjeksiyon makineleri Tarım makineleri Para kasaları Basınçlı kaplar Yürüyen Merdiven Kimya Sanayi Gaziantep kimya sanayi önceleri tekstil sektörünün daha sonraları ise plastik ayakkabı sektörünün ihtiyacı olan hammaddelerin imalatı ile başlamış ve gelişmiştir. Tekstil sektörünün ihtiyacı olan harman yağı, tekstil boyaları imalatı ve tekstil boyama işlemleri, plastik ayakkabı imalatında kullanılan plastifyanlar, geleneksel sabun imalatı, sektörün oluşmasında ve gelişmesinde en önemli kalemleri oluşturmuştur. Gaziantep kimyasal madde ve ürünleri imalatında önemli paya sahip olan alt sektörler şunlardır: İnşaat boyası-tiner v.b. Suni deri Tekstil boyahaneleri Sabun, deterjan, şampuan Plastifyanlar, madeni yağ, biodizel Plastik Sanayi Plastik sektörü, sahip olduğu kapasite, sağladığı istihdam ve katma değer ile ilin en önemli sektörlerinden biridir. Tekstil sektöründe kullanılan akrilik ve polipropilen hammaddelerinin dünyada en fazla tüketildiği şehirlerden biri Gaziantep tir. Bu hammaddeler tekstil sektöründe 112

halı, triko ipliği, çuval dokuma ve non-woven kumaş imalatlarında kullanılmaktadır. İlgili sektörde önemli paya sahip olan alt sektörler şunlardır: PVC kapı-pencere profili PP ve PE ambalaj filmi imalatı (OPP &BOPP dâhil) PU ve PVC ayakkabı-terlik PP çuval, PP iplik kumaş Ayakkabı, Deri ve İşlenmiş Deri Mamulleri Büyük bir ham ve işlenmiş deri potansiyeli bulunmasına rağmen dericilik sektörü Gaziantep te yeterince gelişememiştir. Gaziantep teki mevcut deri ve ayakkabı imalathaneleri, 2000 yılına kadar genellikle küçük atölye şeklinde yapılanmıştır. 1990 yılında başlayan çalışmalar sonucunda, 2000 yılında, 163.000 m 2 alan üzerine, 300 adet işyerinin bulunduğu modern bir Gaziantep Ayakkabıcılar Sanayi Sitesi oluşturulmuştur. Genellikle merdane türü ayakkabı ve ayakkabı yan işleri ile uğraşan firmaların bulunduğu bu sitede imalatın %70 i teknolojik makinelerle yapılmaktadır. Doluluk oranı %100 olan sitede imal edilen her model ve kalitede ayakkabılar yurdun her tarafına pazarlanmaktadır. Ağaç Ürünleri ve Mobilya Sektörü Küçük ve orta ölçekli sanayi işletmeleri şeklinde yapılanmış olan ağaç ürünleri ve mobilya sektöründe faaliyet gösteren firmalar çoğunlukla Küçük Sanayi Sitesi içerisinde yer alamaktadır. Söz konusu sektör Gaziantep te gelişmeye en açık potansiyele sahip sektörlerden biri olan mobilya sektörünün yüksek ihracat potansiyeli bulunmaktadır. Sektör, küçük firmaların sahip olduğu bilgi birikimi ile imalat alışkanlıkları, uygun eğitimler ve planlı yönetim sistemleriyle Gaziantep e ve ülkeye daha fazla katma değer kazandırabilecek hale getirilebilir. Kâğıt Ürünleri İmalatı Gaziantep kâğıt ürünleri imalatı sektöründe ağırlık, oluklu mukavva ve karton kutu imalatı ile karton masura imalatındadır. Oluklu mukavva ve karton kutular gıda ve tekstil sektörlerinde ambalaj malzemesi olarak kullanılmaktadır. Karton masura imalatı yapan firmalar da tekstil sektöründe iplik ve halı imalatı ile plastik sektöründe her türlü plastik film, sera örtüsü v.b. imalatı yapan firmaların ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Adıyaman Sanayinde Önde Gelen Sektörler Hazırgiyim Sektörü Adıyaman'da tekstil yatırımlarının önemli bir kısmını hazır giyim imalatı oluşturmakla birlikte Adıyaman OSB'de, hazırgiyim işletmelerinin yanı sıra söz konusu sektöre destek veren pamuk işleme, iplik imalatı, kumaş imalatı ve boya alanlarında faaliyet gösteren tekstil firmaları da mevcuttur. Adıyaman hazırgiyim sektörü, ATEKS in (Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Kümesi) kurulmasıyla güçlenerek rekabet gücünü artırmıştır. Adıyaman hazırgiyim sektöründe muhtelif erkek, kadın ve çocuk giyim eşyası üretimi yapılmaktadır. Mermer Sektörü Adıyaman da mevcut emparador rezervlerinin keşfedilmesi ile mermer sektöründe büyük bir atılım gerçekleştirilmiştir. İlde mermer üretimi, mermer ocaklarından çıkarılan mermerin 113

bloklar halinde işlenmeden dünyanın çeşitli ülkelerine ihraç edilmesi şeklinde gerçekleştirilmektedir. Son birkaç yılda ilde mermer çıkaran ocak sayısında hızlı bir artış görülmüş ve mermer sektörü ilin ekonomisinde önemli bir yer edinmeye başlamıştır. Mermer ihracatının %95'i bloklar halinde yapılmakla birlikte ilden çıkarılan çeşidin, sektörde dünyanın en büyük ithalatçısı konumundaki Çin başta olmak üzere dünya piyasasında ilgi görmesi, bu sektörün gelişmesine ön ayak olmuştur. Mevcut mermer rezervlerine ilişkin henüz bir çalışma yapılmamış olsa da ilin mermer rezervlerinin yalnızca %1-2'sinin işletmede olduğu tahmin edilmektedir. Bu durum, yarattığı istihdam ve ekonomik getiri ile mermer sektörünün, Adıyaman ekonomisini daha ileriye taşıyacağının bir göstergesidir. Kilis Sanayinde Önde Gelen Sektörler Zeytinyağı Sektörü Kilis ili zeytin yetiştiriciliği için gerekli olan iklim ve coğrafi koşullara sahiptir. Bu sebeple, zeytinyağı üretimi Kilis'in geleneksel sektörlerinin başında gelmektedir. Kilis'in sahip olduğu verimli arazilerde yetişen yoğun aromalı zeytin, ilde bulunan yağ fabrikalarında işlenmekte ve çeşitli ülkelere ihraç edilmektedir. Sektördeki potansiyel göz önüne alındığında, zeytinyağı sektörünün ilin ekonomik kalkınmasında kritik rol oynaması öngörülmektedir. 2.3. AR-GE VE TEKNOLOJİ Türkiye'nin önde gelen sanayi şehirlerinden Gaziantep'i kapsayan TRC1 Bölgesi'nde, günümüz şartlarında rekabet edebilirliğin temel şartlarından olan AR-GE ve inovasyon altyapısı yeterli düzeyde değildir. Bölge sanayinin sürdürülebilirliğinin sağlanması ve rekabet şartlarının gün geçtikçe ağırlaştığı küresel piyasada yerini sağlamlaştırabilmesi adına, üretim ve teknoloji altyapısının güçlendirilmesi ve yenilikçilik potansiyelinin harekete geçirilmesi gerekmektedir. Üretim kapasitesiyle ülke genelinde söz sahibi olan Gaziantep, 2013 yılında gerçekleştirmiş olduğu 6,2 milyar dolar tutarında ihracat ile en çok ihracat gerçekleştiren 6. il konumuna yerleşmiştir. 1.697 ihracatçı firma ile 179 ülkeye ihracat gerçekleştiren Gaziantep sanayinin söz konusu başarısı, ildeki yenilikçilik faaliyetleri ile tam olarak paralellik göstermemektedir. Nitekim Gaziantep, 2013 yılında patent başvurusunda bulunan iller arasında 10., faydalı model başvurusunda bulunan iller arasında ise 15. sıradadır. Adıyaman ve Kilis illerinin sahip olduğu sanayi profili Gaziantep sanayisinin oldukça gerisinde kalsa da, söz konusu iller çeşitli sektörlerde gerçekleştirdikleri üretim ile TRC1 Bölgesi'ne ekonomik katkı sağlamaktadır. Adıyaman ve Kilis in AR-GE ve yenilikçilik altyapısı bakımından oldukça geride kaldığı görülmektedir. 2013 yılında patent başvurusunda bulunan iller arasında Adıyaman 26. ve Kilis 35. sırada yer almıştır. 2013 yılında Adıyaman ve Kilis illerinden faydalı model başvurusu yapılmadığı görülmektedir. Tablo 122: Patent Başvurusunda Bulunan İllerin Başvuru Sayılarına Göre Sıralaması Sıra* İller 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 1. İstanbul 282 393 461 587 787 1.057 1.119 1.370 1.582 1.939 1.890 2. Ankara 74 94 140 116 248 269 318 328 417 569 562 114

3. Bursa 28 34 38 50 71 119 170 244 530 288 316 4. Kocaeli 8 16 19 47 54 66 99 120 195 225 275 5. İzmir 54 52 80 69 135 122 179 158 223 264 265 6. Konya 4 12 13 11 39 69 97 133 135 144 153 7. Tekirdağ 2 6 25 20 37 52 72 89 113 143 102 8. Sakarya 3 6 6 9 16 21 25 29 60 57 79 9. Manisa 6 7 19 8 60 56 81 246 246 106 77 10 Gaziantep 6 7 17 12 16 27 19 26 33 51 73... 26. Adıyaman 0 0 1 0 1 3 2 2 2 4 10... 35. Kilis 0 0 0 0 0 1 0 1 0 4 1 Kaynak: Türk Patent Enstitüsü *2013 rakamlarına göre sıralanmıştır. Tablo 123: Patent Başvuru Sayılarının Yıllara Göre Değişimi Sıra* İller 2012 2013 Değişim (%) 1. İstanbul 1.939 1.890-2,53 2. Ankara 569 562-1,23 3. Bursa 288 316 9,72 4. Kocaeli 225 275 22,22 5. İzmir 264 265 0,38 6. Konya 144 153 6,25 7. Tekirdağ 143 102-28,67 8. Sakarya 57 79 38,60 9. Manisa 106 77-27,36 10. Gaziantep 51 73 43,14... 26. Adıyaman 4 10 150,00... 35. Kilis 4 1-75,00 Kaynak: Türk Patent Enstitüsü *2013 rakamlarına göre sıralanmıştır. Yıllar itibarıyla patent başvuru sayıları incelendiğinde, özellikle 2013 yılında TRC1 Bölgesi'nde bu rakamın önemli bir artış gösterdiği görülmektedir. Son 10 yılda patent başvuru sayısı önemli derecede artan bölgede, Gaziantep ili aldığı aldığı %87'lik pay ile öne çıkmaktadır. İl, ülke toplamından ise %1,6 pay almaktadır. Adıyaman'da patent başvuru sayısı 2013 yılında 10'a ulaşmış, Kilis ilinde ise düşüş görülmüştür. 115

90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kilis Adıyaman Gaziantep Şekil 42: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre Patent Başvuru Sayıları Kaynak:Türk Patent Enstitüsü Faydalı model başvuru sayıları bakımından TRC1 Bölgesi, son 10 yılda gelişme kaydetmiş olsa da bölge genelinde 2013 yılında başvuru sayılarında düşüş gözlenmiştir. Gaziantep'te faydalı model başvuruları 2013 yılında 28'e gerilemiş, Adıyaman ve Kilis illerinden herhangi bir başvuru yapılmamıştır. Tablo 124: Faydalı Model Başvurusunda Bulunan İllerin Başvuru Sayılarına Göre Sıralaması Sıra* İller 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 1. İstanbul 544 652 932 1.177 1.394 1.278 1.257 1.384 1.421 1.517 1.400 2. Ankara 136 161 181 199 232 259 265 263 319 402 378 3. Bursa 98 127 136 157 203 216 221 208 231 271 285 3. İzmir 96 125 126 187 230 201 199 238 235 317 252 5. Konya 53 87 93 116 153 179 158 130 125 216 204 6. Kayseri 52 92 118 143 151 137 120 115 111 94 123 7. Kocaeli 33 24 32 60 86 64 79 61 75 100 90 8. Antalya 14 15 25 27 28 52 37 69 63 98 74 9. Manisa 12 14 18 25 39 35 55 35 33 30 57 10. Sakarya 10 16 20 28 43 50 49 35 53 52 54... 15. Gaziantep 3 15 17 16 31 44 29 27 41 55 28... 35. Adıyaman 0 0 0 0 1 4 1 0 0 2 0 35. Kilis 0 0 0 0 0 0 1 2 2 0 0 Kaynak: Türk Patent Enstitüsü *2013 rakamlarına göre sıralanmıştır. Tablo 125: Faydalı Model Başvuru Sayılarının Yıllara Göre Değişimi Sıra* İller 2012 2013 Değişim (%) 1. İstanbul 1.517 1.400-7,71 2. Ankara 402 378-5,97 3. Bursa 271 285 5,17 4. İzmir 317 252-20,50 116

5. Konya 216 204-5,56 6. Kayseri 94 123 30,85 7. Kocaeli 100 90-10,00 8. Antalya 98 74-24,49 9. Manisa 30 57 90,00 10. Sakarya 52 54 3,85... 15. Gaziantep 55 28-49,09... 35. Adıyaman 2 0-35. Kilis 0 0 - Kaynak : Türk Patent Enstitüsü *2013 rakamlarına göre sıralanmıştır. 60 50 40 30 20 Kilis Adıyaman Gaziantep 10 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Şekil 43: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre Faydalı Model Başvuru Sayıları Kaynak: Türk Patent Enstitüsü Markalaşma ve tasarım, üretilen ürünlerin katma değerini artırma bakımından stratejik öneme sahip olmakla birlikte işletmelerin rekabet güçlerini artırmaları yönünde kritik rol oynamaktadır. Yenilikçilik potansiyelinin göstergelerinden olan marka başvuru sayıları ve endüstriyel tasarım başvuru sayıları bakımından TRC1 Bölgesi illeri incelendiğinde, Gaziantep'in ülke genelinde ön plana çıktığı görülmektedir. Adıyaman ve Kilis illeri ise ülke genelinde oldukça geri planda kalmaktadır. Tablo 126: Marka Başvurusunda Bulunan İllerin Başvuru Sayılarına Göre Sıralaması Sıra* İller 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 1. İstanbul 17.365 20.382 24.011 27.140 30.286 31.500 30.832 37.150 53.161 50.030 47.021 2. Ankara 2.142 2.584 3.552 3.979 4.536 4.585 4.472 5.588 8.630 7.261 7.370 3. İzmir 1.761 2.613 2.996 3.200 3.383 3.295 3.508 4.339 6.088 5.868 5.541 4. Bursa 1.248 1.646 2.502 2.591 2.562 2.383 2.159 3.051 4.174 4.031 3.940 5. Gaziantep 768 1.155 1.513 1.366 1.441 1.771 1.780 2.126 2.560 2.897 2.971 6. Konya 735 1.104 1.567 1.900 1.460 1.621 1.554 1.692 2.683 2.442 2.747 7. Antalya 416 712 858 1.411 1.550 1.885 1.670 2.363 2.838 2.646 2.697 8. Adana 419 706 970 1.002 983 1.041 963 1.180 1.803 1.609 1.622 9. Kocaeli 377 492 777 913 962 1.158 1.061 1.394 1.801 1.743 1.511 10. Kayseri 403 565 765 825 927 938 786 929 1.627 1.315 1.264 117

... 55. Adıyaman 14 30 48 66 62 70 55 87 94 77 92... 68. Kilis 8 15 27 15 10 50 20 38 30 36 42 Kaynak:Türk Patent Enstitüsü *2013 rakamlarına göre sıralanmıştır. Tablo 127: Marka Başvuru Sayılarının Yıllara Göre Değişimi Sıra* İller 2012 2013 Değişim (%) 1. İstanbul 50.030 47.021-6,01 2. Ankara 7.261 7.370 1,50 3. İzmir 5.868 5.541-5,57 4. Bursa 4.031 3.940-2,26 5. Gaziantep 2.897 2.971 2,55 6. Antalya 2.646 2.747 3,82 7. Konya 2.442 2.697 10,44 8. Kocaeli 1.743 1.622-6,94 9. Adana 1.609 1.511-6,09 10. Denizli 1.334 1.264-5,25... 57. Adıyaman 77 92 19,48... 67. Kilis 36 42 16,67 Kaynak:Türk Patent Enstitüsü *2013 rakamlarına göre sıralanmıştır. 3500 3000 2500 2000 1500 1000 Kilis Adıyaman Gaziantep 500 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Şekil 44: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre Marka Başvuru Sayıları Kaynak: Türk Patent Enstitüsü Marka başvuru sayılarının ülke sıralamasını içeren Tablo 126 ya göre Gaziantep; İstanbul, Ankara, İzmir ve Bursa'nın ardından 5. sırada yer alırken, Adıyaman ve Kilis illeri ise marka başvuru sayılarında sırasıyla 57. ve 67. sıralarda yer almaktadır. Bölgenin marka başvuru sayılarına bakıldığında, başvuru sayılarının son 10 yılda 3 kat arttığı görülmektedir. Bu artışta sadece bölgenin değil ülkenin en sanayileşmiş kentlerinden olan Gaziantep'in payı büyüktür. 118

2013 yılında ülkedeki marka başvurularının %3,2'si, bölgedeki başvuruların ise %96'sı Gaziantep tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu oran, Gaziantep'in gelişen sanayisi ve artan üretim kapasitesinin yanı sıra markalaşmaya verdiği önemi göstermektedir. Adıyaman ve Kilis illerinde ise başvuru rakamları düşük olmakla birlikte bu rakamlar, yıllar içerisinde az da olsa artış göstermiştir. Tablo 128: Endüstriyel Tasarım Başvurusunda Bulunan İllerin Tasarım Sayılarına Göre Sıralaması Sıra* İller 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 1. İstanbul 2.170 2.499 2.529 2.794 3.154 3.082 3.182 3.444 3.861 3.974 3.880 2. Bursa 383 352 420 465 459 450 424 491 616 614 698 3. Ankara 291 405 394 570 509 517 454 416 519 509 575 4. İzmir 282 287 329 334 359 350 358 400 416 495 516 5. Kayseri 129 172 201 247 331 372 352 348 379 440 485 6. Konya 67 82 115 154 169 184 151 158 226 274 382 7. Gaziantep 112 116 140 153 176 194 173 197 221 268 328 8. Kocaeli 38 60 71 71 78 92 103 92 134 120 122 9. Kütahya 27 61 111 42 67 64 49 48 47 99 98 10. Denizli 79 84 112 121 87 68 70 83 103 95 96... 35. Adıyaman 0 2 0 0 0 0 0 1 1 2 5... 38. Kilis 1 0 0 0 2 0 0 2 1 1 2 Kaynak: Türk Patent Enstitüsü *2013 rakamlarına göre sıralanmıştır. Tablo 129: Endüstriyel Tasarım Başvuru Sayılarının Yıllara Göre Değişimi Sıra* İller 2012 2013 Değişim (%) 1. İstanbul 3.974 3.880-2,37 2. Bursa 614 698 13,68 3. Ankara 509 575 12,97 4. İzmir 495 516 4,24 5. Kayseri 440 485 10,23 6. Konya 274 382 39,42 7. Gaziantep 268 328 22,39 8. Kocaeli 120 122 1,67 9. Kütahya 99 98-1,01 10. Denizli 95 96 1,05... 35. Adıyaman 2 5 150,00... 38. Kilis 1 2 100,00 Kaynak: Türk Patent Enstitüsü *2013 rakamlarına göre sıralanmıştır. 119

Yıllar itibarıyla endüstriyel tasarım sayıları incelendiğinde, bölgede son 10 yılda tasarım sayısının %196 oranında arttığı görülmektedir. Gaziantep, endüstriyel tasarım sayısı bakımından bölgenin %99'unu, ülke toplamının ise %4'ünü oluşturmaktadır. Adıyaman ve Kilis illerinde endüstriyel tasarım sayıları oldukça düşüktür. Endüstriyel tasarım sayılarına göre iller sıralaması yapıldığında Gaziantep, 7., Adıyaman 35. ve Kilis 38. sırada yer almaktadır. 350 300 250 200 150 100 Kilis Adıyaman Gaziantep 50 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Şekil 45: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre Endüstriyel Tasarım Başvuru Sayıları Kaynak: Türk Patent Enstitüsü 120

Tablo 130: TRC1 Bölgesi Marka, Patent, Faydalı Model Başvuru ve Endüstriyel Tasarım Sayıları İl/Bölge 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Adı Marka Patent Faydalı Model Başvuru Endüstriyel Tasarım Gaziantep 354 397 464 405 326 419 300 599 768 1.155 1.513 1.366 1.441 1.771 1.780 2.126 2.560 2.897 2.971 Adıyaman 5 14 9 11 15 44 29 21 14 30 48 66 62 70 55 87 94 77 92 Kilis 0 1 2 3 24 11 3 10 8 15 27 15 10 50 20 38 30 36 42 TRC1 359 412 475 419 365 474 332 630 790 1.200 1.588 1.447 1.513 1.891 1.855 2.251 2.684 3.010 3.105 TRC 2.714 2.821 2.948 2.836 2.729 2.948 2.665 760 986 1.458 1.999 1.909 2.039 2.505 2.691 3.247 3.874 4.237 4.260 Türkiye 12.805 15.852 16.113 14.605 18.251 21.156 20.256 28.478 30.469 38.491 48.917 54.712 58.596 60.597 59.838 73.142 103.747 97.311 93.305 Gaziantep 1 0 2 0 10 0 4 7 6 7 17 12 16 27 19 26 33 51 73 Adıyaman 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 1 3 2 2 2 4 10 Kilis 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 4 1 TRC1 1 0 2 0 10 0 5 7 6 7 18 12 17 31 21 29 35 59 84 TRC 2 2 3 0 11 0 6 9 6 7 22 18 24 62 36 34 53 80 101 Türkiye 170 189 205 218 290 320 380 465 569 738 960 1.099 1.844 2.268 2.588 3.250 4.087 4.543 4.527 Gaziantep 0 0 0 0 1 1 5 3 3 15 17 16 31 44 29 27 41 55 28 Adıyaman 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 4 1 0 0 2 0 Kilis 0 1 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 1 2 2 0 0 TRC1 0 1 0 0 1 1 7 3 3 15 17 16 32 48 31 29 43 57 28 TRC 0 3 0 0 2 2 7 7 8 15 21 19 40 59 38 36 45 68 34 Türkiye 36 182 223 288 313 453 629 913 1.205 1.477 1.884 2.423 2.968 2.942 2.842 2.994 3.175 3.725 3.454 Gaziantep 2 25 29 30 23 24 44 112 112 116 140 153 176 194 173 197 221 268 328 Adıyaman 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 1 1 2 5 Kilis 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 2 0 0 2 1 1 2 TRC1 2 25 29 30 23 24 44 113 113 116 140 153 178 194 173 199 222 269 335 TRC 2 25 29 60 46 28 47 116 121 128 148 166 197 213 191 225 238 302 367 Türkiye 1.492 1.645 1.961 1.826 1.697 2.194 2.549 3.608 3.977 4.525 4.925 5.510 5.984 6.093 5.927 6.567 7.525 7.864 8.216 Kaynak: Türk Patent Enstitüsü 121

Gaziantep TÜBİTAK Destekleri TÜBİTAK destekleri istatistikleri incelendiğinde, Gaziantep'te yıllar itibarıyla proje başvuru sayılarının dalgalı bir seyir gösterdiği görülmektedir (Tablo 130). 2012 yılı itibarıyla Gaziantep'ten 27 proje başvurusu gerçekleşmiş ve bu projelerin 8 tanesinin desteklenmesine karar verişlmiştir. Tablo 131: TÜBİTAK Teydeb Destek Programları Kapsamında Gaziantep İline Ait Proje Başvuru ve Destek Verileri Proje Başvuru Sayısı Önerilen Proje Bütçesi (Milyon TL) Desteklenen Proje Sayısı Hibe Destek Tutarı (Milyon TL) Kaynak: GSO, EkoVizyon 2013 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Toplam 7 6 10 6 28 27 35 21 16 27 210 6,14 5,14 12,59 5,41 22,18 17,73 22,98 9,45 12,10 15,88 145,56 5 7 4 6 7 21 19 10 11 8 121 1,39 2,51 1,24 0,75 1,42 1,85 5,04 3,79 1,54 2,23 25,50 1995-2012 yılları arası TÜBİTAK destekleri kapsamında proje başvuru sayılarının illere göre dağılımı incelendiğinde, Gaziantep %1,3 pay ile ülke sıralamasında 11. sırada yer almaktadır. 40,00 36,300 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00,00 18,800 7,7007,5007,200 3,3003,200 1,5001,4001,3001,3001,1001,00,700,700,600,500,400,400,400 Şekil 46: 1995-2012 Yılları Arası TÜBİTAK Desteklerine Başvuran Projelerin İllere Göre Dağılımı Kaynak: GSO, EkoVizyon 2013 1995-2012 yılları arası TÜBİTAK destekleri kapsamında dağıtılan hibe desteklerinin illere göre dağılımı incelendiğinde ise Gaziantep ülke genelinde dağıtılan toplamdan %0,9 pay alarak ülke sıralamasında 12. sıraya yerleşmiştir. 122

35,00 30,600 30,00 25,00 20,00 15,00 20,400 15,400 12,100 10,00 5,00 4,700 3,8002,4002,2001,1001,00,900,900,800,500,300,300,300,200,200,200,00 Şekil 47: TÜBİTAK Tarafından Dağıtılan Hibe Desteklerinin İllere Göre Dağılımı (1995-2012) Kaynak: GSO, EkoVizyon 2013 Gaziantep Teknopark Akademik, ekonomik ve sosyal yapının bütünleştiği organize araştırma ve iş merkezleri olarak tanımlanan teknoparklar, dünya genelinde kalkınma yolunda önemli araçların arasında sayılmaktadır. 1990 yılından itibaren ülke gündeminde yer alan teknoparklar bölgelerin gelişmesi açısından önemli bir role sahiplerdir. Ülke genelinde yaygınlaşan teknoparklardan biri de Gaziantep te 1999 yılında kurulmuştur. Söz konusu teknoparka ait genel bilgiler Tablo 131 de görülmektedir. Tablo 132: Gaziantep Teknopark'a Ait Genel Bilgiler Gaziantep Teknopark Faaliyete geçiş tarihi 05.07.1999 İlk işlem tarihi 26.07.1999 Toplam Alan 1.400.000 m 2 Kurucu ortak sayısı 267 Amaç İmalat amaçlı serbest bölge Kaynak: GSO, EkoVizyon 2013 2.4. TİCARET TRC1 Bölgesi köklü ticaret geleneği ve mevcut lojistik altyapısı ile diğer bölgeler arasında öne çıkmakta ve bilhassa son yıllardaki ihracat rakamlarıyla göz doldurmaktadır. Orta Doğu coğrafyasındaki özel konumu ile ticari hayatın yüzyıllardır canlı olduğu bölgenin genlerinde taşıdığı ticari kabiliyet, bugünkü başarısının temellerini oluşturmaktadır. Bölgenin ticari başarısındaki en büyük pay şüphesiz Gaziantep'e aittir. Kent, 2013 yılında 6,2 milyar ABD Doları tutarında ihracat gerçekleştirerek ülke genelinden %4,1 pay almış ve 81 il arasında 6. sıraya yerleşmiştir. Adıyaman ve Kilis illeri de kendilerine özgü koşullar altında ticari hareketliliklerini sürdürmektedir. 2.4.1. Kişi Başı İhracat ve İthalat 123

Tablo 132, TRC1 Bölgesi ve üç iline ait ihracat ve ithalat rakamları, kişi başı ihracat ve ithalat değerleri ve ihracatın ithalatı karşılama oranını göstermektedir. 2013 yılında TRC1 Bölgesi'nin kişi başı ihracat değeri 2.439 dolar ile ülke ortalamasının üzerinde bir seyir izlemiştir. Gaziantep'te aynı değer 3.341 dolar ile ülke ortalamasının üzerinde kalmıştır. Adıyaman ve Kilis illerinde kişi başı ihracat değerleri sırasıyla 144 ve 162 dolar tutarında gerçekleşerek ülke ortalamasının hayli altında kalmıştır. Kişi başı ithalat değeri bölge genelinde 2.614 dolar tutarında gerçekleşmiş ve ülke ortalamasının altında kalmıştır. 2013 yılında dış ticaret açığı veren Gaziantep'te aynı değer 3.610 dolar ile kişi başı ihracat değerinden daha yüksek bir seyir izlemiştir. Adıyaman ve Kilis illerinin kişi başı ithalat değerleri ülke ve bölge genelinden oldukça düşük gerçekleşmiştir. Tablo 133: Kişi Başı İhracat Değerleri, 2013 Bölge/İl Adı İhracat ($) Kişi Başı İhracat ($) İthalat ($) Kişi Başı İthalat ($) Gaziantep 6.161.557.274 3.341 6.658.020.055 3.610 Adıyaman 86.273.928 144 36.339.282 61 Kilis 20.841.211 162 24.648.646 192 TRC1 6.268.672.413 2.439 6.719.007.983 2.614 TR 151.796.483.759 1.980 251.650.641.956 3.282 Kaynak: TÜİK 2.4.2. Dış Ticaret Hacimleri Düzey 2 Bölgeleri, 2013 yılı dış ticaret hacimlerine göre sıralandığında TRC1 Bölgesi ülke genelinde 13 milyar dolar tutarında dış ticaret hacmi ile 6. sırayı almıştır. Söz konusu ülke sıralamasında ilk beşi; ihracata yönelik sanayi yapısı teşkil eden ve güçlü ekonomiye sahip TR10 (İstanbul), TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Yalova), TR41 (Bursa, Eskişehir, Bilecik), TR31 (İzmir) ve TR51 (Ankara) bölgeleri oluşturmaktadır. TRC1 Bölgesi ihracat rakamlarına göre sıralama yapıldığında 6,3 milyar dolar tutarında ihracat ile 26 bölge arasında yine 6. sıraya yerleşirken, ithalat rakamlarına göre sıralama yapıldığında bölge, 7,1 milyar dolar tutarında ithalat ile en çok ithalat gerçekleştiren 6. bölge olmuştur. Bölgenin ihracat değeri ülke toplam ihracatının %4,1'ini oluşturmaktadır. Ülke ithalatının %2,7'si de TRC1 Bölgesi tarafından gerçekleştirilmektedir. Dış Ticaret Hacimlerine Göre İlk 7 Bölge TR10 2,17% 3,22% 20,26% 51,43% TR42 TR41 TR31 4,63% TR51 4,95% TRC1 6,14% TR63 7,20% Diğer Şekil 48: Dış Ticaret Hacimlerine Göre İlk Yedi Bölge ($), 2013 Kaynak: TÜİK 124

Tablo 134: Dış Ticaret Hacimleri ve İhracatın İthalatı Karşılama Oranlarına Göre Bölgeler, 2013 Sıra Bölge Kodu Bölge Adı İhracat ($) İthalat ($) Dış Ticaret Hacmi ($) İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%) TR Türkiye 151.796.483.759 251.650.641.956 403.447.125.715 60,32 1 TR10 İstanbul 70.905.264.739 136.601.120.816 207.506.385.555 51,91 2 TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 14.888.778.862 14.157.541.981 29.046.320.843 105,16 3 TR41 Bursa, Eskişehir, Bilecik 13.206.832.851 11.566.200.922 24.773.033.773 114,18 4 TR31 İzmir 9.311.432.786 10.653.187.879 19.964.620.665 87,41 5 TR51 Ankara 7.980.926.601 10.691.335.292 18.672.261.893 74,65 6 TRC1 7 TR33 Gaziantep, Adıyaman, Kilis Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak 6.268.672.413 6.719.007.983 12.987.680.396 93,30 4.571.405.257 3.663.640.369 8.235.045.626 124,78 8 TR32 Aydın, Denizli, Muğla 3.854.156.713 2.783.298.665 6.637.455.378 138,47 9 TR62 Adana, Mersin 3.721.488.017 3.974.759.977 7.696.247.994 93,63 10 TR63... 24 TR82 25 TRA2 26 TRA1 Kaynak: TÜİK Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye Kastamonu, Çankırı, Sinop Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan Erzurum, Erzincan, Bayburt 2.935.868.365 5.801.642.401 8.737.510.766 50,60 217.607.641 63.526.440 281.134.081 342,55 186.185.019 90.474.755 276.659.774 205,79 83.889.544 42.105.360 125.994.904 199,24 Tablo 134, TRC1 Bölgesi ve üç ilin 2013 yılı dış ticaret rakamlarını ve 2012 yılına göre değişim oranlarını içermektedir. Bölgenin 2013 yılında gerçekleştirdiği toplam ihracatı bir önceki yıla oranla %10,05 artarak 6,3 milyar ABD Doları seviyesine ulaşmıştır. Gaziantep ve Kilis illeri sırasıyla %10,42 ve %78,57 oranlarında artış göstermiş, Adıyaman ilinin yıllık ihracatı ise önceki yıla oranla %17,7 azalmıştır. 2013 yılı ithalat rakamları bölge genelinde bir önceki yıla göre %31,74 oranda hızlı bir artış göstermiştir. İthalat tutarlarında bölgenin tüm illerinde 2012 yılına oranla artış gözlenmektedir. Tablo 135: Dış Ticaret Değişim Oranları, 2013 İl/Bölge Adı İhracat ($) 2012 Yılına Göre Değişim (%) İthalat ($) 2012 Yılına Göre Değişim (%) Dış Ticaret Hacmi İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%) Gaziantep 6.161.557.274 10,42 6.658.020.055 31,74 12.819.577.329 92,54 Adıyaman 86.273.928-17,7 36.339.282 2,12 122.613.210 237,41 Kilis 20.841.211 78,57 24.648.646 49,03 45.489.857 84,55 125

TRC1 6.268.672.413 10,05 6.719.007.983 31,59 168.103.067 93,3 Kaynak: TÜİK * 2012 yılına göre artma azalma durumu Harita 30: TRC1 Bölgesi Dış Ticaret Hacimleri Kaynak: TÜİK, 2013 2.4.3. İhracat TRC1 Bölgesi, gerçekleştirmekte olduğu ihracat ile 2013 yılı itibarıyla Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde ilk sırada yer alırken, ülke genelinde 26 bölge arasında 6. sırada yer almaktadır. Gaziantep, 2013 yılında 6,2 milyon dolar tutarında ihracat gerçekleştirerek ülke genelinden %4,1 pay almıştır. Adıyaman'nın 2013 yılı ihracat rakamlarında bir önceki yıla göre %18 oranında azalma yaşanmıştır. Kilis ili ise 2010 yılından sonra yakaladığı artış hızını bölgede yaşanmakta olan kriz nedeni ile 2012 yılında kaybetmiş, gerçekleştirdiği ihracat 2011 yılına göre %62 oranında düşmüştür. Fakat il ihracatı 2013 yılında hızlı bir toparlanma yaşamış ve bir önceki yıla göre %78,67 artış göstermiştir. Bölge toplam ihracatının %98'ini oluşturan Gaziantep ilinin yıllara göre ihracat değişimi, bölge ticaretine yön vermektedir. Tablo 136: TRC1 Bölgesi'nin Yıllara Göre İhracatı (Bin $) İhracatın İhracatın Gaziantep İthalatı Adıyaman İthalatı Kilis ($) ($) Karşılama ($) Karşılama Oranı (%) Oranı (%) İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%) TRC1 ($) İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%) 2002 619.535,86 94,12 8.097,00 44,31 2.486,42 62,49 630.119,28 92,60 2003 866.153,48 86,60 12.079,22 40,00 2.813,58 48,87 881.046,28 85,03 2004 1.295.291,73 97,23 20.978,08 87,24 3.201,75 33,67 1.319.471,56 96,62 2005 1.652.554,33 98,01 22.206,61 89,55 4.496,41 39,32 1.679.257,35 97,50 2006 1.857.722,37 100,62 24.335,67 53,71 7.968,23 50,41 1.890.026,27 99,09 2007 2.447.655,84 107,87 29.345,75 56,81 12.864,68 36,75 2.489.866,26 105,69 2008 3.237.060,90 115,88 59.103,02 162,85 23.907,42 69,49 3.320.071,34 115,92 126

2009 2.952.992,65 138,74 58.091,46 174,26 16.455,79 63,68 3.027.539,90 138,40 2010 3.518.434,25 102,56 71.638,69 83,86 23.320,43 46,92 3.613.393,37 101,34 2011 4.759.951,85 100,78 61.222,60 68,82 30.545,76 72,00 4.851.720,20 99,94 2012 5.579.874,69 110,41 104.826,31 294,58 11.670,91 70,57 5.696.371,91 111,56 2013 6.161.557,27 92,54 86.273,93 237,41 20.841,21 84,55 6.268.672,41 93,30 Kaynak: TÜİK Yıllar itibarıyla ihracatın ithalatı karşılama oranları incelendiğinde, Gaziantep ilinde bu oran 2006-2012 yılları arası %100'ün üzerinde seyretmiş ve il dış ticaret fazlası vermiştir. 2013 yılında ise ithalatı ihracatından daha fazla artan Gaziantep'te ihracatın ithalatı karşılama oranı %92,5 olmuştur. Adıyaman ilinde ihracatın ithalatı karşılama oranı dalgalı bir grafik izlemekle beraber 2012 yılında %295'lik oranla son 10 yılın en yüksek seviyesine ulaşmış, 2013 yılında ise %237,4 değerinde gerçekleşmiştir. Kilis ilinde yıllar itibarıyla ihracatın ithalatı karşılama oranı %100'ün altında kalmış, 2013 yılında söz konusu oran %84,6 olarak gerçekleşmiştir. İllerin Bölge İhracatından Aldığı Pay, 2013 0.3% 98,3% 1,4% Yıllar İtibarıyla TRC1 Bölgesi İhracatı (1.000 $) 7.000.000,00 6.000.000,00 5.000.000,00 4.000.000,00 3.000.000,00 2.000.000,00 1.000.000,00 0,00 Adıyaman Gaziantep Kilis TRC1 İhracatı Şekil 49: TRC1 Bölgesi'nin Yıllara Göre İhracatı (Bin $) ve İllerin Bölge İhracatından Aldığı Pay Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi ihracat tutarının yıllara göre değişim grafiği incelendiğinde, sürekli bir artış seyri görülmekle birlikte, ihracatın yalnızca 2009 yılında bir önceki yıla nispeten azaldığı görülmektedir. Bölge ihracatının artış eğilimi, sahip olduğu ihracat kapasitesiyle bölgeye hâkim olan Gaziantep'in artış grafiği ile benzeşmektedir. 2013 yılı rakamlarına göre, bölge ihracatının %98,3'ünü Gaziantep, %1,4 ünü Adıyaman ve %0,3'sini Kilis gerçekleştirmektedir. Bu durum, Adıyaman ve Kilis'in, Gaziantep'e nispeten daha az sanayileşmiş olması ile ilişkilendirilebilir. Tablo 137: En Fazla İhracat Yapan 10 İl Arasında Gaziantep in Yeri, 2013 Sıra İl 2013 yılı ihracatı ($) Değişim (%) Türkiye'nin ihracatındaki pay (%) 1 İstanbul 70.905.264.739-7,46 46,71 2 Bursa 12.267.406.123 10,29 8,08 3 Kocaeli 12.171.385.891-3,38 8,02 4 İzmir 9.311.432.786 7,54 6,13 5 Ankara 7.980.926.601 11,81 5,26 6 Gaziantep 6.161.557.274 10,42 4,06 7 Manisa 3.849.463.839-8,31 2,54 127

8 Denizli 2.895.456.713 10,41 1,91 9 Sakarya 2.415.172.505 32,67 1,59 10 Adana 2.155.990.347 12,61 1,42 11 Hatay 2.007.602.613-1,57 1,32 12 Kayseri 1.671.535.694 5,63 1,10 13 Mersin 1.565.497.670 19,38 1,03... 54 Adıyaman 86.273.928-17,70 0,06... 70 Kilis 20.841.211 78,57 0,01 Kaynak: TÜİK Türkiye 151.796.483.759-0,44 Tablo 136 da görüldüğü üzere, ticari hareketliliği en yüksek iller arasında 6. sırada yer alan Gaziantep, ihracatını bir önceki yıla göre %10,4 artırarak, ihracatı %0,4 oranında azalan Türkiye'den daha iyi bir dış ticaret performansı sergilemiştir. En çok ihracat yapan ilk 10 ile bakıldığında, gerek nüfus büyüklüğü gerekse ekonomik gelişmişlik bakımından ülkenin önde gelen illeri olduğu görülmektedir. Fakat bölgenin diğer iki ili Adıyaman ve Kilis için tersi durum geçerlidir. İllerin ihracat sıralamasında Adıyaman 54. sırada, Kilis ise 70. sırada yer almıştır. Adıyaman'ın ihracatı %17,7 düşerken, Kilis bir önceki yıla oranla ihracatını %78,6 artırarak oldukça iyi bir performans sergilemiştir. Bölgede yaşanan Suriye krizinden en çok etkilenen kent olan Kilis'te bu durum, dış ticaret rakamlarına da yansımış, ilin ihracatı 2011'e oranla %61,79 düşmüştür. Fakat ilin 2013 yılında gösterdiği iyileşme il ihracatında yeniden toparlanma sinyali olarak yorumlanabilir. Harita 31: TRC1 Bölgesi İhracat Büyüklükleri ve Değişim Oranları Kaynak: TÜİK, 2013 Fasıllara Göre İhracat Rakamları Gaziantep 128

İhracat rakamları bakımından Türkiye'nin önde gelen şehirlerinden olan Gaziantep'in yıllar itibarıyla ihracat kalemleri incelendiğinde 2002 yılından günümüze kadar "halılar ve diğer dokumaya elverişli maddelerden yer kaplamaları" kaleminin ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Bu durum, Gaziantep sanayinin önde gelen sektörlerinden olan halı sektörünün ilin ekonomik gelişmesindeki büyük payını göstermektedir. Nitekim Gaziantep'te konumlanmış halı firmaları, ülkenin halı üretiminin %94'ünü gerçekleştirmekte ve dünyanın dikkatini çekmektedir. Dünyada halı ticaretine konu olan ürünler makine halısı ve el halısı olarak gruplandırılır. Gaziantep'in "halılar ve diğer dokumaya elverişli maddelerden yer kaplamaları" kalemi, "makine halısı" grubunu ihtiva etmektedir. 2013 yılında Gaziantep'in 6,2 milyar dolarlık ihracatının 1,4 milyar dolarılık kısmını makine halısı ihracatı oluşturumaktadır. İlin 2013 yılı halı ihracatı tutarı bir önceki yıla göre %3 artış göstermiştir. 2013 yılında en çok ihraç edilen halı faslını 527,6 milyon dolar ile "hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar; yemeklik katı yağlar; hayvansal ve bitkisel mumlar" faslı takip etmektedir. Bu durum, ilde birçok firma tarafından üretilerek özellikle Orta Doğu ülkelerine ihraç edilen bitkisel sıvı yağ kaleminin Gaziantep'in ihracatında önemli yer tuttuğunu ifade etmektedir. Söz konusu kalemden gerçekleşen ihracat 2012 yılına göre % 18 oranında düşüş göstermiştir. 2002 yılından itibaren ilin en çok ihraç ettiği ilk 5 fasıla bakıldığında, "plastikler ve mamulleri" kaleminin, ilin ihracatında ilk sıralarda yer almayı sürdürdüğü ve 2013 yılında en çok ihraç edilen 3. ürün grubu olduğu görülmektedir. 2013 yılında bu kalemden toplam 480,5 milyon dolar tutarında ihracat gerçekleştirilmiş ve bir önceki yıla göre %18 artış göstermiştir. Ülkenin büyüyen sektörlerinden olan plastik sektörü, Gaziantep için de gelecek vaat eden sektörler arasında yer almaktadır. 2013 yılında en çok ihraç edilen 4. kalem olan "hububat, un, nişasta veya süt müstahzarları; pastacılık ürünleri" faslından yapılan ihracat bir önceki yıla göre %25 artış göstererek 424,4 milyon dolar tutarında gerçekleşmiştir. Bu rakam, Gaziantep gıda sanayisinin özellikle Orta Doğu ülkelerine yapılan ihracat ile son yıllardaki muazzam atılımını desteklemektedir. 2013 yılında en çok ihraç edilen 5. kalem olan "sentetik ve suni filamentler, şeritler ve benzeri sentetik ve suni dokumaya elverişli maddeler" faslından toplam 295,4 milyon dolar tutarında ihracat gerçekleştirilmiş ve sö konusu tutar bir önceki yıla göre %9 artmıştır. Bu durum, Gaziantep'i bulunduğu noktaya taşıyan geleneksel sektörlerden tekstil sektörünün hala, il için önemini koruduğuna işaret etmektedir. Pamuk, sentetik ve suni devamsız lifler fasılları da ilin ihracatında ön sıralarda gelmeye devam etmektedir. (Ek-1). 129

7.000.000.000 6.000.000.000 5.000.000.000 4.000.000.000 3.000.000.000 2.000.000.000 1.000.000.000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Şekil 50: Gaziantep'in Yıllara Göre İhracatı Kaynak: TÜİK Şekil 51'de en çok ihraç edilen ilk 5 faslın ilin 2013 yılı toplam ihracatından aldığı pay gösterilmiştir. Söz konusu ilk 5 fasıl, ilin ihracatının yarısından fazlasını gerçekleştirmektedir. Bu oran, TRC1 Bölgesi'nin diğer illerine nispeten Gaziantep'in ihraç ettiği ürün çeşitliliğinin daha fazla ve ihraç kalemleri arasındaki dengenin daha iyi olduğunu göstermektedir. Halılar ve diğer dokumaya elverişli maddelerden yer kaplamaları 49% 22% 9% Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar, yemeklik katı yağlar, hayvansal ve bitkisel mumlar Plastikler ve mamulleri 5% 7% 8% Hububat, un, nişasta veya süt müstahzarları, pastacılık ürünleri Sentetik ve suni filamentler, şeritler ve benzeri sentetik ve suni dokumaya elverişli maddeler Diğer Şekil 51: Gaziantep'te En Çok İhraç Edilen İlk Beş Fasılın Toplam İhracattan Aldığı Pay, 2013 Kaynak: TÜİK Tablo 138: Gaziantep Tarafından En Çok İhraç Edilen İlk 20 Fasıl Kod Fasıl Adı* 2012 ($) 2013 ($) Değişim (%) 2013 Payı (%) 57 15 Halılar ve diğer dokumaya elverişli maddelerden yer kaplamaları Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar, yemeklik katı yağlar, hayvansal ve bitkisel mumlar 1.350.081.136 1.384.952.941 2,58 22,48 645.503.209 527.543.569-18,27 8,56 39 Plastikler ve mamulleri 407.733.148 480.556.344 17,86 7,80 19 54 52 Hububat, un, nişasta veya süt müstahzarları, pastacılık ürünleri Sentetik ve suni filamentler, şeritler ve benzeri sentetik ve suni dokumaya elverişli maddeler Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat 340.147.199 424.358.599 24,76 6,89 295.457.463 320.791.891 8,57 5,21 246.490.748 278.192.216 12,86 4,51 130

96 Çeşitli mamul eşya (hijyenik havlu, bebek bezi, kalem, çakmak, fermuar, fırça vb.) 212.818.178 248.389.584 16,71 4,03 73 Demir veya çelikten eşya 216.143.251 223.142.898 3,24 3,62 55 Sentetik ve suni devamsız lifler 178.837.104 174.714.893-2,31 2,84 56 84 20 11 Vatka, keçe ve dokunmamış mensucat, özel iplikler, sicim, kordon, ip, halat ve bunlardan mamul eşya Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları Sebzeler, meyvalar, sert kabuklu meyvalar ve bitkilerin diğer kısımlarından elde edilen müstahzarlar Değirmencilik ürünleri, malt, nişasta, inülin, buğday gluteni 146.329.100 172.637.665 17,98 2,80 103.349.295 168.608.746 63,14 2,74 143.368.635 165.375.680 15,35 2,68 116.752.894 135.204.044 15,80 2,19 18 Kakao ve kakao müstahzarları 109.324.913 127.602.506 16,72 2,07 72 Demir ve çelik 101.482.728 115.590.971 13,90 1,88 64 63 23 21 94 Ayakkabılar, getrler, tozluklar ve benzeri eşya, bunların aksamı Dokunabilir maddelerden hazır eşya, takımlar, kullanılmış giyim ve dokunmuş diğer eşya, paçavralar Gıda sanayiinin kalıntı ve döküntüleri, hayvanlar için hazırlanmış kaba yemler Yenilen çeşitli gıda müstahzarları (kahve hülasaları, çay hülasaları, mayalar, soslar, diyet mamaları, vb.) Mobilyalar, yatak takımları, aydınlatma cihazları, reklam lambaları, ışıklı tabelalar vb, prefabrik yapılar 78.176.792 96.901.019 23,95 1,57 86.466.712 96.311.651 11,39 1,56 42.632.597 95.929.975 125,02 1,56 73.707.955 83.270.325 12,97 1,35 59.981.958 81.509.192 35,89 1,32 Toplam 4.954.785.015 5.401.584.709 87,67 Kaynak: TÜİK *İllere Göre Dış Ticaret Verileri, HS2 Sınıflaması Tablo 137, Gaziantep ilinden 2013 yılında en çok ihracatı gerçekleşen ilk 20 ürünü, bu ürünlerin 2012 yılına göre değişimini ve toplam ihracattan aldıkları payları içermektedir. Hemen hemen bütün fasıllardan ihracat gerçekleştiren ilde, ilk 20 fasıldan gerçekleşen toplam ihracat tutarı, 2013 yıl toplamının %87,7'sini oluşturmaktadır. 2013 yılında en çok ihraç edilen ilk 20 faslın bir önceki yıla göre değişimine bakıldığında, en büyük artışın "Gıda sanayiinin kalıntı ve döküntüleri, hayvanlar için hazırlanmış kaba yemler" faslında gerçekleştiği görülmektedir. Söz konusu kalem, ilin 2013 yılı toplam ihracatından %1,6'lık bir pay almıştır. Gaziantep'in toplam ihracat tutarında %22,5'lik oran ile en büyük paya sahip olan sektör "halılar ve diğer dokumaya elverişli maddelerden yer kaplamaları" faslı olmuştur. Bu fasıldan gerçekleşen ihracat ise bir önceki yıla göre %2,6 oranında artış göstermiş ve Gaziantep'i dünya halı merkezi olma yolunda bir adım daha ileri taşımıştır. İlin toplam ihracatında %8,6'lık pay ile ikinci sırada gelen "hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar; yemeklik katı yağlar; hayvansal ve bitkisel mumlar" kaleminden gerçekleşen ihracat 2012 yılına göre %18,3 oranında düşüş göstermiştir. Toplam ihracattan %7,8 pay alan "plastikler ve mamulleri" kaleminden yapılan 131

ihracat bir önceki yıla göre %17,9 oranında bir artış göstermiştir. "Hububat, un, nişasta veya süt müstahzarları; pastacılık ürünleri" ve "sentetik ve suni filamentler, şeritler ve benzeri sentetik ve suni dokumaya elverişli maddeler" fasıllarından gerçekleşen ihracat rakamları ise sırasıyla %24,8 ve %8,6 oranlarında artmıştır. En çok ihraç edilen ilk 20 fasıl, genel olarak ihracat değerlerini 2012 yılına oranla artırmıştır. Bu artış oranları, önümüzdeki yıllarda da söz konusu kalemlerin ilin ekonomisinde ön sıralarda yer alacağının göstergesidir. İlk 20 fasıl arasında yalnızca 2 faslın ihracat değerleri bir önceki yıla göre azalmıştır. Bu fasıllar "hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar; yemeklik katı yağlar; hayvansal ve bitkisel mumlar" ve "sentetik ve suni devamsız lifler" kalemleridir. Adıyaman TRC1 Bölgesi'nin ekonomik gelişmişlik bakımından ikinci kenti olan Adıyaman da, yıllar itibarıyla dalgalanmalar görülse de ihracat potansiyeli son 10 yılda önemli oranda artış göstermiştir. İlin 2013 yılında gerçekleştirdiği toplam ihracat tutarı 86,3 milyon dolar olmuştur. 2002 yılından 2011 yılına kadar ilin ihracatında ilk sırayı "örme giyim eşyası ve aksesuarı" faslı almıştır. Söz konusu fasıl, ilde mevcut olan hazır giyim sektörünü ihtiva etmektedir. Bu sektörün gelişmesinde, GAP-GİDEM kümelenme programı kapsamında 2004 yılında uygulamaya konulan "Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Kümelenme Geliştirme Programı" nın etkisi büyüktür. Bu program ile mevcut hazır giyim sektörünün güçlenmesi ve yerel ekonomiye katkı sağlanması amaçlanmıştır. Program, ilin ekonomik durumuna olumlu yansımış, projenin başlamasını takiben birkaç yıl içerisinde ilin ekonomik kaderini değiştirmiş, uygulanan kümelenme çalışması ulusal çapta başarı örneği teşkil edecek noktaya ulaşmıştır. Adıyaman hazır giyim sektörünün bu başarısı, ilin ihracat ve istihdam rakamlarına da yansımıştır. Nitekim 2008 yılında Adıyaman'ın "örme giyim eşyası ve aksesuarı" faslından yaptığı ihracat, 34,4 milyon dolar ile tüm yılların en yüksek noktasına ulaşmıştır. Bu rakam, aynı yıl Adıyaman'ın 59,1 milyon dolar tutarındaki ihracatının %58,2'sine tekabül etmektedir. Bu faaliyet kolundaki ihracat rakamları 2008 yılından itibaren düşüşe geçmiştir. 2012 yılında 21,7 milyon dolara kadar inmiş ve 10 sene boyunca ilin en çok ihraç edilen kalemi olma konumundan ikinciliğe düşmüştür. Fakat 2013 yılı itibarıyla tekrar toparlanan sektör 24,4 milyon dolar ihracat rakamı ile il ihracatından %28 pay almakta ve ikinciliğini korumaktadır. 2013 yılında ilin en fazla ihraç ettiği kalem "tuz, kükürt, topraklar ve taşlar, alçılar, kireçler ve çimento" olmuştur. Bu faslı ilk sıraya taşıyan 2010 yılından sonra muazzam bir yükseliş gösteren mermer sektörüdür. 2012 yılında aynı kalemden gerçekleşen ihracat 46,4 milyon dolar ile il ihracatından %44 gibi yüksek bir pay almıştır. 2013 yılında söz konusu kalemden yapılan ihracat tutarı 27,8 milyon dolara gerilemiş olsa da ilk sıradaki yerini korumuştur. Son birkaç yılda ilde mermer çıkaran ocak sayısında hızlı bir artış görülmüş ve mermer sektörü ilin ekonomisinde başı çekmeye başlamıştır. Bu sektörün ülke genelinde olduğu gibi Adıyaman'da da en büyük pazarını Çin teşkil etmektedir. Mermer ihracatının büyük bir kısmı bloklar halinde yapılmaktadır. 2013 yılında en fazla ihraç edilen 3. faaliyet kalemi "yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular" olmuştur. Atatürk Barajı'nın da etkisiyle ilin kimi bölgeleri sebze yetiştiriciliği için elverişli iklim koşullarına sahip olmuştur. Adıyaman'da son yıllarda sebze yetiştiriciliğine olan ilgi artmış ve bu 132

durum özellikle 2011 yılı itibarıyla ihracat kalemlerine de birebir yansımış ve söz konusu kalemin 2013 yılı ihracat tutarı 6,2 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. (Ek-1). 120.000.000 100.000.000 80.000.000 60.000.000 40.000.000 20.000.000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Şekil 52: Adıyaman'ın Yıllara Göre İhracatı Kaynak: TÜİK Adıyaman da en çok ihraç edilen ilk 5 faslın 2013 yılı toplam ihracatından aldığı pay Şekil 53 te gösterilmektedir. Söz konusu ilk 5 fasıl, ilin ihracatının % 81'ini gerçekleştirmektedir. Bu oran, ilin ihraç ettiği ürün çeşitliliğinin Gaziantep'e nispeten daha az olduğunun göstergesidir. Tuz; kükürt; topraklar ve taşlar; alçılar, kireçler ve çimento 7% 19% 32% Örme giyim eşyası ve aksesuarı Yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular 7% 7% 28% Elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntü-ses kaydetme-verme cihazları,aksam-parça-aksesuarı Mobilyalar, yatak takımları, aydınlatma cihazları, reklam lambaları, ışıklı tabelalar vb, prefabrik yapılar Diğer Şekil 53: Adıyaman'daEn Çok İhraç Edilen İlk Beş Fasılın Toplam İhracattan Aldığı Pay, 2013 Kaynak: TÜİK Tablo 139: Adıyaman Tarafından En Çok İhraç Edilen İlk 20 Fasıl Kod Fasıl Adı* 2012 ($) 2013 ($) Değişim % 2013 Payı (%) 25 Tuz; kükürt; topraklar ve taşlar; alçılar, 46.420.310 27.812.229-40,09 32,24 kireçler ve çimento 61 Örme giyim eşyası ve aksesuarı 21.780.028 24.374.462 11,91 28,25 7 Yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular 3.185.647 6.153.609 93,17 7,13 85 Elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntü-ses 5.580.096 5.832.727 4,53 6,76 133

kaydetme-verme cihazları,aksam-parçaaksesuarı 94 Mobilyalar, yatak takımları, aydınlatma cihazları, reklam lambaları, ışıklı tabelalar 2.479.059 5.615.190 126,50 6,51 vb, prefabrik yapılar 60 Örme eşya 3.910.286 3.788.943-3,10 4,39 30 Eczacılık ürünleri 4.843.969 2.230.359-53,96 2,59 52 Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat 62 Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı 1.707.395 1.980.753 16,01 2,30 549.517 1.467.659 167,08 1,70 87 Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara 86.169 1.402.620 1527,75 1,63 taşıtları, bunların aksam, parça, aksesuarı 84 Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların 1.254.096 946.788-24,50 1,10 aksam ve parçaları 39 Plastikler ve mamulleri 51.760 851.764 1545,60 0,99 83 Adi metallerden çeşitli eşya (kilit, kasa, mobilya tertibatı, vb.) 24.820 710.102 2761,01 0,82 32 Debagatte ve boyacılıkta kullanılan hülasalar, tanenler, boyalar, pigmentler,vb, vernikler, vb, macunlar, 660.051 629.805-4,58 0,73 mürekkepler 55 Sentetik ve suni devamsız lifler 2.218.586 576.498-74,02 0,67 19 Hububat, un, nişasta veya süt müstahzarları, pastacılık ürünleri 55.425 232.566 319,60 0,27 38 Muhtelif kimyasal maddeler (biodizel, yangın söndürme maddeleri, 153.886 183.406 19,18 0,21 dezenfektanlar, haşarat öldürücüler, vb.) 73 Demir veya çelikten eşya 152.855 156.757 2,55 0,18 70 Cam ve cam eşya 12.379 152.068 1128,44 0,18 69 Seramik mamulleri 239.555 116.461-51,38 0,13 Toplam 95.365.889 85.214.766 98,77 Kaynak: TÜİK *İllere Göre Dış Ticaret Verileri, HS2 Sınıflaması Tablo 138, Adıyaman ilinden 2013 yılında en çok ihracatı gerçekleşen ilk 20 ürünü, bu ürünlerin 2012 yılına göre değişimini ve toplam ihracattan aldıkları payları içermektedir. İlk 20 fasıldan ihracatını en çok artıran kalem "adi metallerden çeşitli eşya (kilit, kasa, mobilya tertibatı, vb.)" olmuştur. Adıyaman ilinin 2013 yılı ihracatında "plastikler ve mamulleri", "cam ve cam eşya" ve "motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları, bunların aksam, parça, aksesuarı " kalemlerinde bir önceki yıl göre çarpıcı artışlar gerçekleşmiştir. Adıyaman'ın en fazla ihraç ettiği kalem olan "tuz; kükürt; topraklar ve taşlar; alçılar, kireçler ve çimento" faslı toplam tutarın %32,2'lik kısmını oluşturmakla birlikte söz konusu kalemin ihracatı 2012 yılına göre %40 oranında azalmıştır. Buna rağmen, son yıllarda açılan yeni ocaklarla ilin ekonomisine kazandırılan mermer rezervleri, ilin 2012 yılında gerçekleştirdiği ihracat sıçramasında büyük paya sahiptir. İlin toplam ihracatında %28,3 pay ile ikinci sırada gelen "örme giyim eşyası ve aksesuarı" faslından gerçekleşen ihracat bir önceki yıla göre %11,9 oranında artış göstermiştir. Bu durum, 134

2009 yılından bu yana düşüş trendi devam eden "örme giyim eşyası ve aksesuarı" faslı altında ihraç edilen hazır giyim sektörü için toparlanma sinyali olarak algılanabilir. İlin toplam ihracatında %7,1'lik paya sahip "yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular" kalemi 2012 yılına göre %93,2 oranında bir artış göstermiştir. %6,76 oranında pay ile ilin ihracatında 4. sırada yer alan "elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntü-ses kaydetme-verme cihazları,aksam-parça-aksesuarı" faslından gerçekleşen ihracat bir önceki yıla göre %4,53 oranında artmıştır. Toplam ihracattan %6,51 pay alan "mobilyalar, yatak takımları, aydınlatma cihazları, reklam lambaları, ışıklı tabelalar vb, prefabrik yapılar " faslı ise 2012 yılına oranla %126,5 oranında artmıştır. Adıyaman'ın ihracatında en yüksek paya sahip ilk 20 fasıldan 13 tanesinde bir önceki yıla göre artış görülürken, diğer 7 fasılda ise azalış gerçekleşmiştir. Kilis Kilis'in ihracat rakamlarına bakıldığında 2013 yılında ilk sırayı 8,7 milyon dolar ile "inciler, kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller; taklit mücevherci eşyası; metal paralar" olmuştur. Bu durum, geçmişten gelen kuyumculuk zanaatinin sağlamış olduğu ekonomik katkının artarak devam etmekte olduğunu göstermektedir. Nitekim bu kalemden yapılan ihracat 2013 yılı toplam ihracatının %41,9'unu oluşturmaktadır. 2010 yılından itibaren ihracatta ilk sırayı alan "tuz; kükürt; topraklar ve taşlar; alçılar, kireçler ve çimento" kaleminden gerçekleşen ihracat 2013 yılında 4,8 milyon dolar ile ikinci sırada yer almıştır. İlin 2013 toplam ihracatının %22,9'unu bu kalem oluşturmaktadır. Aynı yıl en fazla ihraç edilen üçüncü kalem 3,7 milyon dolar ile "hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar; yemeklik katı yağlar; hayvansal ve bitkisel mumlar" olmuştur. Sahip olduğu verimli arazilerde yetişen yoğun aromalı zeytin, yağ fabrikalarında işlenmekte ve çeşitli ülkelere ihraç edilmektedir. 2013 yılında en fazla ihraç edilen 4. kalem ise 775 bin dolar ile "kağıt ve karton, kağıt hamurundan, kağıttan veya kartondan eşya" olmuştur. Bu kalemi, 717 bin dolar ile "plastikler ve mamülleri" faslı takip etmektedir. 2000'li yılların başında ilin ihracatında ilk sırayı alan "halılar ve diğer dokumaya elverişli maddelerden yer kaplamaları" kalemi, halı sektöründe üretim gerçekleştiren firmaların kapanması ile günümüzde ilin ekonomisindeki yerini kaybetmiştir. Aynı durum "dokunabilir maddelerden hazır eşya; takımlar; kullanılmış giyim ve dokunmuş diğer eşya; paçavralar" başlığında ifade edilen hazır giyim sektörü için de geçerlidir (Ek-1). 35.000.000 30.000.000 25.000.000 20.000.000 15.000.000 10.000.000 5.000.000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Şekil 54: Kilis'in Yıllara Göre İhracatı 135

Kaynak: TÜİK Şekil 55'te en çok ihraç edilen ilk 5 faslın Kilis'in 2013 yılı toplam ihracatından aldığı pay gösterilmiştir. Söz konusu ilk 5 fasıl, ilin ihracatının %90'ını gerçekleştirmektedir. Bu oran, ilin ihracatında yalnızca birkaç kalemin hâkim olduğunu ve ilin ihraç ettiği ürün yelpazesinde çeşitliliğin düşük olduğunu göstermektedir. 4% 3% 10% 18% 23% 42% Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar Tuz, kükürt, topraklar ve taşlar, alçılar, kireçler ve çimento Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar, yemeklik katı yağlar, hayvansal ve bitkisel mumlar Kağıt ve karton, kağıt hamurundan, kağıttan veya kartondan eşya Plastikler ve mamulleri Diğer Şekil 55: Kilis'teEn Çok İhraç Edilen İlk Beş Fasılın Toplam İhracattan Aldığı Pay, 2013 Kaynak: TÜİK Tablo 139, Kilis ilinden 2013 yılında en çok ihracatı gerçekleşen ilk 20 ürünü, bu ürünlerin 2012 yılına göre değişimini ve toplam ihracattan aldıkları payları içermektedir. İlk 20 fasıl içerisinde ihracatını 2012 yılına göre en çok artıran fasıl ilin ihracatından %0,4 pay alan "hububat, un, nişasta veya süt müstahzarları, pastacılık ürünleri" olmuştur. İlin ihracatında %41,9 pay ile ilk sırayı alan "kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar" faslından gerçekleşen ihracat bir önceki yıla oranla %123 oranında artmıştır. Kilis'in toplam ihracat tutarında %22,9'luk pay ile ikinci sırada yer alan "tuz, kükürt, topraklar ve taşlar, alçılar, kireçler ve çimento" faslından yapılan ihracatta ise %1,5 oranında artış yaşanmıştır. Üçüncü sırada yer alan "hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar; yemeklik katı yağlar; hayvansal ve bitkisel mumlar" faslından gerçekleşen ihracat ise %117 oranında artarak toplamdan %17,5 pay almıştır. İlin ihracat kalemlerinin büyük kısmında artış yaşanırken ilk 20 kalemden yalnızca 2'sinde azalış görülmüştür. İlin ihracatının %98,3 oran ile neredeyse tamamını oluşturan ilk 20 fasıldan yapılan toplam ihracatta genel bir toparlama izlenimi oluşmuştur. Tablo 140: Kilis Tarafından En Çok İhraç Edilen İlk 20 Fasıl Kod Fasıl Adı* 2012 ($) 2013 ($) Değişim (%) 71 25 15 48 Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar Tuz, kükürt, topraklar ve taşlar, alçılar, kireçler ve çimento Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar, yemeklik katı yağlar, hayvansal ve bitkisel mumlar Kağıt ve karton, kağıt hamurundan, kağıttan veya kartondan eşya 2013 Payı (%) 3.908.681 8.738.789 123,57 41,93 4.693.691 4.765.429 1,53 22,87 1.677.920 3.654.048 117,77 17,53 200.993 775.161 285,67 3,72 136

39 Plastikler ve mamulleri 38.123 717.342 1781,65 3,44 55 Sentetik ve suni devamsız lifler 324.498 268.006-17,41 1,29 52 Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat 115.976 235.421 102,99 1,13 17 Şeker ve şeker mamulleri 148.642 213.435 43,59 1,02 73 Demir veya çelikten eşya 81.867 162.321 98,27 0,78 20 Sebzeler, meyvalar, sert kabuklu meyvalar ve bitkilerin diğer kısımlarından elde edilen 51.575 151.242 193,25 0,73 müstahzarlar 84 Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları 5.255 140.653 2576,56 0,67 18 Kakao ve kakao müstahzarları 24.702 103.936 320,76 0,50 31 Gübreler - 78.839 0,38 40 Kauçuk ve kauçuktan eşya - 76.633 0,37 19 Hububat, un, nişasta veya süt müstahzarları, pastacılık ürünleri 1.265 73.680 5724,51 0,35 32 Debagatte ve boyacılıkta kullanılan hülasalar, tanenler, boyalar, pigmentler,vb, vernikler, vb, 57.832 71.863 24,26 0,34 macunlar, mürekkepler 87 Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları, bunların - 70.447 0,34 aksam, parça, aksesuarı 94 Mobilyalar, yatak takımları, aydınlatma cihazları, reklam lambaları, ışıklı tabelalar vb, prefabrik 76.229 69.626-8,66 0,33 yapılar 85 Elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntü-ses kaydetme-verme 29.385 59.727 103,26 0,29 cihazları,aksam-parça-aksesuarı 34 Sabunlar, yüzey-aktif organik maddeler, yıkamayağlama müstahzarları, mumlar,bakım - 58.286 0,28 müstahzarları, dişçilik müstahzarları Toplam 11.436.634 20.484.884 98,29 Kaynak: TÜİK *İllere Göre Dış Ticaret Verileri, HS2 Sınıflaması İhracatçı Firmalar TRC1 Bölgesi'nde ihracat tutarı ve ihracatçı firmaların dağılımı Tablo 140 de gösterilmektedir. Bölgede son 10 yıl içerisinde ihracat tutarı yaklaşık 8 kat artmış, aynı oran ülke genelinde 3 kat olarak gerçekleşmiştir. Bununla birlikte, bölgede yer alan ihracatçı firma sayısı 2002 yılından bu yana %197 artarak 1.779'a ulaşmıştır. Bu rakam, ülke toplamının %3'üne karşılık gelmektedir. Bölgedeki ihracatçı firmaların %95'i Gaziantep ilinde konumlanmıştır. 2002 yılından itibaren ihracat tutarı yaklaşık %800 artan Gaziantep te, ihracatçı firma sayısı ise %194 oranında artarak 1.697'e ulaşmıştır. Sahip oldukları ihracatçı firma sayılarına göre illerin sıralaması yapıldığında Gaziantep ihracatçı sayısını %33 artırmış ve 81 il arasında 5. sıraya yerleşmiştir. Adıyaman ilinde ihracatçı firma sayısı 2013 yılında 42'ye düşmüş ve il, ülke genelinde 58. sıraya yerleşmiştir. Kilis ilinde ise 2013 yılında ihracat yapan firma sayısı 40'a ulaşmış ve bu rakam ili, ülke sıralamasında 62. sıraya taşımıştır. Tablo 141: TRC1 Bölgesi İhracatçı Firma Dağılımı Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye 2002 İhracat Tutarı (Bin $) 619.536 8.097 2.486 630.119 36.059.089 İhracatçı Firma Sayısı 578 9 11 598 31.731 137

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kaynak: TÜİK İhracat Tutarı (Bin $) 866.153 12.079 2.814 881.046 47.252.836 İhracatçı Firma Sayısı 639 13 11 663 35.603 İhracat Tutarı (Bin $) 1.295.292 20.978 3.202 1.319.472 63.167.153 İhracatçı Firma Sayısı 712 17 7 736 39.437 İhracat Tutarı (Bin $) 1.652.554 22.207 4.496 1.679.257 73.476.408 İhracatçı Firma Sayısı 822 21 15 858 42.156 İhracat Tutarı (Bin $) 1.857.722 24.336 7.968 1.890.026 85.534.676 İhracatçı Firma Sayısı 854 21 18 893 44.166 İhracat Tutarı (Bin $) 2.447.656 29.346 12.865 2.489.866 107.271.750 İhracatçı Firma Sayısı 932 30 18 980 48.269 İhracat Tutarı (Bin $) 3.237.061 59.103 23.907 3.320.071 132.027.196 İhracatçı Firma Sayısı 976 35 22 1.033 48.144 İhracat Tutarı (Bin $) 2.952.993 58.091 16.456 3.027.540 102.142.613 İhracatçı Firma Sayısı 1.046 35 33 1.114 48.591 İhracat Tutarı (Bin $) 3.517.993 71.509 23.296 3.612.798 113.883.219 İhracatçı Firma Sayısı 1.086 36 29 1.151 50.379 İhracat Tutarı (Bin $) 4.759.952 61.223 30.546 4.851.720 134.906.869 İhracatçı Firma Sayısı 1.163 49 26 1.238 53.282 İhracat Tutarı (Bin$) 5.579.875 104.826 11.671 5.696.709 152.461.737 İhracatçı Firma Sayısı 1.279 43 27 1.340 56.440 İhracat Tutarı (Bin$) 6.161.557 86.274 20.841 6.268.672 151.796.484 İhracatçı Firma Sayısı 1.697 42 40 1.779 60.119 Tablo 142: İlk Bin İhracatçı Firma Dağılımında Öne Çıkan İller İl 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 İstanbul 535 503 492 483 475 464 453 İzmir 63 65 67 66 66 61 70 Gaziantep 33 48 49 53 63 71 67 Kocaeli 41 47 41 44 62 56 56 Bursa 57 55 52 55 48 44 50 Ankara 42 48 52 47 45 50 46 Denizli 29 28 22 27 23 24 24 Adana 15 15 15 17 17 22 22 Manisa 16 18 20 20 14 20 18 Kaynak: Türkiye İhracatçılar Meclisi 2013 yılı rakamlarına göre ilk 1.000 ihracatçı firmanın illere göre dağılımında Gaziantep 67 firma ile ülke genelinde İstanbul ve İzmir'in ardından 3. sırada yer almaktadır (Tablo 141). 2007 yılında ilk 1.000'de 33 firması bulunan Gaziantep, 2013 yılı itibarıyla bu rakamı ikiye katlayarak ülke sıralamasında ilk sıralara yükselmiştir. 138

500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 2011 2012 2013 Şekil 56: İlk 1000 İhracatçı Firmanın İllere Göre Dağılımı Kaynak: Türkiye İhracatçılar Meclisi 34% 66% İlk 1.000 ihracatçı listesinde 67 firması bulunan Gaziantep, 2013 yılında toplam 6,2 milyar dolar ihracat gerçekleştirmiştir. Söz konusu 67 firma aynı sene 4,3 milyar dolar (TİM) ihracat gerçekleştirerek ilin toplam ihracatından %66 pay almıştır. Bu durum, toplam 1.799 ihracatçı firmaya (TÜİK) sahip olan ilde, firmaların %3,7'sinin ihracatın %66'sını gerçekleştirdiğini göstermektedir. Geri kalan 1.732 firma ise 2,2 milyar dolar (TİM) tutarında ihracat gerçekleştirerek toplamdan yalnızca %34 pay almıştır. 2013 yılında ihracat rakamları bazında sektör lideri firmalar incelendiğinde; Gaziantep'ten hububat, bakliyat ve yağlı tohumlar sektöründe iki firma, ağaç mamülleri ve orman ürünleri sektöründe bir firma, tekstil ve hammaddeleri sektöründe bir firma, meyve sebze mamulleri sektöründe bir firma ülke genelinde ilk üçte yer almaktadır. Halı sektöründe ülke genelinde ilk üçte yer alan tüm firmalar Gaziantep'te faaliyet göstermektedir. Tablo 143: Sektörlere Göre Ülke Genelinde İlk Üçte Yer Alan Firmalar, 2013* Sektör Adı Ağaç Mamülleri ve Orman Ürünleri İlk 1000 ihracatçı listesine giren 67 firmanın gerçekleştirdiği ihracat Diğer 1.732 firma tarafından gerçekleştirilen ihracat Şekil 57:Gaziantep İhracatının İhracatçı Firmalara Göre Dağılımı, 2013 Kaynak: Türkiye İhracatçılar Meclisi, TÜİK ( TÜİK verilerine göre 2013 yılında Gaziantep ilinde toplam 1.799 ihracatçı firma bulunmaktadır.) Firma Adı Altunkaya İnş. Nak. Gıda Tic. A.Ş. Hayat Kimya San. A.Ş. Boydak Dış Tic. A.Ş. 139

Hububat, bakliyat ve yağlı tohumlar Tekstil ve hammaddeleri Meyve sebze mamulleri Halı Kaynak: Türkiye İhracatçılar Meclisi * Gaziantep firmaları koyu harflerle gösterilmiştir. Şölen Çikolata Gıda San. ve Tic.A.Ş. Altunkaya İnş. Nak. Gıda Tic. A.Ş. Araştırmaya Katılmıyor Ak-Pa Teks. İhr. Paz. A.Ş Sanko Dış Tic. A.Ş Kordsa Global Endüst. İplik ve Kord Bezi San. ve Tic. A.Ş. Altunkaya İnş. Nak. Gıda Tic. A.Ş. Göknur Gıda Maddeleri Enerji İmalat İth. İhr. Tic. ve San. A.Ş. Anadolu Efes Biracılık ve Malt. Sanayi A.Ş Erdemoğlu Dış Tic. A.Ş. Dost Kardeşler Tekstil San. ve Tic. A.Ş. Kartal Halı Tekstil San. ve Tic. A.Ş. Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) 2013 yılı verilerine göre, ülke genelinde en çok ihracat gerçekleştiren grup dış ticaret firmaları listesinde Gaziantep'te faaliyet gösteren Altunkaya İnş. Nak. Gıda Tic. A.Ş. 5. sırada yer alırken, Sanko Dış Tic. A.Ş ise Türkiye'nin 10. büyük sektörelsermaye dış ticaret firması konumunda yer almıştır. En çok istihdam sağlayan şirketler sıralandığında ise Sanko Tekstil İşletmeleri San. ve Tic. A.Ş. 7.561 kişi istihdam rakamı ile ülke genelinde 3. sıraya yerleşmiştir (Tablo 144). Tüm bu rakamlar; Gaziantep'in yalnızca orta ve küçük ölçekli işletmeleri ile değil, büyük ölçekli işletmeleri ile de ülke genelinde topyekûn bir başarı sergilediğini göstermektedir. Tablo 144: En Çok İstihdam Sağlayan İlk 20 Şirket, 2013 Çalışan Sayısı Firma Unvanı (Beyaz Yakalı) Çalışan Sayısı (Mavi Yakalı) Toplam Çalışan Sayısı 1 Arçelik A.Ş. 2.523 13.725 16.248 2 Ford Otomotiv San. A.Ş. 2.457 7.020 9.477 3 Sanko Teks. İşletmeleri San ve Tic. A.Ş. 653 6.908 7.561 4 Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları Tic. A.Ş. 1.824 4.612 6.436 5 Tofaş Türk Otomotil Fab. A.Ş. 1.328 4.924 6.252 6 Oyak-Renault Otomobil Fab. A.Ş. 1.350 4.854 6.204 7 Bosch San. ve Tic. A.Ş. 881 4.970 5.851 8 İskenderun Demir ve Çelik A.Ş. 1.255 4.271 5.526 9 Mercedes-Benz Türk A.Ş. 1.456 3.857 5.313 10 Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş. 1.016 3.622 4.638 11 Tekfen İnş. ve Tesisat A.Ş. 1.691 2.941 4.632 12 Tusaş Türk Havacılık ve Uzay San. A.Ş. 2.102 2.413 4.515 13 Aselsan Elektronik Sanayi ve Tic. A.Ş. 3.100 1.298 4.398 14 Kaleseramik Çanakkale Kalebodur Seramik San. A.Ş. 1.000 3.000 4.000 15 Koton Mağazacılık Teks. San ve Tic. A.Ş. 1.292 2.633 3.925 16 Eti Maden İşletmeleri Gen. Müd. 1.542 2.366 3.908 17 Banvit Bandırma Vitaminli Yem San. A.Ş. 659 3.084 3.743 18 İçdaş Çelik Enerji Tersane ve Ulaşım San. A.Ş. 437 3.134 3.571 19 Toprak Mahsulleri Ofisi Bölge Müd. 3.204 276 3.480 20 Aydınlı Hazır Giyim San. ve Tic. A.Ş. 860 2.381 3.241 Kaynak: Türkiye İhracatçılar Meclisi 140

Türkiye'nin en büyük sanayicileri sıralamasında yer alan Gaziantepli firma sayısına bakıldığında, 2008 yılında ilk 500'de bulunan firma sayısı 10 iken ikinci 500'de 21 firmanın bulunduğu görülmektedir. 2012 yılında ise ilk 500'de bulunan Gaziantepli firma sayısı 23'e, ikinci 500'deki firma sayısı ise 27'ye yükselmiştir. Buna göre 2012 yılında Türkiye'nin En Büyük Sanayicileri arasında bulunan toplam firma sayısı 50'ye ulaşmıştır. Tablo 145: Türkiye'nin En Büyük Sanayicileri Sıralamasında Yer Alan Gaziantepli Firma Sayısı Yıl İSO İlk 500 İSO İkinci 500 Toplam 2008 10 21 31 2009 16 16 32 2010 16 20 36 2011 19 24 43 2012 23 27 50 Kaynak: İstanbul Sanayi Odası Ülkelere Göre İhracat Gaziantep ilinin 2013 yılında en çok ihracat gerçekleştirdiği 10 ülke ve ihracat değerleri Tablo 146'da gösterilmiştir. Gaziantep'in toplam ihracat tutarından %37 oranında pay alan Irak, ilin ihracatında en büyük paya sahip ülke konumundadır. Söz konusu ülkeye gerçekleştirilen ihracatın büyük bir kısmı Kuzey Irak bölgesine yapılmaktadır. Ülke genelinde olduğu gibi Gaziantep'in ihracatında da AB ülkelerinin payı yıllar içerisinde azalırken, ilin ticaret ortaklarının çeşitlenmesi ile özellikle Orta Doğu ülkeleri önemli birer dış ticaret ortağı konumuna gelmiştir. Irak ta 2003-2011 yılları arasında yaşanan kriz sonrası Türkiye nin açık pazarı haline gelen ülkenin, temel ihtiyaç maddelerinin büyük bir kısmı Türkiye tarafından karşılanmaktadır. Gaziantep ise sahip olduğu üretim çeşitliliği ve Irak'a olan coğrafi yakınlığını avantaja çevirerek ekonomik gelişimini sürdürmüştür. Ekonomik daralma yaşayan Avrupa ülkelerinin ilin ihracatındaki payı azalırken Irak, açık ara fark ile Gaziantep in ihracatında ilk sırada yer almıştır (Tablo 146 ve Şekil 58). 2013 yılında Irak'a yapılan ihracat tutarı bir önceki yıla göre %0,3 oranında artarken, toplamdan %4,6 pay alan Suudi Arabistan'a yapılan ihracatta %3,2 düşüş görülmüş, Suriye'ye gerçekleşen ihracat ise 2012 yılına göre 4 kart artmıştır. Tablo 146: Gaziantep'in İhracatında Başlıca Ülkeler,2013 Ülke 2013 2012 Yılına Göre Değişim (%) Gaziantep'in 2013 İhracatındaki Payı (%) Irak 2.279.292.515 0,33 36,99 Suudi Arabistan 280.239.803-3,15 4,55 Suriye 270.859.325 408,37 4,40 Libya 261.063.124 39,83 4,24 ABD 221.441.419 7,18 3,59 Almanya 143.972.196-12,69 2,34 İtalya 134.850.571 34,17 2,19 İngiltere 134.016.026-3,91 2,18 Rusya Federasyonu 119.130.824-1,80 1,93 Belçika 108.987.076 19,47 1,77 Kaynak: TÜİK 141

Tablo 147: Gaziantep-Mal Gruplarına Göre En Fazla İhracat Gerçekleştirilen İlk 10 Ülke,2013 Mal Grubu İhraç Edilen İlk On Ülke Hububat Bakliyat Ve Yağlı Tohumlar Halı Tekstil Kimya Demir, Demir Dışı Met. Adi Met. Ağaç Ve Orman Ürünleri Meyve Sebze Mamulleri Makine ve Aksamları Sektörü Konfeksiyon Deri Kuru Meyveler ve Mamülleri Canlı Hayvan, Hayvansal Ürün Süt Ve Su Ürünleri İklimlendirme Sanayi Toprak Sanayi Ürünleri Zeytin Zeytinyağı Ve Türevleri Otomotiv Sanayi Elektrik-Elektronik ve Makineleri Fındık Ve Mamulleri Madencilik Ürünleri Savunma Ve Havacılık Sanayi Değerli Maden Ve Mücevherat Yaş Meyve Sebze Ürünleri, Turunçgiller, Çay Diğer Yan Sanayi Ürünleri Irak, İran, Mısır, Suriye, Nijerya, Azerbaycan-Nahçivan, Libya, Yemen, Tanzanya, Özbekistan Suudi Arabistan, Libya, Irak, ABD, Rusya, Almanya, BAE, Çin, Tacikistan, Mısır İtalya, Belçika, İngiltere, Hollanda, ABD, Rusya, Hong Kong, Polonya, Mısır, Tunus Irak, İngiltere, Libya, Suriye, Almanya, ABD, Gürcistan, İsrail, İran, İtalya Irak, Suriye, Libya, Ukrayna, İsviçre, Kosova, Afganistan, Azerbaycan-Nahçivan, İran, Almanya Irak, İran, Mısır, Suriye, Nijerya, Azerbaycan-Nahçivan, Libya, Yemen, Tanzanya, Özbekistan Irak, Almanya, Suriye, ABD, Hollanda, Kazakistan, İngiltere, Hollanda, Danimarka, İtalya, Ürdün Gaziantep Serbest Bölge, Irak, Özbekistan, İran, Kazakistan, Suudi Arabistan, Etiyopya, Mısır, Cezayir, Suriye Irak, ABD, Almanya, Suriye, Tunus, Ukrayna, Yunanistan, Romanya, BAE, Libya Irak, Suudi Arabistan, Azerbaycan-Nahçivan, Kırgızistan, Türkmenistan, Libya, Yemen, Romanya, Özbekistan, İtalya İtalya, Almanya, Irak, İran, Mersin Serbest Bölge, Suudi Arabistan, ABD, Belçika, İsviçre, Azerbaycan-Nahçivan Irak, Suriye, İran, Almanya, Azerbaycan-Nahçivan, İsviçre, ABD, Makedonya, Ürdün Irak, Çin, Suriye, İngiltere, Ukrayna, Türkmenistan, Rusya, Belçika, İran, Bosna-Hersek Libya, Irak, Togo, Mısır, Rusya, Kamerun, Suriye, Ekvator Ginesi, İran, Sierra Leone Irak, Suudi Arabistan, İran, Avustralya, BAE, Japonya, Güney Kore, Beyaz Rusya, ABD, Cibuti Suriye, Irak, İran, Türkmenistan, KKTC, Ukrayna, Beyaz Rusya, Kırgızistan, Etiyopya, Suudi Arabistan Irak, Suriye, Hollanda, İrlanda, KKTC, Azerbaycan- Nahçivan,Ukrayna, Özbekistan, İstanbul Deri Serbest Bölge, ABD Irak, Almanya, Mısır, Libya, Suudi Arabistan, Ürdün, Çin, Fransa, BAE, Makedonya Irak, ABD, Suudi Arabistan, KKTC, Suriye, Mısır, Lübnan, Ürdün, İran, Bulgaristan İngiltere, Cezayir, Litvanya,İsrail, Portekiz, Almanya, Ürdün, Ukrayna, İtalya, İspanya BAE, Irak, Kırgızistan, Özbekistan, Rusya, KKTC, İran, İsviçre Irak, Suriye, Hollanda, Beyaz Rusya, Belçika, Mısır, Almanya, ABD, İngiltere, Ukrayna Irak, Suriye, Makedonya, Romanya, İran, Angola, KKTC, Özbekistan, Yemen, Hollanda 142

Tütün Ve Tütün Mamulleri Süs Bitkileri Gemi ve Yat Kaynak: GAİB Mersin Serbest Bölge, Belçika Almanya, Irak Mısır, Cezayir, Güney Afrika GAİB verilerine göre Gaziantep'te mal gruplarına göre en fazla ihraç edilen kalemler incelendiğinde hububat, bakliyat ve yağlı tohumlar grubunun ilk sırada yer aldığı görülür. Söz konusu kalem Irak, İran ve Mısır başta olmak üzere dünyanın çeşitli yörelerine ihrac edilmektedir. Halı kalemi en fazla ihrac edilen ikinci ürün grubu olup Suudi Arabistan, Libya ve Irak başta olmak üzere 256 ülkeye ihrac edilmektedir. Tekstil, kimya ve demir demir, dışı metal ve adi metaller mal grupları ilin önde gelen ihraç kalemlerindendir. Tablo 148: Adıyaman'ın İhracatında Başlıca Ülkeler, 2013 Ülke 2013 Değişim (%) Adıyaman'ın İhracatındaki Payı (%) Almanya 19.127.922 43,15 22,17 Irak 10.941.350-20,87 12,68 Libya 10.831.614 2,00 12,55 İtalya 5.503.081-4,67 6,38 Togo 4.822.424-53,54 5,59 Mısır 3.862.889 8860,12 4,48 Kazakistan 3.387.770 126,23 3,93 Kamerun 3.101.811-13,23 3,60 İran 2.816.675 1211,02 3,26 İsveç 2.222.696-54,03 2,58 Kaynak: TÜİK Adıyaman ilinin 2013 yılında en çok ihracat gerçekleştirdiği 10 ülke ve ihracat değerleri Tablo 148'de gösterilmiştir. İlin 2013 yılında en çok ihracat gerçekleştirdiği ülke olan Almanya, ilin ihracatından %22,2 oranında pay almaktadır. Almanya'ya gerçekleştirilen ihracatın toplamdan aldığı pay %43,2 oranında artmıştır. Adıyaman'ın ihracatında %12,7'lik pay ile ikinci sırada gelen Irak'a yapılan ihracat tutarı 2012 yılına göre %20,9 oranında azalmıştır. Tabloda görülen en çarpıcı artış ilin ihracatında %4,5 pay alan Mısır ile olmuştur. Yine İran ile yapılan ticarette de 2013 yılında önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Konfeksiyon Tekstil Tablo 149: Adıyaman -Mal Gruplarına Göre En Fazla İhracat Gerçekleştirilen İlk 10 Ülke,2013 Mal Grubu İhraç Edilen İlk On Ülke Hububat Bakliyat Ve Yağlı Tohumlar Elektrik-Elektronik Ve Makineleri Kimya Almanya, Romanya, ABD, Polanya, İsveç, Fransa, Slovakya, İtalya, Hollanda, Rusya İtalya, Güney Kore, Brezilya, Suriye, Güney Afrika, Rusya, İsviçre, Yunanistan, Bulgaristan, İspanya Almanya, İtalya, Hollanda, ABD, İngiltere, Kazakistan, Irak, Fransa, Avusturya, Danimarka Irak, Afganistan, Kazakistan, Türkmenistan, Gürcistan Irak, Türkmenistan, Kazakistan, BAE, İran, Ürdün, Yunanistan, İtalya, Bahreyn, Bosna-Hersek 143

Demir, Demir Dışı Met. Adi Met. Ağaç ve Orman Ürünleri Otomotiv Sanayi Makine ve Aksamları Sektörü Toprak Sanayi Ürünleri Halı Madencilik Ürünleri İklimlendirme Sanayi Meyve Sebze Mamülleri Fındık ve Mamülleri Yaş meyve Sebze Ürünleri, Turunçgiller, Çay Zeytin Zeytinyağı ve Türevleri Kuru Meyveler ve Mamülleri Deri Savunma ve Halıcılık Sanayi Kaynak: GAİB Irak, Türkmenistan, Kazakistan, İngiltere, BAE, Güney Afrika, Romanya, Bursa Serbest Bölgesi Irak, Kazakistan, Türkmenistan, Bosna-Hersek, BAE, İsveç, İran Kazakistan, Irak, Türkmenistan Türkmenistan, Kazakistan, Irak, Romanya, BAE İran, Türkmenistan, Kazakistan, Irak, KKTC, BAE Bahreyn, Irak Kazakistan, Irak, Çin, Mısır, Mauritius, Vietnam, Hindistan, Sri Lanka, Ürdün, Madagaskar Kazakistan, Türkmenistan, Romanya, Çin, İran Kazakistan Almanya Bahreyn, Kazakistan Kazakistan Mersin Serbest Bölgesi, Kazakistan Kazakistan, Romanya Kazakistan GAİB verilerine göre Adıyaman'da mal gruplarına göre en fazla ihraç edilen kalemler incelendiğinde konfeksiyon ürünlerinin ilk sırada yer aldığı görülür. Konfeksiyon kalemi Almanya, Romanya, ABD başta olmak üzere dünyanın çeşitli yörelerine ihrac edilmektedir. Tekstil kalemi en fazla ihrac edilen ikinci ürün grubu olup İtalya, Güney Kore ve Brezilya ülkeleri söz konusu kalemin en önemli destinasyonlarıdır. Hububat, bakliyat ve yağlı tohumlar; elektrikelektronik ve makineleri ve kimya mal grupları ilin önde gelen ihraç kalemlerindendir. Tablo 150: Kilis'in İhracatında Başlıca Ülkeler,2013 Ülke 2013 Değişim (%) Kilis'in Toplam İhracatından Aldığı Pay (%) Irak 12.883.344 117,13 61,82 Suriye 6.551.363 27,43 31,43 Romanya 517.832 770,32 2,48 Rusya Federasyonu 247.530 66,53 1,19 İtalya 235.421 316,84 1,13 Almanya 140.979-32,68 0,68 Cezayir 92.010 82,44 0,44 Hollanda 87.183-0,42 Fransa 34.863-0,17 Gürcistan 27.391-56,43 0,13 Kaynak: TÜİK Kilis in ihracat yaptığı başlıca ülkelere bakıldığında, 2012 yılında yalnızca 9 ülkeye ihracat yapan ilin 2013 yılında bu sayıyı 15'e çıkarttığı görülmektedir. Suriye krizi sebebiyle ilin ihracatında görülen düşüş 2013 yılında sona ermiş ve ihracat bir önceki yıla göre % artmıştır. Bu durum ihracat gerçekleştirilen ülke sayısına da olumlu yansımıştır. 144

2013 yılında ilin en fazla ihracat yaptığı ülke olan Irak, ilin toplam ihracatının %61,8 gibi büyük bir kısmını oluşturmakla birlikte bu ülkeye olan ihracat tutarı %117,1 oranında artmıştır. İlin ihracatında ikinci sırada gelen Suriye'ye yapılan ihracat krize rağmen % 27,4 artış göstermiş ve toplamdan %31,4 pay almıştır. İl ihracatında Romanya, Rusya Federasyonu, İtalya ve Almanya ilk sıralarda yer alırken bir önceki yıla göre en büyük artış Romanya ihracatında görülmüştür. Tablo 151: Kilis Mal Gruplarına Göre En Fazla İhracat Gerçekleştirilen İlk 10 Ülke, 2013 Konfeksiyon Mal Grubu Toprak Sanayi Ürünleri Hububat Bakliyat Ve Yağlı Tohumlar Tekstil Ağaç ve Orman Ürünleri Kimya Değerli Maden Ve Mücevherat Demir Demir Dışı Met. Adi Met. Otomotiv Sanayi Kuru Meyveler Ve Mamulleri Elektrik-Elektronik Ve Makineleri Meyve Sebze Mamulleri Makine ve Aksamları Sektörü Deri Madencilik Ürünleri İklimlendirme Sanayi Halı Canlı Hayvan. Hayvansal Ürün. Süt ve Su Ürün. Kaynak: GAİB İhraç Edilen İlk On Ülke Ukrayna, Kırgızistan, Suriye, Polonya, Moldovya, Litvanya, Slovakya, Türkmenistan, Fransa Suriye Irak, Suriye, Rusya, Mısır Suriye, İtalya, Fransa Irak, Mısır, Suriye, Fransa, Almanya Romanya, Suriye, Irak, Hollanda, Mısır, Gürcistan, Almanya, Fas, Lübnan, Fransa Irak Suriye, Almanya, Gürcistan, Hollanda, Azerbaycan-Nahçivan Suriye Cezayir, Irak, Suriye, Mersin Serbest Bölge Suriye, Almanya Suriye Suriye, Almanya, Gürcistan Suriye Almanya, Suriye Suriye, Almanya Suriye, Azerbaycan-Nahçivan, Fransa Suriye GAİB verilerine göre ilin en fazla ihracat gerçekleştirdiği kalemkonfeksiyon olup Ukrayna, Kırgızistan ve Suriye başta olmak üzere çeşitli ülkerlere gönderilmektedir. İkinci kalem olan toprak sanayi ürünleri yzlnızca Suriye'ye ihraç edilmektedir. Bununla birlikte, birçok mal grubunda Suriye'nin en fazla ihracat gerçekleştirilen ilk ülke olduğu görülmektedir. 145

Harita 32: TRC1 Bölgesi İhracatında Öne Çıkan Ülkeler Kaynak: TÜİK verilerine dayanarak hazırlanmıştır. İhracatta Performans Göstergeleri Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin rekabet gücü en yüksek beş sektörü Tablo 152 de verilmiştir. Buna göre Gaziantep'in en rekabetçi sektörü "koko liflerinden ve diğer elyaflardan yer kaplamaları", Adıyaman'ın en rekabetçi sektörü "glikozitler ve tuzları, türevleri; guddeler, serumlar, aşılar vb." ve Kilis'in en rekabetçi sektörü "deri-kösele esaslı terkip levha, şerit rulolar" olmuştur. Tablo 152: İllere Göre Rekabet Gücü En Yüksek 5 Sektör Gaziantep Adıyaman Koko liflerinden ve diğer elyaflardan yer kaplamaları Mukayeseli Üstünlük 2000 2005 2010 4,4 13,4 27,1 Bulgur, irmik ve pelletler-buğdaydan 4,9 21,8 24,8 Bulgur, irmik-yulaf, mısır, pirinç, çavdar vb.den - 7,3 19,6 Sentetik flamentlerden dayanıklı iplikler 2,2 22,2 18,4 Ağırlığı 2 kg den fazla kap ve ambalajlarda kakao müstahzarları 20,4 11,9 15,9 Glikozitler ve tuzları, türevleri; guddeler, serumlar, aşılar vb. 2.689,8 567,5 203,5 Skreyper, yol silindiri, havöz, tünel açma makinesi, delme makinesi 0 0 62,7 Sentetik ve suni lif döküntüleri 0 0 37,9 Diğer römork-yarı römorklar ve römorkların aksam, parçaları 0 0 26,2 146

Kilis Pamuk ipliği 15,1 0,5 17,1 Deri-kösele esaslı terkip levha, şerit rulolar - - 276,9 Ayçiçeği, aspir (yalancı safran) tohumu yağı 1,4 0 54,5 Çimento 0 16,3 45,5 Ağaç mobilyaları - - 43,2 Homojenize edilmiş et, sakatat-kandan konserve vb. Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 9,3-11,6 TRC1 Bölgesi illerindeki ihracatın teknolojik dağılımı incelendiğinde, bölge genelinde yıllar itibarıyla düşük teknoloji ihracatının yoğun olduğu görülmektedir. Gaziantep'te 2010 yılında doğal kaynağa dayalı ihracat oranı %21,5 olurken düşük teknoloji ihracatı %66,4'lük pay ile ilk sırada yer almıştır. Orta ve ileri teknoloji ihracatı ise bölge genelinde oldukça düşüktür. Tablo 153: İhracatın Teknolojik Dağılımı (%) Doğal Kaynağa Yıllar Dayalı Gaziantep Adıyaman Kilis Düşük Teknoloji Orta Teknoloji İleri Teknoloji 2000 12,9 76,8 9,3 1,0 2005 22,2 67,2 10,4 0,2 2010 21,5 66,4 11,9 0,3 2000 8,8 62,4 1,0 27,7 2005 5,8 85,5 5,6 3,1 2010 3,2 81,6 6,4 8,8 2000 57,2 35,6 1,8 5,4 2005 17,5 71,1 11,5 0,0 2010 50,5 47,0 2,4 0,1 Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 Tablo 153, illerin ihracat performansının ölçülmesinde önemli göstergelerden biri olan ihracatın teknolojik dağılımını göstermektedir. 2010 yılı itibari ile orta ve ileri teknolojili ürün ihracatı 100 milyon doların üzerinde olan iller sıralanmaktadır. Buna göre Gaziantep in orta ve yüksek teknolojili ürün ihracatı 415 milyon dolar seviyesinde gerçekleşmiş ve Gaziantep bu rakam ile 81 il arasında 8. sırada yer almıştır. Bu durum, ilin doğal kaynağa dayalı olmayan bir ihracat yapısı sergilediğini ortaya çıkarmaktadır. Önümüzdeki yıllarda Gaziantep'in ihracat sepetinde orta-yüksek teknolojili ürünlerin payının giderek artması beklenmektedir. İlde üretilen ihracata konu ürünleri esas alan "çeşitlilik" göstergesi, illerin ihracat performansının ölçülmesinde kullanılan göstergelerden bir tanesidir. Tablo 154: İllere Göre Orta ve İleri Teknolojili Mal İhracatı, 2010 Orta ve İleri Teknolojili İl Adı Mal İhracatı (Bin $) İstanbul 20.280 Bursa 7.990 Kocaeli 1.948 Ankara 1.846 İzmir 1.597 Sakarya 1.519 Manisa 545 147

Gaziantep 415 Konya 413 Adana 393 Eskişehir 309 Kayseri 280 Denizli 252 Tekirdağ 187 Hatay 158 Aydın 123 Antalya 104 Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından hazırlanan İl İl Dış Ticaret Potansiyeli çalışmasında, illerin rekabetçi bir şekilde ihraç ettiği ürün sayısına göre belirlenen ihracat çeşitlilik performansı hesaplanmış ve Gaziantep çeşitliliği en yüksek 11. il olmuştur. TRC1 Bölgesi'nin diğer iki iline bakıldığında, Adıyaman ın çeşitliliği en yüksek 48., Kilis in ise 56. il olduğu görülmektedir. Tablo 155: Gaziantep İhracatta Çeşitlilik Performansı Yıllar Çeşitlilik Sıra 2009 70 11 Eşdeğer Sektör Sayısı Sıra 2000 17 8 2005 14 16 2010 15 20 Eşdeğer Ülke Sayısı Sıra 2000 16 7 2005 8 39 2010 7 47 Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 Tablo 156: Adıyaman İhracatta Çeşitlilik Performansı Yıllar Çeşitlilik Sıra 2009 20 48 Eşdeğer Sektör Sayısı Sıra 2000 7 38 2005 4 54 2010 17 13 Eşdeğer Ülke Sayısı Sıra 2000 4 55 2005 2 67 2010 10 35 Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 Tablo 157: Kilis İhracatta Çeşitlilik Performansı Yıllar Çeşitlilik Sıra 2009 17 56 Eşdeğer Sektör Sayısı Sıra 2000 4 58 148

2005 5 50 2010 4 59 Eşdeğer Ülke Sayısı Sıra 2000 3 65 2005 5 47 2010 2 66 Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 Söz konusu çalışmanın bir diğer performans göstergesi olan ve bir ürünün kaç ilin ihracat sepetinde bulunduğuna bağlı olarak değişen sıradanlık değerine göre, 81 ilin sıralaması yapıldığında Gaziantep 15., Adıyaman 63. ve Kilis 67. sırada yer almıştır. Tablo 158: İhracatta Sıradanlık Durumu Sıradanlık Sıra Gaziantep 6,9 15 Adıyaman 11 63 Kilis 11,24 67 Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 Gelişmiş ülkelerin ihracat sepetlerinde yer alan ürünleri ihraç eden iller, sofistikasyonu yüksek illerdir. Bu tanım doğrultusunda, Gaziantep 9,6 değeri ile 81 il arasında 47., Adıyaman 10,71 değeri ile 2. ve Kilis ise 9,82 değeri ile 22. sırada yer almıştır. Tablo 159: İhracatta Sofistikasyon Durumu Sofistikasyon Sıra Gaziantep 9,6 47 Adıyaman 10,71 2 Kilis 9,82 22 Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 Tablo 160, TRC1 Bölgesi illerinin, pazar payı değişim unsurları olan rekabet gücü etkisi, adaptasyon etkisi ve yapısal etki değerlerini ve ülke sıralamalarını içermektedir. 2000-2009 yılları arasında, illerin mevcut ihracat pazarlarındaki paylarını artırıp arttırmadığını gösteren rekabet gücü etkisine göre, Gaziantep ülke genelinde 5. sırada yer alarak oldukça başarılı bir performans sergilerken, Adıyaman 42. ve Kilis 71. sırada yer almıştır. İllerin dünyadaki talep değişimlerine ne derece uyum sağladığını gösteren adaptasyon etkisi değerlerine bakıldığında, 2000-2009 yılları arası Gaziantep 81 il arasında son sırada yer almıştır. Adıyaman ili adaptasyon etkisi bakımından 56., Kilis ise 54. sırada yer alarak bölge genelinde en iyi performansı gösteren il olmuştur. İllerin mevcut pazarının küçülmesinden ya da büyümesinden kaynaklanan ihracat değişimlerini ifade eden yapısal etki değerlerine göre, 2000-2009 döneminde ülke genelinde Gaziantep 12., Adıyaman 67. ve Kilis 39. olmuştur. Tablo 160: İllere Göre Pazar Payı Değişimin Unsurları (Yüz Binde) Yıllar Rekabet Gücü Adaptasyon Yapısal Gaziantep 2000-2009 10,8-3,4 0,5 2000-2005 4,8-0,7 0,1 2005-2009 6,3 0,5 1,8 Adıyaman 2000-2009 0,04-0,02-0,01 149

Kilis 2000-2005 0 0 0 2005-2009 0,08 0 0,01 2000-2009 -0,04-0,01 0,01 2000-2005 0 0 0 2005-2009 0,03 0,03 0,01 Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 Tablo 161: İllere Göre Pazar Payı Değişimin Unsurları (Ülke İçindeki Sırası) Yıllar Rekabet Gücü Adaptasyon Yapısal Gaziantep Adıyaman Kilis 2000-2009 5 81 12 2000-2005 7 79 14 2005-2009 5 7 5 2000-2009 42 56 67 2000-2005 65 35 52 2005-2009 34 45 47 2000-2009 71 54 39 2000-2005 51 55 60 2005-2009 41 27 51 Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 Tamamlayıcılık ve Benzerlik Göstergeleri T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından hazırlanan İl İl Dış Ticaret Potansiyeli raporuna göre, ihracat yapısı açısından Gaziantep'e benzer iller Adana ve Mersin olarak belirlenmiştir. Ülkede ihracat yapısı açısından Adıyaman iline benzer iller Van ve Kahramanmaraş olarak belirlenmiş olup, Kilis için ise benzer iller Burdur, Çanakkale ve Şanlıurfa illeri olmuştur. Gaziantep'in ihracat deseni ile en çok örtüşen ithalat desenine sahip olan tamamlayıcı ülkeler Vietnam, Fas, Romanya, Mısır ve Bulgaristan olarak tespit edilmiştir. İthalat yapısı açısından Adıyaman'ı en tanımlayıcı ülkeler İspanya, Avusturya, Danimarka, Hong Kong ve İngiltere olurken, Kilis'i en fazla tamamlayan ülkeler İsrail, BAE, Romanya, Vietnam ve Fas olarak belirlenmiştir. İllerin nitelikli sıçrama kabiliyeti değerlerine bakıldığında, TRC1 Bölgesi'nde en yüksek sıçrama kabiliyetinin 13,6 ile Gaziantep'te olduğu görülmektedir. Bu değer Gaziantep'i 81 il arasında 13. sıraya taşımıştır. Adıyaman ilinde aynı değer 12,64 olarak hesaplanmış ve il ülke genelinde 48. sıraya yerleşmiştir. Kilis ilinin ise sıçrama kabiliyeti değeri 12,41 olmuş ve il ülke genelinde 56. sırada yer almıştır. Tablo 162: İllere Göre Nitelikli Sıçrama Kabiliyeti İller Nitelikli Sıçrama Kabiliyeti Sıra Gaziantep 13,60 13 Adıyaman 12,64 48 Kilis 12,41 56 Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 Gelişmesi Muhtemel Sektörler 150

İl İl Dış Ticaret Potansiyeli çalışmasında Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illeri için gelişmesi muhtemel sektörler ve ortaya çıkma potansiyeli olan sektörler Tablo 163 te verilmiştir. Tablo 163: Gelişmesi Muhtemel Sektörler Gelişme Potansiyeli Olan Sektörler Gaziantep Plastikten diğer eşyalar İnşaat ve iş makineleri Adıyaman Kilis Gaziantep Adıyaman Kilis Tişört, fanila, atlet, külotlu çorap, gömlek vs. giyim eşyası (örme) Yatak çarşafları, masa örtüleri, bezler ve örtüler Diğer silahlar, har mühimmatı ve benzeri aksamı, parçası Kadın/kız çocuk için gecelik ve pijama Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden yer kaplamaları Sentetik İplik, monofil, şeritlerle dokumalar Elektrikli olmayan yemek pişirme ocakları, soba vb. Ortaya Çıkma Potansiyeli Olan Sektörler Seramikte sofra ve mutfak eşyası, diğer ev ve tuvalet eşyası Sert kabuklu meyveler Ağaçtan aletler, alet sapları, süpürge, fırça sapları, kalıplar, askılar Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 Demir ve çelikten inşaat aksamı, prefabrik yapılar Diğer devamsız sentetik liften dokumalar Deri ve köseleden diğer eşya Taşkömürü, linyit ve turbdan elde edilen kok, somikok, karni kömürü Eşya taşıma ambalajı için plastik mamulleri, tıpa, kapak, kapsül Alet tutucu, otomatik açılan pafta kafaları, makinelere ait taksim edici tertibat 2.4.4. İthalat TRC1 Bölgesi, sanayi altyapısı ve üretim kapasitesiyle sadece Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde değil ülke genelinde de ön sıralarda yer almaktadır. 2013 yılı itibarıyla TRC1 Bölgesi, ülkenin gerçekleştirmiş olduğu toplam ithalattan %2,67 pay almıştır. Bölgenin gerçekleştirdiği ithalat tutarı, bölge sanayinin sahip olduğu üretim kabiliyetini destekler niteliktedir. Nitekim TRC1 Bölgesi 2013 yılında 6,7 milyar dolar tutarında ithalat gerçekleştirerek 26 Düzey 2 Bölge arasında 7. sırada yer almıştır. 2013 yılında bölgede ihracatın ithalatı karşılama oranı %93,3 tür. Gaziantep, 2013 yılı itibarıyla ihracatta olduğu gibi ithalatta da 81 il arasında 6. sıraya yerleşmiştir. 2012 yılında Adıyaman ve Kilis illerinin ithalat değerlerinde bir önceki yıla göre sert düşüş kaydedilmiştir. Söz konusu düşüş, Adıyaman'ın en önemli ihraç kalemi olan pamuk ithalatının bir önceki seneye göre %81 azalması ve bölge genelinde en çok Kilis'i etkileyen Suriye krizi ile sebeplendirilebilir. Tablo 164: TRC1 Bölgesi'nin Yıllara Göre İthalatı (Bin $) Yıllar Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 2002 658.227,27 18.275,34 3.979,31 680.481,92 2003 1.000.182,04 30.195,90 5.757,29 1.036.135,23 2004 1.332.130,06 24.046,34 9.508,52 1.365.684,93 2005 1.686.154,90 24.798,65 11.433,61 1.722.387,16 2006 1.846.299,94 45.313,27 15.807,42 1.907.420,63 2007 2.269.083,68 51.658,21 35.008,79 2.355.750,68 151

2008 2.793.357,38 36.291,95 34.402,62 2.864.051,95 2009 2.128.416,94 33.336,21 25.840,10 2.187.593,25 2010 3.430.557,77 85.425,80 49.699,67 3.565.682,25 2011 4.723.312,23 88.958,57 42.423,15 4.854.693,94 2012 5.053.985,23 35.585,23 16.539,14 5.106.109,60 2013 6.658.020,05 36.339,28 24.648,65 6.719.007,99 Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi, 2002-2013 yılları arasında gerçekleştirmiş olduğu ithalat tutarını %887 gibi büyük bir oranda artırmış ve 2013 senesinde 6,7 milyar dolar tutarına ulaşmıştır. Yıllar itibariyle artış eğilimi incelendiğinde, küresel mali krizin etkisiyle yalnızca 2009 yılında bir önceki yıla göre düşüş yaşandığı görülmektedir. 7.000.000.000 6.000.000.000 5.000.000.000 4.000.000.000 3.000.000.000 2.000.000.000 1.000.000.000 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 TRC1 Şekil 58: TRC1 Bölgesi'nin Yıllara Göre İthalatı Kaynak: TÜİK Tablo 165, TRC1 Bölgesi illerinin, Türkiye'nin 81 ili arasında ithalat rakamları açısından sırasını göstermektedir. İthalat rakamları, ülke genelinde ihracat tutarlarına paralellik göstermektedir. Türkiye nin 2013 yılı toplam ithalatı bir önceki yıla göre %6,39 oranında artmıştır. Gaziantep %31,7'lik artış oranıyla, en çok ithalat yapan ilk on il arasında ithalatını en fazla artıran il konumuna gelmiştir. Adıyaman'da ise 2013 yılı ithalatı önceki yıla göre %2,12 oranında artış sergilemiştir. Kilis ilinde, önceki yıla göre ithalat %49 oranında düşmüştür. Tablo 165: En Fazla İthalat Yapan 10 İl Arasında TRC1 Bölgesi İllerinin Yeri Değişim* Türkiye'nin İthalatından Sıra İl 2013 Yılı İthalatı ($) (%) Aldığı Pay (%) 1 İstanbul 136.601.120.816 14,21 54,28 2 Kocaeli 12.418.231.025 5,84 4,93 3 Ankara 10.691.335.292 1,92 4,25 4 Bursa 10.676.924.476 3,50 4,24 5 İzmir 10.653.187.879 0,72 4,23 6 Gaziantep 6.658.020.055 31,74 2,65 7 Hatay 3.937.117.420-10,93 1,56 8 Manisa 3.242.210.768-10,40 1,29 9 Adana 2.747.149.086-9,82 1,09 10 Denizli 2.350.059.549 3,87 0,93 54 Adıyaman 36.339.282 2,12 0,01 152

63 Kilis 24.648.646 49,03 0,01 Türkiye Toplam 251.649.891.840 6,39 Kaynak: TÜİK *2012 yılına göre değişim oranı Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin TRC1 Bölgesi ithalatından aldıkları paylar Şekil 60 da gösterilmiştir. Buna göre Gaziantep, %99,1'lik pay ile bölge ithalatının neredeyse tamamını gerçekleştiren il konumundadır. Adıyaman, bölge ithalatından %0,54'lük pay alırken, Kilis %0,37'lik pay ile son sırada yer almaktadır. Adıyaman %0.54 TRC1 İthalatı Kilis %0.37 Gaziantep Gaziantep %99,1 Adıyaman Kilis Şekil 59: İllerinTRC1 Bölgesi İthalatından Aldığı Pay, 2013 Kaynak: TÜİK Fasıllara Göre İthalat Rakamları Gaziantep Gaziantep'in yıllar itibarıyla ithalat rakamları incelendiğinde, ithalat tutarındaki artış trendinin bölge geneli ile birebir örtüştüğü görülmektedir. 7.000.000.000 6.000.000.000 5.000.000.000 4.000.000.000 3.000.000.000 Gaziantep 2.000.000.000 1.000.000.000 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Şekil 60: Gaziantep Yıllara Göre İthalat Kaynak: TÜİK Tablo 166, Gaziantep'in 2013 yılında ithal etmiş olduğu ilk 20 faslı içermektedir. En fazla ithal edilen kalem 1,85 milyar dolarlık tutar ile Gaziantep sanayinde plastik, kimya, tekstil sektörleri başta olmak üzere, birçok sektöre girdi teşkil eden "plastikler ve mamulleri" olmuştur. Söz 153

konusu kalem ilin toplam ithalatının %27,8 'ini oluşturmaktadır. Gaziantep'in en çok ithal ettiği ikinci kalem olan " kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar " toplam ithalattan %14,97 pay almaktadır. " Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları " en çok ithal edilen üçüncü kalem olurken toplam ithalattan %13,14 pay almıştır. Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar, yemeklik katı yağlar, hayvansal ve bitkisel mumlar listede dördüncü sıradadır. Gaziantep'in köklü sektörlerinden iplik sektörüne girdi teşkil eden "sentetik ve suni devamsız lifler" toplam ithalattan %6,18 pay almış ve beşinci sıraya yerleşmiştir. "Hububat" kalemi 332 milyon dolar tutarı ile toplam ithalattan %5 pay alarak en çok ithal edilen altıncı kalem olmuştur. İlk 20 kalem içerisinde ithalat tutarı bir önceki yıla göre en çok artan kalem, %51264'lük artışla "Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar olmuştur. İthalatı en çok azalan kalem ise %21,53 azalış ile "Yenilen meyveler ve yenilen sert kabuklu meyveler " kalemi olmuştur. Plastikler ve mamulleri 411.158.459 583.159.922 1.851.115.623 874.999.854 996.685.825 Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar, yemeklik katı yağlar, hayvansal ve bitkisel mumlar Sentetik ve suni devamsız lifler Şekil 61: En Çok İthal Edilen İlk Beş Faslın Toplam İthalattan Aldığı Pay,2013 Kaynak: TÜİK Tablo 166:Gaziantep Tarafından En Çok İthal Edilen İlk 20 Fasıl Fasıl Fasıl Adı 2012 2013 Değişim (%) 2013 Payı (%) 39 Plastikler ve mamulleri 1.689.957.312 1.851.115.623 9,54 27,80 71 Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar 84 Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları 15 Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar, yemeklik katı yağlar, hayvansal ve bitkisel mumlar 1.940.409 996.685.825 51264,73 14,97 731.779.109 874.999.854 19,57 13,14 674.484.846 583.159.922-13,54 8,76 55 Sentetik ve suni devamsız lifler 422.491.394 411.158.459-2,68 6,18 10 Hububat 211.543.538 332.770.269 57,31 5,00 154

52 Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat 23 Gıda sanayiinin kalıntı ve döküntüleri, hayvanlar için hazırlanmış kaba yemler 53 Dokumaya elverişli diğer bitkisel lifler, kağıt ipliği ve kağıt ipliğinden 54 Sentetik ve suni filamentler, şeritler ve benzeri sentetik ve suni dokumaya elverişli maddeler 105.703.794 208.332.366 97,09 3,13 134.784.363 137.934.933 2,34 2,07 149.201.911 137.117.358-8,10 2,06 132.237.227 123.496.614-6,61 1,85 29 Organik kimyasal ürünler 30.801.304 112.563.254 265,45 1,69 12 Yağlı tohum ve meyvalar, muhtelif 98.651.636 104.128.519 5,55 1,56 tane, tohum ve meyvalar,sanayiide ve tıpta kullanılan bitkiler, saman ve kaba yem 27 Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve 80.792.959 102.222.867 26,52 1,54 bunların damıtılmasından elde edilen ürünler, bitümenli maddeler, mineral mumlar 44 Ağaç ve ahşap eşya, odun kömürü 41.454.842 74.162.098 78,90 1,11 7 Yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular 32 Debagatte ve boyacılıkta kullanılan hülasalar, tanenler, boyalar, pigmentler,vb, vernikler, vb, macunlar, mürekkepler 85 Elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntüses kaydetme-verme cihazları,aksamparça-aksesuarı 8 Yenilen meyvalar ve yenilen sert kabuklu meyvalar 46.494.023 57.671.778 24,04 0,87 45.791.398 56.012.973 22,32 0,84 62.156.479 49.959.562-19,62 0,75 52.312.471 41.049.311-21,53 0,62 47 Odun veya diğer lifli selülozik 26.562.256 35.874.721 35,06 0,54 maddelerin hamurları, geri kazanılmış kağıt veya karton (döküntü, kırpıntı ve hurdalar) 87 Motorlu kara taşıtları, traktörler, 22.066.374 29.940.031 35,68 0,45 bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları, bunların aksam, parça, aksesuarı Toplam 4.761.207.645 6.320.356.337 Kaynak: TÜİK *İllere Göre Dış Ticaret Verileri, HS2 Sınıflaması Adıyaman Adıyaman'ın yıllar itibarıyla ithalat tutarları incelendiğinde dalgalı bir seyir izlediği görülmektedir. 2013 yılında ilin gerçekleştirmiş olduğu toplam ithalat, bir önceki yıla göre %2,12 artarak 36,3 milyon dolar seviyesine gelmiştir. 155

90.000.000 80.000.000 70.000.000 60.000.000 50.000.000 40.000.000 30.000.000 20.000.000 10.000.000 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Adıyaman Şekil 62: Adıyaman Yıllara Göre İthalat Kaynak: TÜİK Tablo 167, Adıyaman ilinin 2013 yılında ithal etmiş olduğu ilk 20 faslı içermektedir. Buna göre, en fazla ithal edilen kalem 19,2 milyon dolarlık tutar ile "pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat" kalemi olmuştur. Bu durum Adıyaman iplik sektörünün hammadde olarak yerli pamuğun yanında ithal pamuk elyafı da kullandığını göstermektedir. Pamuk kalemi ilin 2012 toplam ithalat tutarından %26,8 pay almıştır. Adıyaman'ın en çok ithal ettiği ikinci kalem olan "kazanlar, makineler, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler; bunların aksam ve parçaları" toplam ithalattan %10,53 pay almaktadır. Adıyaman sanayinde birçok sektöre girdi teşkil eden "plastikler ve mamulleri" kalemi en çok ithal edilen üçüncü kalem olurken, toplam ithalattan %4,2 pay almıştır. İplik sektörünün ana girdilerinden olan "sentetik ve suni devamsız lifler" toplam ithalattan %3,19 pay almış ve dördüncü sıraya yerleşmiştir. "Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bunların damıtılmasından elde edilen ürünler; bitümenli maddeler; mineral mumlar" kalemi, toplam ithalattan %3,99 pay alarak en çok ithal edilen beşinci kalem olmuştur. İlk 20 kalem içerisinde ithalat tutarı bir önceki yıla göre en çok artan kalem "elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntü-ses kaydetme-verme cihazları, aksam-parçaaksesuarı ılık ürünleri" olurken, ithalatı en çok azalan kalem ise %100 azalış ile "canlı hayvanlar ve sentetik ve suni filamentler, şeritler ve benzeri sentetik ve suni dokumaya elverişli maddeler kalemi olmuştur. 156

1.527.560 3.827.066 1.451.130 1.161.031 19.236.126 Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları Plastikler ve mamulleri Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bunların damıtılmasından elde edilen ürünler, bitümenli maddeler, mineral mumlar Sentetik ve suni devamsız lifler Şekil 63: En Çok İthal Edilen İlk Beş Faslın Toplam İthalattan Aldığı Pay,2013 Kaynak: TÜİK Tablo 167: Adıyaman Tarafından En Çok İthal Edilen İlk 20 Fasıl Kod Fasıl Adı* 2012 2013 Değişim (%) 52 Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat 84 Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları 2013 Payı (%) 9.551.638 19.236.126 101,39 52,93 6.551.387 3.827.066-41,58 10,53 39 Plastikler ve mamulleri 5.679.103 1.527.560-73,10 4,20 55 Sentetik ve suni devamsız lifler 4.321.772 1.161.031-73,14 3,19 27 Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve 3.356.942 1.451.130-56,77 3,99 bunların damıtılmasından elde edilen ürünler, bitümenli maddeler, mineral mumlar 1 Canlı hayvanlar 949.137 0-100,00 0,00 87 Motorlu kara taşıtları, traktörler, 897.257 1.124.510 25,33 3,09 bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları, bunların aksam, parça, aksesuarı 7 Yenilen sebzeler ve bazı kök ve 533.089 975.679 83,02 2,68 yumrular 69 Seramik mamulleri 481.667 428.453-11,05 1,18 38 Muhtelif kimyasal maddeler (biodizel, 476.595 374.834-21,35 1,03 yangın söndürme maddeleri, dezenfektanlar, haşarat öldürücüler, vb.) 40 Kauçuk ve kauçuktan eşya 374.368 106.513-71,55 0,29 54 Sentetik ve suni filamentler, şeritler ve benzeri sentetik ve suni dokumaya elverişli maddeler 332.874 0-100,00 0,00 157

32 Debagatte ve boyacılıkta kullanılan hülasalar, tanenler, boyalar, pigmentler,vb, vernikler, vb, macunlar, mürekkepler 12 Yağlı tohum ve meyvalar, muhtelif tane, tohum ve meyvalar,sanayiide ve tıpta kullanılan bitkiler, saman ve kaba yem 85 Elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntüses kaydetme-verme cihazları,aksamparça-aksesuarı 90 Optik, fotoğraf, sinema, ölçü, kontrol, ayar, tıbbi, cerrahi alet ve cihazlar, bunların aksam, parça ve aksesuarı 312.071 333.515 6,87 0,92 264.200 771.800 192,13 2,12 237.093 1.737.159 632,69 4,78 187.592 353.594 88,49 0,97 70 Cam ve cam eşya 177.303 171.194-3,45 0,47 60 Örme eşya 171.146 310.619 81,49 0,85 30 Eczacılık ürünleri 116.121 144.346 24,31 0,40 63 Dokunabilir maddelerden hazır eşya, takımlar, kullanılmış giyim ve dokunmuş diğer eşya, paçavralar Toplam 35.081.941 34.060.453 Kaynak: TÜİK *İllere Göre Dış Ticaret Verileri, HS2 Sınıflaması 110.586 25.324-77,10 0,07 Kilis Kilis ilinin yıllar itibarıyla ithalat rakamları dalgalı bir seyir izlemekle birlikte 2011 yılından itibaren sert bir düşüş yaşadığı görülmektedir. Bu durum, ilin tüm ekonomik dengelerini olumsuz yönde etkileyen Suriye krizi ile ilişkilendirilebilir. 2012 yılında Kilis'in ithalat değeri 16,5 milyon dolar, 2013 yılında 24,6 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. 50.000.000 45.000.000 40.000.000 35.000.000 30.000.000 25.000.000 20.000.000 15.000.000 10.000.000 5.000.000 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kilis Şekil 64: Kilis Yıllara Göre İthalat Kaynak: TÜİK Tablo 168, Kilis ilinin 2013 yılında ithal etmiş olduğu ilk 20 faslı içermektedir. Buna göre, en fazla ithal edilen kalem 7,27 milyon dolarlık tutar ile ilin geleneksel sektörlerinden kuyumculuk sektörüne girdi teşkil eden "kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit 158

mücevherci eşyası, metal paralar kalemi olmuştur. Bir önceki yıla göre ithalat tutarı %11,9 oranında artan söz konusu kalem, ilin toplam ithalatından %29,5 pay almaktadır. Kilis ilinin en çok ithal ettiği ikinci kalem olan "pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat toplam ithalattan %22,1 pay almakla birlikte bu kalemin ithalatı 2012 yılına göre %92 oranında artmıştır. İlin en çok ithal ettiği üçüncü kalem "cam ve cam eşya" olurken, bu kalem toplamdan %10,7 pay almıştır. "Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı" kalemi en çok ithal edilen dördüncü kalem olurken toplam ithalattan %7,3 pay almıştır. Ağaç ve ahşap eşya, odun kömürü kalemi, toplam ithalattan %5 pay alarak en çok ithal edilen beşinci kalem olmuştur. İlk 20 kalem içerisinde ithalat tutarı bir önceki yıla göre en çok artan kalem "ağaç ve ahşap eşya, odun kömürü " olurken, ithalatı en çok azalan kalem ise %100 azalış ile " Ayakkabılar, getrler, tozluklar ve benzeri eşya, bunların aksamı, Örme eşya ve Dokunabilir maddelerden hazır eşya, takımlar, kullanılmış giyim ve dokunmuş diğer eşya, paçavralar kalemleri olmuştur. 1.801.030 2.638.095 1.240.688 7.279.266 Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat Cam ve cam eşya 5.447.650 Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı Ağaç ve ahşap eşya, odun kömürü Şekil 65: En Çok İthal Edilen İlk Beş Faslın Toplam İthalattan Aldığı Pay, 2012 Kaynak: TÜİK Tablo 168: Kilis Tarafından En Çok İthal Edilen İlk 20 Fasıl Kod Fasıl Adı* 2012 2013 Değişim (%) 71 Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar 2013 Payı (%) 6.501.035 7.279.266 11,97 29,53 52 Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu 2.835.901 5.447.650 92,10 22,10 mensucat 62 Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı 2.014.792 1.801.030-10,61 7,31 70 Cam ve cam eşya 1.404.699 2.638.095 87,81 10,70 39 Plastikler ve mamulleri 752.499 787.044 4,59 3,19 84 Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları 600.424 430.521-28,30 1,75 159

61 Örme giyim eşyası ve aksesuarı 371.002 363.796-1,94 1,48 87 Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları, bunların aksam, parça, aksesuarı 64 Ayakkabılar, getrler, tozluklar ve benzeri eşya, bunların aksamı 354.774 502.184 41,55 2,04 349.672 0-100,00 0,00 44 Ağaç ve ahşap eşya, odun kömürü 283.771 1.240.688 337,21 5,03 59 Emdirilmiş, sıvanmış, kaplanmış veya lamine edilmiş dokunabilir mensucat, dokunabilir maddelerden teknik eşya 41 Ham postlar, deriler (kürkler hariç) ve köseleler 63 Dokunabilir maddelerden hazır eşya, takımlar, kullanılmış giyim ve dokunmuş diğer eşya, paçavralar 94 Mobilyalar, yatak takımları, aydınlatma cihazları, reklam lambaları, ışıklı tabelalar vb, prefabrik yapılar 226.858 299.694 32,11 1,22 181.627 195.873 7,84 0,79 154.060 0-100,00 0,00 130.325 35.079-73,08 0,14 1 Canlı hayvanlar 79.845 50.275-37,03 0,20 85 Elektrikli makina ve cihazlar, ses 68.173 98.480 44,46 0,40 kaydetme-verme, televizyon görüntü-ses kaydetme-verme cihazları,aksam-parçaaksesuarı 60 Örme eşya 59.859 0-100,00 0,00 91 Saatler ve bunların aksam ve parçaları 57.780 130.234 125,40 0,53 48 Kağıt ve karton, kağıt hamurundan, kağıttan veya kartondan eşya 47.163 4.130-91,24 0,02 73 Demir veya çelikten eşya 20.106 27.354 36,05 0,11 Toplam 16.494.365 21.331.393 Kaynak: TÜİK *İllere Göre Dış Ticaret Verileri, HS2 Sınıflaması Ülkelere Göre İthalat Gaziantep'in 2013 yılındaki başlıca ithalat partnerleri Tablo 169 da verilmiştir. Gaziantep'in en önemli ithalat partneri olan Suudi Arabistan'dan, 2013 yılında 771,7 milyon dolar tutarında ithalat gerçekleştirilmiş olup bir önceki yıla göre %7,5 oranında azalmıştır. İlin en fazla ithalat gerçekleştirdiği ikinci ülke İsviçre ile gerçekleştirilen ithalat bir önceki yıla göre %94 oranında artmıştır. 2013 yılında Rusya Federasyonu, Ukrayna ve Belçika ve Hindistan ülkelerinden gerçekleştirilen ithalat tutarlarında ise 2012 yılına oranla düşüş yaşanmıştır. Tablo 169: Gaziantep'in Başlıca İthalat Partnerleri, 2013 Ülke 2013 ($) Değişim* (%) Gaziantep'in Toplam İthalatından Aldığı Pay (%) Suudi Arabistan 717.924.037-7,50 10,78 İsviçre 600.585.250 94,46 9,02 BAE 480.858.523 96,77 7,22 Almanya 479.832.925 2,66 7,21 Çin 411.497.373 21,61 6,18 160

ABD 411.188.753 28,47 6,18 Rusya Federasyonu 397.338.993-24,84 5,97 Ukrayna 257.254.060-14,38 3,86 Belçika 194.494.076-3,33 2,92 Hindistan 190.633.790-0,73 2,86 Kaynak: TÜİK *2012yılına göre değişim oranı Adıyaman'ın 2013 yılındaki başlıca ithalat partnerleri Tablo 170 te verilmiştir. 15,2 milyon dolarlık ithalat tutarıyla ilin en önemli ithalat partneri konumundaki ABD'den gerçekleştirilen ithalat bir önceki yıla göre %50,9 oranında artmıştır. İlin ithalatında %11,36 oranla ikinci sırada yer alan Çin ile gerçekleştirilen ithalat ise %76 oranında azalmıştır. Almanya, Hindistan ve İngiltere ile yapılan ithalat tutarları da bir önceki yıla göre azalış göstermiştir. Tablo 170: Adıyaman'ın Başlıca İthalat Partnerleri, 2013 Ülke 2013 Değişim (%) Adıyaman'ın Toplam İthalatından Aldığı Pay (%) ABD 15.273.638 50,95 42,03 Çin 4.129.381-76,77 11,36 Rusya Federasyonu 2.501.498 26,91 6,88 Almanya 1.934.972-50,73 5,32 Hindistan 1.836.120-134,49 5,05 Brezilya 1.330.649 41,24 3,66 Türkmenistan 1.159.193 100,00 3,19 Yunanistan 1.010.607 43,00 2,78 İngiltere 762.975-10,77 2,10 Kırgızistan 550.523 81,60 1,51 Kaynak: TÜİK Tablo 171, Kilis'in 2013 yılındaki başlıca ithalat partnerlerini göstermektedir. İlin en önemli ithalat partneri 7,27 milyon dolar tutarında ithalat ile Irak olurken, bu değer il toplamının %29,5'ini oluşturmaktadır. Bu ülkeden gerçekleştirilen ithalat bir önceki yıla göre %17,27 oranında artmıştır. İlin ithalatında ikinci sırada bulunan Suriye ile yapılan ithalatta ise bir önceki yıla göre %555 oranında artış yaşanmıştır. Bunun yanında, ABD ve Vietnam ülkelerinden yapılan ithalat değerleri de bir önceki seneye oranla düşmüştür. Rusya Federasyonu ve Türkmenistan ülkeleriyle ise bir önceki sene ithalat gerçekleştirilmemiştir. Tablo 171: Kilis'in Başlıca İthalat Partnerleri, 2013 Ülke 2013 Değişim (%) Irak 7.279.266 17,45 29,53 Suriye 3.445.705 555,67 13,98 Çin 3.168.733 28,84 12,86 Rusya Federasyonu 2.382.207 9,66 Endonezya 2.286.280 155,52 9,28 Küba 1.407.896 205,77 5,71 ABD 944.645-45,65 3,83 Türkmenistan 756.075 3,07 Ukrayna 733.665 14691,63 2,98 Vietnam 724.074-0,48 29,53 Kaynak: TÜİK Kilis'in Toplam İthalatından Aldığı Pay (%) 161

Harita 33: TRC1 Bölgesi İthalatında Öne Çıkan Ülkeler Kaynak: TÜİK verilerine dayanarak hazırlanmıştır. 2.5. LOJİSTİK Tarihsel gelişim içinde lojistik, sanayi devriminin gerçekleşmesi ve küreselleşmenin gündemi işgal etmesine kadar sadece askeri alanda sınırlı kalırken, sanayi devrimi lojistiğin ortaya çıkmasında bir dönüm noktası olarak göze çarpmaktadır. Lojistik, 21. yüzyılda amaca ulaşmak için tüm organizasyonu ve kaynakları en uyumlu şekilde hareket ettirebilme yeteneği olarak tanımlanmaktadır. Bu çerçevede satın alma, nakliye (kara, hava, deniz, demiryolu), gümrük, sigorta, depolama, tedarikçi sipariş izleme, talep tahminleri, lojistik bilgi sistemi, yedek parça desteği, dağıtım, iade işlemleri, üretime malzeme verme, katma değerli işlemler, rota planlaması ve araç optimizasyonu ile sevkiyat (yükleme ve varış zamanı planlama) gibi çok çeşitli faaliyetler günümüzde, lojistik sektörü kapsamında yer almaktadır. Dünya üzerindeki gelişmiş ülkelerin tamamının entegre olduğu lojistik sektörünün, Türkiye de 1980-1990 lı yıllar arasında kara, hava, deniz, demiryolu ve kombine taşımacılık alanlarındaki yatırımlarla altyapısı oluşturmuştur. Türkiye'de dünyadaki benzer uygulamalara paralel biçimde hizmetlerini çeşitlendiren ve uzmanlaştıran lojistik sektörü, 2000'li yılların başına gelindiğinde dinamik bir sektör haline gelmiştir. Özellikle son yıllarda uluslararası pazarda çok ciddi bir gelişme gösteren lojistik sektörü ile ilgili yansımalar, ülke ekonomisinde de etkisini göstermiş olup lojistik hizmet faaliyetlerinin zamanla arttığı gözlenmektedir. TRC1 Bölgesi nin de sahip olduğu yerel dinamikler ve stratejik konum dolayısıyla hem ülke hem de dünya pazarında lojistik sektörüne ilişkin oldukça önemli bir yere sahip olduğu bilinmektedir. 162

Tablo 172 ve Tablo X'te de görüldüğü üzere 2014 yılı Dünya Bankası Lojistik Performans İndeksi sıralamasında Türkiye 30. sırada yer almaktadır. Ülke bu sıralamada en iyi performansını 2012 yılında göstermiş olup 27. sırada yer alırken 2007 yılında bu sıralamada 34., 2010 yılında ise 39. olduğu dikkati çekmektedir Tablo 172: Lojistik Performans İndeksi Dünya Sıralaması, 2014 Sıralama Ülke Puan Sıralama Ülke Puan 1 Almanya 4,12 16 Avustralya 3,81 2 Hollanda 4,05 17 Danimarka 3,78 3 Belçika 4,04 18 İspanya 3,72 4 İngiltere 4,01 19 Tayvan, Çin 3,72 5 Singapur 4,00 20 İtalya 3,69 6 İsveç 3,96 21 Güney Kore 3,67 7 Norveç 3,96 22 Avusturya 3,65 8 Lüksemburg 3,95 23 Yeni Zelanda 3,64 9 ABD 3,92 24 Finlandiya 3,62 10 Japonya 3,91 25 Malezya 3,59 11 İrlanda 3,87 26 Portekiz 3,56 12 Kanada 3,86 27 Birleşik Arap Emirlikleri 3,54 13 Fransa 3,85 28 Çin 3,53 14 İsviçre 3,84 29 Katar 3,52 15 Hong Kong SAR, Çin 3,83 30 Türkiye 3,50 Kaynak: Dünya Bankası Tablo 173: Türkiye Lojistik Performans İndeksi (2007-2014) Yıl 2007 2010 2012 2014 Sıralama 34 39 27 30 Puan 3,15 3,22 3,51 3,50 Kaynak: Dünya Bankası 2.5.1. Lojistik Merkez ve Lojistik Köy Dünya lojistik hareketlerinin artması, buna bağlı olarak yapılan çalışmalarda bir takım farklılıklar ortaya çıkarmaktadır. Bu farklılıklar, hem ulusal ve hem de uluslararası lojistik zincirinin gerçekleşmesinde etkili olmuş; kombine taşımacılık, depo ve stok yönetimi, gümrük ve sigorta yönetimi gibi disiplinlerin doğmasına sebep olmuş ve bu hizmetlerin mümkün olduğunca kaliteli, hızlı, birbirine entegre ve en az maliyetle gerçekleşmesi gerektiği görülmüştür. Bu amaçlar doğrultusunda oluşan tüm lojistik faaliyetler, lojistik merkezleri gündeme getirmiştir. Temelde lojistik merkezlerin ana amaçları; lojistik zincirinin, yük taşıma araçlarının, depo kullanımının ve iş gücünün optimizasyonu ile taşıma ve personel maliyetlerinin minimizasyonudur. Lojistik merkezler, hem ekonomik açıdan bölgenin kalkınmasını sağlamakta hem de çevreye karşı daha duyarlı faaliyetlerde bulunmaktadır. Lojistik merkezlerin etkin olabilmeleri için büyük ve önemli üretim merkezlerine (sanayi bölgeleri, iş merkezleri vs.) 163

şehirlere, demiryolu ve karayolu hatlarına limanlara yakın ancak şehir trafiğini doğrudan etkilemeyecek noktalarda kurulması gerekmektedir. Lojistik köyler ise lojistik yapıları ve çok yönlü ulaşım ağlarını içeren lojistik bölgeler olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca, lojistik köy tanımının da lojistik merkez tanımına çok yakın olduğu anlaşılmaktadır. Lojistik merkezler tek ve yansız, yasal ve kurumsal bir yapıda olmaktadır. Lojistik köyler ise tek ama özel ya da halka açık yapılardır. Bu ufak farka rağmen lojistik köy ile lojistik merkez arasındaki birçok amacın aynı olduğu görülmektedir. Lojistik merkezler ve köyler, faaliyetlerini belirli bir merkezden yürüterek dünyanın her yerine ulaşabilme imkanı sağlamaktadır. Bu üsler, teknik ve hukuki altyapısı ile coğrafi konumun elverdiği ölçüde, yerel ölçekten başlayarak bölgesel, ulusal ve küresel boyutta bir cazibe merkezi olabilmektedir. Bu nedenle lojistik köyler kurulurken uzun vadeli bir planın yapılması gereklidir. Türkiye de 2005 yılında gündeme gelmeye başlayan lojistik köyler, 2006 yılında TCDD tarafından oluşturulmaya başlanmış ve özel sektör tarafından da kabul görerek lojistik köy kurma çalışmaları hızlandırılmıştır. TRC1 Bölgesi, TCDD tarafından belirlenmiş olan 16 lojistik merkezden biri olmamasına rağmen, TR62 (Adana-Mersin) Bölgesi nde yer alan Mersin (Yenice) ve TR63 (Hatay-Kahramanmaraş- Osmaniye) Bölgesi nde yer alan Kahramanmaraş (Türkoğlu) lojistik merkezlerine olan yakınlığı ve bu bölgelerle olan lojistik ilişkileriyle dikkati çekmektedir. Bölgenin merkez ili Gaziantep in, özellikle TR62 ve TR63 Bölgeleri'nde yer alan Mersin ve İskenderun Liman'larına olan yakınlığı ve bu bölgeler ile sağlanan etkin karayolu bağlantısının bulunması, bölge için önemli bir fırsat olarak ön plana çıkmaktadır. Mevcut demiryolu hattı, otoyol bağlantıları, havalimanları, serbest bölgesi, Kara Konteyner İndirme Terminali, Orta Doğu ya açılan kapı olması ve geleneksel İpekyolu'nun bölgeden geçmesi özellikleriyle TRC1 Bölgesi lojistik alt merkez olma potansiyelini ortaya koymaktadır. Harita 34: Türkiye Lojistik Merkezleri, 2014 Kaynak: TCDD 164

2.5.2. TRC1 Bölgesi nde Lojistik TRC1 Bölgesi sanayi ve ticaret yapısıyla Türkiye ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Bölgenin sanayileşmede en önemli parametresi bulunduğu coğrafi konumdur. Orta Doğu ülkeleri arasında stratejik bir konumda yer almakta olan bölge, bu avantajlı konumu özellikle dış ticarette kendini hissettirmektedir. 2012-2013 yılları arasında TRC1 Bölgesi'nin genel dış ticaret performansında arttış görülmektedir. 2012 yılında yaklaşık 10,802 milyon olan dış ticaret hacmi, 2012 yılı sonunda yaklaşık 12,987 milyon olmaktadır. Bu durum, bölgenin lojistik ve lojistik alt sektörlerinde gerçekleşen faaliyetlerde artış olduğuna işaret etmektedir (Tablo 174). Tablo 174: TRC1 Bölgesi Dış Ticaret İstatistikleri (2012-2013) 2012 2013 Yıl İl/Bölge İhracat ($) İthalat ($) Kaynak: TÜİK Gaziantep 5.580.172.265 5.053.985.232 Adıyaman 104.826.308 35.585.231 Kilis 11.670.907 16.539.135 TRC1 5.696.669.480 5.106.109.598 Gaziantep 6.161.557.274 6.658.020.055 Adıyaman 86.273.928 36.339.282 Kilis 20.841.211 24.648.646 TRC1 6.268.672.413 6.719.007.983 TRC1 Bölgesi Dış Ticaret Hacmi ($) 10.802.779.078 12.987.680.396 2.5.3. Lojistik ve Ulaşım Ulaşım, insanların gerçekleştirme ihtiyacı içinde oldukları barınma, iş, eğitim, dinlenme, turizm gibi aktivitelerin farklı mekanlarda gerçekleşme zorunluluğundan kaynaklanmaktadır. Ülkelerin ve bölgelerin kalkınmasında en önemli göstergelerden biri, etkin bir ulaşım altyapısına sahip olmak ve sahip olunan bu altyapıyı en verimli şekilde kullanmaktır. Bir bölgenin erişilebilirliğinin artırılması, daha geniş bir işgücü pazarına erişimi imkanı sağlamakta ve arazi kullanımıyla ilgili kısıtları ortadan kaldırmaktadır. TRC1 Bölgesi altyapı ve ulaşılabilirlik açısından ülkedeki diğer bölgelerle ve özellikle çevre bölgeleriyle karşılaştırıldığında, tarihten bu yana süregelen konumundan dolayı erişilebilirlik durumu açısından iyi durumda olduğu görülmektedir. 165

Şekil 66: TRC1 Bölgesi Ulaşım Ağı, 2013 Kaynak: İKA Karayolu Motorlu taşıtlarla yapılan karayolu taşımacılığının yük taşımacılığında genel olarak en çok tercih edilen ulaşım yolu olduğu bilinmektedir. Karayolu taşımacılığı diğer bütün türler arasında en esnek ve erişimi en kolay olan ulaşım türüdür. Altyapı gereksinimleri devletler tarafından yapıldığından, erişim kolaylığı açısından herhangi bir zorluk teşkil etmemektedir. Şekil 67: Güney Doğu Anadolu Sınır Kapıları Haritası, 2013 Kaynak: www.cografyamiz.com TRC1 Bölgesi nde, Türkiye ile Suriye yi birbirine bağlayan üç adet sınır kapısı bulunmaktadır. Bu sınır kapılarından Karkamış ve Çobanbey, Gaziantep sınırları içerisinde yer alırken, Öncüpınar Sınır Kapısı Kilis te yer almaktadır (Şekil 68). Ayrıca, Gaziantep, Hatay da yer alan Cilvegözü 166

Sınır Kapısı na 214 km, Şanlıurfa daki Akçakale Sınır Kapısı na 203 km, Mardin Nusaybin Sınır Kapısı na 372 km ve Şırnak Habur Sınır Kapısı na 506 km mesafede yer almaktadır. Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından yapılan GAP Bölgesi nin yük hareketlerini ve ağır araç trafiğini inceleyen çalışmaya göre, Şanlıurfa-Gaziantep güzergahı, bölgedeki yük hareketleri bakımından üçüncü sırada yer alırken, Diyarbakır Mardin güzergahının en yoğun güzergâh olduğu görülmektedir (Şekil 69, Tablo 176). Şekil 68: GAP Bölgesi İçindeki Yük Hareketleri (bin ton/yıl), 2011 Kaynak: Lojistik Sektör Analiz Raporu Tablo 175: GAP Bölgesi İçinde Yük ve Ağır Araç Trafiği, 2011 Sıra Ağır Taşıt Sayısına Göre Toplam Taşınan Yüke Göre B - S Taşıt/Yıl B -S Ton/Yıl 1 Diyarbakır-Şanlıurfa 33.427 Diyarbakır-Mardin 375.827 2 Şanlıurfa-Gaziantep 33.029 Diyarbakır-Şanlıurfa 232.070 3 Mardin-Diyarbakır 32.888 Şanlıurfa-Gaziantep 211.440 4 Diyarbakır-Mardin 26.582 Gaziantep-Şanlıurfa 202.457 5 Şanlıurfa-Diyarbakır 26.518 Mardin-Diyarbakır 192.562 6 Gaziantep-Şanlıurfa 21.673 Şanlıurfa-Diyarbakır 163.468 7 Diyarbakır-Gaziantep 10.102 Batman-Gaziantep 95.631 8 Batman-Diyarbakır 9.287 Batman-Diyarbakır 68.669 9 Mardin-Gaziantep 8.892 Gaziantep-Diyarbakır 65.069 10 Diyarbakır-Batman 6.861 Diyarbakır-Şırnak 63.295 Kaynak: Lojistik Sektör Analiz Raporu GAP Bölgesi içindeki ağır araç hareketleri incelendiğinde, hem gönderilen hem de alınan yük bakımından TRC1 Bölgesi illerinden Gaziantep GAP Bölgesi illeri içerisinde 1. sırada yer alırken, Adıyaman ın 6. sırada, Kilis in ise 9. sırada olduğu görülmektedir (Tablo 177). Tablo 176: GAP İllerinin Gelen ve Giden Trafik Hacimleri, 2011 Üreten İl Üretene Göre Sıralama Ağır Taşıt/Yıl Üreten İl Ton/Yıl Çeken İl Çekene Göre Sıralama Ağır Taşıt/Yıl Çeken İl Ton/Yıl 1 Gaziantep 207.611 Gaziantep 2.772.282 Gaziantep 245.253 Gaziantep 4.456.804 167

2 Diyarbakır 172.299 Diyarbakır 1.840.215 Diyarbakır 188.902 Diyarbakır 2.217.049 3 Şanlıurfa 136.605 Mardin 1.524.017 Şanlıurfa 154.301 Şanlıurfa 1.649.769 4 Mardin 115.236 Şanlıurfa 1.199.233 Batman 68.409 Mardin 1.027.585 5 Batman 60.135 Batman 774.096 Adıyaman 64.283 Batman 861.122 6 Adıyaman 53.340 Adıyaman 378.579 Mardin 63.457 Adıyaman 741.418 7 Şırnak 23.062 Şırnak 94.775 Siirt 27.934 Siirt 390.828 8 Siirt 14.127 Siirt 76.608 Şırnak 22.571 Şırnak 268.852 9 Kilis 3.436 Kilis 47.864 Kilis 3.341 Kilis 41.820 Kaynak: Lojistik Sektör Analiz Raporu GAP Bölgesi ile GAP ın en çok yük aldığı ve verdiği 10 il arasındaki yük hareketlerine bakıldığında, alınan ve gönderilen yük sıralamasında Gaziantep in İstanbul ile hem ağır taşıt sayısı hem de toplam taşınan yük miktarı ilişkisi bakımından GAP Bölgesi illeri içerisinde en üst sırada yer aldığı görülmektedir. Ayrıca, Gaziantep in diğer ülke çapındaki önemli merkezler olan Mersin ve Kocaeli ile de taşıt ve yük trafiği bakımından önemli bağlantılara sahip olduğı dikkati çekmektedir (Tablo 178, Tablo 179). Tablo177: GAP Bölgesi ile GAP ın En Çok Yük Aldığı 10 İl Arasındaki Yük Hareketleri,2011 Sıra Ağır Taşıt Sayısına Göre Toplam Taşınan Yüke Göre B - S Taşıt/Yıl B -S Ton/Yıl 1 İstanbul-Gaziantep 41.856 İstanbul-Gaziantep 792.258 2 Diyarbakır-Şanlıurfa 33.427 Mersin-Gaziantep 466.485 3 Şanlıurfa-Gaziantep 33.029 İstanbul-Şanlıurfa 463.030 4 Mardin-Diyarbakır 32.888 Kocaeli-Gaziantep 386.561 5 İstanbul-Şanlıurfa 31.523 Diyarbakır-Mardin 375.827 6 Diyarbakır-Mardin 26.582 İstanbul-Diyarbakır 284.386 7 Şanlıurfa-Diyarbakır 26.818 Kayseri-Gaziantep 236.694 8 Gaziantep-Şanlıurfa 21.673 Diyarbakır-Şanlıurfa 232.070 9 Kocaeli-Diyarbakır 16.282 Şanlıurfa-Gaziantep 211.440 10 İstanbul-Diyarbakır 14.803 Yalova-Gaziantep 203.721 Kaynak: Lojistik Sektör Analiz Raporu Tablo 178: GAP Bölgesi ile GAP ın En Çok Yük Gönderdiği 10 İl Arasındaki Yük Hareketleri,2011 Sıra Ağır Taşıt Sayısına Göre Toplam Taşınan Yüke Göre B - S Taşıt/Yıl B -S Ton/Yıl 1 Gaziantep-İstanbul 63.423 Mardin-İstanbul 1.006.126 2 Diyarbakır-Şanlıurfa 33.427 Gaziantep-İstanbul 890.600 3 Şanlıurfa-Gaziantep 33.029 Diyarbakır-Mardin 375.827 4 Mardin-Diyarbakır 32.888 Diyarbakır-Şanlıurfa 232.070 5 Mardin-İstanbul 31.823 Şanlıurfa-Adana 228.595 6 Diyarbakır-Mardin 26.582 Şanlıurfa-Gaziantep 211.440 7 Şanlıurfa-Diyarbakır 26.518 Gaziantep-Şanlıurfa 202.457 8 Mardin-Hatay 21.977 Mardin-Diyarbakır 192.562 9 Gaziantep-Şanlıurfa 21.673 Şanlıurfa-Diyarbakır 163.468 10 Adıyaman-K.Maraş 16.683 Diyarbakır-Elazığ 142.644 Kaynak: Lojistik Sektör Analiz Raporu 168

TRC1 Bölgesi merkez ili Gaziantep in, ülke çapındaki üretim ve sanayi merkezleri ile bulunan güçlü taşıt ve yük trafiği, hem kendi bölgesinde hem de ülkede önemli merkezlerden biri olduğunu ve TRC1 Bölgesi nin lojistik sektöründe önemli bir potansiyele sahip olduğunu göstermektedir. Demiryolu Dünya genelinde karayolu ulaşımının doyum noktasına ulaşması ve çevre ile ilgili duyarlılıkların artması, özellikle son 20 yılda demiryolu ulaşımına daha fazla önem verilmesine neden omaktadır. Trafik yoğunluğu, trafik kazaları ve çevre gibi temel sorunların alternatif çözümlerini bünyesinde barındıran tek ulaşım türü demiryoludur. Ayrıca, sürdürülebilir ekonomik büyüme için demiryollarının katkısı da son yıllarda ön plana çıkmaktadır. Yüksek hızlı tren işletmeciliğinin gelişmesi ile birlikte demiryollarının, yolcu taşımacılığında önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Buna paralel olarak, büyük hacimli, yüksek yoğunluklu ve düşük değerli yüklerin uzun mesafelerde demiryolu ile taşınmasının özellikle karayolu ve havayolu taşımacılığına göre daha az maliyetle gerçekleştirilmesi sağlanmaktadır. Türkiye de, Cumhuriyet ile birlikte bir atılım dönemine giren demiryollarının, 1950 lerden 2000 li yılların başlarına kadar ihmal edildiği ve demiryollarına gerekli desteğin sağlanmadığı görülmektedir. 1950 li yıllardan sonra uygulanan karayolu ağırlıklı ulaşım politikaları sonucunda, 1950-2002 yılları arasında ülkedeki karayolu uzunluğu %80 artarken, demiryolu uzunluğu sadece %11 oranında artış göstermiştir. 2000 li yıllara gelindiğinde tekrar demiryolları yatırımlarının artırılması ile 2012 yılı sonu itibarıyla Türkiye, 11.120 km konvansiyonel hat ve 888 km yüksek hızlı tren hattı olmak üzere toplam 12.008 km demiryolu hattına sahip olmuştur. TRC1 Bölgesi nde Adıyaman Gölbaşı, Gaziantep Merkez, Başpınar ve İslahiye istasyonlarından vagon ile yurtiçi ve yurtdışı taşımacılık yapılmaktadır. TRC1 Bölgesi nden demiryoluyla; Kapıkule sınır bağlantılı, Bulgaristan ve Bulgaristan üzerinden diğer Avrupa ülkelerine Uzunköprü üzerinden, Yunanistan ve Yunanistan'ın ilerisindeki ülkelere, Kapıköy sınır bağlantılı, İran a ve İran ilerisindeki Orta Asya ülkelerine, İslahiye sınır bağlantısı ile Suriye ye ve Suriye üzerinden Irak a, Nusaybin sınır bağlantısı ile Suriye ve Suriye üzerinden Irak a, Çobanbey sınır bağlantısı ile Suriye ye ve Irak a sınır geçişleri ile doğrudan uluslararası yük taşımacılığı yapılması mümkün olmaktadır. TRC1 Bölgesi istasyonlarının sınır kapılarına olan uzaklığına bakıldığında, bölgeye yakın üç demiryolu sınır kapısı bulunduğu ve bölgenin Hicaz Demiryolu ile güneye ve Narlı Kavşağı ile doğuya açılmaktadır. Tablo179: TRC1 Bölgesi İstasyonların Sınır Kapılarına Uzaklığı (km), 2011 İstasyonlar Kapıkule Uzunköprü İslahiye Nusaybin Çobanbey Kapıköy 169

Sınırı Sınırı Sınırı Sınırı Sınırı Sınırı Başpınar 1.686 1.648 173 435 165 834 Çobanbey Sınırı 1.850 1.812 338 383 0 998 Gaziantep 1.703 1.665 191 418 148 851 İslahiye Sınırı 1.588 1.550 0 608 338 873 Nizip 1.752 1.715 240 368 98 900 Gölbaşı 1.688 1.650 175 570 301 698 Kaynak: Uluslararası Nakliyeciler Derneği (UND) TRC1 Bölgesi nden Irak, Suriye ve İran'a başta olmak üzere pek çok ülkeye taşımacılık yapılmaktadır. Ayrıca, bölgede yurtiçi taşıma faaliyetlerinin ithalat, ihracat ve transit taşımacılığa göre daha yüksek olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi ne çeşitli ülkelerden özellikle hammadde ürünlerinin ithalatının demiryolu ile yapıldığı görülmektedir. TRC1 Bölgesi 2011 yılı karşılaştırmalı hamton-km 18 olarak taşıma verilerine bakıldığında, 2011 yılında bölgede demiryolu ile 918.202 hamton-km yük taşındığı görülmektedir (Tablo 181). Tablo 180: TRC1 Bölgesi Demiryolu Taşıma Verileri, 2011 TRC1 Bölgesi Bölge Hat Uzunluğu Yük (000) Narlı - Gaziantep 84,2 183.783 Gaziantep - Karkamış 91 169.705 Karkamış - Hudut 325,6 564.714 Çobanbey - Karkamış 56,3 - Toplam 557,1 918.202 TCDD 6. Bölge Toplam 1.345 4.565.560 Türkiye Toplam 18.128.000 Kaynak: Uluslararası Nakliyeciler Derneği (UND) TRC1 Bölgesi her ne kadar demiryolu altyapısına sahip olsa da, günümüzde yoğunlaşan lojistik ve ticaret faaliyetlerinin bölgede sistemli bir şekilde gerçekleşmesine olanak sağlayacak yeterlilikte olmadığı görülmektedir. Bu nedenle, bölgede demiryolu yatırımlarına önem verilmesi gerekmektedir. Gaziantep Kara Konteyner İndirme Terminali Gaziantep Kara Konteyner İndirme Terminali, Gaziantep ile Mersin ve İskenderun Limanları arasında hızlı, güvenli ve direkt bir hat oluşturarak ithalat ve ihracatı kolaylaştırmak amacıyla 2003 yılında TCDD tarafından yapılmıştır. Terminal, yük olduğu zaman her gün sefer yapmakta iken yük olmadığı zaman haftada bir sefer yapmaktadır. Ülkede henüz özel tren işletmeciliği yapılmadığından lojistik firmaları, TCDD ile yaptıkları karşılıklı sözleşmeyle taşıma faaliyetlerini yürütebilmektedir. Gaziantep Kara Konteyner Terminali nde, gerek vagon gerekse de konteyner gibi taşıma ünitelerinin demiryoluna 18Lokomotiflerin ağırlığı hariç, vagonların daraları da dahil olmak üzere bir tren tonunun bir kilometre mesafeye taşınmasıyla ifade edilen hizmet ölçü birimidir. 170

aktarımında bazı sorunlar meydana gelmekte ve lojistik firmaların beklentilerini karşılamada sorunların yaşandığı görülmektedir. TRC1 Bölgesi üretim merkezi olan Gaziantep ten Mersin ve İskenderun Limanları na yılda yaklaşık en az 150.000 ton ithalat ve ihracat yapıldığı dikkate alındığında, özellikle temin süreleri önem arz etmektedir. Yurtiçinde her bölgeye sefer ihtiyacının karşılanamaması, elleçleme ve taşıma fiyatlarının yüksek olması karşılaşılan sorunlar olarak ön plana çıkmaktadır. Çobanbey Demiryolu Sınır Kapısı TRC1 Bölgesi nden Suriye ve Irak a yapılan lojistik operasyonlarda demiryolu taşımacılığının geliştirilmesi konusunda çalışmalar yürütülmektedir. Bu kapsamda ülkede Irak a yük treni seferleri başlatılmış, bu yöne yapılan taşımalara önemli teşvikler sağlanmıştır. Suriye ye ağırlıklı olarak İslahiye/Meydan-ı Ekbez Demiryolu Sınır Kapısı kullanılarak yılda 800.000 ton yük taşıması ve 12.000 yolcu taşıması yapılmaktadır. Yetersiz kalan mevcut demiryolu sınır kapasitesi genişletilerek, Çobanbey Sınır Kapısı'nın açılmasıyla TRC1 Bölgesi nden Orta Doğu ya yapılan ihracat ağırlıklı yük taşıma faaliyetleri daha kısa sürede gerçekleştirilmektedir. Çobanbey Kapısı ile Suriye ve Orta Doğu ya yılda 1.000.000 ton ilave yük taşınması ayrıca Orta Doğu ya demiryolu ihracat kapasitesinin %125 oranında arttırılması hedeflenmektedir (UND, 2011). Ancak, Suriye krizinin ortaya çıkmasıyla söz konusu sınır kapısındaki yük hareketliliği durdurulmuştur. TRC1 Bölgesi Demiryolu Ulaşım Projeleri İstanbul-Konya Yüksek Hızlı Demiryolu Hattı'nın devamlılığını sağlayacak olan Konya-Adana- Gaziantep-Halep demiryolu hattı Ulaştırma Bakanlığı tarafından yapılmaktadır. Ayrıca, Toprakkale-Kilis-Çobanbey-Nusaybin-Silopi-Habur Demiryolu Projesi nin yapımı ve işletilmesi de planlanmaktadır. GAP Eylem Planı'nda yer alan Başpınar Lojistik Köyü Düzenlemesi Projesi, Gaziantep'te intermodal taşımacılığın gerçekleştirilebilmesi için farklı taşıma modlarını bir araya getirecek tesislere olan ihtiyacı karşılamak amacıyla yapılması planlanmaktadır. Ayrıca, bölgede yük tesislerinin kent dışına taşınması projesi ile yük hizmetlerinde kalitenin arttırılmasının sağlanması için kent içerisinde kalan tüm yük merkezlerinin şehir dışına çıkarılması hedeflenmektedir. Havayolu Havayolu taşımacılığı, terminalli ulaştırma sistemleri (demiryolu, denizyolu ve havayolu) içerisinde terminaller arası yolculuk sürelerinin en kısa olduğu tür olarak bilinmektedir. Coğrafi kısıtlamaların etkisinin az olması havayolunun hem karayolu hem demiryolu hem de denizyolu taşımacılığı ile ayrı platformlarda rekabet edebilmesini sağlamaktadır. Ancak, terminallerin altyapı ve işletme maliyetlerinin artması nedeniyle taşıma maliyetlerinin de oldukça yüksek olması, havayolunun tüm türler arasında en pahalı taşıma türü olmasına neden olmaktadır. 171

Havayolu taşımacılığı yüksek maliyeti nedeniyle daha çok küçük boyutlu fakat yüksek değerli yüklerin taşınmasında tercih edilmektedir. Özellikle teslim süresi öncelikli ve uzun mesafeli taşınacak yüklerde havayolu taşımacılığının tercih edilmesi yüksek maliyetlerin göz ardı edilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. TRC1 Bölgesi nde Gaziantep ve Adıyaman'da toplam 2 adet havalimanı bulunmaktadır. Bölge havalimanlarındaki yolcu ve yük trafiği özellikle son yıllarda önemli bir artış göstermektedir. 2008-2014 yılları arasında DHMİ istatistikleri incelendiğinde, Gaziantep Havalimanı'nda 2008 yılında toplam 8.012 ton bagaj, kargo ve posta taşındığı, 2012 yılında ise bunun yaklaşık 2 katı yük miktarının havalimanı aracalığıyla taşındığı görülmektedir. Adıyaman Havalimanı'nda ise yalnız iç hatlarda yük ve yolcu taşınmaktadır. 2008 yılında Adıyaman Havalimanı'nda 786 ton bagaj, kargo ve posta taşınırken 2012 yılına gelindiğinde bu miktar 899 ton olmuştur (Tablo 182, Tablo 183). Tablo 181: Gaziantep Havalimanı Yük Trafiği (Bagaj+Kargo+Posta) (Ton), 2008-2014 Yıllar İç Hat Dış Hat Toplam 2008 5.420 2.592 8.012 2010 9.838 2.123 11.961 2012 13.133 3.674 16.807 2014* 6.805 1.169 7.974 Kaynak: Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) *2014 yılı verileri Ocak-Mayıs aylarını kapsamaktadır. Tablo 183: Adıyaman Havalimanı Yük Trafiği (Bagaj+Kargo+Posta) (Ton), 2008-2014 Yıllar İç Hat Dış Hat Toplam 2008 786-786 2010 877-877 2012 899-899 2014* 527-527 Kaynak: Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) *2014 yılı verileri Ocak-Mayıs aylarını kapsamaktadır. TRC1 Bölgesi nde lojistik dinamikler göz önüne alındığında, bölge içinde yer alan havayolu altyapısının özellikle taşımacılık sektöründe yeterince kullanılmadığı ifade edilebilir. Lojistik potansiyelin kullanılması için havayolu altyapısının geliştirilmesi ve mevcut havalimanların kapasitelerinin arttırılması gerekmektedir. Multimodal, İntermodal ve Kombine Taşımacılık Taşımacılık için ideal yöntem, eşyanın göndericiden alıcıya kadar tek bir araç ve tek bir taşıma türüyle doğrudan taşınmasıdır. Fakat, uluslararası sevkiyatlarda müşteri talebi, işin niteliği, yük kapasitesi ve coğrafi koşullar gibi çeşitli faktörler nedeniyle tek bir taşıma türü ve taşıma aracı kullanılamamaktadır. Bu sebeple dünyada, taşıma modlarının entegre kullanımına yönelik çözümler ön plana çıkmaktadır. 172

Şekil 69: Tek Modlu ve Çok Modlu Taşımacılığın Mesafe/Maliyet Analizi Kaynak: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı (GTB), 2013 Türkiye de ulaştırma sektöründe yolcu ve yük taşımacılığı alanında karayollarının payı %90 ın üzerinde seyretmekte ve karayolu taşımacılığında ekonomik ve çevresel sorunların yanı sıra, taşıma talebinin tamamen karayolu ile karşılanması uzun vadede sürdürülebilir bir politika olmamaktadır. Ülkede ulaştırma sistemindeki dengesiz dağılımı engellemek için tüm ulaştırma modlarından verimli bir şekilde yararlanmayı sağlayacak politikalar üretilmesi gerekmektedir. Multimodal taşımacılık kavramını, eşyanın iki veya daha fazla taşıma moduyla taşınması olarak tanımlamaktadır. Bu durum, intermodal ve kombine taşımacılığı multimodal taşımacılığın alt dalları haline getirmektedir. İntermodal taşımacılık ise eşyanın bir taşıma birimi veya kara taşıtı içerisinde iki veya daha fazla ulaştırma türü ile taşınarak, türler arasındaki geçişlerde eşyanın kendisinin değil taşıma (yükleme) biriminin elleçlendiği taşıma şekli olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımda dikkat edilmesi gereken husus, intermodal taşımacılıkta eşyanın lojistik sürecinin tamamını tek bir yükleme birimi (konteyner veya treyler) içinde ancak birden fazla taşıma modu kullanılarak tamamlanmasıdır. Şekil 70: İntermodalite, 2014 Kaynak: Kaynak: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı TRC1 Bölgesi nin karayolu filosu, sayıca fazla, yaş itibarıyla genç ve her türdeki ürünü taşıyabilecek araç kapasitesine sahiptir. Bu nedenle, hareketli ve gelişen lojistik sektörüyle ülkenin önemli lojistik merkezlerinden ve transit geçiş bölgelerinden biri olma özelliğine sahiptir. Fakat, bölgenin lojistik hareketliliğinin sadece karayolu taşımacılığı üzerine yoğunlaşması maliyet ve çevre sorunlarını da beraberinde getirmektedir. TRC1 Bölgesi nde lojistik sektörü yürüttüğü hizmetlerde kısmen intermodal taşıma operasyonları gerçekleştirilmesine rağmen, lojistik sektörünün taşıma potansiyelinin sürekliliğini sağlayacak, çeşitli taşıma sistemlerini kapsayacak ve hızlı sonuç verecek, intermodal ve entegre taşımacılık sistemlerinin geliştirilmesi gerekmektedir. 173

Serbest Bölge Serbest bölgeler bulundukları ülkenin siyasi sınırları içerisinde yer alan fakat dış ticaret, vergi ve gümrük mevzuatı açısından gümrük hattı dışında sayılan bölgelerdir. Sanayi ve ticaret faaliyetleri için ülke genelinde uygulanan muafiyet ve teşvik olanakları bakımından daha avantajlı olan serbest bölgeler, ihracata yönelik yatırımı ve üretimi teşvik etmek, doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girişini hızlandırmak, işletmeleri ihracata yönlendirmek ve uluslararası ticareti geliştirmek amacıyla kurulmaktadırlar. Türkiye genelinde yer alan serbest bölgeler 2009 yılında toplam 17.756.882 bin dolar ticaret hacmine sahip iken 2012 yılında ticaret hacmi 23.053.135 bin dolara ulaşmıştır. Ayrıca, ülkede toplam 19 adet serbest bölge bulunmakta ve bu serbest bölgelerin oluşturduğu toplam istihdam 55.938 kişi olmaktadır (Tablo 184, Tablo 185). Tablo 184: Serbest Bölgeler Yıllık Ticaret Hacimleri (Bin dolar), 2009-2012 Bölgeler 2009 2010 2011 2012 İstanbul Endüstri ve Ticaret 3.867.187 4.270.831 3.603.223 3.220.084 Ege 2.658.772 2.502.919 5.747.500 5.221.937 İstanbul Atatürk Havalimanı 2.954.765 2.718.109 2.241.525 2.103.566 Mersin 1.918.637 2.227.309 2.693.049 3.832.246 İstanbul Trakya 1.190.035 1.480.979 1.533.749 1.443.596 Bursa 1.279.473 1.352.280 1.571.579 1.532.317 Avrupa 1.180.940 1.288.563 2.059.462 2.364.905 Antalya 605.927 716.721 731.252 749.707 Kocaeli 810.654 387.919 549.607 738.265 Kayseri 442.397 525.028 700.713 696.971 İzmir 280.040 307.913 356.553 326.535 Samsun 37.290 93.021 118.377 70.139 Adana-Yumurtalık 172.937 219.516 265.654 295.816 Gaziantep 110.740 128.338 112.053 102.659 TÜBİTAK-MAM Tek 164.828 231.643 196.787 208.007 Trabzon 42.675 48.495 90.204 70.079 Denizli 33.079 62.048 67.694 72.293 Rize 6.507 3.701 4.565 4.012 Mardin* - 6.872 2.628 0 Toplam 17.756.882 18.572.206 22.646.175 23.053.135 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı *Mardin Serbest Bölgesi'nde kayda değer bir ticaret hacmi bulunmamaktadır. Tablo185: Serbest Bölgeler İstihdam Verileri, 2013 Bölgeler İşçi Büro Personeli Diğer Toplam Ege 18.237 1.343 390 19.970 Bursa 7.161 723 157 8.041 Mersin 6.294 854 681 7.829 Antalya 3.051 576 0 3.627 174

İstanbul Endüstri ve Ticaret 2.114 658 48 2.820 Kocaeli 1.400 96 140 1.636 TUBİTAK-MAM Tek. 2.712 335 56 3.103 Avrupa 1.712 441 0 2.153 Kayseri 1.641 108 43 1.792 İzmir 1.177 265 63 1.505 İstanbul Trakya 901 382 21 1.304 İstanbul Atatürk Havalimanı 166 1.104 1 1.271 Adana-Yumurtalık 174 21 16 211 Samsun 332 35 0 367 Gaziantep 109 74 0 183 Trabzon 68 7 8 83 Denizli 30 8 0 38 Mardin 4 1 0 5 Rize 0 0 0 0 Toplam 47.283 7.031 1.624 55.938 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı TRC1 Bölgesi nde yer alan Gaziantep Serbest Bölgesi 1999 tarihinde faaliyete geçmiştir. İskenderun Limanı na 211 km, Mersin Limanı na 303 km mesafede olması ve buralara otoyolla bağlı olması Gaziantep Serbest Bölgesi nin önemini artırmaktadır. Şekil 71: Gaziantep Serbest Bölgesi Kaynak: İKA 185). 1.414.320 m 2 lik bir alana sahip olan Gaziantep Serbest Bölgesi nde 26 firma yer almakta olup bu firmaların genel olarak gıda, tekstil, otomotiv, plastik sanayi, dış ticaret, kimya sanayi ve makine teçhizat sektörleri üzerinde yoğunlaştıkları görülmektedir. Ekonomi Bakanlığı Serbest Bölgeler verilerine bakıldığında, Gaziantep Serbest Bölgesi 2009-2012 yılları arasında ticaret hacmi bakımından ülke genelinde alt sıralarda kalmaktadır. Serbest bölgenin ticaret hacmi 2009 yılında yaklaşık 110 milyon dolar iken 2012 yılı sonunda bu rakam yaklaşık 102 milyon dolar olduğu görülmektedir (Tablo Gaziantep Serbest Bölgesi, bölgedeki yüksek ticaret ve lojistik potansiyeline rağmen, serbest bölgenin verimli bir şekilde kullanılamayarak ülkedeki diğer serbest bölgelerin gerisinde kaldığı ve ticaret hacmi bakımından yıllara göre düzensiz bir seyir içerisinde olduğu dikkati çekmektedir. Lojistikte Teknolojik Altyapı Günümüzdeki üretim ve hizmet sektörlerinde yaşanan değişiklikler, ülkelerin mali açıdan rekabet edebilmek için belli alanlarda uzmanlaşmaya gitmelerini teşvik etmektedir. Teknolojinin 175

ilerlemesi sonucunda dünyadaki küreselleşme, taşımacılıkta kullanılan araçların ve yöntemlerin gelişmesi ile iletişim ve bilişim teknolojilerindeki önemli atılımlar ön plana çıkmaktadır. Bu kapsamda, lojistik sektöründeki işletmelerin günümüzün rekabetçi iş yaşamında varlıklarını koruyabilmeleri, büyük ölçüde bilişim teknolojilerini kullanabilme yeteneklerine bağlı olmaktadır. Uluslararası Nakliyeciler Birliği nin TRC1 Bölgesi Lojistik Sektörü Analizi (2011) araştırmasında, bölgede lojistik firmalarının teknolojik altyapılarını geliştirmeye yönelik olarak fazla yatırım yapmadıkları tespit edilmiştir. Yapılan anketlerde, firmaların önemli bir kısmının yazılım kullanmadıkları ve veri depolama sistemlerinin olmadığı görülmektedir. Ayrıca, firmaların %88 inin teknoloji yatırımı ile ilgili uzun vadede herhangi bir projesinin olmadığı ve araç takip sistemlerinin ankete katılan firmaların sadece %28 i tarafından kullanıldığı ortaya çıkmaktadır. 2.6. TARIM Tarım, bir başına varlığıyla değer ifadesi olmayı aşmış, işlenerek katma değeri yükseltilen ve uluslararası ticarette stratejik değeri olan bir unsur haline gelmiştir (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2013-2017 Stratejik Plan). Tarım sektörünün GSYİH içindeki payı önceki yıllarda da olduğu gibi azalma eğilimi göstermektedir. Türkiye'de son yıllarda ekonomik gelişmelerin sanayi üzerine yoğunlaşmasının etkileri tarım alanında da görülmektedir. Tablo 182: Tarım Sektörünün Gayri Safi Milli Hasıla İçindeki Payı Yıl Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Tarım, Avcılık, Ormancılık Değer Gelişim Hızı Değer Gelişim Hızı Pay 2004 83.485.591 9,4 8.701.635 2,7 10,4 2005 90.499.731 8,4 9.275.244 6,6 10,2 2006 96.738.320 6,9 9.393.296 1,3 9,7 2007 101.254.625 4,7 8.736.944-7 8,6 2008 101.921.730 0,7 9.141.424 4,6 9,0 2009 97.003.114 4,8 9.477.479 3,7 9,8 2010 105.885.644 9,2 9.703.312 2,4 9,2 2011 114.873.979 8,5 10.210.558 5,2 8,9 Kaynak: TÜİK Tarım sektörü geçmiş yıllar kadar olmasa da dış ticarette önemli bir yer tutmaktadır. Bu durumun sebebi, bölgede yapılan ihracatın diğer imalat ürünleri (tekstil, plastik, makine vb.) üzerinden yapılması ve tarım ürünlerinin ekonomik değerinin diğer imalat ürünlerine göre düşük olması olarak gösterilebilir. İl bazında değerlendirme yapıldığında TRC1 Bölgesi nde gerçekleştirilen tarım ürünleri ihracatının %97,8 i Gaziantep tarafından yapılmaktadır. Adıyaman'da üretilen ürünler daha çok yurt içi pazarına yönlendirilmektedir. Bu durumda Adıyaman ın gıda bazlı sanayisinin yeterince gelişmemiş olması ve çabuk bozulan bir yapıya sahip olan bitkisel ürünler için uygun nakliyat şartlarının sağlanamamasının etkisi vardır. Kilis'te fıstık, üzüm ve zeytinin üretim miktarı yüksek olmasına rağmen, ihracatının yeterince yapılmamasının nedeni, bu ürünlerin işlenmiş gıda üretiminde kullanılmasıdır. Bu ürünler özellikle zeytinyağı ve pekmez gibi gıdaların üretimine hammadde olarak kullanılmaktadır. Tablo 183:TRC1 Bölgesi Tarımsal İhracat Verileri ($), 2013 Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 176

Tahıl ve başka yerde sınıflandırılmamış bitkisel ürünler 39.271.394 6.155.410-45.426.804 Sebze, bahçe ve kültür bitkileri ürünleri 1.582.669-6.076 1.588.745 Meyveler, sert kabuklular, içecek ve baharat bitkileri 69.131.939 89.983 2.757 69.224.679 İşlenmiş sebze ve meyveler 168.154.145 79.493 151.242 168.384.880 Başka yerde sınıflandırılmamış hayvanlar ve hayvansal ürünler 8.270.778 - - 8.270.778 Toplam 286.410.925 6.324.886 160.075 292.895.886 Kaynak: TÜİK 1.1.1. Genel Arazi Dağılımı ve Sulama Durumu 2010-2013 yılları arasında genel arazi dağılımı incelendiğinde, Türkiye ve TRC1 Bölgesindeki Tahıl ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Ekilen Alanı nda bir azalma yaşanırken, Meyveler, İçecek ve Baharat Bitkileri Alanı nda bir artış olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi toplam tarım alanı bakımından ülke genelinde yaklaşık olarak %3 lük bir paya sahiptir. 2010 yılı baz alındığında ülke genelindeki toplam tarım alanlarında %2,4 azalış yaşanmasına rağmen bölgedeki toplam tarım alanlarında %8,3 oranında artış yaşanmıştır. Bu artışın sebepleri arasında, bölgede tarım alanında yapılan teşviklerin arttırılması ve tarımsal planlamaların olumlu sonuçlar vermesi gösterilebilir. Tablo 184: TRC1 Bölgesi Tarım Alanlarının Dağılımı (dekar) Yıl İl Adı Toplam Alan Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Ekilen Alanı Nadas Alanı Sebze Bahçeleri Alanı Meyveler, İçecek ve Baharat Bitkilerinin Alanı Süs Bitkileri Alanı Gaziantep 3.088.599 1.473.291 70.193 61.509 1.483.606 0 Adıyaman 2.463.392 2.026.840 5.590 45.252 385.710 0 2010 Kilis 999.298 478.373 0 136.017 384.908 0 TRC1 6.551.289 3.978.504 75.783 242.778 2.254.224 0 Türkiye 243.942.052 163.330.020 42.490.255 8.015.980 30.105.797 0 Gaziantep 3.096.274 1.463.873 69.540 57.117 1.505.744 0 Adıyaman 2.399.311 1.948.955 9.330 52.596 388.417 13 2011 Kilis 995.266 508.069 2.722 27.679 456.796 0 TRC1 6.490.851 3.920.897 81.592 137.392 2.350.957 13 Türkiye 236.137.614 156.915.671 40.171.970 8.096.419 30.911.356 42.198 Gaziantep 3.670.066 1.514.252 31.922 89.860 2.034.032 0 Adıyaman 2.341.654 1.876.370 15.200 55.718 394.358 8 2012 Kilis 1.031.444 515.835 11.286 26.973 477.350 0 TRC1 7.043.164 3.906.457 58.408 172.551 2.905.740 8 Türkiye 237.819.993 154.633.765 42.861.366 8.267.360 32.009.607 47.895 Gaziantep 3.630.592 1.501.418 34.499 85.452 2.009.223 0 Adıyaman 2.410.815 1.922.141 12.460 61.327 414.886 1 2013 Kilis 1.053.163 361.648 43.444 60.901 587.170 0 TRC1 7.094.570 3.785.207 90.403 207.680 3.011.279 1 Türkiye 238.106.715 156.180.591 41.475.865 8.084.876 32.320.346 45.037 Kaynak: TÜİK 177

2012 yılında Adıyaman daki toplam tarım arazilerinin yaklaşık olarak %80 inde tahıllar ve diğer bitkisel ürünler in ekili alanı olarak ayrılmış iken bu oran Gaziantep'te %41, Kilis'te ise %34'tür. Gaziantep te tarım alanlarının %55 i, Kilis te %56 sı ve Adıyaman da %17 si meyveler, içecek ve baharat bitkilerinin alanı olarak ayrılmıştır. Nadasa bırakılan alan miktarında azalış yaşanmasında bölgede sulama imkanlarının geliştirilmesinin etkili olduğu söylenebilir. TRC1 Bölgesi ilçeleri toplam işlenen tarım alanlarına göre incelendiğinde en fazla işlenen tarım alanına sahip olan ilçelerin Nizip (71.796 ha) ve Adıyaman Merkez (70.616 ha) olduğu görülmektedir. Bölgede en az işlenen tarım alanına sahip olan ilçeler ise Sincik (4.523 ha) ve Çelikhan (2.646 ha) ilçeleridir. Harita 35: İlçelere Göre Toplam İşlenen Tarım Alanı (ha) Kaynak: TÜİK Araziler kullanım kabiliyetine göre, toprak özellikleri, arazinin eğim derecesi gibi özelliklerine bağlı olarak sekiz toprak sınıfına ayrılmıştır. Tablo 189 da görüleceği gibi, TRC1 Bölgesi nde işlemeli tarıma elverişli arazi varlığı (I., II., III. ve IV. sınıf arazi) en fazla Gaziantep te, en az ise Kilis te bulunmaktadır. Ancak, Kilis ilinde tasnif dışı araziler dışında tarım dışı arazi bulunmamaktadır. TRC1 Bölgesi nin işlemeli tarıma elverişli arazi varlığının Türkiye ye oranı %2,8 dir. Tablo 185: Kullanım Kabiliyetlerine ve Toprak Sınıflarına Göre Arazi Dağılımı Arazi Yetenek Durumları İşlemeli Tarıma Elverişli Toprak Sınıfı Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye I 158.109 36.052 2.856 197.017 4.987.705 II 122.267 73.304 37.467 232.768 6.663.877 III 45.000 92.125 17.664 154.789 7.193.839 IV 46.455 78.030 26.333 150.818 7.364.506 Toplam 371.831 279.241 84.320 735.392 26.209.927 İşlemeli Tarıma Elverişli Olmayan V 1.357 - - 1.357 125.967 VI - - 18.960 18.960 10.752.602 178

VII 129.868 311.271 30.450 471.589 25.926.423 Tarım Dışı Arazi VIII 8.760 11.564 0 20.324 894.153 Toplam 139.985 322.835 49.410 512.230 37.699.145 Tasnif Dışı Arazi + Su Yüzeyleri 179.691 158.938 18.730 356.999 14.447.166 Genel Toplam 691.507 761.014 152.100 1.604.621 78.356.238 Kaynak: TRC1 Bölge İllerinin Tarım İl Müdürlükleri 2009 Türkiye 26 adet hidrolojik havzaya ayrılmıştır. Havza verimleri birbirlerinden farklı olup, Fırat ve Dicle havzaları toplam ülke potansiyelinin yaklaşık %28,4 üne sahiptir. TRC1 Bölgesi Fırat ve Dicle havzaları içerisinde yer almasına rağmen arazilerin sulanabilirlik durumu bakımından yeterli zenginliğe sahip olmayan bir konumdadır. Tablo 186: Türkiye ve TRC1 Bölgesi Tarımsal Sulama Durumu Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye Tarım Arazisi (ha) 382.077 263.899 105.500 751.476 28.000.000 Sulanabilir Arazi (ha) 266.414 156.393 72.000 494.807 8.500.000 İl Özel İdaresi 12.143 11.951 470 24.564 1.290.100 Devlet Sulaması (ha) DSİ 7.022 18.085 370 29.947 3.320.000 Halk Sulaması 23.946 41.623 11.160 76.729 1.000.000 Toplam Sulanan Arazi (ha) 43.111 71.659 12.000 131.240 5.610.100 Kaynak: TRC1 Bölge İlleri Tarım Müdürlükleri 2009-2011, DSİ XX. Bölge Müdürlüğü GAP Su Kaynakları Geliştirme Programı kapsamında, TRC1 Bölgesi ni de kapsayan birçok proje faaliyete geçirilmiştir. Yapımı devam eden ya da planlanma aşamasında olan 17 proje mevcuttur. Bu projelerin hayata geçirilmesiyle bölgede, son yıllarda artış gösteren sulanabilen arazi miktarında daha büyük artışlar meydana gelmesi beklenmektedir. Bu durum, tarımda daha çok üretim yapılmasına, üretimin daha verimli elde edilmesine ve daha önce iklim koşullarından dolayı yetişmeyen ürünlerin de ekilebilmesine olanak sağlayacaktır. DSİ 2013 verilerine göre Türkiye'de kullanılan suyun %72 si tarım sulamalarında, %12'si sanayide, %16'sı ise evsel kullanımda tüketilmektedir. 2010 yılına bakıldığında, sanayide %16, evsel kullanımda ise %10'luk bir dağılım gözlemlenmektedir. Bu değişimde, birçok sanayi kuruluşunun kendi su ve atık dönüşüm tesislerini kurmalarının etkisi büyüktür. Su kaynaklarının daha verimli kullanılması diğer sektörlerin geleceği ve su kaynaklarının korunması için önemlidir. Toplam su varlığının yaklaşık 3/4'ü tarımsal sulamada kullanılmakta ve geleneksel yöntemlerle kaynaktan tarlaya sevk edilen suyun tahminen %40'lık bir bölümü kaybedilmektedir. Su kaynaklarının daha verimli bir biçimde kullanılabilmesi için sulama tesislerinin yapımı bölge için büyük önem taşımaktadır. Sulama kapasitesinin arttırılmasıyla, kuru tarımdan sulu tarıma geçiş evresi ekonomik olarak da büyük önem taşımaktadır. Kuru tarımda hektar başına 500 dolar gelir elde edilirken sulu tarımda bu oran hektar başına 3.000 doları bulmaktadır. GAP tarafından yayımlanan strateji planında da belirtildiği üzere, toprak ve su kaynaklarının sürdürülebilir yönetiminin sağlanması adına sulama projeleri büyük önem taşımaktadır. TRC1 Bölgesi nin sulama imkanları bakımından dezavantajlı ili olan Kilis'te tarımsal verimlilik oldukça düşük düzeydedir. Yeni yatırımların sınırlı kalması da ilin tarımsal potansiyelinin ortaya çıkmasını engellemektedir. 1.1.2. Bitkisel Üretim 179

2013 yılı verilerine göre, TRC1 Bölgesi bitkisel üretim değeri bakımından, Düzey 2 bölgeleri arasında 17. sırada yer almaktadır. Tablo 187: Düzey 2 Bölgelerine Göre Bitkisel Üretim Değeri, 2013 No Bölge Kodu Bölge Adı Bitkisel üretim değeri (Bin TL) 1 TR61 Antalya, Isparta, Burdur 9.372.888 2 TR62 Adana, Mersin 7.653.870 3 TR52 Konya, Karaman 6.949.822 16 TR51 Ankara 2.720.318 17 TRC1 Gaziantep, Adıyaman, Kilis 2.350.072 18 TRC3 Mardin, Batman, Şırnak, Siirt 2.327.931 24 TRA2 Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan 604.833 25 TR81 Zonguldak, Karabük, Bartın 511.518 26 TR10 İstanbul 326.864 Kaynak: TÜİK Tablo 188: TRC1 Bölgesi Bitkisel Ürünlerin Üretim Miktarları,2013 Hasat Edilen (hektar) Gaziantep Adıyaman Kilis Üretim Miktarı (ton) Hasat Edilen (hektar) Üretim Miktarı (ton) Hasat Edilen (hektar) Üretim Miktarı (ton) Buğday 74.736 275.408 87.640 250.956 21.094 51.616 Arpa 36.660 116.073 52.935 181.705 6.787 19.018 Mısır 3.999 37.161 4.405 41.873 1557 12.765 Pamuk tohumu 6.623 18.764 9.974 27.446 101 232 Tütün 72 73 7.802 5.111 - - Üzüm 16.485 127.268 10.642 70.462 20.787 122.684 Zeytin 42.093 119.186 1.944 731 27.032 37.301 Kaynak: TÜİK 1.1.2.1. Sebze Üretimi 2013 yılı verilerine göre TRC1 Bölgesi, ülke sebze üretiminin %1,83 ünü karşılamaktadır. Bölge, kök-yumru-soğansı sebzelerde ülke üretiminin %1,94 ünü, meyvesi yenen sebzelerde ise %1,86'sını karşılamaktadır. Bölge illeri karşılaştırıldığında, Gaziantep toplam sebze üretiminde %40 lık oranla bölge üretiminde ağırlığa sahiptir. Adıyaman'ın oranı %32, Kilis %28'lik bir paya sahiptir. Bölgede sebze üretimin miktarının düşük olmasının nedeni olarak sulama koşullarının diğer bölgelerden daha düşük seviyede olması ve iklimsel koşulların tahıl üretimi için daha elverişli olması gösterilebilir. GAP Sulama Kaynaklarının İyileştirilmesi Programı ve diğer sulama projelerinin tamamlanmasıyla sulamaya bağlı olan sebze üretiminde daha büyük sıçramalar görülmesi beklenmektedir. Tablo 189: TRC1 Bölgesi Gruplara Göre Sebze Üretimi (ton), 2013 180

İl Adı / Bölge Kodu Kök-Yumru- Soğansı Sebzeler Meyvesi için Yenen Sebzeler Diğer Sebzeler -Başka Yerde Sınıflandırılmamış Gaziantep 37.776 157.957 12.748 Adıyaman 9.326 155.560 3.358 Kilis 14.882 124.167 5.286 TRC1 61.984 437.684 21.392 Türkiye 3.187.276 23.514.578 1.746.364 Kaynak: TÜİK Ürün adı 2013 yılı rakamlarına göre TRC1 Bölgesi ilçeleri toplam sebze üretim miktarında Kilis Merkez 60.829 ton, Kahta ilçesi 59.502 ton, Şahinbey ilçesi 49.475 ton, Adıyaman Merkez 46.711 ton, Polateli 45.547 ton ve Oğuzeli ilçesi 45.446 tonluk üretim miktarı ile bölge ilçeleri arasından başı çekmektedirler. Karkamış ve Sincik ilçeleri ise sırasıyla 668 ve 263 tonluk sebze üretim miktarları ile ton bazında en az sebze üretilen ilçe konumundadırlar. TRC1 Bölgesi nde en fazla ekili alana sahip sebze ürünleri karpuz, salçalık biber ve kavundur. Ekili alan bakımından Gaziantep te kavun, karpuz, kuru soğan ve patlıcan üretimi ön plana çıkarken; Adıyaman da sofralık domates, sofralık hıyar ve karpuz ön plana çıkmaktadır. Kilis te ise üretilen salçalık biber hem il hem de bölge için önemli bir yere sahiptir. Tablo 190: TRC1 Bölgesi Seçilmiş Sebze Ürünleri Üretimi, 2013 Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Ekilen Alan (Dekar) Üretim (Ton) Ekilen Alan (Dekar) Üretim (Ton) Ekilen Alan (Dekar) Üretim (Ton) Ekilen Alan (Dekar) Üretim (Ton) Biber (Dolmalık) 3.663 6.817 4.320 5.306 - - 7.983 12.123 Biber (Salçalık) 4.843 14.552 3.805 4.750 21.900 43.800 30.548 63.102 Domates (Salçalık) 100 219 620 1.635 4.884 19.516 5.604 21.370 Domates (Sofralık) 3.935 9.321 7.702 18.613 3.919 15.651 15.556 43.585 Hıyar (Sofralık) 4.428 11.147 6.821 16.714 1.178 4.494 12.427 32.355 Karpuz 13.388 42.569 32.700 86.202 7.288 21.864 53.376 150.635 Kavun 11.989 29.200 7.740 14.513 4.435 8.870 24.164 52.583 Patlıcan 10.816 30.760 2.389 3.953 1.466 4.398 14.671 39.111 Soğan (Kuru) 6.087 19.583 2.900 3.477 5.984 10.452 14.971 33.512 Kaynak: TÜİK 1.1.2.2. Meyvecilik TRC1 Bölgesi meyvecilik sektörü ürün gruplarına göre incelendiğinde üzüm çeşitleri ile zeytin ve diğer sert kabuklular kategorilerinde üretim miktarının diğer meyvecilik faaliyetlerine göre ön planda olduğu görülmektedir. Özellikle Kilis ve Gaziantep te, bağ ürünleri ve zeytin üretimi oldukça gelişmiş durumdadır. Ayrıca bölgenin önemli bir diğer ürünü olan Antep fıstığı sadece bölgede değil Türkiye genelinde de üzüm ve zeytin üretimi ile beraber ön plana çıkmaktadır. TRC1 Bölgesi illeri toplu meyveliklerin ekili alanı bakımında TÜİK kategorilerine göre değerlendirildiğinde en fazla ekili alana sahip olan kategorinin Antep fıstığını da içersinde barındıran zeytin ve diğer sert kabuklular kategorisi olduğu görülmektedir. Nitekim Gaziantep te ekili meyvelik alanların %87 si, Adıyaman da %70 i, Kilis te ise %59 u zeytin ve diğer sert kabuklular kategorisindeki ürünlerden oluşmaktadır. 181

Tablo 191: TRC1 Bölgesi nde Gruplara Göre Meyve Üretimi, 2013 Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Kaynak: TÜİK Ürün adı Üzüm Muz-İncir- Avokado- Kivi Diğer Meyveler- Taş Çekirdekliler Ve Yumuşak Çekirdekliler Zeytin Ve Diğer Sert Kabuklular Baharat Bitkileri (İşlenmemiş) Toplu meyveliklerin 164.851 8.019 55.813 1.746.540 34.000 alanı (dekar) Üretim (ton) 127.268 3.219 50.512 132.628 44.200 Toplu meyveliklerin 106.415 302 17.287 285.857 930 alanı (dekar) Üretim (ton) 70.462 894 13.070 12.121 1.553 Toplu meyveliklerin 207.868 3.657 14.196 343.437 18.012 alanı (dekar) Üretim (ton) 122.684 1.201 8.702 44.864 26.020 Toplu meyveliklerin 479.134 11.978 87.296 2.375.834 52.942 alanı (dekar) Üretim (ton) 320.414 5.314 72.284 189.613 71.773 Antep Fıstığı TRC1 Bölgesi nin özellikle de Gaziantep'in en önemli tarım ürünlerinden biri olan Antep fıstığının dünyadaki üretim kapasitesi 2012'de 1.005.436 ton olup ülkemiz aynı yıl 150.000 ton üretim miktarı ile Dünya genelinde %14,9'luk bir paya sahip olmuştur. Türkiye, bu üretim değerleriyle İran ve ABD'nin ardından üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye nin Antep fıstığı üretiminde yıllar itibarıyla dalgalanmalar olduğu görülmektedir. Bunun en önemli sebeplerinden biri Antep fıstığının periyodisite (bir yıl ürün verip, diğer yıl vermeme) göstermesidir. Tablo 192: Türkiye'nin Antep Fıstığı Üretiminde Dünyadaki Yeri Yıl Türkiye (ton) Dünya (ton) Üretim Payı (%) 2012 150.000 1.005.436 14,9 2011 112.000 936.740 12,0 2010 128.000 947.197 13,5 2009 81.795 817.410 10,0 2008 120.113 806.084 14,9 Kaynak: FAOSTAT Dünyanın en büyük fıstık üreticileri ABD, İran, Türkiye ve Çin dir. İtalya, Afganistan, Suriye gibi ülkeler de Antep fıstığı üretimi konusunda dünyada ilk 10 içindedir. 2012 yılı verilerine göre ülke üretiminde %37,5 lik bir paya sahip olan Gaziantep, dünya fıstık üretiminde %6 lık bir paya sahiptir. Fıstığın ekildiği alanlar karşılaştırıldığında, birçok bölgeden daha fazla ekili alana sahip 182

olan Gaziantep, verimlilik açısından diğer dünya bölgelerinin gerisinde kalmıştır. Sulama koşullarının yetersizliği, eski usullerle fıstık üretiminin yapılması, kalifiye çiftçi eksikliği bu değerin diğer bölgelere göre düşük olmasını açıklamaktadır. Tablo 193: Türkiye deki İllerin Antep Fıstığı Üretimi, 2013 İl Toplu meyveliklerin alanı (dekar) 2012 2013 2012-2013 Değişim Üretim (ton) Toplu meyveliklerin alanı (dekar) Üretim (ton) Toplu meyveliklerin alanı (%) Üretim (%) Şanlıurfa 875.527 49.236 887.663 30.574 1,4-37,9 Siirt 234.386 17.478 189.575 18.831-19,1 7,7 Gaziantep 1.301.072 56.233 1.299.346 9.936-0,1-82,3 Adıyaman 244.909 7.135 245.119 8.460 0,1 18,6 Kahramanmaraş 68.249 4.914 68.685 5.245 0,6 6,7 Kilis 33.054 1.786 53.027 3.115 60,4 74,4 Diyarbakır 4.286 1.999 4.411 1.978 2,9-1,1 Manisa 8.763 1.674 8.424 1.677-3,9 0,2 Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi nin en önemli tarımsal ihraç ürünü olan Antep Fıstığı, bölgenin tüm illerinde üretilmektedir. TÜİK 2012 verilerine göre Türkiye'nin 44 ayrı şehrinde üretimi olan Antep fıstığı için, TRC1 Bölgesi ülke toplam üretiminin %43,5'ini karşılamaktadır. Fakat 2013 yılında olumsuz hava şartlarından dolayı Gaziantep fıstık üretimi büyük bir darbeye uğramıştır. 2013 yılında etkili olan dolu yağışının diğer birçok tarımsal ürünün yanı sıra özellikle Antep fıstığı üretimini oldukça olumsuz etkilediği Şekil 73 te görülmektedir. 2012 yılında 56 bin tonun üzerindeki üretim miktarıyla Türkiye nin en fazla Antep fıstığı üreten ili olan Gaziantep te 2013 yılında 9,9 bin ton üretim gerçekleşmiş ve üretim miktarı açısından 3. sıraya gerilemiştir. Adıyaman da ise Antep fıstığı üretim miktarı bir önceki yıla göre %18 artarak 2013 yılında 8.460 tona, Kilis te ise 1.786 tondan 3.115 tona yükselmiştir. 60.000 50.000 40.000 36.427 47.636 41.067 52.558 36.853 56.233 30.000 20.000 10.000 0 8.680 7.686 9.936 10.828 9.263 7.135 4.908 8.460 890 1.071 870 1.534 1.331 1.786 3.115 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Şekil 72: TRC1 İllerinde Antep Fıstığı Üretimi (ton) Kaynak: TÜİK Gaziantep Adıyaman Kilis 183

Bölge illeri ve ilçeleri karşılaştırıldığında, 2012 yılı verilerine göre Gaziantep ilçelerinden Nizip %34'lük payla Adıyaman ve Kilis'in toplam üretiminden daha fazla üretim kapasitesine sahip iken Adıyaman'da Besni %8 lik bir paya sahiptir. 2013 yılında etkili olan dolu yağışı nedeniyle Gaziantep in tüm ilçelerinde üretim miktarında oldukça önemli düşüşler yaşanmıştır. Gaziantep ilçelerindeki Antep fıstığı üretim miktarlarında bir önceki yıla göre %70 lerden başlayan düşüşler yaşanmıştır. Türkiye genelinde olduğu gibi TRC1 Bölgesi nde de üretimde dalgalanmalar olmaktadır. Bu dalgalanmaları giderebilmek için, sulu tarıma adapte olabilecek Antep fıstığı yetiştirilerek her yıl ürün alınmasına yönelik çalışmalar yapılmalıdır. Yapımına devam edilen sulama projeleri tamamlandığında üretim miktarında önemli artışların meydana gelmesi beklenmektedir. Tablo 194: TRC1 İlçeleri Fıstık Üretimi (ton) Gaziantep Adıyaman Kilis Değişim Değişim Değişim İlçe 2012 2013 İlçe 2012 2013 İlçe 2012 2013 (%) (%) (%) Nizip 22.359 5.686-75 Besni 5.170 5.753 11 Elbeyli 431 1.309 204 Karkamış 5.250 1.267-76 Gölbaşı 465 1.018 119 Merkez 591 1.073 82 Şehitkamil 11.800 1.122-90 Tut 716 722 1 Musabeyli 655 523-20 Oğuzeli 6.000 632-89 Merkez 557 715 28 Polateli 109 210 93 Araban 4.355 586-87 Kahta 169 170 1 Şahinbey 1.182 334-72 Samsat 27 27 0 Yavuzeli 5.050 277-95 Gerger 17 24 41 İslahiye 206 31-85 Sincik 12 24 100 Nurdağı 31 1-97 Çelikhan 2 7 250 Kaynak: TÜİK Harita 36: TRC1 İlçeleri Antep Fıstığı Üretim Payları Kaynak:TÜİK verilerine dayanarak hazırlanmıştır. 184

Üzüm 2012 FAOSTAT verilerine göre Türkiye 4.275.659 ton üzüm üretimi ile Dünya üretiminde 6. sırada yer almaktadır.. Bu bakımdan üzüm, Türkiye'de üretilen önemli tarım ürünlerinden biri olup TRC1 Bölgesi için de aynı önemi taşımaktadır. TÜİK 2013 yılı verilerine göre TRC1 Bölgesi nde 47.913 ha'lık bağ alanında 320.414 ton üretim yapılmıştır. Bu değer Türkiye üretiminde %8'lik bir paya karşılık gelmektedir. Bölgede en çok sofralık/kurutmalık çekirdekli üzüm üretilmektedir. Bölge üretiminde Gaziantep %40, Adıyaman %22, Kilis ise %38'lik bir paya sahiptir. Diğer ürünlere nazaran üzüm, bölge içi üretim coğrafyasında daha dengeli bir üretim profili göstermektedir. Kilis şaraplık üzüm üretimiyle dikkat çekmektedir. Bölgede şaraplık üzüm üretiminin %95'i Kilis te yapılmaktadır. Adıyaman üzüm yetiştiriciliği için iklim ve toprak yapısı bakımından yüksek potansiyele sahip olsa da, Kilis ve Gaziantep'in gerisinde kalmıştır. Tablo 195: TRC1 Bölgesi Üzüm Üretimi ve Yetiştirilen Üzüm Çeşidi, 2013 Toplu Meyveliklerin İl/Bölge Ürün Adı Alanı (ha) Gaziantep Üretim (ton) Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli) 4.835 32.028 Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) 10.294 84.956 Üzüm (Şaraplık) 956 5.459 Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz) 400 4.825 Gaziantep Toplam 16.485 127.268 Adıyaman Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) 7.680 48.265 Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli) 2.920 21.913 Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz) 32 217 Üzüm (Şaraplık) 10 67 Adıyaman Toplam 10.642 70.462 Kilis Üzüm (Şaraplık) 16.531 95.336 Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli) 3.871 25.192 Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) 385 2.813 Kilis Toplam 20.787 122.684 TRC1 Bölgesi 47.913 320.414 Türkiye 468.792 4.011.409 Kaynak: TÜİK Tablo 196: TRC1 İlçelerinde Üzüm Üretimi (ton), 2013 Gaziantep Adıyaman Kilis İlçe Üretim İlçe Üretim İlçe Üretim İslahiye 56.602 Gölbaşı 25.522 Merkez 67.442 Şehitkamil 20.299 Besni 19.868 Musabeyli 40.975 Şahinbey 19.475 Merkez 13.554 Polateli 10.332 Oğuzeli 18.006 Kahta 4.579 Elbeyli 3.935 Karkamış 4.386 Tut 2.363 Araban 2.697 Gerger 2.296 Nizip 2.344 Çelikhan 1.015 Yavuzeli 2.325 Samsat 739 Nurdağı 1.134 Sincik 508 Kaynak: TÜİK 185

Gaziantep'te daha çok sofralık ve kurutmalık üzüm üretimi yapılmaktadır. İlçeler baz alındığında, Kilis Merkez, İslahiye, Musabeyli, Gölbaşı Şehitkamil, Besni ve Şahinbey ilçeleri üzüm üretiminde ön plana çıkmaktadır. Özellikle Kilis Merkez, İslahiye ve Musabeyli ilçelerinde bölge toplam üretiminin %51,5 i gerçekleşmektedir. Üzüm üretimi ve ticareti TRC1 ilçeleri için önemli bir gelir kaynağıdır. Kilis te üretilen üzüm, pekmez ve şarap endüstrisinde önemli bir hammadde kaynağı olarak kullanılmaktadır. Zeytin Tablo 201 de Türkiye'de zeytin üretim miktarlarına göre bölgelerin sıralaması verilmiştir. TRC1 Bölgesi 2013 yılında Düzey 2 Bölgeleri arasında zeytin üretiminde 6. sıraya yükselmiştir. TRC1 Bölgesi nin ülke zeytin üretiminden aldığı pay 2008'de %2,7 iken, 2013 de 157.218 ton üretimle %9,4 e yükselmiştir. Üretim miktarında özellikle 2011-2012 yılları arasında büyük bir sıçrayış meydana gelmiştir. 2011 de 52.011 ton olan bölge üzüm üretimi 2012'de %48 artış ile 77.146 tona yükselmiştir. TRC1 Bölgesi nin iklimsel geçiş bölgesinde olması, hem Akdeniz hem de karasal iklimden etkilenmesi ürün çeşitliliğini beraberinde getirmektedir. Zeytin bu durumun en iyi örneklerinden biridir. Tablo 197: Düzey 2 Bölgeleri Zeytin Üretimi Sıralaması, 2013 Sıra Bölge Zeytin (ton) Oran (%) 1 Aydın, Denizli, Muğla 400.489 26,3 2 İzmir 220.213 13,1 3 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye 215.371 12,9 4 Adana, Mersin 179.757 10,7 5 Balıkesir, Çanakkale 167.342 10,0 6 Gaziantep, Adıyaman, Kilis 157.218 9,4 7 Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak 129.202 7,7 8 Bursa, Eskişehir, Bilecik 86.749 5,2 Kaynak: TÜİK 70.000 60.000 57.464 59.593 50.000 40.000 37.833 32.215 31.326 34.369 37.301 30.000 20.000 10.000 0 18.213 15.156 16.931 19.078 463 408 690 711 604 731 1.067 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Şekil 73: TRC1 İllerinde Zeytin Üretimi (ton) Kaynak: TÜİK Gaziantep Adıyaman Kilis 186

TRC1 Bölgesi nde yetiştirilen zeytinin %85,7'si yağlık, %14,3 ü ise sofralık zeytindir. Bu bakımdan Gaziantep ve Kilis'te zeytinyağı sanayisi gelişmiştir. Özellikle Gaziantep zeytinyağı ihracatında son yıllarda gelişme göstermiştir. 2012 yılında TRC1 Bölgesi nde zeytinyağı ihracatı 22,9 milyon dolar olarak gerçekleşmiş ve ihracatın neredeyse tamamı Gaziantep ten yapılmıştır. 2013'te bölge zeytin üretiminde, Gaziantep 59.593 ton ile %61, Kilis 37.301 ton ile %38,2, Adıyaman ise 731 ton üretim ile %0,7'lik bir orana sahiptir. Üretim miktarı açısında Gaziantep te 2011-2012 yılları arasında, Kilis te ise 2012-2013 yılları arasında önemli bir miktarda artış yaşandığı görülmektedir. 2013 yılı zeytin üretiminde TRC1 Bölgesi nin ilçeleri karşılaştırıldığında Nizip, Şahinbey, Oğuzeli ve Kilis Merkez ilçeleri önemli bir paya sahiptir. Nizip, Gaziantep üretiminden %40 pay alırken, Şahinbey ilçesi %19 luk bir üretim payına sahiptir. Kilis Merkez ilçesinin ise Kilis üretiminde %48,5'lik bir paya sahip olduğu görülmektedir. Nizip'te üretilen zeytinin %95'i yağlık zeytindir bu yüzden Nizip'te zeytinyağı endüstrisi gelişmiştir. Tablo 198: TRC1 İlçelerinin Zeytin Üretimi(ton), 2013 GAZİANTEP ADIYAMAN KİLİS İlçe Üretim ilçe Üretim ilçe Üretim Nizip 47.868 Kahta 288 Merkez 18.083 Şahinbey 22.543 Besni 165 Musabeyli 14.225 Oğuzeli 21.970 Merkez 161 Polateli 3.430 Şehitkamil 15.563 Gerger 46 Elbeyli 1.563 İslahiye 4.498 Tut 35 Karkamış 3.380 Gölbaşı 33 Yavuzeli 1.534 Samsat 2 Nurdağı 1.100 Sincik 1 Araban 730 Çelikhan - Kaynak: TÜİK 1.1.2.3. Örtü Alanları İklime bağlı olmadan, ekolojik koşulların kısmen veya tamamen kontrol altına alındığı sistemlere örtüaltı sistemleri, bu sistemler içinde yapılan yetiştiriciliğe de örtüaltı yetiştiriciliği adı verilir. Türkiye de 2013 yılı itibarıyla toplam örtüaltı alanları 61.512 hektardır. Bunun %25,6'sı (15.774 ha) alçak plastik tünel, %15,9 u (9.799 ha) yüksek tünel, %45,3 ü (27.866 ha) plastik sera alanı ve son olarak %13,1'i (8.074 ha) cam sera alanıdır. TRC1 Bölgesi örtüaltı alanı miktarında ülke genelinden %0,02 pay alarak Türkiye ortalamasının çok gerisinde kalmıştır. Tablo 199: TRC1 İlleri Örtü Alan Miktarı (ha), 2013 Cam Sera Plastik Sera Yüksek Tünel Tünel Alanı Alçak TOPLAM Adıyaman 0 11,7 0 0 11,7 Gaziantep 0 0 0 0 0 Kilis 0 1,5 0 0 1,5 TRC1 Bölgesi 0 13,2 0 0 13,2 TÜRKİYE 8.074 27.866 9.799 15.774 61.513 Kaynak: TÜİK 187

TRC1 Bölgesi nde barajlar ve diğer sulama projelerinin tamamlanmasıyla, bölgenin iklimsel ekolojik koşulları örtüaltı üretimine daha uygun hale gelecektir. Bu durum bölgedeki rekabet gücünün artmasını ve Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi'nde belirtilen düşük verimlilik probleminin çözümüne de katkı sağlayacaktır. Bölgenin Akdeniz Bölgesi ne yakın olması sayesinde daha ılımlı iklime sahip olması, bölgede turfanda sebzeye olan iç talebin artması, TRC1 Bölgesi nde örtü altı yetiştiriciliğinin gelişmesi ve rekabet gücünün arttırılması yönünde büyük bir fırsattır. 2010-2012 yılları arasında bölgede örtüaltında üretilen ürünler 1.021 ton ile hıyar, 278 ton ile ton ile domates ve 51 ton ile biberden oluşmaktadır. Tablo 200: Örtü Alanlarında Elde Edilen Üretim, 2013 Yıl Ürün Ürün Miktarı ( ton ) 2011 2012 2012 Kaynak: TÜİK Hıyar 1.339 Patlıcan 4 Domates 156 Biber (Sivri) 133 Hıyar 1.426 Patlıcan 4 Domates 221 Biber (Sivri) 89 Hıyar 1.021 Domates 278 Biber (Sivri) 51 1.1.2.4. Organik Tarım Organik tarım, bitki nöbetleşmesi, yeşil gübre, kompost, "biyolojik zararlı kontrolü"nü içeren ve toprak üretkenliğini sağlamada mekanik işlemeye dayanan; sentetik gübre, pestisit, hormon, hayvan yem katkıları ve genetiği değiştirilmiş organizmaların kullanımını reddeden veya sınırlayan tarım yöntemidir 19. Son yıllarda organik tarımda Türkiye önemli bir ivme kazanmıştır. 2007 de 174.283 ha olan organik tarım alanları 2012 yılında 702.909 ha olmuştur. Tarım alanlarındaki bu yükseliş organik tarım ürünü miktarında da artışa yol açmıştır. 2010 yılında 1.343.737 ton üretim yapılırken 2012 yılında üretim 1.750.127 tona ulaşmıştır (Şekil 74). Yasal altyapısı 2004 yılındaki Organik Tarım Kanunu ile oluşturulmuş olan organik tarım üretiminin hızla artmakta olduğu belirtilmekte olup organik tarım alanlarındaki artışın devam ederek toplam tarım alanlarının %3 üne ulaşacağı öngörülmektedir. Buna göre Türkiye, Avrupa başta olmak üzere tüm dünyada artan tüketim ile genişleyen organik tarım ürünleri pazarında iyi bir yer edinme fırsatı yakalamış olacaktır. 19 Avrupa Komisyonu Tarım ve Yerel Gelişim Direktörlüğü 188

2000000 1800000 1600000 1400000 1200000 1000000 800000 600000 400000 200000 0 1.659.543 1.750.127 1.343.737 983.715 568.128 530.224 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Üretim Miktarı ( ton ) Şekil 74: Türkiye de Organik Tarımsal Üretim Miktarı (ton) Kaynak: TÜİK Toprak yapısı ve üretkenliği itibarıyla TRC1 Bölgesi organik tarım için uygun bir bölge olarak belirtilmektedir. Bu bağlamda, TRC1 Bölgesi nde son yıllarda organik tarım uygulama alanı genişlemektedir. 2007'de 1.733 hektar olan organik bitkisel üretim alanı, 2009 da 9.203 hektara, 2012 de ise 6.096 hektarlık alana ulaşmıştır. 600000 500000 400000 300000 200000 100000 0 Şekil 75: Düzey 1 Bölgeleri Organik Tarım Üretimi (ton), 2012 Kaynak: TÜİK Ülkemizde organik tarım alanları incelendiğinde, 2008 yılında bölgeler arasında 3. sırada yer alan Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde organik tarım alanları 2012'ye kadar önemli miktarda artış sağlamasına rağmen ülke sıralamasında 4. sıraya gerilemiştir. Düzey 2 bölgeleri arasında 2008 yılında 2.492 ha ekim alanıyla 15. sırada olan TRC1 Bölgesi, organik tarım alanlarını 2008-2011 yılları arasında %242 artırarak 12. sıraya yükselmiştir. Bu yükselişte GAP tarafından organik tarım havzası olarak seçilen bölgelerin birçoğunun TRC1 Bölgesi nde yer almasının önemli etkisi olmuştur. TRC1 Bölgesi, Gaziantep'in bir kısmı haricinde, uygun ekoloji, toprak ve su gibi doğal kaynaklarının henüz kirlenmemiş olması sebebiyle organik tarım açısından çok avantajlı bir konumdadır. Ayrıca, GAP'ın sürdürdüğü Organik Tarım Küme Geliştirme Projesi'nin Kilis ve Adıyaman'ı da içermesi bu gelişimi sağlayan nedenlerden biri olmuştur. 189

Tablo 201: Organik Tarım Alanları Düzey 2 Bölgeleri Sıralaması, 2012 SIRA BÖLGE KODU BÖLGE ADI Alan ( Ha ) 1 TRB2 Van, Muş, Bitlis, Hakkari 193.015 2 TRA2 Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan 117.059 3 TR82 Kastamonu, Çankırı,Sinop 80.652......... 16 TRB1 Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli 7.485 17 TRC1 Gaziantep, Adıyaman, Kilis 6.096 18 TRC3 Mardin, Batman, Şırnak, Siirt 3.690......... 24 TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 1.171 25 TR21 Tekirdağ, Edirne, Kırklareli 316 26 TR10 İstanbul 208 Kaynak: TÜİK 2012 yılı TÜİK verilerine göre TRC1 Bölgesi iller bazında değerlendirildiğinde, Gaziantep %49,5 ile en geniş organik tarım yapılan araziye sahip olan ildir. TRC1 Bölgesi organik tarım alanlarında, Adıyaman %19,2, Kilis ise %31,3 lük bir orana sahiptir. Gaziantep te organik bitkisel üretim miktarı 2012 yılında 12.504 ton olarak gerçekleşmiştir. Adıyaman da bu rakam 5.279 ton, Kilis te ise 3.138 tondur. Adıyaman ın organik tarım alanlarının Kilis e göre oldukça düşük olmasına rağmen Adıyaman da üretimin daha fazla olması hektar başına elde edilen üretimin daha fazla olmasıyla açıklanabilir. 2012 yılı itibarıyla Türkiye'de organik tarımla uğraşan çiftçi sayısı 54.635 tir. TRC1 Bölgesi nde ise organik tarımla uğraşan 433 çiftçi bulunmaktadır. Bölge illerinden Gaziantep'te 115, Adıyaman da 113, Kilis'te ise 205 çiftçi organik tarımla uğraşmaktadır. Gaziantep'te çiftçi sayısı az olmasına rağmen, organik tarım yapılan arazinin en geniş olması, çiftçilerin daha geniş arazilere sahip olduğunu göstermektedir. Tablo 202: TRC1 İlleri Organik Tarım Alanı Miktarı, 2012 Çiftçi sayısı Üretim alanı (ha) Üretim Miktarı (ton) Gaziantep 115 3.017 12.504 Adıyaman 113 1.172 5.279 Kilis 205 1.908 3.138 Kaynak: TÜİK Tablo 203: İller Bazında Organik Tarım Ürünü Miktarı (ton), 2012 Ürün adı Gaziantep Adıyaman Kilis Üretim miktarı(ton) Ürün adı Üretim miktarı(ton) Ürün adı Üretim miktarı(ton) Antepfıstığı 1.725,65 Antepfıstığı 62,47 Antepfıstığı 152,00 Armut 12,00 Arpa 5,00 Arpa 13,08 Arpa 42,70 Badem 20,85 Biber 93,96 Biber 87,50 Buğday 303,50 Nohut 13,54 Buğday 269,47 Ceviz 269,00 Üzüm 626,18 Cennet elması 69,40 Domates 7,80 Zeytin 367,92 Ceviz 21,46 Dut 92,35 190

Elma 7,56 Fiğ 8,07 Kapari 27,50 Mısır 40,00 Kiraz 38,08 Nar 136,00 Mercimek 342,29 Nohut 224,44 Nar 2.750,48 Pamuk 67,00 Nohut 52,00 Üzüm 153,24 Üzüm 2,25 Yonca 4,32 Üzüm (Kuru) 34,00 Zeytin 10,80 Zeytin 1.317,06 Toplam Gaziantep 6.799,40 Toplam Adıyaman 1.404,83 Toplam Kilis 1.266,68 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 1.1.3. Hayvansal Üretim Türkiye hayvansal üretim sektöründe Avrupa'da ve dünyada üst sıraları zorlamaktadır. Her çeşit hayvancılık türünün yapılabildiği bir coğrafi yapıya sahip olan Türkiye özellikle bal üretiminde Avrupa'da 1., dünyada ise 2. sıradadır. Et üretiminde Avrupa'da 8., dünyada ise 21. sıradadır. İslami koşullara uygun et ürünlerinin kullanılması ve üretilmesinin yasal olması durumu göz önüne alındığında, birçok hayvan türüyle ilgili üretim yapılamamakta ve et üretiminde Türkiye, dünya sıralamasında geri planda kalmaktadır. Süt üretiminde Avrupa'da 3. sırada olan Türkiye, bu alanda koyun sütü üretimiyle ön plana çıkmaktadır. Avrupa'da toplam üretilen sütün %7'si, dünya baz alındığında ise %2,1'i Türkiye tarafından üretilmektedir. Beyaz ette Türkiye, dünya üretiminden %1,6'lık bir pay alırken, Avrupa üretiminde yaklaşık %10'luk bir üretim payı ile 2. sırada yer almaktadır. Bal üretiminde ise, Avrupa'da lider olan Türkiye, Avrupa bal üretimine %25,3'lük bir katkı sunmaktadır. Dünya çapında ise 2. sırada olan Türkiye'nin dünya bal üretimindeki payı yaklaşık %6'dır. Buna rağmen bal ihracatında, kalite ve üretim koşullarındaki eksiklikler yüzünden, bu potansiyel yeterince kullanılamamaktadır. TRC1 Bölgesi nde hayvansal ürünlerin ihracatı sadece Gaziantep'ten gerçekleştirilmektedir. 2009'da 19 milyon dolarlık hayvansal ürün ihracatı olan Gaziantep'in 2011 yılında 5 milyon dolarlık hayvansal ürün ihracatı yapması dikkat çekicidir. Tablo 204: Et, Süt ve Bal Üretiminde Türkiye nin Dünya ve Avrupa daki Yeri, 2012 Ürün Çeşidi Türkiye Avrupa Dünya Sıralama Dünya Sıralama Avrupa Et Toplam (ton) 2.862.223 57.943.376 302.389.786 21 8 Süt (litre) 17.404.262 216.089.386 753.924.957 10 3 Bal (ton) 88.162 348.413 1.592.701 2 1 Kaynak: FAOSTAT Hayvansal üretim verilere göre, Türkiye özellikle süt ve bal üretiminde dünyada üst sıralarda bulunmaktadır. TRC1 Bölgesi nde hayvan sayısı çok olmamasına karşın, hayvansal ürünlere dayalı sanayi gelişmiştir. Bu alanlardan biri olan süt ürünleri sektöründe, özellikle Afrika ve Orta Doğu pazarlarına ihracat yapılmaktadır. Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvancılık Büyükbaş hayvan yetiştiriciliği bölgenin coğrafi koşullarının bu tür hayvancılığa uygun olmamasından dolayı az miktarda yapılmaktadır. Özellikle meracılığın bölge ikliminden dolayı 191

gelişememesi, bu durumun sebeplerinden biridir. Bölgede özellikle sığır yetiştiriciliği süt endüstrisine girdi sağlamak amacıyla yapılmaktadır. Tablo 205: TRC1 İllerinde Bulunan Büyükbaş Hayvan Sayısı, 2013 Bölge Manda Sığır (Kültür) Sığır (Melez) Sığır (Yerli) Gaziantep 150 73.552 67.840 8.401 Adıyaman - 29.557 29.901 17.199 Kilis - 6.049 7.800 - TRC1 150 109.158 105.541 25.600 Türkiye 117.591 5.954.333 6.112.437 2.348.487 Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi coğrafi koşullarından dolayı küçükbaş hayvancılığa daha uygun bir yapıdadır. Özellikle kıl keçisi ve yerli koyun yetiştiriciliği ağır basmaktadır. Gaziantep bu alanda da diğer illere göre bir adım öndedir. Gaziantep yerli koyun yetiştiriciliğinde %51, Adıyaman %22, Kilis ise %27 lik paya sahiptir. Kıl keçisi hayvancılığında ise Gaziantep %45, Adıyaman %29, Kilis %26 lık paya sahiptir. Türkiye genelinde TRC1 Bölgesi nin payına bakıldığında, yerli koyun yetiştiriciliğinde %2,1, kıl keçisinde ise %4,9 luk bir orana sahip olduğu görülmektedir. Kıl keçisi sayısı, koyun sayısından daha az olmasına rağmen, süt üretiminde kıl keçisinden daha fazla yararlanılmaktadır. Merinos cinsi koyun yetiştiriciliği sadece Gaziantep te olup bölge bu cins koyunun yetiştiriciliğinde Türkiye ortalamasının oldukça altında kalmaktadır. Tablo 206: TRC1 İllerinde Bulunan Küçükbaş Hayvan Sayısı, 2013 Bölge Koyun (Yerli) Keçi (Kıl) Koyun (Merinos) Gaziantep 293.185 199.998 228 Adıyaman 124.823 126.616 Kilis 157.625 116.637 TRC1 575.633 443.251 238 Türkiye 27.485.166 9.059.259 1.799.081 Kaynak: TÜİK Tablo 207: TRC1 İlleri Hayvan Cinsine Göre Süt Üretimi (ton), 2013 Bölge İnek Sütü Manda Sütü Koyun Sütü Keçi Sütü Gaziantep 169.307 69 10.432 8.892 Adıyaman 95.331-5.398 6.574 Kilis 13.442-4.302 5.475 TRC1 Bölgesi 278.080 69 20.132 20.941 Türkiye 16.655.009 51.947 1.101.013 415.743 Kaynak: TÜİK Kümes Hayvancılığı Kümes hayvancılığı diğer hayvancılık kollarında olduğu gibi çok fazla gelişme gösterememektedir. Gıda sanayide gelişme gösteren TRC1 Bölgesi, söz konusu sektör dahilinde kümes hayvancılığındaki potansiyeli yeterince değerlendirememektedir. 192

Tablo 208: TRC1 İllerinde Bulunan Kümes Hayvanı Sayısı, 2013 Bölge Adı Hayvan Sayısı Gaziantep 2.198.160 Adıyaman 279.064 Kilis 141.568 TRC1 2.618.792 Türkiye 270.202.034 Kaynak: TÜİK Arıcılık TRC1 Bölgesi bal üretiminde Türkiye ortalamasının çok altında kalmaktadır. Toplam kovan sayısı bakımından ülke genelinde %1,2 lik bir paya sahip olan bölge, bal üretiminde %0,7 lik bir paya sahiptir. Sonuçlardan da anlaşılacağı üzere bal verimi oldukça düşüktür. Türkiye genelinde bal verimi %14,2 iken, TRC1 Bölgesi nde bu oran %8,2 dir. Tablo 209: TRC1 Bölgesi nde Bal Üretimi ve Koloni Sayısı, 2013 İl İşletme Sayısı Toplam Kovan Sayısı Bal Üretimi (ton) Bal Verimi (kg/kovan) Gaziantep 240 22.082 169 7,65 Adıyaman 782 55.447 468 8,44 Kilis 11 1.250 9 7,20 TRC1 1.033 78.779 646 8,20 Türkiye 79.934 6.641.348 94.694 14,2 Kaynak: TÜİK Tatlı Su Balıkçılığı TRC1 Bölgesi baraj gölleri ve tatlı su kaynakları bakımından oldukça zengin bir bölgedir. Özellikle Adıyaman bu açıdan avantajlı bir konumda bulunmaktadır olup il tatlı su balıkçılığı üretiminde ülke genelinde üst sıralarda yer almaktadır. TÜİK 2012 verilerine göre, Adıyaman 725 tonluk üretim miktarı ile Türkiye üretiminden %2,01 pay almaktadır. Tablo 210: Adıyaman İlinde Üretilen Tatlı Su Balığı Türleri ve Üretim Miktarları Balık Türü Üretim (ton) 2011 2012 Akbalık 1,5 - Çapak 5,3 5 Gümüş 4,4 5 Karabalık 73 55 Kefal 65,5 66 Sazan 402 390 Siraz 89 100 Yayın 48,3 40 Turna 8 8 Gümüşi Havuz Balığı - 40 Diğer 50 16 Toplam 747 725 Kaynak: TÜİK 193

Adıyaman da bulunan tatlı su balığı üretim tesislerinde genel olarak 11 balık türünün yetiştiriciliği ve üretimi yapılmakta olup 725 tonluk üretimin %53,8 ini sazan türünün üretimi kapsamaktadır. Adıyaman, Türkiye de sazan üretiminde 3. sırada bulunmaktadır. Bunun yanında kefal ve yayın balığı yine Adıyaman ın Türkiye genelinde söz sahibi olduğu en önemli balık türleri olarak göze çarpmaktadır. Kefal üretiminde Adıyaman Türkiye genelinde %5,8 üretim payı ile 4. sırada bulunurken, yayın balığında %4,9 luk üretim payı ile 6. sırada bulunmaktadır. Tablo 211: Adıyaman İlinde Bulunan Tatlı Su Balığı Üreten Tesisler ve Kapasiteleri, 2011 İlçe Adı Üretim Yeri İşletme Sayısı Kapasite (Ton /yıl) Çelikhan Çat Baraj Gölü 11 4.947 Kahta Atatürk Baraji 2 54 Gölbaşı Harman Beldesi 1 20 Adıyaman Merkez Kavak Köyü 1 5 Toplam 15 5.026 Kaynak: TÜİK Adıyaman genelinde tatlı su balıkçılığı yapan 15 adet tesis bulunmaktadır. Bu tesisler Çelikhan, Gölbaşı, Kahta ve Adıyaman Merkez ilçelerinde faaliyet göstermektedir. İlçeler incelendiğinde, Çelikhan da bulunan 11 işletmenin 4.947 ton üretim kapasitesi bulunduğu görülmektedir. Bu durum, il geneli tatlı su balıkçılığı üretim kapasitesinin %98,4 üne sahip olan Çelikhan için tatlı su balıkçılığının önemli bir ekonomik potansiyel taşıdığına işaret etmektedir. Adıyaman genelinde bulunan tesislerde 5.026 tonluk bir tatlı su balıkçılığı kapasitesi olmasına rağmen 2011 yılında 747 ton üretim yapılması, Adıyaman ın kapasitesinin sadece %14,9 unu kullandığını göstermektedir. Bu alanda yapılacak iyileştirme çalışmaları ve yatırım desteği ile başta Adıyaman ın ilçeleri olmak üzere, tatlı su balıkçılığının TRC1 Bölgesi için önemli bir ekonomik kaynak olabileceği öngörülmektedir. Ayrıca Gölbaşı ilçesi ve Merkez e bağlı Kavak Köyü nde bulunan tesislerde yavru balık yetiştiriciliği de yapılmaktadır. 1.1.4. Tarımsal Kuruluşlar Kooperatifler TRC1 Bölgesi nde toplam 25 tane tarımsal kredi kooperatifi bulunmaktadır. Gaziantep'teki 12 kooperatifin 7 tanesi ilçelerde bulunmaktadır. İslahiye ve Araban'da ise kredi kooperatifi bulunmamaktadır. Adıyaman'da ise 10 ilçeden sadece 4'ünde kooperatif bulunmaktadır. Son olarak, Kilis'te Polateli dışındaki tüm ilçelerde tarımsal kooperatif bulunmaktadır. Tablo 212: TRC1 İllerinde Bulunan Tarımsal Kredi Kooperatifleri Sayısı ve Adları, 2013 İl/ BÖLGE Tarımsal Kredi Kooperatifi Sayısı Tarımsal Kredi Kooperatif Adı Gaziantep 16 Aktoprak, Araban, Arıl, Boğaziçi, Burç, Büyükşahinbey, Doğanpınar, İslahiye, Kapcağız, Mizar, Nizip, Nurdağı, Oğuzeli, Sakçagözü, Yavuzeli, Yazılı Adıyaman 9 Adıyaman, Akpınar, Bağpınar, Belören, Besni, Çakırhüyük, Gölbaşı, Kahta, Sambayat Kilis 3 Musabeyli, Elbeyli, Kilis Kaynak: Tarım Kredileri Kooperatifi Merkez Birliği 194

TRC1 Bölgesi ndeki kooperatiflere bakıldığında, tarımsal kalkınma ve sulama kooperatiflerinin sayısının diğer kooperatiflere göre daha fazla olduğu görülmektedir. Su ürünleri ve pancar kooperatifleri bölgenin coğrafi ve iklimsel özellikleri göz önüne alındığında, bölgede fazla bulunmamaktadır. Adıyaman da baraj göllerinin varlığı su ürünleri kooperatiflerinin artışını sağlamıştır. Tablo 213: TRC1 İllerinde Bulunan Diğer Kooperatiflerin Sayısı Kooperatif Türü İl/ Bölge Gaziantep Adıyaman Kilis Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri Sulama Kooperatifleri Su ürünleri Kooperatifleri Pancar Üreticileri Kooperatifleri Kaynak: Kilis, Gaziantep ve Adıyaman Valilikleri, GTO Üretici Birlikleri Kooperatif Sayısı 33 46 23 Ortak Sayısı 2500 3616 1210 Kooperatif Sayısı 13 9 3 Ortak Sayısı - 343 - Kooperatif Sayısı 1 6 - Ortak Sayısı - 135 - Kooperatif Sayısı 1 1 - Ortak Sayısı - - - TRC1 Bölgesi kooperatifleşme alanlarında olduğu gibi üretici birlikleri sayısında da Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Gaziantep ve Adıyaman da süt üretiminin ve koyun-sığır yetiştiriciliğinin yaygın olmasından dolayı süt üretici birlikleri kurulmuştur. Kilis in en önemli tarım ürünlerinden biri olan zeytinin son zamanlarda organik tarım alanında geliştirilmeye çalışılması amacıyla Kilis te organik zeytin birliği kurulmuştur. Üretici birlikleri ortak sayısına bakıldığında Türkiye de birlik başına ortalama 191 ortak düşerken, TRC1 Bölgesi nde bulunan 5 üretici birliğinin sahip olduğu ortalama ortak sayısı 123,8 dir. Bu sonuçlara bakıldığında, bölge içi birliklerin örgütlenmede sorun yaşadıkları görülmektedir. Tablo 214: TRC1 İllerinde Bulunan Üretici Birliklerinin Sayısı, 2013 Birlik Adı Türü Birlik/ Ortak Gaziantep Adıyaman Kilis Süt Üreticileri Birliği Meyve Üreticileri Birliği Organik Zeytin Üreticileri Birliği Hayvansal Üzüm Zeytin Kaynak: Tarım Reformu Genel Müdürlüğü, http://www.tarimreformu.gov.tr, Tablo 215: Ürün Bazında Üretici Birliklerinin Sayısı, 2013 Ürünler Birlik Sayısı 1 1 - Ortak Sayısı 18 430 - Birlik Sayısı 1 1 - Ortak Sayısı 13 142 - Birlik Sayısı - - 1 Ortak Sayısı - - 16 Üretici Birlikleri Üzüm (Sofralık, Kurutmalık) Üzüm Üreticileri Birliği Tatlı Su Balıkçılığı Su Ürünleri Üreticiliği birliği Gaziantep Süt Üreticileri Birliği Koyun ve Sığır Yetiştiriciliği Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği Adıyaman Badem Badem Üreticileri Birliği 195

Ceviz Sert Kabuklu Meyve Üreticileri Birliği Bal Arı Yetiştiricileri Birliği Tatlı Su Balıkçılığı Su Ürünleri üreticiliği birliği Süt Üreticileri Birliği Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği Koyun ve Sığır Yetiştiriciliği Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Birliği Kırmızı Et Üreticileri Birliği Zeytin Organik Zeytin Üreticileri Birliği Üzüm (Şaraplık, Kurutmalık) Üzüm Üreticileri Birliği Kilis Kilis İli Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Kilis Keçisi Birliği Kaynak: Tarım Reformu Genel Müdürlüğü, http://www.tarimreformu.gov.tr, Su ürünleri üreticiliği, su kaynaklarına yakın olan özellikle baraj gölü çevresinde yaygın olarak yapılan bir faaliyettir. Bu bakımdan Adıyaman ve Gaziantep te bulunan baraj gölleri çevresinde yaygın olarak yapılmaktadır. Kilis in bu bakımdan diğer illere göre dezavantajlı konumda olması sebebiyle ilde su ürünleri üreticiliği birliği bulunmamaktadır. Adıyaman ın Çelikhan ilçesi ve Gaziantep in Karkamış ilçesinin baraj göllerine sahip olması bu ilçelerde su ürünleri üretiminin önemli bir ekonomik kaynak olmasını sağlamaktadır. Tablo 216: TRC1 İl ve İlçeleri Su Üreticileri Birlikleri Dağılımı, 2012 İl İlçe Sayı Proje Kapasitesi Gaziantep Adıyaman Kaynak: SUYMERBİR, http://suymerbir.org.tr/, Karkamış 3 2250 Nizip 2 1350 Keban 2 1700 Çelikhan 8 3218 Besni 1 28 Kahta 1 25 Harmanlı 1 20 Merkez 1 5 TRC1 Bölgesi nde Antep fıstığı, zeytin, üzüm, mercimek, pamuk, nohut, nar, tütün, arpa üretim miktarı bakımından ön plana çıkan tarım ürünleridir. Antep fıstığında Gaziantep %37 lik üretim oranı ile Türkiye de 1., Adıyaman %4,7 ile 4. ve Kilis %1,2 ile 7. sırada bulunmaktadır. İlçeler bazında ise TRC1 Bölgesi nin 5 ilçesi, Türkiye de en fazla Antep fıstığı üreten 10 ilçe arasında bulunmaktadır. Nizip %15 lik bir üretim oranı ile Türkiye de en fazla Antep Fıstığı üreten ilçe konumundadır. Şehitkamil ilçesi, %7,8 ile 3., Oğuzeli %4 ile 7., Karkamış %3,5 ile 8., Besni %3,45 ile 9. sırada bulunmaktadır. Zeytin TRC1 Bölgesi nde öne çıkan bir başka üründür. Zeytin üretiminde Gaziantep %3,6 ile Türkiye de 9., Kilis ise %1,37 ile 13. sırada bulunmaktadır. İlçeler bazında, Nizip ilçesi zeytin üretiminde de Bölge de 1. sırada, Türkiye genelinde ise 12. sırada bulunmaktadır. Üzüm üretiminde ise, Adıyaman ön plana çıkmaktadır. Adıyaman Türkiye üzüm üretiminde %1,68 lik üretim oranı ile 10. sırada bulunmaktadır. Adıyaman ın Gölbaşı ve Besni ilçeleri bu oranda büyük pay sahibidir. Mercimek de TRC1 Bölgesi nde en fazla üretilen tarla ürünlerinden biri olarak göze çarpmaktadır. Mercimek üretiminde Adıyaman %6,1 lik üretim payı ile Türkiye de 4. sırada yer alırken, Gaziantep %4,4 ile 6., Kilis ise %3,0 ile 8. sırada bulunmaktadır. 196

Nar, nohut, pamuk ve tütünde de TRC1 Bölgesi illeri Türkiye sıralamasında önemli bir konumda bulunmaktadır. Özellikle, Gaziantep te pamuk ve nar, Adıyaman da ise nohut, pamuk ve tütün üretimi ön plana çıkmaktadır. Sulama tesislerinin geliştirilmesi ve sulama projelerinin faaliyete geçmesiyle, söz konusu tarım ürünlerinin üretiminde TRC1 Bölgesi nin daha iyi bir konuma geleceği öngörülmektedir. 2.7. TURİZM Turizm, insanların sürekli konutlarının bulunduğu yer dışında yaptıkları seyahat ve gittikleri yerlerde geçici konaklamalarından doğan ihtiyaçlarının karşılanması ile ilgili faaliyetlerdir. Turizm sektörü, dünyada özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ülke ekonomilerinin karşılaştığı ekonomik sorunların çözümünde ve darboğazların aşılmasında çıkış noktası haline gelmiştir. Sosyo-ekonomik ve kültürel gelişmeyi hızlandırması, hizmet sektörünün yan kollarında üretim ile dünya genelinde istihdamı arttırması, yabancı sermaye girişi ve döviz girdisi sağlamasıyla turizm sektörü, iktisadi kalkınmada önemli bir unsur olarak ön plana çıkmaktadır. 2000 li yılların başından itibaren dünya ekonomisi kötüye gitmekte olup petrol fiyatlarının artması ve kur farklarındaki ani oynamalar sebebiyle Avrupa başta olmak üzere tüm dünyada turizm sektörü gelirlerinde önemli bir düşüş yaşanmıştır. Fakat, Türkiye de dünyadaki eğilimin aksine, turizm sektöründe yıllar itibarıyla ilerleme kaydedildiği görülmektedir. Ülke, 2011 ve 2012 yılları Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü (UNWTO) turizm verilerine göre, gelen turist sayısı bakımından dünyada 6. sırada yer alarak önemli Avrupa ülkeleri olan Almanya ve İngiltere yi geride bırakmasına rağmen elde edilen turizm gelirleri bakımından 12. sırada yer almaktadır. Ülkenin dünya turizm gelirleri sıralamasında gelen turist sayısına kıyasla daha geride kalması önemli bir gösterge olup ülkenin turizm sektöründeki turist potansiyelini ekonomik olarak yeterli oranda fırsata dönüştüremediğini göstermektedir (Tablo 222, 223). Tablo 217: Gelen Turist Sayısı Sıralamasında İlk 10 Ülke (milyon kişi) Sıra Ülke 2011 2012 Değişim (2011-2012) 1 Fransa 81,6 83,0 +1,8 2 A.B.D 62,7 67,0 +6,8 3 Çin 57,6 57,7 +0,3 4 İspanya 56,2 57,7 +2,7 5 İtalya 46,1 46,4 +0,5 6 Türkiye 34,7 35,7 +3,0 7 Almanya 28,4 30,4 +7,3 8 İngiltere 29,3 29,3-0,1 9 Rusya Federasyonu 22,7 25,7 +13,4 10 Malezya 24,7 25,0 +1,3 Kaynak: Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü (UNWTO) Tablo 218: Ülkelerin Elde Ettikleri Turizm Gelirleri (milyar dolar) Sıra Ülke 2011 2012 Değişim (2011-2012) 1 A.B.D 115,6 126,2 +9,2 2 İspanya 55,9 55,9-6,6 197

3 Fransa 54,5 53.7-1,5 4 Çin 48,5 50,0 +3,2 5 Makao (Çin) 38,5 43,7 +13,7 6 İtalya 43,0 41,2-4,2 7 Almanya 38,9 38,1-1,9 8 İngiltere 35,1 36,4 +3,7 9 Hong Kong (Çin) 27,7 32,1 +16,0 10 Avustralya 31,5 31,5 +0,2 11 Tayland 27,1 31,5 +14,8 12 Türkiye 25,0 25,6 +0,9 Kaynak: Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü (UNWTO) Türkiye'de 2010 yılında ülkeye gelen toplam yerli ve yabancı 32.027.943 ziyaretçiden 24 milyar 930 milyon 997 bin dolar gelir elde edilmiş ve ortalama ziyaretçi harcamasının 755 dolar olduğu tespit edilmiştir. 2012 yılına kadar gelinen sürede genel olarak her 3 göstergede de artış gerçekleşmiş olup 2012 yılında toplam ziyaretçi sayısının 36.463.921 kişi, turizm gelirlerinin 29 milyar 7 milyon 3 bin dolar ve ortalama ziyaretçi harcamasının 795 dolar olduğu görülmektedir. 2014 yılının ilk 3 ayında (Ocak-Mart) ise toplam ziyaretçi sayısı 5.065.759 kişi ve turizm gelirleri 4 milyar 807 milyon 836 bin dolar iken ortalama harcamanın önemli bir artış göstererek 949 dolar olduğu görülmektedir. Yıllar Tablo 219: Türkiye Turizm Gelirleri ve Ziyaretçi Sayısının Yıllara Göre Dağılımı, 2014 Turizm Geliri (Bin $) Yabancı Vatandaş Toplam Ziyaretçi Sayısı Ortalama Harcama ($) Turizm Geliri (Bin $) Ziyaretçi Sayısı Ortalama Harcama ($) Turizm Geliri (Bin $) Ziyaretçi Sayısı Ortalama Harcama ($) 2010 19.110.003 28.510.852 670 5.558.366 4.517.091 1.231 24.930.997 32.027.943 755 2011 22.222.454 31.324.528 709 5.638.484 4.826.800 1.168 28.115.692 36.151.328 778 2012 22.410.364 31.342.464 715 6.354.378 5.121.457 1.241 29.007.003 36.463.921 795 2013 25.322.291 33.827.474 749 6.760.180 5.398.752 1.252 32.308.991 39.226.226 824 2014 * 3.632.382 4.140.524 877 1.137.621 925.235 1.230 4.807.836 5.065.759 949 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı *2014 yılı verileri ilk 3 aylık (Ocak- Mart) dönemi kapsamaktadır. TRC1 Bölgesi nde Turizm TRC1 Bölgesi ne giriş yapan yabancı ziyaretçilerin ülkelere göre dağılımına ve kapılardan giriş yapan yabancı ziyaretçi sayılarına bakıldığında, bölgedeki sınır geçişlerini sağlayan Gaziantep ve Kilis illerine yapılan girişlerin ağırlıklı olarak karayolu ile Çingene Kızı-Mozaik, Gaziantep Gaziantep yapıldığı ve sınır il olması nedeniyle Kilis'in bölgeye giriş yapan yabancı ziyaretçi sayısı bakımından ön plana çıktığı görülmektedir (Tablo 226). 2012 yılında bölgeye gelen toplam yabancı ziyaretçi sayısı 295.614 olup bu sayı ülke genelinin % 0,47 sini oluşturmaktadır. Tablo 225 te de görüldüğü üzere, bölgenin ülke sınırında yer alan Gaziantep ve Kilis illerine gelen ziyaretçi sayısında bölge ile sınır oluşturan Suriye ön plana çıkmakta ve 2010 yılı sonrasında 198

Suriye de yaşanan iç savaştan dolayı bu ülkeden turizm amaçlı gelen ziyaretçi sayısında önemli bir düşüş gözlemlenmektedir. 2010 yılı sonrası bu ülkede ve Orta Doğu ülkelerinde yaşanan sorunlar nedeniyle bölgenin 2008 ve 2009 yıllarında artış göstererek 2010 yılında 665.218 (% 1,15) olan yabancı ziyaretçi sayısının 2011 ve 2012 yıllarında düşüş göstererek 474.217 (% 0,76) kişi ve 295.614 (% 0,47) kişi olduğu görülmektedir. Ayrıca, bölgeye ağırlıklı olarak giriş yapılan Suriye ve İran dışında Almanya, Gürcistan, Fransa ve İngiltere gibi ülkelerden gelen yabancı ziyaretçi sayısının fazlalığı dikkati çekmektedir. Tablo 220: Gelen Yabancı Ziyaretçilerin Ülkelere Göre Dağılımı, 2010-2012 Gaziantep Ülkeler 2010 Ülkeler 2011 Ülkeler 2012 İran 166.435 İran 484.580 Suriye 48.827 Suriye 163.162 Suriye 204.502 Almanya 12.460 Gürcistan 27.660 Gürcistan 19.776 Gürcistan 6.134 Almanya 12.621 Almanya 14.948 İran 4.984 Azerbaycan 7.172 Diğer Batı Asya Ülkeleri 14.528 İngiltere 4.801 Adıyaman Diğer Avrupa Ülkeleri 4.787 Almanya 2.201 Almanya 3.420 Almanya 1.933 İsviçre 1.711 Avusturya 2.360 Fransa 1.186 Diğer Güney Doğu Asya Ülkeleri 677 İngiltere 1.678 Azerbaycan 853 Hollanda 568 Fransa 1.636 Hollanda 650 İsveç 395 İsviçre 1.244 Kilis Suriye 77.827 Suriye 115.731 Suriye 58.723 İran 1.161 İtalya 251 OECD Ülkeleri 505 Diğer Amerika 484 OECD Ülkeleri 214 Almanya 335 Almanya 362 Azerbaycan 198 Hollanda 136 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Diğer Doğu Asya Ülkeleri 113 Diğer Batı Asya Ülkeleri Diğer Afrika Ülkeleri 232 213 Tablo 221: Sınır Kapılarından Giriş Yapan Yabancı Ziyaretçi Sayıları, 2008-2012 Yıl İl/Bölge Adı Havayolu Karayolu Demiryolu Toplam Oran (%) 2008 2009 2010 Gaziantep 27.108 29.645 6.650 63.403 0,24 Kilis - 406.074-406.074 1,54 TRC1 27.108 435.719 6.650 469.477 0,89 Türkiye 18.838.735 5.388.308 72.320 26.336.677* 100 Gaziantep 27.801 21.982 5.363 55.146 0,20 Kilis - 463.777-463.777 1,71 TRC1 27.801 485.759 5.363 518.923 0,96 Türkiye 18.959.340 6.029.950 69.167 27.077.114* 100 Gaziantep 23.965 28.650 5.528 58.143 0,20 Kilis - 594.230 2.845 597.075 2,09 199

2011 2012 TRC1 23.965 622.880 8.373 655.218 1,15 Türkiye 19.555.705 6.948.067 66.144 28.632.204* 100 Gaziantep 26.431 34.200 5.881 66.512 0,21 Kilis - 406.921 784 407.705 1,30 TRC1 26.431 441.121 6.665 474.217 0,76 Türkiye 21.788.642 6.995.851 52.157 31.456.076* 100 Gaziantep 34.826 89.058 1.373 125.257 0,39 Kilis - 170.343 14 170.357 0,54 TRC1 34.826 259.401 1.387 295.614 0,47 Türkiye 22.920.640 6.340.137 28.782 31.782.832* 100 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı *Türkiye toplamında denizyolu ulaşımı dahil edilmiştir. Tablo 227 de Türkiye, TRC1 Bölgesi ve bölge illerindeki turizm yatırımı, turizm işletmesi ve belediye belgeli tesislerin sayısı, bu tesislerdeki oda ve yatak sayıları gösterilmektedir. 2012 yılında bölgenin merkez ili Gaziantep te toplam yatak sayısı 10.445 olup bölge genelindeki 127 tesisin 98 i burada yer almaktadır. Bölge genelinde tesis sayısına göre en zengin il Gaziantep olmakta ve bunun nedeni bölge içindeki ticari faaliyetlerin, kongre ve fuar organizasyonlarının genellikle bu ilde yer almasıdır. Adıyaman iline bakıldığında, ilde toplam 23 adet tesis bulunmakta ve bu tesislerde toplam 2.504 yatak ve 1.226 oda mevcuttur. İlin turizm potansiyeli göz önüne alındığında, bu sayının yetersiz olduğu görülmektedir. Öte yandan Kilis ilinde toplam 6 turizm işletme belgeli tesis bulunmaktadır. Tesis sayısının azlığı Kilis in konaklamadan ziyade, geçiş yapılan bir il olduğunu ortaya koymaktadır. Bölgede toplam 127 turizm tesisi ve bu tesislerde toplam 7.242 oda ve 14.541 yatak bulunmaktadır. Bölgenin sahip olduğu turizm değerleri düşünüldüğünde, turizm tesisi sayısının yetersiz ve kaliteli konaklama tesis sayısının düşük olduğu görülmektedir. İl/Bölge Adı Tablo 222: Turizm Yatırımı, Turizm İşletmesi ve Belediye İşletme Belgeli Tesis, Oda ve Yatak Sayıları, 2012 Turizm Yatırım Belgeli Turizm İşletme Belgeli Belediye İşletme Belgeli Toplam Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Gaziantep 16 1.873 3.792 37 2.301 4.593 45 1.097 2.060 98 5.271 10.445 Adıyaman 5 544 1.108 7 405 811 11 277 585 23 1.226 2.504 Kilis 4 686 1.480 - - - 2 59 112 6 745 1.592 TRC1 25 3.103 6.380 44 2.706 5.404 58 1.433 2.757 127 7.242 14.541 Türkiye 960 126.592 273.877 2.870 336.447 706.019 8.988 226.954 512.462 12.818 689.993 1.492.358 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Bölgenin turizm tesislerine geliş sayısı, geceleme sayısı, ortalama kalış süresi ve tesislerin doluluk oranları Tablo 228 ve Tablo 229'da gösterilmektedir. TRC1 Bölgesi nde turizm tesislerine toplam geliş sayısının artış göstererek 2010 yılında 457.269 iken 2011 yılında 529.032 ve 2012 yılında ise 651.427 olduğu görülmektedir. 2010-2012 yıllarında artış gösteren tesise geliş sayılarıyla birlikte bölgedeki geceleme sayısının da artış göstermiş olup 2010 yılında 652.068, 2011 yılında 788.155 ve 2012 yılında ise 954.780 olmuştur. Artış gösteren tesise geliş sayısı ve geceleme sayısının aksine bölgedeki ortalama kalış süresinde 2010, 2011 ve 2012 yıllarına bakıldığında bir artış gözlenmemektedir. 2012 yılında bölgede 1,5 olan ortalama kalış 200

süresi ve %32,2 olan doluluk oranı sırasıyla 2,8 ve %44,3 olan ülke ortalama kalış süresi ve doluluk oranlarının altında kalmaktadır. Tablo 223: Turizm Tesislerine Geliş ve Geceleme Sayıları (Turizm ve Belediye Belgeli), 2012 Yıl / İl-Bölge Adı Tesise Geliş Sayısı Geceleme Sayısı Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Gaziantep 50.525 299.444 349.969 84.738 446.780 531.518 Adıyaman 9.627 90.593 100.220 13.393 95.910 109.303 2012 2011 2010 2012 2011 2010 Kilis 524 6.556 7.080 917 10.330 11.247 TRC1 60.676 396.593 457.269 99.048 553.020 652.068 Türkiye 25.250.065 28.003.792 53.253.857 100.139.752 49.047.190 149.186.942 Gaziantep 72.574 377.098 449.098 119.403 562.127 681.530 Adıyaman 11.195 61.833 73.028 17.899 75.105 93.004 Kilis 459 6.447 6.906 971 12.650 13.621 TRC1 84.228 445.378 529.032 138.273 649.882 788.155 Türkiye 26.110.532 29.915.244 56.025.776 101.551.112 54.683.603 156.234.715 Gaziantep 101.243 454.389 555.632 166.659 665.006 831.665 Adıyaman 8.007 76.662 84.669 8.953 94.120 103.073 Kilis 4.335 6.791 11.126 7.335 12.707 20.042 TRC1 113.585 537.842 651.427 182.947 771.833 954.780 Türkiye 26.869.992 31.951.528 58.821.520 113.330.412 58.988.300 172.318.712 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Tablo 224: Turizm Tesisleri Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranları, 2012 Yıl / İl-Bölge Adı Ortalama Kalış Süresi Doluluk Oranı (%) Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Gaziantep 1,7 1,1 1,1 3,6 24,9 28,5 Adıyaman 1,7 1,6 1,6 3,9 21,2 25,1 Kilis 1,6 1,7 1,7 1,5 20,1 21,5 TRC1 1,7 1,5 1,5 3 22,1 25 Türkiye 3,8 1,8 2,7 26,9 14,1 41 Gaziantep 1,9 1,5 1,6 5 25,7 30,8 Adıyaman 3,9 1,2 1,3 3,8 16,1 19,9 Kilis 2,2 2 2 2,2 25 27,2 TRC1 2,7 1,6 1,6 2,9 22,3 26 Türkiye 3,7 1,8 2,7 26,8 15,9 42,7 Gaziantep 1,6 1,5 1,5 6,2 27,8 34,1 Adıyaman 1,3 1,2 1,2 1,6 20,2 21,8 Kilis 1,9 1,9 1,9 14,3 26,4 40,7 TRC1 1,6 1,5 1,5 7,4 24,8 32,2 Türkiye 4 1,8 2,8 27,9 16,4 44,3 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı 201

Bölgenin turizm göstergeleri komşu ve yakın bölgeler olan TR63 (Hatay, K.Maraş, Osmaniye), TR52 (Konya, Karaman) ve TRC2 (Diyarbakır, Şanlıurfa) bölgeleri ile karşılaştırıldığında, TR63 ve TRC2 Bölgeleri nin tesise geliş sayısı ve geceleme sayısında TRC1 Bölgesi nden daha önde yer aldığı görülmektedir. TRC1 Bölgesi nin tesise geliş sayısı ve geceleme sayısı TR52 Bölgesi ile yakın olmakta birlikte bu iki göstergede bölge, TR52 Bölgesi nin gerisinde kalmaktadır. Bölgelerin ortalama kalış süreleri 1,4 ile 1,6 arasında değişmekte ve tümü 2,8 olan ülke ortalamasının gerisinde kalmaktadır. Ayrıca, bölgelerdeki tesislerin doluluk oranları da %44,3 olan ülke ortalamasından daha düşüktür (Tablo 230, Şekil 76). Bölgelerin turizm göstergeleri arasında geceleme sayısı oldukça önemli bir unsur olarak öne çıkmaktadır. Geceleme sayısının az olması bölgenin geçiş yapılan, uzun süreli konaklamadan ziyade geçiş bölgesi olduğunu göstermektedir. Bu bağlamda, TRC1 Bölgesi nde doğru turizm politikaları ve yatırımları ile gelen ziyaretçilerin bölgede daha uzun süreli kalmalarının sağlanması ve bölgedeki geceleme sayısının arttırılması gerekmektedir. Tablo 225: TRC1 ve Komşu Bölgelerin (TR63, TR52, TRC62) Tesise Geliş Sayısı, Geceleme Sayısı, Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranları, 2012 Bölge Adı Tesise Geliş Sayısı Geceleme Sayısı Ortalama Kalış Süresi Doluluk Oranı (%) TR63 (Hatay-K.Maraş- Osmaniye) 814.990 1.231.920 1,6 31,5 TR52 (Konya-Karaman) 671.417 981.053 1,5 32,3 TRC1 (Gaziantep-Adıyaman- Kilis) 651.427 954.780 1,5 32,2 TRC2 (Diyarbakır-Ş.Urfa) 733.048 1.014.832 1,4 38,5 Türkiye 58.821.520 172.318.712 2,8 44,3 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı 1.400.000 1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 200.000 0 Tesise Geliş Sayısı Geceleme Sayısı TR63 (Hatay-K.Maraş-Osmaniye) TR52 (Konya-Karaman) TRC1 (Gaziantep-Adıyaman-Kilis) TRC2 (Diyarbakır-Ş.Urfa) Şekil 76: TRC1 ve Komşu Bölgelerin Tesise Geliş ve Geceleme Sayısı,2012 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı TRC1 Bölgesi nin turizm envanteri incelendiğinde, öne çıkan turizm türlerinin kültür ve inanç turizmi olduğu görülmektedir. Bölge illeri geçmişten günümüze oldukça köklü bir kültür yapısına sahiptir. Bu durum kültür turizminin geliştirilmeye müsait bir altyapısının olduğunu göstermektedir. Ayrıca, bölge illerindeki inanç turizmi potansiyeli bir hayli yüksektir. 202

Tablo X'te görüldüğü üzere TRC1 Bölgesi'nde toplam 380 adet sit alanı bulunmakta olup bölgede 377 adet arkeolojik sit yer almaktadır. Bölgede bulunan sit alanlarının büyük bir çoğunluğu Gaziantep'te yer almakta ve bölgede turizmin geliştirilmesi adına bölgede yer alan sit alanları önem arz etmektedir. Tablo 226: TRC1 Bölgesi Sit Alanları Sayıları, 2014 İl/Bölge Adı Arkeolojik Sit Alanı Kentsel Sit Alanı Tarihi Sit Alanı Diğer Sit Alanları Arkeolojik ve Doğal Sit Arkeolojik ve Kentsel Sit Toplam Adıyaman 113 - - - - 1 114 Gaziantep 231 1 - - - - 232 Kilis 33 1 - - - - 34 TRC1 377 2 - - - 1 380 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye Turizm Stratejisi 2023 başlıklı çalışmada 9 tematik bölge belirlenmiştir. Bu bölgelerden GAP Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi olarak belirlenen bölge, TRC1 Bölgesi; Adıyaman, Gaziantep ve Kilis illerini kapsamaktadır. GAP Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi çalışmasıyla, bölge illerindeki kültür turizminin geliştirilmesinin yanı sıra sağlık turizmi, gençlik turizmi, ekoturizm, dağ yürüyüşü, su sporları, kuş gözleme ve kongre turizmi gibi turizm türlerinde de gelişim sağlanması amaçlanmaktadır. Turizm Stratejisi nde öngörülen çalışmalardan biri de kültürel ve tabi kaynakların zengin olduğu yörelerde turizm kentlerinin ilan edilmesidir. Bu kapsamda, 2023 yılına kadar Kâhta Turizm Kenti nin ilan edilmesi söz konusudur. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan stratejide, gelişim bölgelerinin yanı sıra gelişim koridorları üzerinde de durulmuştur. Turizm Strateji'si kapsamında, ülkede 7 adet gelişim koridorunun oluşturulması önerilmektedir. Bu gelişim koridorlarından İnanç Turizmi başlıklı koridorda TRC1 Bölge illerinden Gaziantep e de yer verilmiştir. Tarsus tan başlayarak, Hatay, Gaziantep, Şanlıurfa ve Mardin yörelerini kapsayan inanç turizmi koridoru, bölgeye turist çekilmesi kolaylaştırılacak, bölgenin inanç turizmi konusunda önde gelen bir yöre olmasına katkı sağlayacaktır. Bu bağlamda, Gaziantep ilindeki tarihi yapılar ve alanların düzenlenmesi, mevcut konaklama tesislerinin kültür ve ekoturizme yönelik yapılacak planlama ve uygulamalara yönelik olarak kapasitelerinin artırılması önem arz etmektedir. Rumkale, Gaziantep Nemrut Dağı, Adıyaman TRC1 Bölgesi illerinde kültür ve inanç turizminin yanı sıra daha birçok turizm çeşidinden bahsetmek mümkündür. Her üç ilde de av turizmi, gastronomi turizmi, dağ ve doğa yürüyüşü 203

aktiviteleri, görülmeye değer doğal ve tarihi güzellikler mevcuttur. Ayrıca, Gaziantep ilinde ticaret, kongre ve gençlik turizmi ön plana çıkmaktadır. Bunların yanı sıra ilde, yamaç paraşütü, bisiklet turları, olta balıkçılığı, safari, su sporları, kamp ve karavan turizmi, gastronomi ve botanik bahçeleri de mevcuttur. İlin sağlık turizmi açısından da bir potansiyel barındırdığından bahsedilebilir. Sağlık Bakanlığı tarafından Bölge Cazibe Merkezi olarak belirlenen 16 il arasında Gaziantep de bulunmaktadır. Kamu ve özel sağlık yatırımlarının hızlandığı Gaziantep e bölge illerini dışında yakın iller olan Kahramanmaraş, Şanlıurfa nın yanı sıra Suriye den de hastalar gelmektedir. Genel bir değerlendirme yapıldığında, Gaziantep in ''Bölge Sağlık Cazibe Merkezi'' olarak sağlık turizminde önemli bir konuma sahip olacağı söylenebilir. Diğer bölge illeri olan Adıyaman ve Kilis e bakıldığında, inanç turizmine yönelik zengin bir tarihi geçmişten bahsedilebilir. İllerdeki türbeler ve peygamber makamları inanç turizminin gelişmesi açısından büyük bir öneme sahiptir. TRC1 Bölgesi nin turizm sektöründeki rolü incelendiğinde, bölgenin çeşitli sorunlarla karşı karşıya olduğu, ancak bunun yanı sıra önemli fırsatları da barındırdığı görülmektedir. Bölge illerindeki konaklama sorunu, tanıtım eksikliği, ulaşım altyapısındaki problemler mevcut turizm potansiyelinin verimli bir şekilde kullanılamamasına sebep olmaktadır. Diğer yandan, bölgenin oldukça zengin bir turizm potansiyeline sahip olduğu yukarıdaki ifadelerde görülmüştür. Bölgede Nemrut Dağı, Zeugma Antik Şehri, Rumkale, Selçuklu ve Osmanlı dan kalma kasteller, hamamlar, camiler gibi birçok turizm varlığı bulunmaktadır. Bu kapsamda, bölgede turizm çeşitleri arasında entegrasyonun sağlanması, bununla birlikte kültür ve inanç turizmini geliştirmek adına altyapının kuvvetlendirilmesi gerekmektedir. Nitelikli tesis ve yatak Bakırcılar Çarşısı, Gaziantep sayısının artırılması, konaklama tesislerinin yeterli sayıya ulaştırılması ve ulaşım altyapısının geliştirilmesi ile bölgeye turist akışı ve geceleme sayısı artırılmalıdır. Mevcut kültürel ve tarihi değerlerden verimli bir şekilde istifade edilmesi durumunda, turizmin bölge kalkınmasına etkisi oldukça fazla olacağı öngörülmektedir. 2.8. FİNANS SEKTÖRÜ VE FİNANSAL HİZMETLERE ERİŞİM 2.8.1. Mevduat TRC1 Bölgesi toplam mevduat miktarı açısından incelendiğinde, Gaziantep ilindeki toplam mevduat miktarının 2012-2013 yılları arasında diğer yıllara oranla önemli bir artış gösterdiği görülmektedir. Toplam mevduat miktarı, 2009-2013 yılları arasında her üç il için de artış gösterirken, iller arasında kıyaslama yapıldığında Gaziantep ili diğer illere oranla sahip olduğu toplam mevduat açısından lider konumdadır (Şekil 77). 2013 yılı verilerine göre TRC1 Bölgesi nde toplam mevduatın %84 ü Gaziantep ilindeyken, bölgedeki toplam mevduatın ülke içindeki payı ise yaklaşık olarak %1 düzeyindedir. 204

Bin TL Bin TL Toplam Mevduat 8.000.000 7.000.000 6.000.000 5.000.000 4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000 0 2009 2010 2011 2012 2013 Gaziantep 3.666.201 4.221.104 5.565.887 5.901.238 7.773.358 Adıyaman 599.226 780.759 856.697 919.510 1.154.379 Kilis 125.329 188.549 205.439 216.342 277.312 Şekil 77: Toplam Mevduatın Yıllara Göre Değişimi (Bin TL) Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası 2013 yılı verilerine göre, bölgedeki tasarruf mevduatlarının yaklaşık olarak %82 lik kısmını oluşturan 4,2 milyon TL Gaziantep ilindedir. 2009 yılından itibaren tasarruf mevduatları her üç il için de artış gösterirken, sadece 2012 yılında Kilis te bir önceki yıla göre bir düşüş yaşanmıştır. Yine Kilis ilinde 2012 yılından 2013 yılına geçilirken bir önceki yıla nispeten önemli bir artış görülmektedir (Şekil 78). Tasarruf Mevduatı 4.500.000 4.000.000 3.500.000 3.000.000 2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 500.000 0 2009 2010 2011 2012 2013 Gaziantep 2.332.758 2.654.681 3.103.860 3.501.239 4.210.404 Adıyaman 422.430 536.111 581.195 654.968 801.799 Kilis 82.492 143.398 145.786 123.380 155.066 Şekil 78: Tasarruf Mevduatının Yıllara Göre Değişimi Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası TRC1 Bölgesi nde tasarruf mevduatının toplam mevduat içindeki oranı yıllara göre incelendiğinde genel olarak inişli çıkışlı bir seri gözlemlenmiş olmasına rağmen 2008 yılına göre 2013 yılında her üç ilde de tasarruf mevduatlarının toplam mevduat içindeki payında azalma olduğu görülmektedir (Tablo 231). Tablo 227: Tasarruf Mevduatının Toplam Mevduat İçindeki Oranı (%) 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Gaziantep 60,8 63,6 62,9 55,8 59,3 54,2 Adıyaman 73,1 70,5 68,7 67,8 71,2 69,5 Kilis 75,7 65,8 76,1 71,0 57,0 55,9 205

TRC1 62,6 64,6 64,2 57,8 60,8 56,1 Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası Kişi başına düşen tasarruf mevduatlarının toplam mevduat içindeki oranları incelendiğinde, 2013 yılı sonunda her üç il için de bu oranın azaldığı görülmektedir. Bu değişim en fazla Kilis te yaşanmıştır. Kilis ilinde 2008 yılında %75,7 olan kişi başına düşen tasarruf mevduatlarının toplam mevduat içindeki oranı 2013 yılında %55,9 olarak gerçekleşmiştir. En az değişimin yaşandığı il ise Adıyaman olmuştur (Tablo 232). Tablo 228: Kişi Başına Düşen Tasarruf Mevduatının Toplam Mevduat İçindeki Oranı (%) 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Gaziantep 60,8 63,6 62,9 55,8 59,3 54,2 Adıyaman 73,1 70,5 68,7 67,9 71,3 69,5 Kilis 75,7 65,8 76,0 71,0 57,0 55,9 Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası 2.8.2. Krediler Toplam nakdi krediler; nakdi krediler ile tahsil edilmesi şüpheli duruma gelmiş olan takipteki alacakların toplamından oluşmaktadır. TRC1 Bölgesi nde bulunan illere ait toplam nakdi krediler 2008 yılından 2013 yılına kadar her yıl artış göstermiştir. Bölgede kullanılan nakdi kredilerin önemli bir payı Gaziantep iline aittir. Bu pay yıllar itibarıyla ortalama olarak %89 civarında seyretmiştir (Tablo 233). Tablo 229: Yıllara Göre Toplam Nakdi Krediler (Bin TL) 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Gaziantep 4.966.261 5.198.494 9.512.029 13.604.116 16.666.253 24.972.200 Adıyaman 653.159 759.993 1.187.164 1.637.969 1.999.584 2.434.820 Kilis 101.265 133.985 232.992 320.012 398.458 518.592 TRC1 5.720.685 6.092.472 10.932.185 15.562.097 19.064.295 27.925.612 Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası Yıllar itibarıyla takipteki alacakların toplam nakdi krediler içerisindeki payı ele alındığında, 2008 yılında yaşanan küresel krizin etkisiyle, 2009 yılında Gaziantep ve Adıyaman da bu oranın en yüksek değerine ulaştığı; 2010 yılı ile birlikte her üç ilde de azalma eğilimine girdiği ve 2013 yılının sonu itibarıyla diğer yıllara oranla düşük değerler aldığı görülmektedir (Tablo 234). Tablo 230: Yıllara Göre Takipteki Alacakların Toplam Nakdi Krediler İçerisindeki Payı (%) 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Gaziantep 4,8 7,2 3,7 2,1 2,1 1,9 Adıyaman 3,0 5,0 3,8 2,4 2,5 2,8 Kilis 4,9 4,3 4,2 2,6 2,2 2,1 Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası TRC1 Bölgesi ndeki gayrinakdi krediler ise yıllara göre artış göstermiştir. 2013 yılı verileri göz önünde bulundurulduğunda, bölgedeki toplam gayrinakdi kredilerin %94 lük payı Gaziantep iline aittir (Tablo 235). 206

TL Tablo 231: Yıllara Göre Gayrinakdi Krediler (Bin TL) 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Gaziantep 1.982.569 2.044.385 2.381.851 3.518.160 4.405.451 6.372.329 Adıyaman 82.970 106.419 226.838 289.992 325.662 384.961 Kilis 6.993 9.320 16.196 16.780 22.750 40.017 TRC1 2.072.532 2.160.124 2.624.885 3.824.932 4.753.863 6.797.307 Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası TRC1 Bölgesi illeri kişi başına düşen nakdi kredi açısından incelendiğinde, yıllar itibari ile her üç ilde de artış olduğu görülmektedir. 2013 yılında, Gaziantep ilinde kişi başına düşen nakdi kredi miktarı 13.614 TL dir. Adıyaman ve Kilis illerinde ise bu değer sırasıyla 3.975 ve 4.084 TL dir (Şekil 79). Gaziantep ilinde kişi başına düşen nakdi kredi açısından diğer bölge illerine oranla önemli bir fark söz konusudur. 24.000 21.000 18.000 15.000 12.000 9.000 6.000 3.000 0 813 1.059 1.087 1.234 3.029 2.993 Kişi Başı Nakdi Kredi 1.827 1.940 5.539 2.530 2.706 7.833 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kilis 813 1.059 1.827 2.530 3.130 4.084 Adıyaman 1.087 1.234 1.940 2.706 3.283 3.975 Gaziantep 3.029 2.993 5.539 7.833 9.303 13.614 Şekil 79: Kişi Başına Düşen Nakdi Kredinin Yıllara Göre Değişimi Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası 3.130 3.283 9.303 4.084 3.975 13.614 Sektörlere göre nakdi kredi kullanım miktarı Tablo 236 da verilmiştir. Tabloya göre 2013 yılında Gaziantep ilinde en fazla kredi kullanılan sektör %47,6 oran ve yaklaşık olarak 6,6 milyon TL ile tekstil ve tekstil ürünleri sektörü olmuştur. Bu sektörü %13,6 oran ve yaklaşık olarak 1,9 milyon TL ile gıda meşrubat ve tütün ve %12,2 oran ve yaklaşık olarak 12,2 milyon TL ile toptan ticaret ve komisyonculuk sektörleri takip etmektedir. Adıyaman ilinde ise ilk sırayı %29,8 oran ve 187 bin TL ile ziraat ve balıkçılık sektörü almıştır. Bu sektörü sırasıyla %17 oran ve 107 bin TL ile tekstil ve tekstil ürünleri ve %17,5 oran ve 110 bin TL ile toptan ticaret ve komisyonculuk sektörleri takip etmektedir. Kilis ilinde ise kullanılan toplam nakdi krediler açısından sektörler arasında büyük bir fark vardır. En fazla kredi kullanılan sektör %70,1 oran ve 106 bin TL ile ziraat ve balıkçılık iken bu 207

sektörü %11,5 oran ve 17 bin TL ile inşaat ve %9,5 oran ve 15 bin TL ile toptan ticaret ve komisyonculuk ve sektörleri takip etmektedir. Sektörel bazda kullanılan kredi miktarlarının bir önceki yıla göre değişimi yıllar itibarıyla incelendiğinde, tüm sektörlerde özellikle 2010 yılında bir önceki yıla göre büyük bir artış olduğu görülmüştür. Bu doğrultuda küresel krizin bitmesi ile daha fazla kredi kullanılıp yatırım yapıldığı sonucuna varılabilir. Tablo 232: Sektörlere ve Yıllara Göre Nakdi Krediler (Bin TL) Gaziantep Sektörler* 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Toplam Tekstil ve Tekstil Ürünleri Gıda Meşrubat ve Tütün 676.746 830.383 793.320 1.592.779 2.711.773 3.491.095 6.570.265 16.666.361 300.395 389.202 347.262 789.937 1.277.464 1.336.452 1.877.154 6.317.866 Toptan Ticaret ve Komisyonculuk 202.407 509.770 348.048 479.464 796.261 1.092.605 1.681.102 5.109.657 Enerji** 62.071 150.777 180.421 947.053 1.133.839 1.059.239 1.302.695 4.836.095 İnşaat 98.215 97.445 115.320 334.056 477.373 797.062 1.317.337 3.236.808 Ziraat ve Balıkçılık 109.591 146.480 230.195 388.785 519.407 563.309 724.956 2.682.723 Metal ve İşlenmiş Maden 35.400 26.142 30.210 50.113 90.262 150.542 238.331 621.000 Turizm 8.233 10.034 11.822 41.021 48.260 44.838 67.754 231.962 Finansal Kuruluşlar 3.279 3.625 3.541 19.259 22.583 14.873 38.827 105.987 Toplam 1.496.337 2.163.858 2.060.139 4.642.467 7.077.222 8.550.015 13.818.421 39.808.459 Adıyaman Sektörler* 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Toplam Ziraat ve Balıkçılık 32.495 49.620 61.081 103.713 145.745 151.483 187.014 731.151 Tekstil ve Tekstil Ürünleri 41.292 55.975 55.437 96.679 100.256 102.065 106.795 558.499 Toptan Ticaret ve Komisyonculuk 16.993 19.516 28.065 53.995 87.357 89.328 109.880 405.134 İnşaat 14.819 21.088 28.681 46.928 70.220 82.057 107.945 371.738 Enerji** 5.345 10.243 10.261 15.186 29.820 47.748 63.198 181.801 Gıda Meşrubat ve Tütün 6.198 8.395 11.337 15.855 16.954 26.150 36.629 121.518 Metal ve İşlenmiş Maden 2.116 1.101 1.673 3.224 8.273 5.630 8.614 30.631 Turizm 1.723 2.776 4.239 4.793 4.030 4.233 5.791 27.585 Finansal Kuruluşlar 679 543 557 608 590 1.558 1.914 6.449 Toplam 121.660 169.257 201.331 340.981 463.245 510.252 627.780 2.434.506 Kilis Sektörler* 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Toplam Ziraat ve Balıkçılık 15.321 20.845 35.132 56.436 80.702 93.816 106.257 408.509 İnşaat 5.168 5.425 5.515 7.758 9.470 12.448 17.487 63.271 Toptan Ticaret ve Komisyonculuk 2.042 2.419 2.336 5.219 8.436 14.229 15.431 50.112 Gıda Meşrubat ve Tütün 1.192 1.498 1.894 4.317 5.163 6.233 6.876 27.173 Tekstil ve Tekstil Ürünleri 940 642 445 2.898 4.887 3.907 4.701 18.420 Turizm 185 0 239 280 313 362 394 1.773 208

Finansal Kuruluşlar 32 71 73 232 199 241 129 977 Metal ve İşlenmiş Maden 0 70 56 181 83 65 168 623 Enerji** 0 175 10 32 38 2 140 397 Toplam 24.880 31.145 45.700 77.353 109.291 131.303 151.583 571.255 Kaynak: BDDK *: Tablodaki sektörel sınıflandırmalar BDDK nın sınıflandırmasıdır. **:Enerji sektörüne verilen krediler, enerji üreten madenlerin çıkarılması, nükleer yakıt, rafineri ve petrol ürünleri ve kok kömür üretimi ile elektrik, gaz ve su kaynakları üretim ve dağıtımına yönelik faaliyetlere verilen kredileri içermektedir. TRC1 Bölgesi 2013 yılı nakdi kredilerin sektörlere göre dağılımı incelendiğinde tekstil ve tekstil ürünleri sektörünün %45,8 oran ile ilk sırada yer aldığı, bu sektörü %13,2 oran ile gıda meşrubat ve tütün sektörü ile %12,4 oran ile toptan ticaret ve komisyonculuk sektörlerinin takip ettiği görülmektedir. 7,0% 1,7% 0,5% 0,3% Tekstil ve Tekstil Ürünleri 9,9% 12,4% 9,4% 45,8% Gıda Meşrubat ve Tütün Toptan Ticaret ve Komisyonculuk İnşaat Enerji 13,2% Ziraat ve Balıkçılık Metal ve İşlenmiş Maden Turizm Finansal Kuruluşlar Şekil 80: TRC1 Bölgesi 2013 Yılı Nakdi Kredilerin Sektörlere Göre Dağılımı Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası Türkiye deki illerin nakdi kredi tutarları tekstil ve tekstil ürünleri sektörü bazında incelendiğinde Gaziantep in İstanbul un ardından 2. sırada yer aldığı Gaziantep i ise Bursa nın takip ettiği görülmektedir. 209

Şube Sayısı Şekil 81: 2013 Yılı Tekstil ve Tekstil Ürünleri Sektörü Nakdi Kredilerinin İllere Göre Dağılımı Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası 2.8.3. Bankalar TRC1 Bölgesi nde 2007 yılından itibaren banka şube sayılarındaki değişim Şekil 80 de verilmiştir. Bu grafiğe göre, Gaziantep ilindeki banka şube sayıları hızlı bir şekilde artarken, Adıyaman ve Kilis illerindeki artışın ise nispeten daha yavaş olduğu görülmektedir. Banka Şube Sayısı 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Gaziantep 101 125 141 150 155 173 189 Adıyaman 25 31 35 35 35 37 42 Kilis 7 8 9 10 10 10 11 Şekil 82: Yıllara Göre Banka Şube Sayıları Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası 210

Kişi Şekil 81 de şubeye düşen kişi sayısı incelendiğinde, Adıyaman da 2007 yılında 25 şube ile şube başına yaklaşık 23.300 kişi düşerken, 2008 yılında şube sayısı 31 e çıkmış ve şube başına düşen kişi sayısı yaklaşık 18.800 e düşmüştür. 2013 yılı verilere göre ise Adıyaman da şube başına düşen nüfus yaklaşık olarak 14.000 kişidir ve TRC1 Bölgesi nin en yüksek değerine sahiptir. Tüm illerde banka şubelerine düşen kişi sayısında bir azalma olduğu görülmektedir. 25.000 23.310 Şubeye Düşen Kişi Sayısı 20.000 15.000 18.798 16.716 16.813 16.883 16.052 14.172 Gaziantep 10.000 Adıyaman Kilis 5.000 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Şekil 83: Yıllara Göre Şubeye Düşen Kişi Sayısı Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası TRC1 Bölgesi nde şubeye düşen kişi sayısı diğer iller ile kıyaslandığında; Adıyaman, şube başına düşen kişi sayısında Türkiye de 13 üncü, Kilis 20 nci ve Gaziantep 26 ncı sıradadır (Tablo 239). Tablo 233: İllere Göre Şubeye Düşen Kişi Sayısı, 2013 Sıra Şehir Değer 1 Muş 29.518 2 Hakkari 21.537 3 Van 21.468 12 Mardin 14.315 13 Adıyaman 14.172 14 Iğdır 13.600 19 Malatya 11.378 20 Kilis 11.301 21 Erzurum 11.278 22 Elazığ 11.033 23 Hatay 10.990 24 Niğde 10.976 25 Ordu 9.884 26 Gaziantep 9.521 27 Tokat 9.029 79 Muğla 4.410 80 Ankara 4.284 81 İstanbul 3.967 Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası 211

TRC1 Bölgesi ndeki toplam şube sayıları ve şubelerin sahiplik grubuna göre dağılımı Tablo 238 de verilmiştir. TRC1 Bölgesi genel itibarıyla sahiplik grubuna göre banka yüzdelerinde ülke ortalamasına yakın değerler alırken, Kilis ve Adıyaman daki yabancı sermayeli şube sayısının azlığı dikkat çekmektedir. Şekil 84: Şubeye Düşen Kişi Sayısı, 2013 Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası Tablo 234: Sahiplik Grubuna Göre Banka Şube Sayıları, 2013 Kamu Yabancı Yerli Özel Toplam Şube Sayısı Gaziantep 48 47 94 189 Adıyaman 18 7 17 42 Kilis 4 2 5 11 TRC1 70 56 116 242 Türkiye 3.389 2.840 5.672 11.901 Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası Tablo 240 ta Türkiye ve TRC1 Bölgesi nde internet bankacılığını kullanan aktif müşteri sayıları gösterilmektedir. 2012 yılında internet bankacılığını kullananların sayısı Gaziantep te 112.174, Adıyaman da 22.611 ve Kilis te 6.242 kişidir. 2012 yılında bir önceki yıla göre internet bankacılığı kullanan aktif müşteri sayısı Türkiye de %31,2 artarken, bu artış oranı Gaziantep te %40,8; Adıyaman da %35,3 ve Kilis te %41,2 olarak gerçekleşmiş ve her üç il de Türkiye ortalamasının üzerinde değerler almıştır. Tablo 235: İnternet Bankacılığında Aktif Müşteri Sayıları (Kişi) 2011 2012 Değişim Oranı (%) Gaziantep 79.668 112.174 40,8 Adıyaman 16.712 22.611 35,3 Kilis 4.421 6.242 41,2 TRC1 100.801 141.027 39,9 TR 6.450.659 8.465.661 31,2 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, TÜİK 212

Türkiye ve TRC1 Bölgesi nde internet bankacılığını kullanan aktif kurumsal müşteri sayıları Tablo 241 de verilmiştir. 2012 yılında internet bankacılığını kullanan kurumsal müşteri sayısı Gaziantep te 12.712, Adıyaman da 1.383 ve Kilis te 260 kişidir. 2012 yılında bir önceki yıla göre internet bankacılığını kullanan kurumsal müşteri sayısı Türkiye de %16,8 oranında artarken, Gaziantep ve Adıyaman illerinde sırasıyla %20,6 ve %22,7 oranında artış sağlanmış ve ülke ortalamasının üzerinde bir değer elde edilmiştir. Kilis ilinde ise bu oran %5,7 seviyesinde kalmıştır. Tablo 236: İnternet Bankacılığında Aktif Kurumsal Müşteri Sayıları (Şirket Sayısı) Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, TÜİK 2011 2012 Değişim Oranı (%) Gaziantep 10.541 12.712 20,6 Adıyaman 1.127 1.383 22,7 Kilis 246 260 5,7 TRC1 11.914 14.355 20,5 TR 721.148 842.337 16,8 Tablo 237: İllerdeki Bankalar ve Şube Sayıları, 2013 Gaziantep Adıyaman Kilis T.C. Ziraat Bankası A.Ş. 21 10 2 Türkiye İş Bankası A.Ş. 22 5 1 Yapı Ve Kredi Bankası A.Ş. 16 4 1 Türkiye Halk Bankası A.Ş. 14 5 1 Akbank T.A.Ş. 15 2 1 Türkiye Garanti Bankası A.Ş. 14 3 1 Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. 12 3 1 Denizbank A.Ş. 10 1 1 Finansbank A.Ş. 10 1 1 Şekerbank T.A.Ş. 4 1 1 Türk Ekonomi Bankası A.Ş. 9 1 - ING Bank A.Ş. 7 1 - Asya Katılım Bankası A.Ş. 6 1 - Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş. 5 1 - Türkiye Finans Katılım Bankası A.Ş. 4 1 - HSBC Bank A.Ş. 3 1 - Albaraka Türk Katılım Bankası A.Ş. 2 1 - Fibabanka A.Ş. 3 - - Burgan Bank A.Ş. 2 - - Alternatifbank A.Ş. 2 - - Anadolubank A.Ş. 2 - - Turkland Bank A.Ş. 1 - - Arap Türk Bankası A.Ş. 1 - - Citibank A.Ş. 1 - - Odea Bank A.Ş. 1 - - Aktif Yatırım Bankası A.Ş. 1 - - İller Bankası 1 - - Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası 213

2.9. ENERJİ 2.9.1. Enerji Dünyada ve Türkiye de hızla artan enerji talebini karşılayabilmek için ulusal ve uluslararası düzeyde enerji politikaları geliştirilmektedir. Enerjinin yeterli ve güvenilir temini ve bunun sürdürülebilirliği bu politikaların temelini oluşturmaktadır. Küresel ısınma ve iklim değişikliği konusunda mücadeleyi sağlamaya yönelik tek uluslararası çerçeve olan Kyoto Protokolü nün devreye girmesiyle, enerji ihtiyaçlarının karşılanmasında Türkiye alternatif enerji kaynaklarına yönelmiştir. GAP Eylem Planı çerçevesinde, altyapının güçlendirilmesi öngörülmüş, bu çerçevede enerji altyapısı da plan dâhiline alınmıştır. Bu plan kapsamında Gaziantep, Adıyaman ve Kilis te; elektrik iletim ve dağıtım, hat ve tesislerin altyapısının güçlendirilmesi, Adıyaman ve Kilis te doğalgaz boru hattı altyapısı güçlendirilmesi hedeflenmektedir. 2.9.2. Elektrik Enerjisi Türkiye enerji kaynakları açısından linyit, su, güneş, rüzgâr ve jeotermal potansiyele sahiptir. Elektrik üretimi büyük oranda termik ve hidroelektrik santrallerden sağlanmaktadır. Son zamanlarda ise rüzgâr ve güneş enerjisi santrali sayısı artmaktadır. 2.9.2.1. TRC1 Bölgesi Elektrik Enerji Altyapısı, Üretimi ve Dağıtımı TRC1 Bölgesi içinde yer alan en yüksek kurulu güç ve yıllık üretime sahip elektrik santrali Karkamış Hidroelektrik Santrali dir. Tablo 238: Karkamış HES ve Bazı Teknik Bilgiler,2013 Karkamış Barajı ve HES Barajın Yeri Gaziantep Kaynak: DSİ Akarsuyu Amacı Fırat Enerji + Taşkın Kontrol İnşaatın (başlama-bitiş) Yılı 1996-2000 Gövde Dolgu Tipi Zonlu Dolgu Gövde Hacmi 2,10 hm3 Yükseklik (talvegden) 21,2 m Normal Su Kotunda Göl Hacmi 157 hm 3 Normal Su Kotunda Göl Alanı 28,4 km 2 Sulama Alanı Kurulu Güç Yıllık Üretim - ha 189 MW 653 GWh Tablo 239: Karkamış HES, Yıllara Göre Üretim 214

Yıl Karkamış HES Üretim (GWh) Türkiye Toplam Üretim (GWh) Yüzde Oran (Karkamış /Türkiye) 2007 430 30.981 1,39% 2008 355 28.419 1,25% 2009 286 28.338 1,01% 2010 461 41.377 1,11% 2011 500 36.888 1,36% Kaynak: EÜAŞ Karkamış HES dışında 2011 yılında devreye alınan 4,524 MW Kurulu kapasitesi olan "Cev Biogaz Santrali" ve yine aynı yılında devreye alınan 48,65 MW kurulu kapasitesi olan "Gaziantep OSB GOREN-1 Doğalgaz Santrali" gibi birçok orta ve küçük büyüklükte enerji santrali bulunmaktadır. Tablo 240: Gaziantep Elektrik Üretimi Elektrik Üretimi 2002 Yılı Şubat 2011 Toplam Santral Sayısı 3 adet (2 adet Termik, 4 adet HES Santrali) 16 adet (10 adet Termik, 4 adet HES, 2 adet Biyokütle Santrali) 2002-2011 Yılları Arası Artış (%) Toplam Kurulu Güç (MW) 240,03 333,59 39 İşletmedeki Kur. Güç (MW) 238,63 242,84 2 Öngörülen Üretim (kwh/yıl) 1.034.760.000 1.626.529.880 57 Öngörülen Yatırım (TL) 353.430.000 453.778.700 28 Gerçekleşen Yatırım(TL) 353.430.000 361.822.606 2 Kaynak: EPDK Tablo 245'te görüldüğü üzere, Gaziantep te 2002 yılındaki toplam santral sayısı 3 iken, 2011 yılında %433'lük bir artışla bu sayı 16'ya çıkmıştır. Toplam kurulu güçte de %39'luk bir artış gerçekleşerek 240 MW'lık toplam kurulu güç 333 MW'a yükselmiştir. Bunun yanı sıra, Gaziantep'te 13 elektrik üretim lisansı alınmıştır. Lisansı alınan söz konusu santrallerin bazıları tamamlanmış durumda olmakla beraber diğerleri kısmi tamamlanmış durumda veya proje halindedir. Son kurulan santrallerin henüz işletmeye açılmamasından dolayı işletmedeki kurulu güç daha düşük seviyededir. 433 Tablo 241: Adıyaman Elektrik Üretimi ELEKTRİK ÜRETİMİ 2002 Yılı Şubat 2011 Toplam Santral Sayısı 1 adet HES Santrali 19 adet (17 adet HES, 2 adet Rüzgâr Santrali) 2002-2011 Yılları Arası Artış (%) 1.800 Toplam Kurulu Güç (MW) 0,27 308,17 113.199 İşletmedeki Kur. Güç (MW) 0,27 84,36 30.913 Öngörülen Üretim (kwh/yıl) 300.000 1.254.681.520 418.127 Öngörülen Yatırım (TL) 435.200 520.175.200 119.426 Gerçekleşen Yatırım(TL) 435.200 160.961.681 36.886 Kaynak: EPDK Tablo 246'da görüldüğü üzere Adıyaman'da 2002 yılındaki toplam santral sayısı 1 iken, 2011 yılında bu sayı 19'a çıkmıştır. İşletmedeki kurulu güç0,27 MW'tan 84,36 MW'a çıkmıştır. 215

Hâlihazırda tam kapasite ile faaliyete geçmemiş olan santraller de tamamlandığında 308,17 MW'lık toplam kurulu güce sahip olunacaktır. Bu veriler son yıllarda Adıyaman'daki enerji yatırımlarında çok ciddi artış gerçekleştiğini göstermektedir. Kilis ilinde enerji santrali bulunmamaktadır. Öngörülen ve lisans almış enerji yatırımı da bulunmamaktadır. 216

Tablo 242: Gaziantep Elektrik Üretim Lisansları,2013 # Unvan Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi Tesis Türü Yakıt Türü Tesis Adı Kurulu Gücü (MWm) Kurulu Gücü (MWe) İnşa Halindeki Kapasite (MWe) İşletmedeki Kapasite (MWe) 1 EÜAŞ 04.04.2003 04.04.2013 Hidroelektrik Diğer Karkamış 189 189 0 189 2 GAZİANTEP OSB MÜDÜRLÜĞÜ MÜTEŞEBBİS TEŞEKKÜL HEYETİ 15.07.2010 15.07.2039 Termik Doğal Gaz GAOSB 25L-3B-3C pafta, 104 ada, 4 numaralı parsel 50 48,65 0 48,65 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 GÜL ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM SANAYİ VE TİCARET ANONİM ŞİRKETİ CEV ENERJİ ÜRETİM SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ GASKİ ENERJİ YATIRIM HİZMETLERİ İNŞAAT SAN. VE TİC.A.Ş. AKUA ENERJİ ÜRETİM VE PAZARLAMA SAN. VE TİC.A.Ş. AKUA ENERJİ ÜRETİM VE PAZARLAMA SAN. VE TİC.A.Ş. EFİL ENERJİ ÜRETİM TİC. VE SAN. A.Ş. AKUA ENERJİ ÜRETİM VE PAZARLAMA SAN. VE TİC.A.Ş. GAZİANTEP OSB ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş. SANKO ENERJİ SAN. VE TİC. A.Ş. NAKSAN ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş.. NAKSAN ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş.. Kaynak: EPDK 30.06.2009 30.06.2058 Termik Fuel-oil Gaziantep ili Organize Sanayi Bölgesi, 257 ada, 1 no lu parsel 25,02 24,308 0 24,308 27.08.2009 28.10.2037 Biyokütle Diğer Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Katı atık Depolama Alanı 5,805 5,655 0,1 5,555 22.03.2007 22.03.2056 Biyokütle Diğer GASKİ Enerji Yatırım 1,85 1,659-0,001 1,66 Hizmetleri İnşaat San. ve Tic.A.Ş. Üretim Santralı 20.11.2008 20.11.2057 Hidroelektrik Diğer Karşıyaka HES 1,71 1,59 0 1,59 25.01.2007 25.01.2056 Hidroelektrik Diğer Kurtuluş HES 0,88 0,81 0,81 0 04.05.2011 05.04.2060 Rüzgar Diğer Kartaldağı 63 63 63 0 04.02.2010 02.04.2059 Hidroelektrik Diğer Bayramlı HES 0,72 0,66 0,66 0 07.06.2011 06.07.2040 Termik Doğal Gaz Goren 2 50 48,65 48,65 0 31.08.2012 31.08.2061 Termik Fuel-oil Başpınar Kojenerasyon 26,01 25,32 25,32 0 20.12.2011 20.12.2056 Termik Doğal Gaz 01.11.2011 01.11.2056 Termik Doğal Gaz Naksan Enerji Santrali II 54,975 53,426 53,426 0 Naksan Enerji Santrali 8,28 8 8 0 TOPLAM 477,25 470,728 199,965 270,763 217

Tablo 243: Adıyaman Elektrik Üretim Lisansları,2013 # Unvan Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi Tesis Türü Yakıt Türü Tesis Adı Kurulu Gücü (MWm) Kurulu Gücü (MWe) İnşa Halindeki Kapasite (MWe) İşletmedeki Kapasite (MWe) 1 Tüm Enerji Ve Ticaret A.Ş. 06.09.2007 06.09.2056 Hidroelektrik Diğer Pınar HES 31,5 30,1 0 30,1 2 Akkur Enerji Üretim Ticaret Sanayi A.Ş. 03.03.2005 03.03.2054 Hidroelektrik Diğer Burç Bendi ve HES 27,9 27,33 0 27,33 3 Mar-En Enerji Üretim Ticaret Ve Sanayi A.Ş. 30.10.2008 30.10.2057 Hidroelektrik Diğer Doğankaya Reg. Ve HES 23,7 23 2,45 20,55 4 Tektuğ Elektrik Üretim Anonim Şirketi 10.07.2003 10.07.2052 Hidroelektrik Diğer Erkenek HES 13,37 13,028-0,002 13,03 5 Erdem Yıldız İnşaat Sağlık Otomotiv İletişim Turizm Gıda Petrol Ürünleri Sanayi Ve Ticaret 11.01.2007 01.11.2056 Hidroelektrik Diğer Kahta HES-1 7,726 7,12 0 7,12 Ltd. Şti. 6 Mem Enerji Elektrik Üretim Sanayi Ve Ticaret A.Ş. 31.05.2006 31.05.2055 Hidroelektrik Diğer Bulam HES 7,34 7,03 0 7,03 7 Akar Enerji San. Ve Tic. Ltd. Şti. 18.11.2009 18.11.2058 Hidroelektrik Diğer Koruköy Hes 3,11 3,03 0 3,03 8 Tektuğ Elektrik Üretim Anonim Şirketi 01.04.2009 04.01.2058 Hidroelektrik Diğer Sırımtaş HES 27,934 27,234 27,234 0 9 Kandil Elektrik Üretim Tic. Ve San. Ltd. Şti. 21.04.2011 21.04.2060 Hidroelektrik Diğer Kandil Reg. Ve HES 16,342 15 15 0 10 Ceyhan Enerji Üretim San. Ve Tic. A.Ş. 15.12.2010 15.12.2059 Hidroelektrik Diğer Berat Reg. Ve HES 4 3,92 3,92 0 11 Şirikçioğlu Elektrik Üretim A.Ş. 20.11.2008 20.11.2057 Hidroelektrik Diğer Bizna Bendi ve HES 23 20 20 0 12 Murat Hes Enerji Elektrik Üretim Ve Tic. Ltd. Şti. 29.01.2009 29.01.2058 Hidroelektrik Diğer Murat HES 36,8 35,63 35,63 0 13 Saf Enerji Elektrik Üretim Sanayi Ve Ticaret Anonim Şirketi 26.03.2009 26.03.2058 Hidroelektrik Diğer Kaleköy HES 1,97 1,91 1,91 0 14 Kayseri Ve Civarı Elektrik T.A.Ş. 24.03.2011 24.03.2060 Hidroelektrik Diğer Besni HES 0,272 0,272 0,272 0 15 Grup Elektrik Üretim A.Ş. 02.08.2012 02.08.2061 Hidroelektrik Diğer Değirmen Reg. ve HES 4,1 3,936 3,936 0 16 Bomonti Elektrik Müh. Müş. İnş. Tur. Ve Tic. Ltd. Şti. 25.03.2010 25.03.2059 Hidroelektrik Diğer Şifrin Reg. ve HES 6,946 6,744 6,744 0 17 Enser Enerji Elektrik İnşaat Maden San. Ve Tic. Ltd. Şti. 29.07.2010 29.07.2059 Hidroelektrik Diğer Uzunköy Reg. ve HES 3,25 3,15 3,15 0 18 Tektuğ Elektrik Üretim Anonim Şirketi 02.12.2010 12.02.2059 Rüzgar Diğer Sincik 25 25 25 0 19 Grup Elektrik Üretim A.Ş. 04.05.2011 05.04.2060 Hidroelektrik Diğer Şerefli Reg. ve HES 4,068 3,905 3,905 0 20 Boztepe Enerji Üretim Pazarlama A.Ş. 19.09.2011 03.08.2059 Hidroelektrik Diğer Gemciler Reg. Ve HES 8,4 7,98 7,98 0 21 Grup Elektrik Üretim A.Ş. 18.07.2012 18.07.2061 Hidroelektrik Doğal Gaz Gürlavik reg. Ve Hes 5,3 4,51 4,51 0 22 Çağlayan-Su Elektrik Üretim Ltd. Şti. 20.03.2013 20.03.2062 Hidroelektrik Diğer Çağlayan Reg. ve HES 10,4 10,09 10,09 0 Toplam 292,428 279,919 171,729 108,19 Kaynak:EPDK 218

Tablo 249'da görüldüğü üzere Gaziantep ilinde 2002 yılında 9.606 km olan elektrik dağıtım hattı uzunluğu, yapılan yatırımlarla 2009 yılında 11.823,3 km'ye ulaşmış ve %23'lük bir artış gerçekleşmiştir. 2009 yılı itibarıyla gerçekleşen toplam yatırım tutarı yaklaşık 73 milyon TL olmuştur. Tablo 244: Gaziantep Elektrik Dağıtım Hattı ELEKTRİK DAĞITIMI 2002 2009 2002-2009 Yılları Arası Artış Hat Uzunluğu 9.606 Km 11.823,3 Km 2.217 Km / %23 Harcama 3.506.053 TL 72.913.284 TL % 1.980 Kaynak: EPDK Tablo 250 de görüldüğü üzere Adıyaman ilinde 2002 yılında 5.256 km olan elektrik dağıtım hattı uzunluğu yapılan yatırımlarla 2009 yılında 7.520,1 km'ye ulaşmış ve %43'lük bir artış gerçekleşmiştir. 2009 yılı itibarıyla gerçekleşen toplam yatırım tutarı yaklaşık 34 milyon TL olmuştur. Tablo 245: Adıyaman Elektrik Dağıtım Hattı ELEKTRİK DAĞITIMI 2002 2009 2002-2009 Yılları Arası Artış Hat Uzunluğu 5.256 Km 7.520,1 Km 2.264,1 Km / %43 Harcama 1.446.844 TL 33.527.457 TL %2.217 Kaynak: EPDK Kilis ilinde 2002 yılında 1.074 km olan elektrik dağıtım hattı uzunluğu, yapılan yatırımlarla 2009 yılında 1.577 km.'ye ulaşmış ve %47'lik bir artış gerçekleşmiştir. 2009 yılı itibarıyla gerçekleşen toplam yatırım tutarı yaklaşık 11 milyon TL olmuştur (Tablo 251). Tablo 246: Kilis Elektrik Dağıtım Hattı ELEKTRİK DAĞITIMI 2002 2009 2002-2009 Yılları Arası Artış Hat Uzunluğu 1.074 Km 1.577 Km 503 Km / %47 Harcama 1.528.721 TL 11.131.953 TL %628 Kaynak: EPDK Gaziantep ilindeki elektrik abone sayısı 2002-2009 yılları arasında %34 artarak 485.524'e ulaşmıştır. Adıyaman ilinde %23'lük bir artış gerçekleşirken, Kilis ilinde %20'lik bir artış olmuştur (Tablo 252). Tablo 247: TRC1 Bölgesi Elektrik Abone Sayıları ABONE SAYISI 2002 2009 2002-2009 Yılları Arası Artış (%) Gaziantep 362.905 485.524 34 Adıyaman 128.919 157.935 23 Kilis 37.881 45.399 20 Kaynak: EPDK Organize Sanayi Bölgeleri Elektrik Dağıtımı İllerdeki sanayinin gelişmesi için OSB'lerin elektrik dağıtım fiyatları önem arz etmektedir. Her sene Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu (EPDK) tarafından her OSB için elektrik dağıtım fiyatları belirlenmektedir. TRC1 Bölgesi Organize Sanayi Bölgeleri için dağıtım bedelleri Tablo 253'te gösterilmektedir. 219

Tablo 248: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre OSB Elektrik Dağıtım Bedelleri OSB Tüzel Kişiliği Gaziantep OSB Adıyaman OSB Kilis OSB Kaynak: EPDK TRC1 BÖLGESİ YILLARA GÖRE OSB ELEKTRİK DAĞITIM BEDELLERİ 2008 Yılı 2009 Yılı 2010 Yılı 2011 Yılı 2012 Yılı 2013 Yılı 1,07 YKr/kWh 0,35 YKr/ kwh 2,18 YKr/kWh Tek terimli dağıtım bedeli: 1,53 Kr/kWh, Çift terimli Dağıtım Bedeli : (Aktif enerji): 0,6 Kr/kWh, Güç Bedeli: 327 Kr/kW/Ay, Güç aşımı bedeli: 654 Kr/kW/Ay (**) 0,50 Kr/kWh Tek terimli: 1,27 Kr/kWh çift terimli: enerji 0,73 Kr/kWh, güç bedeli 270 Kr/kW/Ay, güç aşım bedeli 540 Kr/kW/Ay Tek terimli dağıtım bedeli 1,089 Kr/kWh, çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,505 Kr/kWh; güç bedeli 328,945 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli olarak 656,900 Kr/kW/Ay Tek terimli dağıtım bedeli 0,725 Kr/kWh, çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,507 Kr/kWh, güç bedeli 93,946 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli 187,890 Kr/kW/Ay Tek terimli dağıtım bedeli 0,768 Kr/kWh, çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,349 Kr/kWh, güç bedeli 167,77 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli 335,54 Kr/kW/Ay Tek terimli dağıtım bedeli 0,972 Kr/kWh, çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,673 Kr/kWh; güç bedeli 140 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli olarak 280 Kr/kW/Ay Tek terimli dağıtım bedeli 1,942Kr/kWh, çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,986 Kr/kWh, güç bedeli 430,34 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli 960,628 Kr/kW/Ay Tek terimli dağıtım bedeli 1,12 Kr/kWh, çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,6 Kr/kWh, güç bedeli 197,6 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli 395,2 Kr/kW/Ay Tek terimli dağıtım bedeli 0,965 Kr/kWh, çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,667 Kr/kWh; güç bedeli 140 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli olarak 280 Kr/kW/Ay Tek terimli dağıtım bedeli 0,81 Kr/kWh, Tek terimli dağıtım bedeli 1,3 Kr/kWh, çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,63 Kr/kWh, güç bedeli 254,6 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli 509,2 Kr/kW/Ay Tek terimli dağıtım bedeli 0,914 Kr/kWh, çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,654 Kr/kWh; güç bedeli 140 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli olarak 280 Kr/kW/Ay, Üretim Tesisi Sistem Kullanım Bedeli 50 Kr/kW/A Tek terimli dağıtım bedeli 0,92 Kr/kWh, Tek terimli dağıtım bedeli 1,14Kr/kWh, çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,62 Kr/kWh, güç bedeli 159,592 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli 319,185 Kr/kW/Ay 220

2.9.2.2. TRC1 Bölgesi Elektrik Enerjisi Tüketimi Bölgelerin gelişmişliğini gösteren verilerden biri olarak kabul edilen kişi başına düşen elektrik enerjisi tüketimi 2011 yılı TÜİK verilerine göre, Türkiye de 2.490 kwh iken, gelişmiş ülkelerde bu değer ortalama 9000 kwh tir. TRC1 Bölgesi nde Gaziantep 2.560 kwh ile kişi başına düşen tüketimde ülke ortalamasının üzerinde bulunmaktadır. Adıyaman 1.547 kwh, Kilis 1.137 kwh tüketim değeri ile ülke ortalamasının oldukça altında bulunmaktadır. Tablo249: Kişi Başına Elektrik Tüketimi,2011 BÖLGE KODU BÖLGE ADI Kişi başına toplam elektrik tüketimi (kwh) Kişi başına sanayi elektrik tüketimi (kwh) Kişi başına mesken elektrik tüketimi (kwh) TRC11 Gaziantep 2560 1586 445 TRC12 Adıyaman 1547 690 356 TRC13 Kilis 1137 225 431 TRC1 Gaziantep, Adıyaman, Kilis 2245 1302 422 TR Türkiye 2490 1177 592 Kaynak: TÜİK İllerin toplam elektrik tüketimi haritasına göre (Şekil 82) Gaziantep, en çok elektrik tüketen 8. grupta yer almaktadır. Adıyaman, ortalama bir tüketime sahip olarak 5. grupta, Kilis ise en az tüketim yapan illerin yer aldığı 1. grupta bulunmaktadır. Şekil 85: Türkiye İl Bazında Toplam Elektrik Tüketimleri Dağılım Haritası Kaynak: TÜİK verileri kullanılarak oluşturulmuştur. 221

İllerin kişi başına düşen elektrik tüketimine göre (Şekil 83) Gaziantep bir basamak düşerek ikinci en çok tüketim yapan 7. grupta, Adıyaman bir basamak düşerek 4. grupta, Kilis ise bir basamak yükselerek 2. grupta yer almaktadır. Şekil 86: Türkiye Kişi Başına Düşen Elektrik Tüketimi Dağılım Haritası Kaynak: TÜİK verileri kullanılarak oluşturulmuştur. Tablo250: TRC1 Bölgesi Kişi Başına Sanayi, Mesken ve Toplam Elektrik Tüketiminin Değişimi BÖLGE ADI Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye Kaynak: TÜİK YIL Kişi başına sanayi elektrik tüketimi (KWh) Kişi başına mesken elektrik tüketimi (KWh) Kişi başına toplam elektrik tüketimi (KWh) 2009 1434 406 2329 2010 1522 440 2482 2011 1586 445 2560 2009 805 305 1420 2010 862 327 1524 2011 690 356 1547 2009 184 375 970 2010 181 411 1040 2011 225 431 1137 2009 1213 379 2033 2010 1292 411 2174 2011 1302 422 2245 2009 971 540 2162 2010 1076 562 2334 2011 1177 592 2490 222

TRC1 Bölgesi kişi başına sanayi, mesken ve toplam elektrik tüketiminin yıllar içinde değişimi incelendiğinde, genel itibari ile her üç kategoride de düzenli bir artış görülmektedir. Burada göze çarpan unsur, 2011 yılında Adıyaman ilinde kişi başına sanayi tüketiminde ciddi bir düşüşün olmasıdır. Tablo 251: Elektrik Tüketiminin Sektörel Dağılımı,2012 Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 TÜRKİYE Resmi Daire 107.531 33.382 15.165 156.078 7.272.436 Sanayi İşletmesi 2.781.462 409.807 27.975 3.219.244 87.980.191 Ticarethane 381.217 75.752 15.115 472.084 30.525.233 Mesken 779.484 211.156 53.633 1.044.273 44.271.092 Tarımsal Sulama 76.867 112.727 10.981 200.575 3.813.908 Sokak Aydınlatma 58.833 25.808 5.480 90.121 3.986.130 Diğer 303.588 49.911 13.144 366.642 8.250.560 Toplam Tüketim 4.488.982 918.542 141.492 5.549.017 186.099.551 Kaynak: TÜİK Elektrik tüketiminin sektörel dağılımı Tablo 256 da görülmektedir. TRC1 Bölgesi nde toplam enerji tüketiminin büyük bir kısmı sanayi işletmelerinde kullanılmaktadır. Özellikle Gaziantep'in sanayi ve ticaret konusunda gelişmiş olması bu durum için büyük bir etkendir. Toplam tüketimin yaklaşık %20'si ise meskenlerde gerçekleşmektedir. TRC1 Bölgesi nin yıllar içindeki toplam elektrik tüketimindeki değişim incelendiğinde, Gaziantep in tüketiminin 2002 ile 2011 yılları arasında %79,8 artmış olduğu görülmektedir. Adıyaman da bu oran %68,5, Kilis te ise %110,5 tir. Türkiye de aynı yıllar arası elektrik tüketim artışı %80,8 olmuştur. Gaziantep toplam artış miktarında ilk sırada bulunurken, artış oranı bakımından Kilis ilk sıradadır. 5.000.000 4.500.000 4.000.000 3.500.000 3.000.000 2.500.000 2.000.000 Gaziantep Adıyaman Kilis 1.500.000 1.000.000 500.000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Şekil 87:Yıllara Göre Toplam Elektrik Tüketimindeki Değişim,2012 Kaynak: TÜİK 223

Şekil 85 e bakıldığında, Gaziantep'in 2002-2011 yılları arasında sanayi işletmeleri elektrik tüketimini %74,2 oranında arttırdığı görülmektedir. Adıyaman'ın sanayi işletmeleri elektrik tüketimi 2010 yılına kadar genel olarak artış eğilimi gösterirken, 2011 yılında ciddi bir düşüş yaşandığı göze çarpmaktadır. Kilis 10 yıllık periyotta tüketimini %400'ün üzerinde arttırmasına rağmen gerek toplam tüketimde, gerekse nüfusa oranla tüketimde bölgenin çok gerisinde kalmıştır. 3.000.000 2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 Gaziantep Adıyaman Kilis 500.000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Şekil 88: Yıllara Göre Sanayi İşletmeleri Elektrik Tüketimindeki Değişim,2012 Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi nin yıllar içinde ticarethaneler elektrik tüketimindeki değişim incelendiğinde (Şekil 86), Gaziantep in toplam tüketimde ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Adıyaman'ın tüketimi Kilis'e göre oldukça yüksek olmasına rağmen nüfusa oranla tüketim kıyaslandığındaher iki ilin de aynı düzeyde olduğu ifade edilebilir. Gaziantep in2002-2006 yılları arasında tüketimindeki %400'lere varan bir artış sergilemesi, ilin ticari hacmindeki hızlı büyümeye işaret ederken, 2006-2008 yılları arasındaki düşüş ise ticarethanelerin kapanması olarak açıklanabilir. Adıyaman'ın tüketiminde dalgalı bir seyir görülürken, Kilis tüketimi ise daha doğrusal bir artış göstermektedir. 500.000 450.000 400.000 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil 89: Yıllara Göre Ticarethanelerde Elektrik Tüketimindeki Değişim,2012 Kaynak: TÜİK 224

TRC1 Bölgesi nin yıllar içinde mesken elektrik tüketimindeki değişim grafiği incelendiğinde, bölgenin en kalabalık şehri Gaziantep'in 1. sırada yer aldığı görülmektedir. Üç ilde de yıllar boyunca dalgalanma olmakla beraber uzun vadede ciddi bir artışın meydana geldiği belirtilebilir. Söz konusu artışların sebebi incelendiğinde, nüfustaki artışın yanı sıra teknolojik gelişmelerin sonucu ortaya çıkan enerji ihtiyacı olduğu söylenebilir. 900.000 800.000 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 Gaziantep Adıyaman Kilis 200.000 100.000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Şekil 90: Yıllara Göre Mesken Elektrik Tüketimindeki Değişim,2012 Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi nin yıllar içinde tarımsal sulama elektrik tüketimindeki değişim incelendiğinde, 2010 yılına kadar toplam tüketimde Gaziantep ilk sırada yer almaktadır. 2011 yılında ise Adıyaman ilinde yaklaşık 3 kat artış gerçekleşmiş ve Adıyaman, tüketimde Gaziantep'i geçmiştir. 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 Gaziantep Adıyaman Kilis 20.000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Şekil 91: Yıllara Göre Tarımsal Sulama Elektrik Tüketimindeki Değişim,2012 Kaynak: TÜİK 225

Kayıp-Kaçaklar Sektörün en büyük sorunlarından biri yüksek kayıp-kaçak oranlarıdır. Türkiye geneli kayıpkaçak oranı ortalama %18,6 olmakla beraber, Doğu ve Güneydoğu da kayıp-kaçak oranları %70 leri bulmaktadır. Bölgedeki elektrik kayıp-kaçak oranlarına bakıldığında, Gaziantep %7 ile kayıp-kaçak oranının en az olduğu ildir. Kilis %7,8 oran ile Gaziantep in ardından gelirken, Adıyaman ise %7,9 ile en fazla kayıp-kaçak oranına sahip il olarak tespit edilmiştir. TRC1 Bölgesi kayıp-kaçak oranları Türkiye ortalamasının altında bulunmaktadır. 2.9.3. Güneş Enerjisi Şekil 92: Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 TRC1 Bölgesi Türkiye nin güneş enerjisi potansiyeli yüksek olan bölgelerinden biridir. Şekil 89'daki "Güneş Enerjisi Potansiyeli Atlası"nda görüldüğü üzere ortalama güneş radyasyonu 1600-1700 KWh/m 2 -yıl seviyelerinde bulunmakta olup bölge, toplam güneşlenme süresi bakımından da ülke ortalamasının üstündedir. Bölge, güneş enerjisi bakımından gelecek vaat etmektedir. 226

Türkiye - Güneşlenme Süresi(saat) 12,000 10,000 8,000 6,000 4,000 Türkiye Güneşlenme Süresi(saat) 2,000,000 Şekil 93: Türkiye-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 Türkiye-Toplam Güneş Radyasyonu 7,000 6,000 5,000 4,000 3,000 2,000 Toplam Güneş Radyasyonu (kwh/m2-gün) 1,000,000 Şekil 94: Türkiye-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 Şekil 91 de görüldüğü gibi Türkiye'nin ortalama güneşlenme süresi en fazla temmuz ayında 11,31 saat, en az ise aralık ayında 3,75 saat olarak tespit edilmiştir. Toplam güneş radyasyonunun en çok olduğu ay ise haziran ayıdır. Gaziantep Gaziantep güneş enerjisi atlasında görüldüğü üzere, Şehitkâmil, Şahinbey ve Nurdağı ilçelerinin kesiştiği kırmızı kısımda potansiyelin daha yüksek olduğunu göstermektedir. Aynı şekilde İslahiye ilçesinin batısı da, diğer bölgelere oranla daha çok potansiyele sahiptir. 227

Şekil 95: Gaziantep Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 Şekil 92 de görüldüğü gibi Gaziantep'in ortalama güneşlenme süresi en fazla temmuz ayında 11,74 saat, en az ise aralık ayında 4,38 saat olarak tespit edilmiştir. Toplam güneş radyasyonunun en çok olduğu ay ise haziran ayıdır. Gaziantep, güneş potansiyelini ifade eden bu rakamlarla ülke ortalamasının üzerinde potansiyele sahip olduğunu göstermektedir. Gaziantep - Güneşlenme Süresi(saat) 12,000 10,000 8,000 6,000 4,000 Gaziantep Güneşlenme Süresi(saat) 2,000,000 Şekil 96: Gaziantep-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 228

Gaziantep - Toplam Güneş Radyasyonu 7,000 6,000 5,000 4,000 3,000 2,000 Toplam Güneş Radyasyonu (kwh/m2-gün) 1,000,000 Şekil 97: Gaziantep-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 Adıyaman Adıyaman güneş enerjisi atlasında görüldüğü üzere ilin kuzey kısımları diğer alanlara göre daha çok güneş enerjisi potansiyeline sahiptir. Şekil 98: Adıyaman Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 Şekil 96 da görüldüğü gibi Adıyaman'ın ortalama güneşlenme süresi en fazla temmuz ayında 12,25 saat, en az ise aralık ayında 4,01 saat olarak tespit edilmiştir. Toplam güneş radyasyonunun en çok olduğu ay ise haziran ayıdır. Adıyaman ili gerek güneşlenme süresi gerekse güneş radyasyonu ortalamalarında ülke ortalamasının üzerindedir. 229

Adıyaman- Güneşlenme Süresi(saat) 14,000 12,000 10,000 8,000 6,000 Adıyaman Güneşlenme Süresi(saat) 4,000 2,000,000 Şekil 99:Adıyaman-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 Adıyaman Toplam Güneş Radyasyonu 7,000 6,000 5,000 4,000 3,000 2,000 Toplam Güneş Radyasyonu (kwh/m2-gün) 1,000,000 Şekil 100: Adıyaman-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 Kilis Şekil 98 de görüleceği üzere, Kilis in kuzey-batı kısımlarında daha kırmızı olan bölüm, güneş enerjisi potansiyelinin diğer bölgelere göre daha yüksek olduğunu göstermektedir. 230

Şekil 101: Kilis Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 Şekil 99 da görüldüğü gibi Kilis'in ortalama güneşlenme süresi en fazla haziran ayında 11,48 saat, en az ise aralık ayında 4,58 saat olarak tespit edilmiştir. Toplam güneş radyasyonunun en çok olduğu ay ise haziran ayıdır. Kilis ili gerek güneşlenme süresi gerekse güneş radyasyonu ortalamalarında ülke ortalamasının üzerindedir. Kilis - Güneşlenme Süresi(saat) 12,000 10,000 8,000 6,000 4,000 Kilis Güneşlenme Süresi(saat) 2,000,000 Şekil 102:Kilis-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 231

Kilis - Toplam Güneş Radyasyonu 7,000 6,000 5,000 4,000 3,000 2,000 Kilis Toplam Güneş Radyasyonu (kwh/m2-gün) 1,000,000 Şekil 103:Kilis-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 TRC1 Bölgesi güneş enerji sistemleri için oldukça iyi bir potansiyele sahiptir. Özellikle Adıyaman'ın bazı bölgelerinde, güneş enerjisi potansiyeli atlasından görüleceği üzere potansiyeli oldukça yüksek bölgeler bulunmaktadır. Fakat güneş enerji sistemleri konusunda gerek bölgede gerekse ülkede yeterli yatırım yapılmamaktadır. Yatırım yapılmamasında en büyük etken, yatırımın yüksek maliyeti ve geri dönüş süresinin uzun olmasıdır. Son yıllarda yapılan yasal düzenlemelerle alternatif enerji yatırımları cazip hale getirilmektedir. 2.9.4. Rüzgâr Enerjisi Rüzgâr enerjisi, yüksek potansiyeli olan Türkiye için önemli bir enerji kaynağıdır. Son yıllarda yapılan alternatif enerji yatırımları kapsamında rüzgâr enerjisi yatırımları da oldukça artmıştır. Şekil 104: Türkiye Rüzgâr Atlası Kaynak: MGM,2012 232

TRC1 Bölgesi genel anlamda yüksek rüzgâr enerjisi potansiyeline sahip olmamasına rağmen, Gaziantep in kuzeybatı kısmı ve Adıyaman ınkuzeydoğu kısımlarında rüzgâr enerjisi elde etmek için yeterli potansiyele sahip olan yöreler mevcuttur. Kapasitesi yüksek bu yörelerden Gaziantep in kuzeybatısındaki Nurdağı ve İslahiye ilçe sınırlarında kurulu ve hâlihazırda üretim yapan rüzgâr türbinleri mevcuttur. Bu yöreye ve Adıyaman ilinin kuzeydoğu kısmına yeni yatırımlar yapılabilir. Gaziantep Şekil 105: Gaziantep Rüzgâr Enerji Santrali Kurulabilir Alanlar (Gri renkli alanlara rüzgâr santralı kurulamayacağı kabul edilmiştir) Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 Şekil 106: Gaziantep Rüzgâr Kapasite Faktörü Haritası Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 233

Rüzgâr Enerji Santrali (RES) yatırımı için %35 veya üzerinde kapasite faktörü gerekmektedir. Şekil 103 teki haritada görüldüğü üzere, mavi renkten kırmızı renge doğru rüzgâr kapasite faktöründe artış gerçekleşmektedir. Buna göre Gaziantep in batısında yer alan Nurdağı ve İslahiye ilçesinin bir kısmında rüzgarkapasite faktörünün yüksek olduğu görülebilir. Buna göre söz konusu ilçelerde rüzgâr enerji santrali kurulmasının uygun olduğu söylenebilir. Hâlihazırda, bölgede santral kurulmasına yönelik yüksek bir talep mevcuttur. Adıyaman Şekil 107: Adıyaman Rüzgâr enerji santrali kurulabilir alanlar(gri renkli alanlara rüzgâr santralıkurulamayacağı kabul edilmiştir) Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM, 2012 Şekil 108: Adıyaman Rüzgâr Kapasite Faktörü Haritası Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, YEGM,2012 234

Şekil 105 teki lejantta görüldüğü üzere, mavi renkten kırmızı renge doğru rüzgâr kapasite faktöründe artış gerçekleşmektedir. Buna göre Adıyaman ın kuzey doğusunda yer alan Sincik ilçesi ve civarında, kapasite faktörünün daha yüksek olmasından dolayı rüzgâr enerji santrali kurulmasının uygun olduğu belirtilebilir. Hâlihazırda, bahsi geçen bölgede 1 adet RES mevcuttur. Kilis Şekil 109: Kilis Rüzgâr enerji santrali kurulabilir alanlar (Gri renkli alanlara rüzgâr santralı kurulamayacağı kabul edilmiştir) Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 Şekil 110: Kilis Rüzgâr Kapasite Faktörü Haritası Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 235

Kilis ili incelenecek olursa ilin rüzgar enerjisi potansiyelinin düşük olduğu ve bu sebeple de yatırım için elverişsiz olduğu belirtilebilir. 2.9.5. Petrol Ham petrolün rafinerilerde arıtılması ve işlenmesi sonucunda, ortalama olarak %43 benzin, %18 fuel oil ve motorin, %11 LPG (sıvılaştırılmış petrol gazı, propan veya propan-butan karışımı), %9 jetyakıtı, %5 asfalt ve %14 değerlerinde diğer ürünler elde edilmektedir 20. Türkiye'nin 2011 yılı petrol tüketimi yaklaşık olarak 220 milyon varildir. 2011 yılında yurtiçi ham petrol üretimi ise yaklaşık 16 milyon varil olmuştur. Buna göre, ülke içinde tüketilen petrolun sadece %7 lik bir kısmı ülke içinde üretilmiş ve geri kalan %93 lük kısım yurtdışından ithal edilmiştir. Ülkede elde edilen 16 milyon varil petrol üretiminin 12,1 milyon varili (yaklaşık %74 lük bölümü) Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) tarafından yapılmaktadır. TRC1 Bölgesi Gaziantep ili sınırları içerisinde mevcut petrol rezervi bulunmazken bölgenin diğer bir ili olan Adıyaman petrol kaynakları bakımından ülkede önemli bir yere sahiptir. Ülke genelinde çıkarılan ham petrolün %20 ye yakın kısmı, Adıyaman daki kuyulardan elde edilmektedir. Şekil 111:Petrol Kuyusu Şematiği İldeki petrol çalışmalarına 1960 lı yıllarda başlanmış olup, arama ve üretim çalışmaları neticesinde TPAO Adıyaman Bölge Müdürlüğü ne bağlı sahalarda, toplam 953.411.000 varil petrol rezervi bulunduğu tahmin edilmektedir. Hâlihazırda Adıyaman dabulunan 209 kuyudan ham petrol üretimi gerçekleşmektedir. Özellikle Karakuş sahasının keşfi ile Adıyaman petrol üretiminde çok önemli bir yere sahip olmuştur (Tablo 257). Kilis ilinde ise, Kapdeğirmeni Köyü civarında bulunan 1 adet kuyu TPAO tarafından işletilmektedir. Tablo 252: Petrol Sahalarına Göre Üretim Miktarları Saha Adı Kuyu Sayısı Günlük Petrol Üretimi (Varil) 2011 Yılı (11 Ay) (Varil) Adıyaman 19 318 121.380 Çemberlitaş 14 280 97.340 Doğu Çemberlitaş 3 152 100.035 Batı Fırat 7 75 28.522 Karakuş 25 1.789 682.507 Güney Karakuş 21 802 316.405 Kuzey Karakuş 16 1.048 342.436 Doğu Karakuş 5 252 111.379 Cendere 15 692 294.891 Beşikli 17 582 219.413 20 http://web.itu.edu.tr 236

Tokaris 11 275 99.160 İkizce 10 239 89.071 Ozansungurlu 2 31 13.035 Lilan 1-2.715 Akgün 4 114 52.208 Akpınar 2 18 5.644 Eskitaş 1 12 5.883 Batı Gökçe 8 253 98.925 Gölgeli 5 76 26.674 Şambayat 11 1.474 572.986 Elbeyi 6 166 84.372 Bölükyayla 2 33 17.468 Dikmetaş 1 0 2.847 Kuzey Akçeli 1 29 14.328 Kuzey Eskitaş 1 0 0 Batı Sarısöğüt 1 3 1.999 Toplam 209 8.713 3.400.693 Kaynak: TPAO Adıyaman Bölge Müdürlüğü,2012 2.9.6. Doğalgaz Petrolün yanı sıra Adıyaman da ortalama günlük 400 m 3 doğalgaz üretimi mevcuttur. Bu rakam ülke geneli toplam doğalgaz üretiminin %1'ine tekabül etmektedir. Üretilen gaz, Adıyaman istasyonlarında ve bölge tesislerinde kullanılmaktadır. Şekil 112: Doğalgaz Dağıtım Faaliyeti Durum Haritası Kaynak: EPDK,2012 TRC1 Bölgesi'ndeki illere ait doğalgaz faaliyetleri Tablo 258 de gösterilmektedir. 237

Tablo 253: TRC1 İlleri Doğalgaz Faaliyetleri Gaziantep-Kilis Adıyaman İhale Tarihi 28.7.2005 1.12.2006 Lisans Alma Tarihi 24.2.2006 27.6.2007 Dağıtım Bölgesi Kapsamı Gaziantep, Kilis ve Nizip Adıyaman, Besni, Gölbaşı, Kahta Yatırıma Başlama Tarihi Ağustos 2006 Ocak 2008 İlk Gaz Arzı Ekim 2007 Ekim 2009 Abone Sayısı 23.663 11.613 Kaynak: EPDK,2011 Harita 37: TRC1 Bölgesi Petrol ve Doğalgaz Hatları Kaynak: Adıyaman-Şanlıurfa-Diyarbakır Çevre Düzeni Planı ve Gaziantepİl Çevre Düzeni Planı'na dayanarak hazırlanmıştır. 2.9.7. Biyokütle Biyogaz; gübre, bitkisel atık ve benzeri organik atıkların oksijensiz ortamda fermente olması sonucu meydana gelen yanıcı bir gazdır.biyogazın ısı değeri, bileşimindeki metan oranına bağlı olarak değişmekle birlikte genellikle 4.700-6.000 kcal/m 3 kadardır. Bu nedenle ısınma, 238

aydınlatma ve su ısıtılması gibi amaçlarla kolaylıkla kullanılabilen temel enerji kaynaklarına alternatif olabilecek bir enerji kaynağıdır. Biyomas ise, bitkisel ürünlerin, hayvan ve orman atıklarının, şehir ve endüstri atıklarının çevrimi yoluyla enerji elde edilmesi olarak ifade edilmektedir. Örneğin, ceviz kabuğu, çiğit ve mısır atıkları ısınmada kullanılırken, köylerde hayvan gübresi tezek olarak ısınmada kullanılmaktadır. Biyokütle enerjisi, TRC1 Bölgesi nde az da olsa kullanılmaktadır. Zeytinciliğin yoğun olarak yapıldığı Kilis ve Gaziantep te biyokütle enerjisi olarak bürün kullanımı oldukça yaygındır. Zeytinyağı imalathanelerinin ve fabrikalarının yağ üretimi sonucu oluşan pirina, kurutularak bürün haline getirilip yakıt olarak kullanılmaktadır. Kilis te ise biyomas enerjisi olarak zeytinyağı imalathanelerinin ve fabrikalarının yağ üretimi sonucu oluşan pirina, Hatay ve Nizip teki pirina işleme tesislerine gönderilmektedir. Bölgede, biyogaz enerji üretim tesisleri yalnızca Gaziantep'te bulunmaktadır. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi ve özel bir firma tarafından kurulan 2 santral, toplam 7,3 MGe kurulu kapasiteye sahiptir. 2.10. MADENCİLİK TRC1 Bölgesi nde madencilik sektörü iller bazında incelenmiş olup, değerlendirmeler yapılırken Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) verilerinden yararlanılmıştır. 2.10.1. Gaziantep İli Maden Kaynakları Gaziantep ilinin başlıca metalik madenleri manganez, demir, krom ve alüminyumdur. Manganezve demir cevherleşmeleri genellikle Şahinbey ilçesinde yer alırken, krom cevherleşmelerine, İslahiye ve Nurdağı ilçelerinde rastlanmaktadır. Bu yörelerdeki krom cevherleşmelerinin sayısı çok fazla olmakla birlikte, çoğunlukla rezervleri birkaç bin tonla sınırlı küçük boyutlu zuhurlar şeklindedir. Ayrıca İslahiye ilçesindeki bir diğer metalik maden cevherleşmeleri ise boksit yatak ve zuhurlarıdır. İlçedeki boksit yataklarının Al 2O 3 ve Fe 2O 3 tenörleri sırasıyla %28-45 ve %28-35 arasında değişmekte olup yataklarda toplam 95.800.000 ton boksit rezervi tespit edilmiştir. İslahiye-Dörtyol-Payas arasında uzanan kuşak boyunca sedimanter tip demirli boksit yatakları belirlenmiş olup potansiyelleri yüksek olmasına karşın yatak içinde homojen dağılım göstermeyen demir ile alüminyumun birbirlerinden ayrılması konusunda teknolojik sorunlar söz konusudur. Şahinbey ilçesindeki manganez cevherleşmeleri %30-49 arasında değişen manganez tenörüne sahip olup, bu ilçede toplam 45.200 ton manganez rezervi tespit edilmiştir. Şahinbey-Şemlik Köyü nde de ortalama %59,25 Fe, %3,75 SiO 2 ve %11,75 S tenörlü 13.650 ton görünür demir rezervi belirlenmiştir. Fakat, kükürt ve silis içeriğinden dolayı ekonomik değildir. Bölgede tuğla-kiremit, dolomit ve yapı malzemelerine yönelik bazı çalışmalar yapılmıştır. Fakat ekonomik olabilecek özellikte bir yatağa rastlanmamıştır. Nurdağı ilçesi, Kartalköy sahasında 27ºC sıcaklık ve 1 lt/sn debiye sahip bir jeotermal kaynak tespit edilmiş olup, alanın yeterli potansiyeli bulunmamaktadır. Ancak alanda bulunan sıcak su kaynağının kaptajı yapılarak kaplıca ve içmece amaçlı kullanılmaktadır. Alüminyum (Al) 239

İslahiye (Cabbar Dağ, Hopuz, Gözkayası Sahaları) Tenör : %50 Al2O3+ TiO2, %35 Fe2O3, %7.50 SiO2 Rezerv: 2.300.000 görünür+muhtemel+mümkün rezerv. İslahiye (Kaplan Banısı Sahası) Tenör : %28.32-34.23 Al2O3, %28.40-33.56 Fe2O3 Rezerv: 16.500.000 ton mümkün rezerv. İslahiye (Şahinlik-Akçadağ Tepe Sahaları) Tenör : %28.50 Al2O3, %29.48 Fe2O3 Rezerv: 27.000.000 ton mümkün rezerv. İslahiye (Kurudağ-Toprak Tepe-Sulumağara Tepe zuhurları) Tenör : %45.00 Al2O3, %33.00 Fe2O3, %9.00 SiO2 Rezerv: 50.000.000 ton mümkün rezerv. Asbest (Asb) Nurdağı (Durmuşlar Köyü zuhurları) Tenör : %1 asbest, lif boyları 1-2 mm, Rezerv: Zuhur olduğundan rezerve yönelik çalışma yoktur. Burç-Şemlik Demir yatağı Tenör: Ortalama %59.25 Fe; %3,17 SiO2 ve %11.75 S Rezerv: 13.650 ton görünür rezerv. Krom (Cr) İslahiye (Kartalköy, Sarıkaya, Kalaycık, Ağalarabazı, Çolaklar, Yesemek, Küçükkatranlı, Büyükkatranlı, Çubuk, Alacaköy, Melikanlı, Şemlik, Kazıklıköy, Martavan yatak ve zuhurları) Tenör: %30-50 Cr2O3 Rezerv: 18.226 ton görünür, 20.725 ton muhtemel rezerv. Yatakların çoğundan geçmiş yıllarda üretim yapılmıştır. Manganez (Mn) Şahinbey (Burç-Çakal, Zülfikar, Güllüce, Bekişli, Belenköy, Narlıca, Hezek, Yaylacık, Şipke, Yeniyapan sahaları) Tenör : %30-49 Mn Rezerv: 45.000 ton görünür+muhtemel rezerv. Tuğla-Kiremit Merkez (Karahüyük Köyü) Kalite: Orta ve iyi Rezerv: Zuhur olduğundan rezerve yönelik çalışma yoktur. Jeotermal Kartalköy de 27 ºC sıcaklıkta ve 1 lt/sn debili jeotermal kaynak bulunmaktadır. (Kaynak: MTA, 2012) 240

Şekil 113: Gaziantep İli Maden Haritası Kaynak: MTA,2012 2.10.2. Adıyaman İli Maden Kaynakları Adıyaman ili ve yakın çevresinde yapılan çalışmalar sonucunda endüstriyel hammadde ve metalik maden yatak ve zuhurları ortaya çıkarılmıştır. Metalik madenlerden Çelikhan-Karlık ve Gerger ilçelerinde bakır zuhurlarının varlığı bilinmektedir. Ayrıca, Çelikhan ilçesi Bulam- Pınarbaşı mevkiinde %28.56 Fe 2O 3 ve %2,01 P 2O 5 tenörlü 24.162.200 ton görünür, 28.563.113 ton muhtemel ve 16.560,642 ton mümkün rezervli apatitli demir cevheri bulunmaktadır. Ancak tenörün düşük olması ve fosfat içermesi nedeniyle işletilmemektedir. İlde birçok manganez zuhuru mevcut olmasına rağmen önemli olanları Tut-Meryemuşağı, Gölbaşı-Yumaklıcerit ile Çelikköy ve Merkez-Küçükhacivert sahalarıdır. Buralarda %19 ile %40 arasında değişen manganez tenörlü toplam 17.380 ton görünür+muhtemel rezerv tespit edilmiştir. İlde endüstriyel hammadde kaynakları olarak çimento hammaddeleri, barit, tuğla-kiremit ve fosfat potansiyeli bulunmaktadır. Merkez ilçe özellikle çimento hammaddeleri bakımından önemli olup burada Rezip Köyü, Şemikan sahalarında orta kalitede 16.025.000 ton görünür rezerv mevcuttur. Bunun dışında yine Merkez ilçede 97.500.000 ton görünür kireçtaşı, 100.000.000 ton görünür marn ve kil rezervi, 24.000.000 ton da jeolojik tuğla-kiremit rezervi 241

vardır. Besni-Börgenek sahasındaki killerin rezervi ise 18.000.000 ton olarak belirlenmiştir. Besni ilçesindeki %72.98 BaSO 4 içerikli Karapınarderesi barit zuhurunun rezervi ise toplam 8.810 tondur. Fosfat zuhuruna Tut ilçesinde rastlanmaktadır. İnişdere fosfat zuhuru %7-10 P 2O 5 tenörüne sahiptir ve sahanın potansiyel rezervi 8.370.260 tondur. İl sınırları içerisinde gerçekleştirilen kömür arama çalışmaları sonucunda Gölbaşı-Harmanlı sahasında orijinal kömürde alt ısıl değeri 1385 kcal/kg olan 53.094.000 ton görünür linyit rezervi belirlenmiştir. Bakır-Kurşun-Çinko (Cu-Pb-Zn) Çelikhan (Küran, Karlık Sahası) Rezerv: 55.000 ton jeolojik rezerv. Ayrıca Gerger'de (Kırmızı Tarla) de bilinen bir zuhur vardır. Barit Besni (Karapınarderesi Zuhuru) Tenör : %72.98 BaSO4 Çimento Hammaddeleri (Çmh) Adıyaman (Merkez-Rezip Köyü-Şemikan-Çepeltepe ve Sürtepe Sahaları) Kalite: Orta Rezerv: 16.025.000 ton görünür rezerv vardır. İkinci derece tras olabilecek nitelikteki altere dolerit, bazalt, diyabaz ve gabroların ise 860.000.000 ton muhtemel rezervi vardır. Besni-Börgenek Sahası Kalite: Orta Rezerv: 18.000.000 ton kil rezervi Adıyaman-Merkez Kalite: Orta Rezerv: 197.500.000 ton rezerv. Çelikhan-Bulam-Pınarbaşı Mevkii Tenör : %28.56 Fe2O3, %2,01 P2O5 Rezerv: 24.162.200 ton görünür, 28.563.113 ton muhtemel, 16.560.642 ton mümkün rezervli apatitli demir cevheri. Ancak tenörün düşük olması ve fosfat içermesi nedeniyle işletilememektedir. Fosfat (P) Tut(İnişdere Sahası) Tenör : %6.95-10,3 P2O5 Rezerv: 8.370.260 ton potansiyel rezerv. Manganez (Mn) Tut (Meryemuşağı Sahası) Tenör : %28-40 Mn Rezerv: 4.500 ton görünür + muhtemel rezerv. Gölbaşı-Yumaklıcerit Sahası Tenör :%31.86 Mn Rezerv: 3.380 ton görünür rezerv. Gölbaşı-Çelikköy Sahası Tenör :%19-40 Mn Rezerv: 2.000 ton görünür rezerv. Merkez-Küçükhacivert Sahası Tenör : %20.66 Mn Rezerv: 7.500 ton görünür+muhtemel rezerv. 242

Tuğla-Kiremit Adıyaman İl Merkezi Kalite: İyi Rezerv: 24.000.000 ton jeolojik rezerv. (Kaynak: MTA, 2012) Şekil 114: Adıyaman İli Maden Haritası Kaynak: MTA,2012 2.10.3. Kilis İli Maden Kaynakları Kilis, maden kaynakları bakımından bölgedeki diğer illere kıyaslayüksek potansiyele sahip değildir. İl ve yakın çevresinde fosfat, manganez ve demir oluşumlarına rastlanmış olup bunlar Musabeyli ilçesinde yer almaktadır. İldeki fosfat yatakları glokoni tipi sedimanter yataklar olup Boğazkerim ve Fericek yörelerindeki fosfat sahalarında %3,40-13 P 2O 5 tenörlü 20.970.750 görünür+muhtemel rezerv tespit edilmiştir. Yataklar geçmiş yıllarda işletilmiştir. Musabeyli Dostallı, Karabolluk demir yatağında ortalama %47 Fe, %20,1 SiO 2 içerikli 103.000 ton görünür+muhtemel rezerv belirlenmiştir. İl genelinde çok sayıda manganez yatak ve zuhurları 243

bulunmaktadır. Mn içerikleri %13 ile %49 oranları arasında değişen bu yatak ve zuhurların toplam görünür+muhtemel rezervi 330.230 tondur. Fosfat (P) Kilis (Boğazkerim, Fericek Glokonili Fosfat Sahası) Tenör : %3,40-%13 P2O5 Rezerv: 17.471.750 ton görünür+muhtemel rezerv (Fericek sahası). 3.500.000 ton potansiyel rezerv (Boğazkerim sahası) mevcuttur. Boğazkerim sahası geçmiş yıllarda işletilmiştir. Demir (Fe) Musabeyli (Dostallı, Karabolluk) Tenör : %47 Fe, %20,1 SiO2 Rezerv: 103.000 ton görünür+muhtemel rezerv. Manganez (Mn) Musabeyli (Dostallı, Y. Kalecik, Kocamustafapaşa, Karadut, Burunsuzlar, Beleken ve Kale Mah. Sahaları) Tenör : %13-49 Mn Rezerv: 330.230 ton görünür+muhtemel rezerv. (Kaynak: MTA, 2012) Şekil 115: Kilis İli Maden Haritası Kaynak: MTA, 2012 244

3. ÇEVRE VE ALTYAPI 3.1. DOĞAL KAYNAKLAR 3.1.1. Enerji Kaynakları 3.1.1.1. Güneş TRC1 Bölgesi nde güneş enerjisi kullanımının her geçen gün arttığı bilinmektedir. Bölge illerindeki açık ve yüksek sıcaklıktaki günlerin ortalamasının fazla olması, bölgeyi kullanılabilir güneş enerjisi bakımından avantajlı hale getirmektedir. Enerji bölümünde ayrıntılı bir şekilde bahsedildiği üzere, TRC1 Bölgesi Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerindeki aylık güneşlenme sürelerine bakıldığında, bölge illerinden Kilis in aylık ortalama güneşlenme süresinin en fazla olduğu ayın haziran, Adıyaman ve Gaziantep illerinde ise temmuz olduğu görülmektedir. Güneşlenme sürelerinin en az olduğu aylar ise tüm bölge illerinde aralık ayıdır. Önceki bölümlerde de ele alındığı gibi, bölgenin en önemli doğal kaynağının güneş olduğu söylenebilir. Bölgede güneş enerjisi, özellikle su ısıtma işleminde kullanılmaktadır. Son yıllarda ise bölge illerindeki konut alanlarında güneş enerjisinden yoğun bir şekilde yararlanıldığı bilinmektedir 21. 3.1.1.2. Su TRC1 Bölgesi Gaziantep ili sınırları içerisinde, 2013 yılı Devlet Su İşleri (DSİ) 2013 yılı verilerine göre, debi ölçümleri yapılan su kaynakları akarsu yüzeylerine bakıldığında, Fırat Nehri Ana Kolu üzerinde yer alan su kaynakları il için önem arz etmekte olup toplam 788 ha su yüzeyine sahiptir. Ayrıca, Gaziantep'te debi ölçümleri yapılan su kaynaklarının toplam su yüzeyi ise 7.250 ha olmaktadır. İl sınırları içerisinde yer alan akarsuların 2013 yılı yıllık debilerine bakıldığında, Saçır Çayı (130 hm 3 /yıl) ve Karasu Çayı (133 hm 3 /yıl) ön plana çıkmakta ve il çıkışı toplam yerüstü suyu ortalama akımı 439 hm 3 /yıl olmaktadır (Tablo X, X). Tablo 254: Gaziantep Debi Ölçümleri Yapılan 2013 Akarsuların Su Yüzeyleri, 2013 Akarsu Yüzeyleri Fırat Nehri Ana Kolu Karasu Çayı Merzimen Çayı Nizip Çayı Diğerleri Toplam Su Yüzeyleri Kaynak: Devlet Su İşleri (DSİ) 1.235 ha 788 ha 60 ha 60 ha 75 ha 252 ha 7.250 ha Tablo 255: Gaziantep Akarsularının Yıllık Debileri, Ardıl Çayı 36 hm 3 /yıl Karasuu (Aşağımülk) Çayı 38 hm 3 /yıl Merzimen Çayı 40 hm 3 /yıl Nizip Çayı 62 hm 3 /yıl Sacır Çayı 130 hm 3 /yıl Karasu Çayı 133 hm 3 /yıl Yerüstü Suyu (İl Çıkışı Toplam) Ortalama Akım 439 hm 3 /yıl Kaynak: Devlet Su İşleri (DSİ) 2013 yılı DSİ verilerine göre, Gaziantep'te yer alan gölet, baraj ve doğal göllerin su yüzeylerine bakıldığında, ilde Burç ve Balıkalan Göletleri su yüzeyleri bakımından ön plana çıkmakta ve 21 Gaziantep Çevre Durum Raporu, 2012 245

toplam 175 ha gölet rezervuar yüzeyi bulunmaktadır. Barajlardan ise Tahtaköprü Barajı 5.200 ha'lık su yüzeyine sahip olmakta ve ilde toplam 7.385 ha baraj rezervuar yüzeyleri yer almaktadır. Ayrıca, doğal göl olarak ilde 50 ha'lık su yüzeyi ile yalnızca Emen Gölü bulunmaktadır (Tablo X). Tablo 256: Gaziantep'te Yer Alan Doğal Göletler, Barajlar ve Doğal Göllerin Su Yüzeyleri, 2013 Göletler Alan Barajlar Alan Doğal Göller Alan Zülfikar Göleti (DSİ) 12 ha Tahtaköprü Barajı 5.200 ha Emen Gölü 50 ha Yamaçoba Göleti (DSİ) 10 ha Hancağız Barajı 870 ha Doğal Göl Yüzeyleri (Toplam) 50 ha Çakmak Göeti (KHGM) 10 ha Kayacık Barajı 1.315 ha Burç Göleti 90 ha Baraj Rezervuar Yüzeyleri (Toplam) 7.385 ha Nogaylar Göleti 9 ha Balıkalan Göleti (KHGM) Gölühöyük Göleti (KHGM) Gölet Rezervuar Yüzeyleri (Toplam) Kaynak: Devlet Su İşleri (DSİ) 35 ha 9 ha 175 ha Gaziantep'te yer mevcutta yer alan göletlere ek olarak, DSİ tarafından yapılması planlanan ve proje aşamasında olan 6 adet gölet yer almaktadır. Proje aşamasındaki bu göletler sulama amacıyla kullanılcak olup ilde tarım alanlarında sulama için gerek duyulan suyun sağlanması bakımından önem arz etmektedir (Tablo X). Tablo 257: Gaziantep'te Yer Alan Proje Aşamasındaki Göletler, 2013 Sulama Göletin Adı Tipi Göl Hacmi Alanı (net) Kuzoluk Hamidiye Bayraktepe Güneş Yesemek Çamlık Kaynak: Devlet Su İşleri (DSİ) Sulama Modülü Kullanım Amacı Kil Çekirdekli Kaya Dolgu 0,871 hm 3 131 ha 0,671/s/ha Sulama Kil Çekirdekli Kaya Dolgu 1,864 hm 3 239 ha 0,661/s/ha Sulama Kil Çekirdekli Kumçakıl Dolgu 2.567 hm 3 534 ha 0,721/s/ha Sulama Homojen Toprak Dolgu 3.396 hm 3 440 ha 0,771/s/ha Sulama Homojen Toprak Dolgu 1.246 hm 3 239 ha 0,751/s/ha Sulama Planlama Raporu çalışmaları devam etmektedir. Yerüstü su kaynaklarına ek olarak Gaziantep'te, şehrin çeşitli bölgelerinde 14 kuyu mevcuttur. Kuyulardan 35.000 m 3 /gün kapasiteli su şebekeye verilmektedir. Ayrıca, ilde DSİ tarafından yapılan çalışmalarda Gaziantep merkez ovaları (Oğuzeli ve Nizip), İslahiye-Fevzipaşa Ovaları ve Yavuzeli-Araban Ovaları'nda hidrolojik etütler yapılmış olup bu alanlarda emniyetli su rezervleri tespit edilmiştir. Gaziantep'te araştırma ve işletme olarak açılan kuyularda yapılan değerlendirmeye göre, ekonomik olarak yeraltı suyu işletmesine uygun alanların Araban ve Yavuzeli Ovaları ile Nurdağı ve İslahiye Ovaları olduğu tespit edilmiştir. Nurdağı ve İslahiye Ovalarında 12 adet kooperatif 246

kurulmuş ve 96 kuyu ile 3195 ha tarım alanı yeraltısuyundan sulanabilir hale getirilmiştir. Ayrıca, Gaziantep il genelinde vatandaşlar ve tuzel kişiler tarafından acılmış, içme ve kullanma, zirai sulama, sanayi kullanım ve hayvansal sulama amaçlı toplam 13.000 civarında belgeli yeraltı suyu kuyusu bulunmaktadır. Gaziantep'te en önemli ve en çok kullanılan su kaynakları Kahramanmaraş ın Pazarcık İlçesi'nde bulanan Kartalkaya Barajı ve yine Kahramanmaraş-Narlı Ovası'nda bulunan Mizmilli Kaynağı'nın kuzeydoğusunda yer alan Yuvalıdere Vadisi'nde bulunan 30 adet sondaj kuyusudur. İlin içme ve kullanma suyu olarak günde 220.000 m 3 ü Kartalkaya Barajı'ndan, 85.000 m 3 ü Mizmilli Kaynağı'ndan, 35.000 m 3 ü ise şehrin değişik yerlerinde bulunan kuyulardan sağlanmaktadır. En önemli akarsu kaynağı Fırat Nehri olan Adıyaman, yerüstü su kaynakları bakımından TRC1 Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi illeri arasında önemli bir yere sahiptir. İldeki diğer önemli akarsular ise Sofraz Çayı, Ziyaret Çayı, Çakal Çayı, Kalburcu Çayı, Eğri Çayı, Besni Akdere Çayı, Şepker Çayı, Çat Deresi, Gürlevik Deresi ve Halya Deresi dir. Ayrıca Gölbaşı, İnekli, Azaplı ve Abdulharap Gölleri de ilin diğer önemli yerüstü su kaynaklarıdır. Tablo 260 ta de görüleceği üzere, büyük bir kısmı Adıyaman sınırları içerisinde kalan Göksu Çayı 1.172 hm 3 /yıl ve Kahta Çayı nın 1.331 hm 3 /yıl lık debilere sahip oldukları görülmektedir 22. Tablo 258: Adıyaman Başlıca Akarsuları ve Özellikleri, 2012 Akarsu Adı Toplam Uzunluk (km) İl İçindeki Uzunluğu (km) Debi(hm 3 /yıl) Kolu Olduğu Akarsu Fırat Nehri 2.800 180 - - Göksu Çayı 118 90 1.172 Fırat Besni-Akdere Çayı 59 59 40 Göksu Kâhta Çayı 58 45,5 1.331 Fırat Sofraz Çayı 51 51 94 Göksu Keysun Çayı 45 45 47 Göksu Halya Deresi 41 41 24 Fırat Çakal Çayı 37,5 37,5 27 Fırat Birimşe Çayı 35 35 240 Kahta Çayı Eğri Çay 32 32 40 Fırat Kaynak: Adıyaman Çevre Durum Raporu Adıyaman'da yer mevcutta 6 adet sulama göleti yer almakta ve bu göletlerden Hasancık ve Çamgazi Göletieri'nden su çekilmekte olup ilde tarım alanlarında sulama için gerek duyulan suyun sağlanması bakımından bu göletler önem arz etmektedir (Tablo X). Tablo 259: Adıyaman'da Yer Alan Mevcut Sulama Göletleri, 2012 Göletin Adı Tipi Göl Hacmi Gözebaşı Homojen Toprak Dolgu Sulama Alanı (net) Çekilen Su Miktarı Kullanım Amacı 0,871 hm 3 90 ha - Sulama 22 Adıyaman İl Çevre Durum Raporu, 2012 247

Kınık Homojen Toprak Dolgu 1,864 hm 3 165 ha - Sulama Hasancık Homojen Toprak Dolgu 2.567 hm 3 86 ha 771.610 m 3 Sulama İncesu Homojen Toprak Dolgu 3.396 hm 3 177 ha - Sulama Çamgazi Toprak Dolgu 1.246 hm 3 7.520 ha 5.640 m 3 Sulama Karahöyük Homojen Toprak Dolgu 1.246 hm 3 286 ha - Sulama Kaynak: Devlet Su İşleri (DSİ) Adıyaman İlindeki yer altı su kaynakları genellikle kuzeydeki dağ yamaçları civarında yoğunlaşmıştır. İlde 2010 yılında kullanılan toplam 72.141 hm 3 su miktarının %80,59 u tarım alanlarında, geriye kalanı ise sanayide ve evsel kullanım amaçlı olarak değerlendirilmiştir. İlde yağış rejiminin düzensizliği ve hava sıcaklığından kaynaklanan buharlaşmadan dolayı özellikle yaz aylarında içme ve kullanma sularında azalmalar meydana gelmektedir. TRC1 Bölgesi Kilis ili sınırları içerisinde Balık Suyu, Sinnep Deresi, Afrin Çayı ve Sabun Suyu akarsuları yer almakta olup bu akarsuların tamamı sulama amaçlı kullanılmaktadır (Tablo X). Ayrıca, ilde sulama amaçlı kullanılan Üçpınar ve Balıklı Göletleri yer almakta ve bu göletlerin sulama alanları sırasıyla 370 ha ve 348 ha olmaktadır (Tablo X). Tablo 260: Kilis'te Yer Alan Akarsular, 2012 Akarsu İsmi Toplam Uzunluğu İi Sınırı İçindeki Uzunluğu Debi Kolu Olduğu Akarsu Kullanım Amacı Balık Suyu - - 0,729 - Sulama Sinnep Deresi - - 0,570 - Sulama Afrin Çayı - - 4,088 - Sulama Sabun Suyu - - 1,742 - Sulama Kaynak: Devlet Su İşleri (DSİ) Tablo 261: Kilis'te Yer Alan Mevcut Sulama Göletleri, 2012 Göletin Adı Tipi Göl Hacmi Üçpınar Homojen Toprak Dolgu Balıklı Homojen Toprak Dolgu Kaynak: Devlet Su İşleri (DSİ) Sulama Alanı (net) 4,57 hm 3 370 ha 3,94 hm 3 348 ha Çekilen Su Miktarı 6.000.000 m 3 6.000.000 m 3 Kullanım Amacı Sulama Sulama Su sıkıntısı çeken Kilis'te, konut alanlarında genelde yer altı suyu kullanmaktadır. Akarsu üzerine yapılan baraj ve göletler sulama amaçlı kullanılmakta iken DSİ tarafından yapılan Seve Barajı ilin içme suyu kaynağı olarak kullanılmaktadır. İlin su kaynakları potansiyelinin düşük olması ve yağışın az olması nedeniyle özellikle yaz aylarında su sıkıntısı çekilmesine neden olmaktadır. Su sıkıntısı çekilmesinin en büyük nedenlerinden biri isale hatlarında yaşanan su kayıplarıdır. 3.1.1.3. Rüzgar 248

Hava hareketleri olarak ifade edilen rüzgârın ortalama hızı Gaziantep ilinde 8,66 m/sn olarak tespit edilmiştir. İldeki hâkim rüzgâr yönünün güney-batı(lodos) olduğu görülmektedir. Gaziantep te yeterli rüzgâr hızının oluştuğu Nurdağı İlçesi'nde rüzgâr santralleri kurulmuştur. Ayrıca, son yıllarda yenilenebilir enerji konusunda özellikle rüzgâr enerjisi üretimine yönelik ilde yapılacak olan yatırımlar ile birlikte 2015 yılı sonunda ildeki toplam elektrik tüketiminin önemli bir kısmının rüzgâr enerjisi ile karşılanabileceği beklenmektedir. Adıyaman da ise hâkim rüzgârlar kuzey, kuzey doğu ve kuzey batı yönünde olup ildeki ortalama rüzgâr hızı 2,4 m/sn dir. Ayrıca, Adıyaman'da yeterli rüzgâr hızının oluştuğu Sincik İlçesi'nde rüzgâr tribünlerinin yapılmasını kapsayan projelerin hayata geçmesi beklenmektedir. Kilis ili, etrafı açık bir coğrafyada olmasından dolayı kuvvetli rüzgârlara maruz kalmaktadır. İlde mali destek sağlandığı takdirde rüzgâr enerjisinden faydalanılabileceği öngörülmektedir. Çevreci bir enerji çeşidi olması ve rüzgârların yıl boyunca sürekli esmesi, ilde rüzgâr enerjisi potansiyelinin desteklenmesi gerektiğini göstermektedir. 3.1.2. Biyolojik Çeşitlilik 3.1.2.1. Orman Alanları Ormanlar, doğal dengenin sürekliliğinde büyük rol oynayan, aynı zamanda yaşayan biyolojik varlıklar olmaları nedeniyle, tükenmeyen bir dinamizme sahip en önemli doğal kaynaklardır. Ülkedeki orman alanlarının büyük bir çoğunluğunda olduğu gibi, TRC1 Bölgesi nde de orman alanları zamanla yok olmakta ve ormancılığın gerilemeye yüz tuttuğu görülmektedir. Ormanların uzun süre bilinçsiz kullanımı sonucu, bölgede ormanlarla kaplı olması gereken alanların çıplak vaziyette olduğu görülmektedir. Kahramanmaraş ve Şanlıurfa Orman Bölge Müdürlükleri 2013 yılı verilerine göre, Gaziantep te normal ve bozuk orman alanları olmak üzere toplam 55.248 ha, Adıyaman da 69.081 ha, Kilis te 50.926 ha ve TRC1 Bölgesi'nde toplam 175.255 ha mevcut orman alanı olduğu görülmektedir (Tablo 261). Tablo262: TRC1 Bölgesi Orman Alanı (ha), 2012 İl/Bölge Normal Orman Bozuk Orman Toplam Orman Alanı Gaziantep 10.125 45.123 55.248 Adıyaman 22.794 46.287 69.081 Kilis 28.072 22.854 50.926 TRC1 60.991 114.264 175.255 Kaynak: Kahramanmaraş ve Şanlıurfa Orman Bölge Müdürlükleri Bölgede en fazla meşe ve kızılçam olmak üzere başlıca sedir, selvi, kayın ve kavak gibi çeşitli orman toplulukları görülmektedir. Bölgenin bazı kesimlerinde meşe ormanları bozuk ormanlar olup, meşeden orman ürünü elde edilememektedir. Kızılçam ormanlarının ise bölgede faydalanılan verimli orman alanlarından olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi'nde Adıyaman ili sınırları içerisinde Nemrut Dağı ve çevresindeki 13.850 ha alan, Bakanlar Kurulu nun 88/13572 sayılı kararı ile Milli Park ilan edilmiş olup, karar 17.01.1989 249

gün ve 20052 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Nemrut Dağı Milli Parkı içinde sit alanları, gelişme alanları, av koruma ve gelişme alanları, orman ve tarım alanları belirlenmiştir. Ayrıca, Gaziantep'te yer alan Dülükbaba Tabiat Parkı 2002 yılında A Tipi Mesire Yeri olarak tescil edilmiştir. 3.1.2.2. Toprak Durumu İklim, topografya ve ana madde farklılıkları nedeniyle zamana bağlı olarak Gaziantep ilinde çeşitli büyüklükte toprak grupları oluşmuştur. İlin sınırları içerisinde aluviyal, koluvyal, organik, kahverengi orman, kireçsiz kahverengi orman, kırmızı Akdeniz, kırmızı kahverengi Akdeniz, kahverengi, kireçsiz kahverengi, kırmızı kahverengi ve bazaltik topraklar gibi çeşitli toprak türleri bulunmaktadır. Ayrıca, Gaziantep te tarımsal amaçla kullanılabilecek ve korunması gereken 1., 2. ve 3. derece tarım toprakları 19.345.569 ha'lık bir alandır 23. Gaziantep ilinde kentsel ve sanayi amacıyla yok olan tarım arazisi miktarı 6.025 ha olarak tespit edilmiştir. İlde, amaç dışı kullanımla tarım topraklarının elden çıkmasının yanında kentsel ve sanayi atıklarının neden olduğu toprak kirliliği dolayısıyla arazilerin verimsiz duruma geldiği gözlenmektedir. Tablo 263: Gaziantep Tarım ve Tarım Dışı Alan Miktarları (ha), 2012 İlçe Adı Yüz Ölçümü Miktar Tarım Alanı Yüz Ölçüm Oranı (%) Tarım Dışı Arazi Miktar Yüz Ölçüm Oranı(%) Şahinbey 88.192 61.871 70 8.238 9 Şehitkamil 104.088 62.669 60 26.836 26 Araban 52.845 32.648 62 16.358 31 İslahiye 82.397 28.712 35 3.534 4 Karkamış 26.781 24.740 92 1.615 6 Nizip 92.539 75.880 82 12.337 13 Nurdağı 72.570 27.495 38 18.287 25 Oğuzeli 60.101 47.628 79 9.007 15 Yavuzeli 42.782 20.434 48 14.693 34 Kaynak: Gaziantep İl Çevre Durum Raporu İklim, topografya ve ana madde farklılıkları nedeniyle Adıyaman da da değişik topraklar oluşmuştur. İldeki toprak çeşitleri genel olarak Gaziantep le aynı olmakla beraber Adıyaman da ayrıca, su kaynaklarının fazla olması nedeniyle sazlık ve bataklık alanları ve ırmak taşkın yatakları dikkat çekmektedir. Adıyaman İl Çevre Durum Raporu na göre (2012), çeşitli toprakların yanı sıra il sınırları içerisinde toprak örtüsünden yoksun bazı arazi tipleri de bulunmaktadır. Adıyaman genel toprak yapısı ¾ oranında killi-tınlıdır. Ayrıca, nehir ve çay kenarlarında alüvyonlu sahalara da rastlanmaktadır. Gaziantep e kıyasla Adıyaman da az sayıda sanayi tesisi bulunmakla birlikte, faaliyet gösteren 1 adet çimento fabrikasından kaynaklanan atıkların çevredeki tarım topraklarını veekolojik dengeyi olumsuz yönde etkilediği görülmektedir. 23 Gaziantep İl Çevre Durum Raporu, 2011 250

Kilis sınırları içerisinde, Akdeniz kızıl toprakları, kırmızı kahverengi topraklar, kalkersiz kahverengi orman toprakları, bazaltik topraklar ve kolloviyal topraklar olmak üzere 5 çeşit toprak bulunmaktadır. Bunlardan en geniş alana sahip olanı kırmızı kahverengi topraklardır. Bu toprakların il sınırlarının batı ve kuzeybatısında, Sabun Suyu ile Afrin Çayı arasındaki sahalarda, Kilis Ovası nda ve Kınacık Deresi çevresindeki kireç taşı ve kireç olarak zengin tortul kütlelerin üzerinde geliştiği görülmektedir. Yayılış alanı en geniş ikinci toprak tipi bazaltik topraklardır. Bu topraklar, kentin kuzey, kuzeydoğu ve doğusunda yayılmışlardır. Bütünlük içerisinde dağılış gösterdiği yerler Afrin Çayı doğusundaki bazalt platolardır 24. Son yıllarda bölge tarım toprakları gerek amaç dışı kullanımlar ve gerekse diğer nedenlerden dolayı hızla azalmaktadır. TRC1 Bölgesi nde artan nüfus gereksinimini karşılayabilmek için tarım topraklarının miktarını arttırmak söz konusu olamayacağı için tarım alanlarını korumak ve birim alandan elde edilecek üretimi arttırmak gerekmektedir. 3.1.2.3. Flora ve Fauna TRC1 Bölgesi Gaziantep ilinde 38 familyaya ait 93 kuş türü tespit edilmiştir. Bu türler içerisinde 9 unun neslinin tehlike altına girmeye yakın, 2 sinin tehlike altında, 6 sının durumunun hassas, 1 nin de neslinin yok olmak üzere olduğu belirlenmiştir. Güney Fırat Havzası Karkamış Bölgesi ülkemizde ve dünyada nesli tehlike altında olan ve kırmızı listede yer alan Turaç (Francolinusfrncolinus) ve Küçük Karabatak türlerinin dağılım gösterdiği ve barındığı alanlardandır. Ayrıca, alan nesli dünya ölçeğinde tehlike altında olan Fırat Kaplumbağası (Rafetuseuphraticus) için son derece önemli bir alandır. Ayrıca, alanda Pasbaş pakta (Aythyanyroca), Sazhorozu (porphtyoporphyrio) üremekte ve Çizgili sırtlanın (Hyaenahyaena) da bulunduğu bilinmektedir. Yabani ve mahalli populasyonlar ise; keklik, tilki, tavşan, çakal, domuz, gelinciktir. Ek olarak, yayılım alanı olmamakla birlikte az da olsa şahin, doğan gibi yırtıcı kuşlar bulunmaktadır. Gaziantep ilinde 645 adet bitki türü bulunmaktadır. Bu bitki türleri içerisinde 77 tanesi endemik olup bunlar arasında 7 tür Gaziantep endemiğidir. Fırat Kavağı alanda bulunan nadir türlerdendir. Ayrıca, il sınırları içerisinde Fırat Nehri üzerinde 1 adet sulak alan bulunmaktadır. Güney Fırat Havzası-Karkamış ekosisteminde insan müdahalesi olması kısmen alanın doğal yapısını etkilemektedir. 1996 yılında alana Karkamış Barajı inşa edilmesi ve su seviyesinin yükseltilmesi sığırcı deltasındaki ağaçların kurumasına, habitatların yok olmasına ve Fırat Kaplumbağasının yumurtalarını bıraktığı doğal oluşumların yok olmasına neden olmuştur. Fırat Nehri üzerinde bulunan Şanlıurfa-Birecik ve Gaziantep Karkamış Kıyısı Sulak Alanı'ndaki su kalitesinin korunması amacıyla; arıtma tesislerinin düzenli olarak çalıştırılması nehir kıyısındaki üreme alanlarının korunması amacıyla; kıyıdaki sazlık alanlar ve su basar ağaç topluluklarının korunması, kuşların üreme ortamlarının iyileştirilmesinin sağlanması, bunun için kuşların üreme ortamları üzerindeki tehdit unsurlarının giderilmesi ve doğal yapısının korunmasının sağlanması gerekmektedir. Ayrıca, alandaki kum ocaklarının olumsuz etkilerinin azaltılması amacıyla kum ocaklarının sayısının sınırlı tutulması, kum ocaklarının kuşların ve diğer canlıların üreme alanlarında faaliyetlerine izin verilmemesi gerekmektedir. 24 Kilis İl Çevre Durum Raporu, 2012 251

Gaziantep'te popülasyonlarının azalması ve nesillerinin tehlike altında olması nedeni her yıl toplanan İl Av Komisyonu Kurulu'nun 2011 yılında yapıldığı toplantıda; Sakarmeke, Kumru, Kerkenez, Çalıkuşu, Gugukkuşu, Ağaçkakan, Çobanaldatan Sülün, Yabantavuğu, Bülbül, Çekirgekuşu, Kırlangıç, Puhu, Leylek, Sığırcık, Baykuş, Turaç, Bağırtlak, Arap Bülbülü ve Sarı Asma kuşlarının her mevsimde avlanmalarının yasaklanması kararı alınarak bu kuşların korunması amaçlanmıştır. Adıyaman'da Türü Tehlike Altında Olan Türler Listesi ne konu edilebilecek çalışmalar oldukça az sayıdadır. Oklu Kirpi (Hystrix İndica) ve Porsuk (Meles meles) türlerinin yayılışı ve ekolojisi araştırılmış ve söz konusu yaban hayvanı türlerinden özelikle Oklu Kirpilerin avlanması sonucunda bu hayvanların neslinin tehlikeye girme eğiliminde olduğu tespit edilmiştir. Ayrıcaa, porsukların da alanda önceki yıllara oranla daha az rastlanılır olduğu görülmektedir. Adıyaman'da Nemrut Dağı Bölgesi'nde tespit edilen 50 dolayında endemik bitki yer almaktadır. İlde korunan alanlar statüsünde 13.850 ha alanı kapsayan Nemrut Dağı Milli Parkı ve 2.076 ha alanı kapsayan Gölbaşı Gölleri Tabiat Parkı bulunmaktadır. Buna göre, ilin toplam korunan alan miktarı 15.926 ha olmaktadır. İlde Gölbaşı Gölleri 7.000 ha, Atatürk Barajı ise 81.700 ha sulak alana sahip olmaktadır. Kilis'te 8 adet endemik bitki ve 7 adet hayvan cinsi bulunmaktadır. Anız yakma toprağın flora ve faunasına zarar vermektedir. Ayrıca, kaçak-bilinçsiz avlanma ilde biyolojik çeşitlilik üzerindeki en büyük tehdit olmaktadır. 3.2. ÇEVRE 3.2.1. Arazi Kullanım Durumu TRC1 Bölgesi Gaziantep ilinde Şekil X'te görüldüğü üzere, il sınırları içerisinde kalan alanların % 61'i tarım alanları, % 18'i toprak örtüsünün bulunmadığı alanlar (su yüzeyleri ve yerleşim alanları), % 6'sı mera alanı ve % 15'i orman ve fundalık alanlar olmaktadır. Gaziantep İli Arazi Kullanım Durumu 61% 15% 6% 18% Orman ve Fundalık Alanlar Mera Alanları Toprak Örtüsünün Bulunmadığı Alanlar (Su Yüzeyleri ve Yerleşim Alanları) Tarım Alanları Şekil 116: Gaziantep İli Arazi Kullanımı, 2012 Kaynak: Gaziantep İl Çevre Durum Raporu 252

Adıyaman ili arazi kullanım durumu incelendiğinde ilde, % 49 oranında tarım alanı, % 44 oranında orman ve yarı doğal alanlar, % 6 oranında su yapılarının bulunduğu alanlar, % 0,8 oranında yapılaşmış alanlar ve % 0,2 oranında sulak alanların yer aldığı görülmektedir (Şekil X). 0,2% 6% Adıyaman İli Arazi Kullanım Durumu 44% 49% Tarım Alanları Yapay Alanlar Orman ve Yarı Doğal Alanlar Sulak Alanlar Su Yapıları 0,8% Şekil 117: Adıyaman İli Arazi Kullanımı, 2012 Kaynak: Adıyaman İl Çevre Durum Raporu Kilis ili arazi kullanım durumuna bakıldığında, il sınırları içerisinde tarıma elverişli arazilerin % 68, orman ve fundalık alanların % 13, çayır ve mera alanları % 8 ve diğer alanlar % 11 oranında yer tuttuğu görülmektedir (Şekil X). Kilis İli Arazi Kullanım Durumu 8% 13% 11% 68% Tarıma Elverişli Arazi Orman ve Fundalık Alanlar Çayır ve Mera Alanları Diğer Alanlar Şekil 118: Kilis İli Arazi Kullanımı, 2012 Kaynak: Kilis İl Çevre Durum Raporu TRC1 Bölgesi genelinde 2000'li yıllardan itibaren arazi kullanım değişikliğinin en fazla tarımsal alanlarda azalma ve yapay bölgelerde artış şeklinde oldğu tespit edilmiştir. Bölgedeki hızlı nüfus artışının yarattığı konut ihtiyacı nedeni ile tarım alanları üzerinde yapılaşma ve yerleşim günden güne artmaktadır. 3.2.2. Hava Kalitesi Hava kalitesi, canlıların sağlığını olumsuz yönde etkileyen ve maddi zararlar meydana getiren havadaki yabancı maddelerin, miktar ve yoğunluğunun göstergesidir. Hava kirliliği ise havada katı, sıvı ve gaz şeklinde yabancı maddelerin insan sağlığına, canlı hayatına ve ekolojik dengeye zarar verecek miktar, yoğunluk ve sürede atmosferde bulunmasıdır. Hava kirliliği konusunda yapılan çalışmalar doğrultusunda, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 2005-2007 yılları arasında 81 ilde hava kalitesi ölçüm istasyonları kurulmuş ve ülke genelinde Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı oluşturulmuştur. 253

TRC1 Bölgesi illerinin hepsinde hava kalitesi ölçüm istasyonu mevcuttur. Gaziantep te üçü yarı otomatik olmak üzere, toplam 4 adet ölçüm cihazı bulunmaktadır. Adıyaman daki hava kalitesi ölçüm istasyonu 2004 yılı sonu ve 2005 yılı başlarında kurulmuş olup, bu tarihten itibaren faaliyet göstermektedir. Kilis te de bir adet hava kalitesi ölçüm cihazı mevcuttur. Hava Kalitesi İndeksi (HKİ), hava kalitesinin günlük olarak rapor edilmesi için kullanılan bir indekstir. Hava Kalitesi İndeksi, farklı hava kalitesi ile birlikte hava kirliliği seviyesini, genel halk sağlığı üzerine etkisini, sağlıksız seviyeye yükseldiğinde alınması gereken kademeli önlemleri belirlemektedir. 5 temel kirletici için hava kalitesi indeksi hesaplanmaktadır. Bunlar; partikül maddeler (PM 10), karbon monoksit (CO), kükürt dioksit (SO 2), azot dioksit (NO 2) ve ozon (O 3) dur. 6 kategoriye ayrılmış olarak HKİ skalası Tablo 265 te, 5 temel kirletici için HKİ değerleri ise Tablo 266 da gösterilmektedir. Tablo 264: Hava Kalitesi İndeksi Hava Kalitesi İndeksi (HKİ / AQI) HKİ aşağıda belirtilen aralıkta olduğunda Sağlık Seviyesi Hava Kalitesi Renkler Aşağıda belirtilen renkler ile sembolize edilir 0-50 arasında İyi Yeşil 51-100 arasında Orta Sarı 101-150 arasında Hassas gruplar için sağlıksız Turuncu 151-200 arasında Sağlıksız Kırmızı 201-300 arasında Çok sağlıksız Mor / Pembe 301-500 arasında Tehlikeli Kahverengi Kaynak: Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı Web Sitesi Tablo 265: Temel Kirletici için Hava Kalitesi İndeksi Değerleri [µg/m 3 ] Hava Kalitesi İndeksi SO2 NO2 CO O3 PM10 1 saatlik ortalama 24 saatlik ortalama 24 saatlik ortalama 1 saatlik ortalama 24 saatlik ortalama 1 (Çok İyi) 0-50 0-45 0-2,9 0-35 0-55 2 (İyi) 51-199 46-89 2,0-8,9 36-89 56-109 3 (Yeterli) 200-399 90-179 9,0-15,9 90-179 110-159 4 (Orta) 400-899 180-299 16-21,9 180-239 160-219 5 (Kötü) 900-1.499 300-699 22,0-49,9 240-359 220-799 6 (Çok Kötü) 1500 700 50,0 360 800 Kaynak: Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı Web Sitesi Hava kalitesi ölçümlerinin istatistiki olarak sınıflandırılması, TÜİK tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu kapsamda, TRC1 Bölgesi illerinin 2007-2010 yılları arasındaki partikül madde (PM 10) ve kükürt dioksit (SO 2) ortalama değerleri ve ölçüm yapılan gün sayıları aşağıdaki tablolarda gösterilmiştir. Bu veriler ışığında, bölge illerinin hepsinde hava kalitesi indeksi değerlerinin yıllık ortalaması PM 10 ve SO 2 için kötü olduğu söylenemez. Bununla birlikte, PM 10 için Gaziantep'te son 4 yılda bir düşüş gözlenirken Adıyaman ve Kilis'te 2007-2009 yılları arasında düşüş gözlense de 2010 254

yılında bu iki ilde artış gözlenmektedir. SO 2 için ise Gaziantep ve Adıyaman illerinde 2008 ve 2009 da bir düşüş görülse de 2010 yılında bir artış görülmektedir. Kilis için bu değer, 2008 ve 2009 yıllarında yükselse de 2010 yılında düşüş göstermektedir (Tablo 267, 268, 269). Tablo266: Gaziantep İli Yıllık PM10 ve SO2 Ortalamaları (µg/m 3 ) PM10 Ölçümü yapılan gün sayısı PM10 ortalaması (µg/m 3 ) S02 Ölçümü yapılan gün sayısı SO2 ortalaması (µg/m 3 ) 2007 340 110 354 26 2008 209 94 247 25 2009 337 87 351 16 2010 356 71 359 19 Kaynak: TÜİK Tablo 267: Adıyaman İli Yıllık PM10 ve SO2 Ortalamaları (µg/m 3 ) PM10 Ölçümü yapılan gün sayısı PM10 ortalaması (µg/m 3 ) S02 Ölçümü yapılan gün sayısı SO2 ortalaması (µg/m 3 ) 2007 215 98 166 19 2008 292 94 295 9 2009 324 84 285 3 2010 345 96 344 14 Kaynak: TÜİK Tablo 268: Kilis İli Yıllık PM10 ve SO2 Ortalamaları (µg/m 3 ) PM10 Ölçümü yapılan gün sayısı PM10 ortalaması (µg/m 3 ) S02 Ölçümü yapılan gün sayısı SO2 ortalaması (µg/m 3 ) 2007 120 82 50 8 2008 340 75 109 12 2009 335 79 241 17 2010 349 89 357 6 Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi illerinde yapılan ölçümlerde elde edilen yıllık ortalama değerlere göre 02.11.1986 tarihli ''Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği'' kapsamında belirlenen partikül madde (PM 10) ve kükürt dioksit (SO 2) sınır değerlerinin altında kalmaktadır. TRC1 Bölgesi hava kalitesi ortalama sınır değerde olmasına rağmen, Avrupa Birliği kriterlerine göre değerlendirildiğinde söz konusu hava kalitesinin oldukça düşük olduğu dikkati çekmektedir (Tablo 270). Tablo 269: Türkiye ve Avrupa Birliği Kükürtdioksit ve Partikül Madde için Uygulanan Sınır Değerleri Kirleticiler Sınır Değerler Hedef Sınır Değeri (Yıllık Ortalama Sınır Değer) Kısa Vadeli Sınır Değeri (Günlük Ortalama Sınır Değer) Kükürtdioksit Partikül Madde Türkiye Avrupa Birliği Türkiye Avrupa Birliği 150 μg/m 3 20 μg/m 3 150 μg/ m 3 40 μg/m 3 400 μg/m 3 125 μg/m 3 300 μg/ m 3 50 μg/m 3 1. Uyarı Kademesi Sınır Değeri 700 μg/m 3-400 μg/ m 3 - Kaynak: TÜİK 255

Gaziantep'te hava kirliliği en çok kış aylarında gözlenmektedir. Hızlı sanayileşme, kentleşme ile meteorolojik faktörlerden olan inversiyon oluşumu ve küresel ısınmadan kaynaklanan iklim değişiklinden dolayı yağış miktarındaki azalmalar kirliliğin artmasına sebep olmaktadır. Ayrıca, zaman zaman Suriye den gelen çöl fırtınası aşırı toz kirliliği oluşturmaktadır. Adıyaman'da özellikle anız yangınları, maden ocaklarından kaynaklanan patlatmalar, kazı çalışmaları sonucu oluşan toz, egzoz gazından kaynaklanan kirlilik ve sanayiden kaynaklanan hava kirliliği oluşumu hava kalitesini etkileyen unsurlardır. İlde doğal gaz çalışmaları yapılmakta olup çalışmaların tamamlanmasıyla birlikte kömür kullanımının azalacağı ve buna bağlı olarak hava kalitesinde olumlu yönde gelişme olacağı beklenmektedir. Kilis'te ise hava kirliliği en çok kış aylarında gözlenmekte olup, bunun nedeni trafikten kaynaklanan hava kirliliğine ek olarak kış aylarında ısınmadan kaynaklanan emisyonların eklenmesidir. 3.2.3. Katı Atık Yönetimi Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (mülga Çevre ve Orman Bakanlığı) tarafından, 14.03.1991 tarih ve 20814 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren ve son olarak 05.04.2005 tarihinde güncellenen Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne göre, insan sağlığını tehdit altında bırakabilecek kullanılma süresi dolan ve yaşadığımız ortamdan uzaklaştırılması gereken her türlü katı malzemenin kontrol edilmesi gerektiği vurgulanmıştır. TRC1 Bölgesi Gaziantep ilinde, 2012 yılındaki toplam katı atık miktarı 488.373 ton/yıl, kişi başına düşen atık miktarı ise yaklaşık 1 kg/kişi-gün olarak gerçekleşmiştir. 2007-2012 yılları arası dönem incelendiğinde ilde, 2007 yılına göre toplam atık miktarı %27 artış göstermiştir. Gaziantep'te il bazında 8 adet lisanslı toplama-ayırma/geçici faaliyet belgeli tesis bulunmaktadır. 17.758.759 kg/yıl kağıt karton, 11.175.044 kg/yıl plastik ve 23 adet geri dönüşüm tesisi ile ambalaj atıklarının geri kazanımı sağlanmaktadır. İlde oluşan tıbbi atıklar Gaziantep Büyükşehir Belediyesi'ne ait sterilizasyon tesisinde sterilize edildikten sonra katı atık düzenli depolama tesisinde depolanmaktadır. İlde Şahinbey İlçesi Mazmahor Uzundere mevkiinde katı atık düzenli depolama tesisi bulunmakta olup, katı atıkların büyük çoğunluğu düzenli depolama tesisinde depolanmaktadır. İl sınırları içerisinde çok sayıda sanayi tesisinin bulunması tehlikeli atıklar üzerinde önemle durulmasını gerektirmektedir. 2011 yılında 7.911,936 ton tehlikeli atık, atık geri kazanım ve bertaraf tesislerine gönderilmiştir 25. Tablo270: Gaziantep'te Bulunan Bertaraf Tesisleri Sayıları, 2012 Katı Atık Bertaraf Tesisi Sayısı 1 Lisanslı Ambalaj Atığı Toplama-Ayrma Tesisi ve Geri Dönüşüm Tesisi Sayısı 31 Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevre Durum Raporu Adıyaman'da kişi başına düşen evsel atık miktarı yaklaşık olarak 1,01 kg/kişi-gündür. Atıkların bertarafı vahşi depolama yöntemi ile yapılmaktadır. Ayrıca, ilde Atık piller ve aküler ilgili birimler tarafından toplanmaktadır. 25 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevre Durum Raporu, 2012 256

AB mevzuatına uyum kapsamında Adıyaman'da yapılan çalışmalar arasında katı atık düzenli depolama ve atıksu arıtma tesisi çalışmaları bulunmaktadır. İlde Belediyeler Birliği tarafından Katı Atık Düzenli Depolama alanı çalışmaları yapılmakta, tıbbi atıklar ise Adıyaman Belediyeler Birliği ile Gaziantep Büyükşehir Belediyesi arasında yapılan protokol ile sterilizasyon tesisine gönderilmektedir. İlde atık bertarafı için katı atık düzenli depolama ve atık su arıtma tesisi çalışmaları sürdürülmekte olup 426.513 nüfusa hizmet vermesi planlanmaktadır. Ayrıca, katı atık düzenli depolama tesisinin 77.839 ton/yıl kapasite ile çalışması öngörülmektedir. Tablo 271: Adıyaman'da Bulunan Bertaraf Tesisleri Sayıları, 2012 Katı Atık Bertaraf Tesisi Sayısı - Lisanslı Ambalaj Atığı Toplama-Ayrma Tesisi ve Geri Dönüşüm Tesisi Sayısı - Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevre Durum Raporu Kilis il genelinde toplam katı atık miktarı yaklaşık olarak 45.433 ton/yıl olup kişi başına düşen atık miktarı yaklaşık 1,00 kg/kişi-gün dür. İl sınırları içerisinde düzenli depolama tesisinin Çukuroba Köyü Çakallı Mevkiinde yapımı tamamlanmış olup resmi açılışı gerçekleşmiş ve düzenli depolama tesisi izin ve lisans için başvuru aşamasında olmaktadır. Tablo 272: Kilis'te Bulunan Bertaraf Tesisleri Sayıları, 2012 Katı Atık Bertaraf Tesisi Sayısı 1 Lisanslı Ambalaj Atığı Toplama-Ayrma Tesisi ve Geri Dönüşüm Tesisi Sayısı - Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevre Durum Raporu Yaşam kalitesi yüksek mekânların oluşturulması için, evsel nitelikli katı atık yönetiminde kaynakta ayrıştırma, toplama, taşıma, geri kazanım ve bertaraf safhaları teknik ve mali yönden bir bütün olarak değerlendirilmeli, yatırım ve işletme maliyetleri düşük ve ülke şartlarına en uygun katı atık bertaraf teknolojisi olan düzenli depolama yöntemi tercih edilmelidir. Konuya ilişkin olarak TRC1 Bölgesi ne bakıldığında, Gaziantep ilinde katı atıkların düzenli depolama yöntemiyle bertaraf edilmekte olduğu, Adıyaman ait katı atık yönetiminin ise vahşi depolama yöntemiyle gerçekleştirildiği ve Kilis'te ise tesisin aktif olarak hayata geçmesi beklenmektedir. Geri kazanılabilir malzemenin bölgede, bireysel olarak bundan gelir elde amacıyla toplayan kişilerce toplanması, çok küçük oranda geri dönüşüm çalışmalarına katkı sağlamaktadır. Katı atığın ayrıştırılmamasından kaynaklanan tahmini gelir kaybı ise oldukça büyük olup diğer bölgeler göz önüne alındığında katı atık yönetiminde bölge illeri geri kaldığı görülmektedir. 3.3. ALTYAPI 3.3.1. Ulaşım Tarihi İpekyolu üzerinde bulunan TRC1 Bölgesi, önemli ulaşım yollarını birbirine bağlamaktadır. Bölgenin sanayi ve ticaret bakımından lider ili olan Gaziantep özellikle karayolu, havayolu ve demiryolu ulaşım ağlarının merkezi konumunda bulunmaktadır. 3.3.1.1. Karayolu 257

Bölge illerinden Gaziantep ve Kilis, Karayolları Genel Müdürlüğü 5. Bölge Müdürlüğü sınırları içerisinde yer almakta iken Adıyaman Karayolları Genel Müdürlüğü 8. Bölge Müdürlüğü sınırları içerisinde yer almaktadır. Tablo 273: TRC1 Bölgesi Yol Ağı Durumu ve Uzunlukları (km), 2014 İl/Bölge Adı Otoyol Devlet Yolu İl Yolu Toplam Gaziantep 145 384 199 728 Adıyaman 0 272 491 763 Kilis 0 77 71 148 TRC1 145 733 761 1.639 Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü Karayolları Genel Müdürlüğü nün 2014 yılı illerin devlet yollarının satıh cinslerine göre uzunlukları verileri incelendiğinde, Gaziantep in toplam 502 km, Adıyaman ın 636 km, Kilis in 148 km ve bölgenin ise toplam 1.286 km asfalt yola sahip olduğu görülmektedir. Ayrıca, TRC1 Bölgesi'nde toplam 408 km bölünmüş yol olmakta ve toplamda 1.425 km yol mevcuttur. (Tablo X). Tablo 274: TRC1 Bölgesi Devlet ve İl Yollarının Satıh Cinslerine Göre Uzunlukları (km), 2014 İl/Bölge Adı Asfalt Betonu Asfalt Yollar Sathi Kaplama Toplam Parke Stabilize Toprak Geçit Vermez Toplam Uzunluk Bölünmüş Yol Gaziantep 192 310 502 1 11 0 0 514 203 Adıyaman 48 588 636 35 14 13 65 763 171,5 Kilis 17 131 148 0 0 0 0 148 33,5 TRC1 257 1.029 1.286 36 25 13 65 1.425 408 Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü Gaziantep ilinin Adıyaman, Kilis, Osmaniye, Şanlıurfa, Kahramanmaraş ve Hatay illeriyle sınırı bulunmaktadır. 2014 yılı Karayolları Genel Müdürlüğü verilerine göre, ilin toplam karayolu ağı 728 km olup, karayolu ulaşımı 384 km devlet yolu, 145 km otoyol ve 199 km il yolu ile sağlanmaktadır (Tablo 273). Gaziantep'te 2003-2013 yılları arasında 150 km bölünmüş yol, 20 km iyileştirme, 1.231 km asfalt yapımı, 6 adet köprü yapımı, 43.888 m 2 trafik düşey işaretleme Kaynak: KGM, 2014 ve 379 km oto korkuluk çalışması gerçekleştirildiği görülmektedir. Ayrıca, 2014 yılı için 12 km bölünmüş yol, 67 km asfalt yol yapımı ve 55 km oto korkuluk yapımı hedeflenmektedir (Tablo 274). Tablo 275: Gaziantep Yıllar İtibarıyla Hizmete Açık Otoyollar, 2014 Yıllar 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 258

Gaziantep 19 59 63 63 63 63 115 135 145 145 Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü Tablo 276: Gaziantep İli Karayolu Çalışmaları, 2014 Çalışmalar 2003-2013 Gerçekleşme 2014 Gerçekleşme Hedef Yapılan Bölünmüş Yol (km) 150 12 0 Yol İyileştirme (km) 20 0 0 Kaza Kara Noktası (adet) 14 1 0 BSK* Yapımı (km) 75 18 0 Asfalt Çalışmaları(km) 1.231 67 0 Köprü Yapımı (adet) 6 0 0 Trafik-Düşey İşaretleme (m 2 ) 43.888 2.250 215 Trafik-Yatay İşaretleme (m 2 ) 2.047.710 315.000 7.925 Trafik-Oto Korkuluk (km) 379 55 10 Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü (*Bitümlü Sıcak Karışım) Gaziantep te mevcut taşıt verilerine bakıldığında, il içinde karayolu kullanım yoğunluğunun yüksek olduğu görülmektedir. Gaziantep te, TÜİK verilerine göre 2014 yılı Mart ayı itibarıyla 175.035 adet otomobil, 11.935 adet minibüs, 4.016 adet otobüs, 66.188 adet kamyonet, 16.695 adet kamyon, 110.819 adet motosiklet, 673 adet özel amaçlı taşıt ve 25.678 adet traktör bulunmaktadır (Tablo 275). Bu kapsamda, ilde motorlu taşıt sayısının yıllar itibarıyla sürekli artış göstermesi, trafik ve çevresel sorunları da beraberinde getirmektedir. Tablo 277: Gaziantep İli Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri, 2002-2014 Yıllar Otomobil Minibüs Otobüs Kamyonet Kamyon Motosiklet Özel Amaçlı Taşıtlar Traktör 2002 64.422 4.591 1.348 13.427 6.570 49.909-16.836 2004 77.050 7.841 1.598 19.494 12.408 53.868 334 15.970 2006 91.673 9.547 1.835 28.371 14.411 74.437 484 17.463 2008 107.756 11.018 2.464 37.433 14.593 87.663 547 19.568 2010 127.324 11.108 2.906 46.619 14.382 96.470 546 20.677 2012 155.052 11.543 3.768 59.448 16.028 108.126 484 23.695 2014 175.035 11.935 4.016 66.188 16.695 110.819 673 25.678 Kaynak: TÜİK Gaziantep, Kahramanmaraş, Şanlıurfa, Malatya ve Diyarbakır illeriyle sınırı bulunan Adıyaman'ın, 2014 yılı Karayolları Genel Müdürlüğü verilerine göre, toplam karayolu ağı 763 km olup karayolu ulaşımı 272 km devlet yolu ve 491 km il yolu ile sağlanmaktadır. Adıyaman ın yüzölçümünün büyük olması nedeniyle Gaziantep ten daha uzun bir karayolu hattına sahip olduğu dikkat Kaynak: KGM, 2014 259

çekmektedir. İlde karayolu uzunluğu bakımından 2003-2013 yılları arasında 144 km bölünmüş yol, 93 km iyileştirme, 1.936 km asfalt yol yapımı, 14 adet köprü yapımı, 11.204 m 2 trafik düşey işaretleme ve 73 km oto korkuluk çalışması gerçekleştirildiği görülmektedir. Ayrıca, 2014 yılı için 12 km bölünmüş yol, 155 km asfalt yol yapımı ve 55 km oto korkuluk yapımı hedeflenmektedir (Tablo 276). Tablo 278: Adıyaman İli Karayolu Çalışmaları, 2014 Çalışmalar 2003-2013 Gerçekleşen 2014 Gerçekleşme Hedef Yapılan Bölünmüş Yol (km) 144 0 0 Yol İyileştirme (km) 93 0 0 Kaza Kara Noktası (adet) 5 0 0 BSK Yapımı (km) 34 8 0 Asfalt Çalışmaları(km) 1.936 155 0 Köprü Yapımı (adet) 14 0 0 Trafik-Düşey İşaretleme (m 2 ) 11.204 1.800 0 Trafik-Yatay İşaretleme (m 2 ) 1.760.929 350.000 0 Trafik-Otokorkuluk (km) 73 30 0 Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü (*Bitümlü Sıcak Karışım) Ayrıca, Fırat Köprüsü nün 1990 yılında Baraj Gölü altında kalmasıyla, Atatürk Baraj Gölü nde Şanlıurfa/Siverek-Adıyaman/Kahta arasında çalışan 1 adet, Şanlıurfa/Hilvan-Adıyaman/Kahta arasında da 1 adet olmak üzere toplam 2 adet feribot bulunmaktadır. Bu feribotlar ile hem araç, hem yolcu taşımacılığı yapılmaktadır. Ek olarak, Adıyaman ve Diyarbakır illerini bağlaması planlanan Nissibi Köprüsü'nün yapım çalışmaları devam etmektedir. Bölgenin sosyo-ekonomik kalkınmasına katkı sağlanması beklenen köprü, Diyarbakır ve Adıyaman illeri arasındaki mesafeyi 60 km'ye kadar kısaltacaktır. Adıyaman ve Diyarbakır ile birlikte birçok ilin geçiş noktası olacak Nissibi Köprüsü nün inşa edilmesi bölgedeki ulaşımın rahat ve güvenli bir şekilde yapılmasını sağlayacaktır. Zaman ve yakıt tasarrufu sağlayarak ülke ekonomisine katkıda bulunmasının yanı sıra bölgenin Nemrut Dağı gibi turistik değerleri ve inanç turizmi potansiyeli göz önüne alındığında, yapılacak köprünün bölgenin turizm ekonomisine de ciddi bir canlılık getirecektir. Eğik kablo askılı şeklinde 610 m. uzunluğunda ve 22,9 m. genişliğinde olan bu köprünün çalışmalarına başlanmış olup 2014 yılı içerisinde bitirilmesi hedeflenmektedir. Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü, 2014 260

Adıyaman'da 2014 yılı TÜİK verilerine göre, 38.284 adet otomobil, 4.177 adet minibüs, 373 adet otobüs, 11.329 adet kamyonet, 3.268 adet kamyon, 12.428 adet motosiklet, 175 adet özel amaçlı taşıtlar ve 13.008 adet traktör bulunmaktadır (Tablo 277). Tablo 279: Adıyaman İli Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri, 2002-2014 Yıllar Otomobil Minibüs Otobüs Kamyonet Kamyon Motosiklet Özel Amaçlı Taşıtlar Traktör 2002 14.527 1.411 242 1.900 1.735 4.668-9.289 2004 16.678 2.218 274 2.434 2.465 5.671 107 9.433 2006 19.987 2.734 311 3.888 2.630 8.660 197 9.699 2008 23.425 3.055 351 5.339 2.641 9.985 244 10.196 2010 28.669 3.380 411 7.891 2.905 10.850 257 10.599 2012 34.200 3.930 403 10.093 3.152 11.917 147 12.007 2014 38.284 4.177 373 11.329 3.268 12.428 175 13.008 Kaynak: TÜİK Sadece Gaziantep iliyle sınırı bulunan Kilis te 2014 yılı Karayolları Genel Müdürlüğü verilerine göre, toplam karayolu ağı 148 km olup karayolu ulaşımı 77 km devlet yolu ve 71 km il yolu ile sağlanmaktadır. 2003-2013 yılları arasında 33 km bölünmüş yol, 48 km iyileştirme, 440 km asfalt yapımı, 5 adet köprü yapımı, 5.675 m 2 trafik düşey işaretleme çalışmasının gerçekleştirildiği görülmektedir. Ayrıca, 2014 yılı için 12 km yol iyileştirmesi ve 40 km asfalt yapımı hedeflenmektedir (Tablo 278). Kaynak: KGM, 2014 Tablo 280: Kilis İli Karayolu Çalışmaları, 2014 Çalışmalar 2003-2013 Gerçekleşen 2014 Gerçekleşen Hedef Yapılan Bölünmüş Yol (km) 33 0 0 Yol İyileştirme (km) 48 12 0 Kaza Kara Noktası (adet) 3 0 0 BSK* Yapımı (km) 10 5 0 Asfalt Çalışmaları(km) 440 40 0 Köprü Yapımı (adet) 5 0 0 Trafik-Düşey İşaretleme (m 2 ) 5.675 500 85 Trafik-Yatay İşaretleme (m 2 ) 385.564 30.000 0 Trafik-Otokorkuluk (km) 0 0 0 Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü (*Bitümlü Sıcak Karışım) Kilis te 2014 yılı TÜİK verilerine göre, 8.687 adet otomobil, 892 adet minibüs, 157 adet otobüs, 2.558 adet kamyonet, 833 adet kamyon, 19.198 adet motosiklet, 59 adet özel amaçlı taşıt ve 4.629 adet traktör bulunmaktadır (Tablo 279). 261

Tablo 281: Kilis İli Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri, 2002-2014 Yıllar Otomobil Minibüs Otobüs Kamyonet Kamyon Motosiklet Özel Amaçlı Taşıtlar Traktör 2002 2.509 373 78 521 317 2.601-2.223 2004 3.623 596 114 549 698 8.329 29 2.298 2006 4.194 699 116 764 754 12.335 46 2.766 2008 4.655 721 114 1 047 690 14.199 33 2.981 2010 6.352 756 117 1.530 720 15.595 47 3.340 2012 7.823 851 134 2.136 796 17.870 35 4.137 2014 8.687 892 157 2.558 833 19.198 59 4.629 Kaynak: TÜİK TÜİK 2014 yılı Mart ayı Motorlu Taşıtlar İstatistikleri ne göre, ülke genelinde 10.000 kişiye düşen araç sayısı 2.367 iken, TRC1 Bölgesi'nde bu sayı 2.066 olmaktadır. TRC2 ve TR62 komşu bölgelerinde ise, 10.000 kişiye düşen otomobil sayısı sırasıyla 1.041 ve 2.677 dir. TRC1 Bölgesi komşu bölgeler ve ülke geneli ile karşılaştırıldığında, bölgede 10.000 kişiye düşen otomobil sayısının TRC2 den fazla, TR62 ve ülke genelinden daha az bir değere sahip olduğu görülmektedir (Tablo 281). Tablo282: Türkiye ve Düzey 2 Bölgeleri Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri, 2014 Düzey Otomobil Minibüs Otobüs Kamyonet Kamyon Motosiklet Özel Amaçlı Taşıtlar Traktör Toplam TRC1 222.006 17.004 4.546 80.075 20.796 142.445 907 43.315 531.094 TRC2 139.005 14.205 2.565 48.429 22.038 75.393 1.033 52.379 355.047 TR62 456.821 16.613 10.113 165.082 46.090 260.101 1.580 75.818 1.032.218 TR 9.429.687 422.480 216.067 2.968.046 760.733 2.737.257 37.923 1.576.193 18.148.386 Kaynak: TÜİK 3.3.1.2. Demiryolu ve Hafif Raylı Sistem Gaziantep ve Kilis Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demir Yolları (TCDD) Genel Müdürlüğü 6. bölge sınırları içerisinde yer almakta iken, Adıyaman ili TCDD Genel Müdürlüğü 5. bölge sınırları içerisinde yer almaktadır. Bölgede, Gaziantep ve Kilis illeri demiryolu ulaşımı yönünden daha gelişmiş durumdadır. Demiryolu ağı Gaziantep'te merkezden, Adıyaman ve Kilis illerinin ise il sınırlarından geçmektedir. Tablo 282 de görüldüğü üzere, 2014 yılı itibarıyla mevcut Kaynak: TCDD, 2010 demiryolu uzunlukları Gaziantep te 254 km, Adıyaman da 45 km ve Kilis te 16 km dir. Türkiye toplam demiryolu hat uzunluğu 9.642 km olup bunun 315 km lik kısmı TRC1 Bölgesi'nde yer almaktadır. 262

Tablo 283: TRC1 Bölgesi Demiryolu Anahat Uzunlukları (km), 2011 Ana Hat İller Tek Hat 2. 3. ve 4. Hat Toplam Gaziantep 254 0 254 Adıyaman 45 0 45 Kilis 16 0 16 TRC1 315 0 315 TR 8.760 882 9.642 Kaynak: TCDD Gaziantep demiryolu ağı, yurtiçi bağlantılarının yanı sıra yurtdışı bağlantılara da sahiptir. Irak ve Suriye ile bağlantısı olan demiryolu, ulaşım anlamında önemli olanaklar sağlamaktadır. Başpınar OSB'de bulunan istasyon, mal sevkiyatında firmalara hizmet vermektedir. Gaziantep demiryolu, Adana Malatya demiryolunun Narlı İstasyonu nu, Gaziantep İstasyonu üzerinden Karkamış İstasyonu na bağlamaktadır. Karkamış İstasyonu ise Jarablus İstasyonu ile Halep-Bağdat demiryoluna bağlanmaktadır. Ayrıca, Gaziantep'te kent içi trafiği azaltmaya ve ulaşımın kolaylaştırılmasına yönelik olarak 2010 yılında Gaziantep Büyükşehir Belediyesi tarafından kent içi raylı sistem faaliyete geçirilmiştir. Kent içi hafif raylı sistem projesinin 2008 yılında üç aşamada hayata geçirilmesi tasarlanmıştır. 2010 yılı itibarıyla, hafif raylı sistemin birinci aşamasında TCDD istasyonundan başlayıp üniversite Burç Kavşağı nda sona ermekte olan hat faaliyete girmiş olan bu hat 9,5 km ve toplam 13 istasyondan oluşmaktadır. İkinci etapta, Karataş Bölgesi ni üniversite Burç Kavşağı na bağlayan hattın yapımı 2012 yılında gerçekleştirilmiş olup hat 5,5 km ve toplam 6 istasyondan oluşmaktadır. Üçüncü etapta, İbrahimli Bölgesi'ni kent merkezine bağlayan hat 2014 yılında faaliyete girmiş ve hat 5,5 km ve 6 istasyondan oluşmaktadır. Ek olarak, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi tarafından Gar Durağı ile KSS ve OSB ler arasındaki mevcut demiryolu hattının iyileştirilerek GAZİRAY Banliyö Hattı olarak faaliyete geçirilmesi planlanmaktadır. Bu banliyö hattı projesi ise fizibilite aşamasında olup 22 km uzunluğunda ve toplam 15 istasyondan oluşması öngörülmektedir. Kilis ili ise Çobanbey-Nusaybin demiryolu hattı üzerinde bulunmaktadır. Bu hat üzerinde Elbeyli ilçesinde bulunan Çobanbey Tren İstasyonu ülkenin üçüncü yurtdışı demiryolu kapısı olarak 2009 yılında hizmete açılmıştır. Hattın uygulama projesi çalışmaları 1991 yılında tamamlanmış olup, Çobanbey-Nusaybin arası mesafe 404 km ve Nusaybin-Cizre arası mesafe 131 km dir. Tablo 284: TCDD 6. Bölge Mevcut Hat Durumu, 2011 263

TCDD 6. Bölge Hat Kesimleri Hat Uzunluğu (km) Toplam Yolcu Karma Tren Yük (Ton) İş Treni Toplam Horozluhan-Ulukışla 247,8 399.602-532.193 20 931.815 Ulukışla-Yenice 109 245.353-611.579-856.932 Yenice-Mersin 43,2 840.007-116.385-956.392 Yenice-Adana 24 521.095-108.939-630.034 Adana-Toprakkale 78,3 145.944-448.698-594.642 Toprakkale-İskenderun 59,6 24.427-284.981-309.408 Toprakkale-Fevzipaşa 63,1 90.963-532.396 19 623.378 Fevzipaşa-Narlı 69,4 56.170-577.612 68 633.850 Köprüağzı-K.Maraş 29,1 - - 4.956-4.956 Fevzipaşa-Tahtaköprü 39 17.069 5.689 21.118-43.876 Narlı-Gaziantep 84,2 84-228.518 80 228.682 Gaziantep-Karkamış 91-54.164 108.855-163.019 Karkamış-Hudut 325,6-170.444 270.016-440.460 Şenyurt-Mardin 25,4 - - 26.856-26.856 Çobanbey-Karkamış 56,3 - - - - - Kaynak: TCDD TRC1 Bölgesi her ne kadar demiryolu altyapısına sahip olsa da gelecek dönemlerde yoğunlaşması beklenen lojistik sektörü ile ticari faaliyetlerinin bölgede sistemli bir şekilde gerçekleşmesine olanak sağlayacak yeterlilikte olmadığı söylenebilir. Bu sebeple, bölgede demiryolu yatırımlarına önem verilmesi gerekmektedir. 3.3.1.3. Havayolu TRC1 Bölgesi havayolu ulaşımı Gaziantep ve Adıyaman Havalimanları ile sağlanmakta olup, Kilis'te havayolu ulaşımı gerçekleşmemektedir. Son yıllarda havayolu taşımacılığının toplam ulaşımdaki payının artmasıyla birlikte, bölgedeki havayolu ulaşımı giderek daha etkin hale gelmiştir. Gaziantep Havalimanı 1976 yılında hizmete girmiş olup iç hat, dış hat ve yük taşımacılığında ulaşım hizmeti sağlamaktadır. Şehir merkezine 19,6 km uzaklıkta olan havalimanı 2005 yılında küçük ve orta büyüklükteki uçakların kullanımına açılmıştır. Ayrıca, 2006 yılında tamamlanan modernizasyon çalışmaları ile havalimanı uluslararası standartlara uygun hale getirilmiştir. Tablo 284 te görüldüğü üzere, Gaziantep Havalimanı'nda 2008 yılında toplam 7.116 uçak seferi gerçekleşmiş olup, 754.968 yolcu taşımacılığı, 6.796 ticari uçak seferi ve toplam 8.012 ton yük trafiği gerçekleştirilmiştir. Son yıllarda havayolu ulaşımının giderek daha etkin hale gelmesiyle Gaziantep Havalimanı'nda yolcu ve yük taşımacılığında artış görülmektedir. 2013 yılında Gaziantep Havalimanı na 15.326 uçak seferi gerçekleşmiş olup, toplamda 1.828.799 yolcu taşımacılığı, 10.872 ticari uçak seferi ve toplam 20.010 ton yük trafiği gerçekleştirilmiştir. 2008-2014 yılları arası gerçekleşen değişim, bölgedeki turizm ve ticari faaliyetlerin artması ve havalimanı altyapı ve üst yapısının geliştirilmesi ile açıklanabilir. Ek olarak, 2014 yılı ilk aylarından itibaren Gaziantep Havalimanı'nda kapasite artırma çalışmaları devam etmektedir. Tablo 285: Gaziantep Havalimanı İstatistik Verileri, 2008-2014 264

Tüm Uçak Trafiği Ticari Uçak Trafiği Yolcu Trafiği (Gelen-Giden) Yük Trafiği (Bagaj+Kargo+ Posta) (Ton) YILLAR 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* İç Hat 5.739 6.791 8.749 10.064 10.690 14.002 4.600 Dış Hat 1.377 1.370 1.669 3.035 2.324 1.324 404 Toplam 7.116 8.161 10.418 13.099 13.014 15.326 5.004 İç Hat 5.448 6.236 7.897 8.906 9.088 12.033 4.146 Dış Hat 1.348 1.344 1.541 2.751 1.784 1.164 377 Toplam 6.796 7.580 9.438 11.657 10.872 13.197 4.523 İç Hat 649.344 708.673 944.661 1.170.025 1.268.715 1.662.457 594.789 Dış Hat 105.624 124.329 95.311 144.483 174.254 166.342 50.557 Toplam 754.968 833.002 1.039.972 1.314.508 1.442.969 1.828.799 645.346 İç Hat 5.420 7.798 915 1.063 13.134 16.763 5.400 Dış Hat 2.592 2.782 3 9 3.674 3.247 908 Toplam 8.012 10.580 918 1.072 16.808 20.010 6.308 Kaynak: Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) *2014 yılı verileri ilk 4 aylık (Ocak- Nisan) dönemi kapsamaktadır. Adıyaman Havalimanı 1998 de hizmete girmiş olup, havalimanı yalnızca iç hat ulaşım hizmeti vermektedir. Sivil nitelikteki havalimanı yıllık 300.000 yolcu taşıma kapasitesine sahiptir. Tablo 285 te de görüldüğü üzere Adıyaman Havalimanı na 2008 yılında 916 uçak seferi gerçekleşmiş olup, toplamda 86.280 yolcu taşımacılığı ve 786 ton yük trafiği gerçekleştirilmiştir. 2013 yılında ise havalimanında 1.337 uçak seferi gerçekleşmiş olup, toplamda 118.124 kişi yolcu taşımacılığı ve 1.048 ton yük trafiği gerçekleştirilmiştir. Tablo 286: Adıyaman Havalimanı İstatistik Verileri, 2008-2014 Tüm Uçak Trafiği Ticari Uçak Trafiği Yolcu Trafiği (Gelen-Giden) Yük Trafiği (Bagaj+Kargo+ Posta) (Ton) YILLAR 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* İç Hat 916 880 1.123 578 1.237 1.337 490 Dış Hat - - 1 - - - - Toplam 916 880 1.124 578 1.237 1.337 490 İç Hat 900 820 1.044 518 1.113 1.223 458 Dış Hat - - - - - - - Toplam 900 820 1.044 518 1.113 1.223 458 İç Hat 86.280 85.112 108.507 45.346 100.522 118.124 58.059 Dış Hat - - - - - - Toplam 86.280 85.112 108.507 45.046 100.522 118.124 58.059 İç Hat 786 752 57 21 899 1.048 418 Dış Hat - - - - - - - Toplam 786 752 57 21 899 1.048 418 Kaynak: DHMİ *2014 yılı verileri ilk 4 aylık (Ocak- Nisan) dönemi kapsamaktadır. Kilis ilinde ise havalimanı bulunmamaktadır. Kilis, Gaziantep Havalimanı na 46 km ve Adıyaman Havalimanı na 210 km, çevre iller olan Hatay ve Adana Havalimanı na ise sırasıyla 133 km ve 286 km uzaklıktadır. Yerel halk genellikle Gaziantep Havalimanı'nı kullanmaktadır. TRC1 Bölgesi nde havayolu ulaşımına ilişkin istatistiklere bakıldığında ve bölgede bulunan lojistik dinamikleri düşünüldüğünde, bölge içerisinde yer alan havayolu altyapısının özellikle taşımacılık sektörü için yeterli olmadığı söylenebilir. Bölgenin sahip olduğu lojistik potansiyelinin kullanılması için bölgede havayolu altyapısının geliştirilmesi ve bölgenin mevcut havalimanlarının kapasitelerinin arttırılması gerekmektedir. 265

3.3.2. Alt Yapı Hizmetleri 3.3.2.1. Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Nüfus Tablo 286'da TRC1 Bölgesi ve Türkiye'de yer alan belediyelere ait kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfus bilgileri yer almaktadır. Bu istatistikler bölgenin altyapı durumu göz önünde bulundurulduğunda TRC1 Bölgesi tahmin edilenden daha iyimser bir tabloyu ortaya koymaktadır. Bu durumun nedeni 2002-2012 yıllarını kapsayan TÜİK verilerinin yalnızca belediye sınırlarını kapsamakta olması ve kırsal alanların bu kapsamda değerlendirilmemesi olarak açıklanabilir. TRC1 Bölgesi illerinden Gaziantep'te, 2002-2012 yılları arasında kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranının, belirlenen yıllar içerisinde yaklaşık olarak % 97 olduğu ve aynı yıllar içerisinde Gaziantep'te bu oranın TRC1 Bölgesi ve Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir (Tablo 286). Adıyaman'da 2002-2012 yılları arasında kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranının son yıllarda % 90'ın üzerinde olduğu görülmektedir. İlde bu oran, Türkiye ortalaması ile yaklaşık olarak eşdeğer gitmekte, TRC1 Bölgesi ortalamasının ise altında kalmaktadır(tablo 286). Kilis'te 2002-2012 yılları arasında kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı, belirlenen yıllar arasında genellikle hem Türkiye hem de TRC1 Bölgesi ortalamasının üzerinde kalmaktadır (Tablo 286). 2012 yıllı TÜİK belediye atıksu istatistikleri incelendiğinde, TRC1 Bölgesi nde kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu % 97 iken Türkiye için bu oranın %92 olduğu görülmektedir. Tablo 287: TRC1 Bölgesi Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusu, 2002-2012 Yıl 2002 2004 2006 İl Toplam belediye nüfusu Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusu Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Gaziantep 1.075.904 23 1.038.868 97 Adıyaman 410.155 20 337.968 82 Kilis 76.824 4 75.269 98 TRC1 1.562.883 47 1.452.105 93 Türkiye 53.421.379 2.115 44.342.222 83 Gaziantep 1.112.495 23 1.075.402 97 Adıyaman 410.382 21 359.86 88 Kilis 77.895 4 76.34 98 TRC1 1.600.772 48 1.511.601 94 Türkiye 53.935.050 2.226 46.149.479 86 Gaziantep 1.405.420 22 1.345.371 96 Adıyaman 378.554 22 336.675 89 Kilis 84.278 4 78.878 94 TRC1 1.868.252 48 1.760.924 94 Türkiye 58.581.515 2.321 50.856.943 87 266

2008 2010 2012 Kaynak: TÜİK Gaziantep 1.405.420 22 1.366.414 97 Adıyaman 378.554 22 345.341 91 Kilis 84.278 5 80.774 96 TRC1 1.868.252 49 1.792.530 96 Türkiye 58.581.515 2.421 51.673.078 88 Gaziantep 1.539.193 17 1.498.275 97 Adıyaman 392.574 23 353.991 90 Kilis 87.750 5 86.099 98 TRC1 2.019.517 45 1.938.365 96 Türkiye 61.571.332 2.235 54.017.052 88 Gaziantep 1.641.407 18 1.606.730 98 Adıyaman 407.994 24 385.912 95 Kilis 90.481 5 81.018 90 TRC1 2.139.882 47 2.073.661 97 Türkiye 63.743.047 2.300 58.754.795 92 3.3.2.2. Atık Arıtma İstatistikleri TÜİK 2012 yılı Gaziantep atık arıtma verilerine bakıldığında, atık hizmeti verilen nüfusun toplam nüfusa oranının % 91 olduğu görülmektedir. Ayrıca, ilde 2012 yılında 522.678 ton toplam atığın toplandığı ve günde kişi başına düşen atığın 0,87 kg olduğu görülmektedir. Adıyaman'da atık hizmeti verilen nüfusun toplam nüfusa oranı % 67 iken ilde 2012 yılında 145.052 ton toplam atığın toplandığı ve günde kişi başına düşen atık 0,99 kg olmaktadır. Kilis'te ise atık hizmeti verilen nüfusun toplam nüfusa oranının % 66 olduğu ve aynı yıl içerisinde ilde toplam 41.120 ton toplam atığın toplandığı görülmektedir. Ayrıca, 2012 yılında Kilis'te günde kişi başına düşen atık miktarı 1,38 kg olup bu değerin diğer bölge illeri ve Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu dikkati çekmektedir (Tablo 288). 2012 yılı TÜİK atık arıtma istatistiklerine göre TRC1 Bölgesi, Düzey 2 Bölgeleri TR52 (Konya- Karaman) ve TR62 (Adana-Mersin) bölgeleri ile karşılaştırıldığında, atık hizmeti verilen nüfusun toplam nüfusa oranı bakımından TRC1 Bölgesi nin %84 ile, %88 olan TR52 ve %89 olan TR62 Bölgesi nden daha düşük olduğu gözlenmektedir. Ayrıca, TRC1 Bölgesi'nde 2012 yılında toplam 708.850 kg atık toplanmış olup bölgede kişi başına düşen atık miktarı 0,92 kg olmaktadır. TR52 ve TR62 bölgelerinde ise 2012 yılında toplanan toplam atık miktarı sırasıyla 778.246 kg ve 1.181.451 kg olup kişi başına düşen atık miktarı ise sırasıyla TR52 Bölgesi'nde 1,06 kg, TR62 Bölgesi'nde 0,95 kg ve Türkiye'de ise 1,12 kg olmaktadır (Tablo 288). Tablo 288: Atık Arıtma İstatistikleri, 2012 İller Toplam Nüfus Belediye Nüfusu Atık Hizmeti Verilen Bld. Nüfusu Atık Hizmeti Verilen Nüfusun Toplam Nüfus İçindeki Oranı (%) Toplanan Toplam Atık Miktarı (ton/yıl) Kişi Başına Düşen Atık Miktarı (kg/kişi-gün) Gaziantep 1.799.558 1.641.407 1.639.789 91 522.678 0,87 Adıyaman 595.261 407.994 400.378 67 145.052 0,99 Kilis 124.135 90.481 81.570 66 41.120 1,38 TRC1 2.519.139 2.139.882 2.121.736 84 708.850 0,92 TR52 (Konya- Karaman) 2.287.705 2.045.662 2.010.219 88 778.246 1,06 267

TR62 (Adana- 3.808.483 3.398.387 3.396.016 89 1.181.451 0,95 Mersin) Türkiye 75.627.384 63.743.047 63.105.474 83 25.844.572 1,12 Kaynak: TÜİK 3.3.2.3. Atık Su Arıtma Tesisi Sayısı, Toplam Kapasiteleri ve Hizmet Ettiği Nüfus TRC1 Bölgesi içinde yer alan en gelişmiş il olan Gaziantep için TÜİK 2001-2010 yılları arası atık su arıtma tesisleri verileri incelendiğinde, Tablo 289 da da görüleceği üzere, 2001 yılında Türkiye genelinde toplam tesis sayısı 126 iken Gaziantep ilinin toplam 1 adet atıksu arıtma tesisine sahip olduğu görülmektedir. 2002-2008 yılları arası toplam 2 adet tesise sahip iken, il 2010 yılı itibari ile toplamda 3 atıksu arıtma tesisine sahiptir. Ülke düzeyinde 2001-2010 yılları arasındaki kapasite artış ile birlikte TRC1 Düzey 2 Bölgesi nde de toplam kapasite artış göstermektedir. 2001 yılında 73.000 m 3 olan toplam kapasitenin 2006 yılında 81.609 m 3, 2008 ve 2010 yıllarında ise sırasıyla 154.609 m 3 ve 171.609 m 3 olduğu görülmektedir. Ayrıca ilde 2001 yılında toplam arıtılan atıksu miktarının mevcut 1 adet tesis ile 70.515 m 3 iken bu sayının 2010 yılında tesis sayısının üçe çıkması ile birlikte 93.750 m 3 olduğu görülmektedir. Tablo 289 da görüleceği üzere 2002 yılında ülke genelinde arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı % 35 iken, Gaziantep'te bu oran % 86 olmaktadır. 2002-2012 yılları arasında bu oranda ülke genelinde ve Gaziantep'te nüfus artışı ve yerleşim alanlarının genişlemesi nedeniye düşüş gözlemlenmektedir. 2012 yılında Gaziantep'te ve ülkede bu oranın % 68 olduğu dikkati çekmektedir. Adıyaman'da 2002 yılında arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı % 6 olup 2012 yılına gelindiğinde mevcut tesislerin çalışmaması nedeniyle arıtma tesisi ile hizmet verilmediği dikkati çekmektedir. Kilis'te ise 2002-2010 yılları arasında aktif çalışan herhangi bir arıtma tesisi bulunmamakta olup 2012 yılında arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranının % 4 olduğu görülmektedir (Tablo 289). TRC1 Bölgesi geneli incelendiğinde, 2002 yılında bölgede yer alan toplam 5 tesis ile 944.970 kişiye (% 60) hizmet verildiği görülmektedir. Bu oran % 35 olan Türkiye ortalamasının üzerinde olmaktadır. 2012 yılına bakıldığında bölgede, arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranının % 67 olduğu ve % 68 olan ülke ortalamasına yakın olduğu görülmektedir (Tablo 289). Tablo 289: TRC1 Bölgesi Atık Su Arıtma Tesisleri ve Hizmet Verilen Nüfus Oranı, 2002-2012 Yıl 2002 2004 İl/Bölge Belediye Nüfusu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusu Toplam Tesis Sayısı Toplam Kapasite Toplam Arıtılan Miktar Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Nüfusun Belediye Nüfusu İçindeki Oranı (%) Gaziantep 1.075.904 921.561 2 81.609 77.380 86 Adıyaman 410.155 23.409 2 3.469 1.286 6 Kilis 76.824-1 1.095 0 - TRC1 1.562.883 944.970 5 86.173 78.666 60 Türkiye 53.421.379 18.955.305 145 2.358.507 1.312.379 35 Gaziantep 1.112.495 956.254 2 81.609 73.000 86 Adıyaman 410.382 23.392 2 3.469 162 6 268

2006 2008 2010 2012 Kilis 77.895-1 1.095 0 - TRC1 1.600.772 979.646 5 86.172 73.162 61 Türkiye 53.935.050 24.369.119 172 3.410.352 1.901.040 45 Gaziantep 1.405.420 1.151.541 2 81.609 73.000 82 Adıyaman 378.554 63.455 2 3.469 3.374 17 Kilis 84.278 - - - - - TRC1 1.868.252 1.214.996 4 85.078 76.374 65 Türkiye 58.581.515 29.643.258 184 3.648.198 2.140.494 51 Gaziantep 1.405.420 1.197.404 2 154.609 80.000 85 Adıyaman 378.554 233 1 445 17 0 Kilis 84.278 - - - - - TRC1 1.868.252 1.197.637 3 155.054 80.017 64 Türkiye 58.581.515 32.518.318 236 4.143.140 2.251.581 56 Gaziantep 1.539.193 1.327.643 3 171.609 93.750 86 Adıyaman 392.574 2.112 1 445 145 1 Kilis 87.750 - - - - - TRC1 2.019.517 1.329.755 4 172.054 93.895 66 Türkiye 61.571.332 38.050.717 326 5.293.204 2.719.151 62 Gaziantep 1.641.407 1.423.989 4 176.509 103.490 68 Adıyaman 407.994-1 445 0 - Kilis 90.481 4.026 1 175 175 4 TRC1 2.139.882 1.428.015 6 177.129 103.665 67 Türkiye 63.743.047 43.543.737 460 5.562.075 3.256.980 68 Kaynak: TÜİK 3.3.2.4. Temin Edilen Günlük Su Miktarı ve İçme Suyu Hizmeti Verilen Nüfus 2012 yılı TÜİK Belediye Su İstatistikleri incelendiğinde, TRC1 Bölgesi içinde yer alan Gaziantep ilinde 2012 yılında toplam 419.847 aboneye, belediyeler tarafından içme ve kullanma suyu şebekesi ile günlük ortalama 144.288 m 3 su dağıtılmıştır. Abone başına günlük dağıtılan su miktarı ise 0,395 m 3 olarak belirlenmiştir. Adıyaman ve Kilis illerinde belediyeler tarafından içme ve kullanma şebekesi ile 108.167 ve 17.211 aboneye günlük ortalama 57.534 m 3 ve 9.050 m 3 su dağıtılmış ve abone başına günlük Adıyaman'da 0,531 m 3 ve Kilis'te 0,525 m 3 su dağıtıldığı görülmektedir. Bölge illerinin tümünde abone başına dağıtılan günlük su miktarının, 0,337 m 3 olan Türkiye ortalama günlük su kullanımından fazla olduğu ve özellikle Adıyaman ve Kilis illerinde bu kullanımın ülke ortalamasından bir hayli fazla olduğu dikkkati çekmektedir (Tablo 290). TRC1 Bölgesi nde günlük ortalama 210.872 m 3 içme ve kullanma suyu belediyeler tarafından dağıtılmakta ve bölgede günlük abone başına içme ve kullanma suyu miktarının 0,426 m 3 olduğu görülmektedir. TRC2 (Şanlıurfa-Diyarbakır) ve TR62 (Adana-Mersin) bölgeleri için 2012 yılı TÜİK belediyeler tarafından dağıtılan içme ve kullanma suyu şebekesi verilerine bakıldığında, TRC2 Bölgesi nde günlük ortalama 197.349 m 3 ve abone başına 0.413 m 3, TR62 Bölgesi nde ise günlük ortalama 388.327 m 3 ve abone başına 0,327 m 3 su dağıtıldığı gözlenmektedir. Bölgelerin bu istatistikleri göz önüne alındığında, TRC1 Bölgesi'nde abone başına dağıtılan su miktarının TRC2 ve TR62 Bölgeleri'nden daha fazla olduğu görülmektedir. Ayrıca, TRC1 Bölgesi ülke geneli ile karşılaştırıldığında, 0,337 m 3 olan Türkiye ortalamasının da üzerinde olduğu dikkati çekmektedir (Tablo 290). 269

Tablo 290: Temin Edilen Günlük Su Miktarı, 2012 İl/Bölge Toplam Belediye Sayısı Abone Sayısı Dağıtılan Su Miktarı (m 3 /yıl) Günlük Dağıtılan Su Miktarı (m 3 ) Abone Başına Dağıtılan Günlük Su Miktarı (m 3 ) Su Satış Geliri (TL) Gaziantep 23 419.847 60.578.940 144.288 0,395 186.961.421 Adıyaman 28 108.167 21.000.067 57.534 0,531 19.395.764 Kilis 5 17.211 3.303.400 9.050 0,525 5.359.553 TRC1 56 545.225 84.882.407 210.872 0,426 211.716.738 TRC2 (Diyarbakır- Şanlıurfa) 56 477.221 72.032.425 197.349 0,413 116.281.230 TR62 (Adana- Mersin) 92 1.185.572 141.739.544 388.327 0,327 381.743.976 Türkiye 2.950 22.734.648 2.801.938.620 7.676.544 0,337 8.526.806.825 Kaynak: TÜİK Gaziantep'te 2012 yılı TÜİK içme ve kullanma suyu şebekesi ve arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye sayısı ve nüfusu istatistiklerine bakıldığında, ilde içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusu 1.353.683 kişi, belediye nüfusu içindeki oranı ise % 82 dir. Ayrıca, ilde içmesuyu arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye nüfusu 884.901 kişi, belediye nüfusu içindeki oranı ise % 54 tür. Adıyaman'da içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusu sayısı 404.507 kişi, belediye nüfusu içindeki oranı ise %99 dur. İçmesuyu arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye nüfusu 330'dur. Kilis'te ise içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusu 90.481, belediye nüfusu içindeki oranı ise % 100 dür. Ayrıca, ilde içmesuyu arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye nüfusu 85.119 kişi, belediye nüfusu içindeki oranı ise % 94 tür. TRC1 Bölgesi TRC2 ve TR62 Bölgeleri ile karşılaştırıldığında, bölgenin içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusu içindeki oranı % 86 olmakta ve bu oranın % 98 ve % 96 olduğu TRC2 ve TR62 Bölgeleri'nin altında kalmaktadır. Aynı durum içmesuyu arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranında da görülmekte olup, TRC1 Bölgesi nde bu oran % 45 iken TRC2 Bölgesi nde % 58 ve TR62 Bölgesi nde ise %76 olduğu görülmektedir. Ayrıca, TRC1 Bölgesi'nde hem içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusu içindeki oranı hem de içmesuyu arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı Türkiye ortalamasının daha düşük olmaktadır (Tablo 291). Tablo 291: İçme Suyu Hizmeti Verilen Nüfus, 2012 İl/Bölge Toplam Belediye Nüfusu İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusu İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi Hizmet Verilen Nüfusun Belediye Nüfusu İçindeki Oranı (%) İçme Suyu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusu İçme Suyu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Nüfusun Belediye Nüfusu İçindeki Oranı (%) Gaziantep 1.641.407 1.353.683 82 884.901 54 Adıyaman 407.994 404.577 99 330 0 Kilis 90.481 90.481 100 85.119 94 TRC1 2.139.882 1.848.741 86 970.350 45 270

TRC2 (Diyarbakır- Şanlıurfa) TR62(Adana- Mersin) 2.281.173 2.226.749 98 1.316.366 58 3.398.837 3.266.368 96 2.589.750 76 Türkiye 63.743.047 63.743.047 98 35.868.415 56 Kaynak: TÜİK 3.4. KENTLEŞME TRC1 Bölgesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde var olan iller arasında en gelişmiş il olan Gaziantep e sahip olması nedeniyle çekici bir özellik taşımaktadır. Bölge, Güneydoğu Anadolu Bölgesi Kalkınma Projesi nin katkısıyla, 1985 sonrası hızla gelişmeye ve böylece kentleşmeye başlamıştır. Bölgenin kalkınması dahilinde devlet tarafından verilen teşviklerin sağladığı sanayileşme, bölgede yatırım olanaklarını arttırılmış ve kentleşme için gerekli finansman kaynaklar oluşturulmuştur. Bölgede sanayi yatırımları ile zenginleşmeye başladıktan sonra, yerel yönetimler altyapı yatırımlarına başlamış ve kentleşme ivme kazanmıştır. Yalnız bu gelişmeler, bölgede ciddi oranda nüfus hareketine sebep olmuştur. Özellikle Gaziantep, hızla göç almaya başlamış ve kentin sahip olduğu altyapı taşıma kapasitesi aşılmaya başlanmıştır. Tablo X'te TRC1 Bölgesi 2013 yılı kırsal ve kentsel nüfusları gösterilmektedir. Gaziantep, TRC1 Bölgesi'nin tek Büyükşehir'i olmakta ve 2014 yılında yürürlüğe giren Büyükşehir Yasası ile ilin tüm ilçeleri Büyükşehir sınırları içerisine alınmış olduğundan kentsel nüfus % 100, kırsal nüfus ise % 0 olarak görülmektedir. Adıyaman'da kentsel nüfus oranı % 62,49, kırsal nüfus oranı ise 37,51'dir. Kilis'te ise kentsel nüfus oranı %72,82 ve kırsal nüfus oranı ise % 10,07'dir. TRC1 Bölgesi geneline bakıldığında, Gaziantep'in 2014 yılında çıkan Büyükşehir Yasası ile tüm nüfusunun kentsel nüfus olmasından dolayı TRC1 Bölgesi kentsel nüfus oranı %89, 93, kırsal nüfus ise % 10,07 olarak görülmektedir. Tablo 292: TRC1 Bölgesi Kırsal-Kentsel Nüfusu, 2013 İl/Bölge Kentsel Alan Nüfusu Kentsel Alan Nüfusu (%) Kırsal Alan Nüfusu Kırsal Alan Nüfusu (%) Toplam Nüfus Gaziantep 1.844.438 100 0 0 1.844.438 Adıyaman 373.183 62,49 224.001 37,51 597.184 Kilis 93.640 72,82 34.946 27,18 128.586 TRC1 2.311.261 89,93 258.947 10,07 2.570.208 Türkiye 70.034.413 91,35 6.633.451 8,65 76.667.864 Kaynak: TÜİK Bölgenin sahip olduğu tarihi dokunun zenginliği bölge illerinde kentleşmeye yön vermiş, fakat özellikle Gaziantep e dışarıdan gelen göçün etkisiyle plansız ve hızlı bir kentleşmeye doğru gidilmiştir. Bu durumun ortaya çıkardığı kentleşme sorunları, özellikle yerleşim anlamında problem teşkil etmektedir. Bu sebeple, TRC1 Bölgesi nin kentleşme olgusu çarpık ilerlemekte olup bölge, plansız şehirleşmenin yaratacağı problemlerle yüzleşmektedir. Hızla büyüyen ve metropoliten kent kavramına sahip olan Gaziantep gibi kentler, metropoliten gelişmenin belirli koridorlar üzerinde düzenlenmesi ve kentsel yayılmanın bütünleştirilmesi ikilemlerine sahiptir. Özellikle, tarihsel olarak oluşmuş kentin parçalarının birbirleriyle ve 271

kentsel merkezlerle bütünleştirilmesi planlamanın temel problem alanlarından biridir. Kuşkusuz bütünleştirme sağlanmaksızın ve ilişki kurmaksızın parçacı kararlarla biçimlendirilen kullanımların bir araya gelişi, uzun vadede ciddi toplumsal ve iktisadi sorunları beraberinde getirmektedir. Örnek olarak, TRC1 Bölgesi kapsamında yer alan ve kentleşme olgusunda en ciddi problemlerle karşılaşan Gaziantep Metropolitan Kenti, önceden derişik kent formuna sahipken, sonrasında yaşanan gelişmelerle birlikte bütünleşme problemi yaşamaya başlamıştır. Gaziantep in ilk planını yapan Hermann Jansen (1938) ürettiği planda kente, planlama ilkeleriyle nicelik ve şehirleşme politikasıyla nitelik katmaya çalışmıştır. Jansen in Gaziantep için yaptığı düzenleme ve ardından, Kemal Ahmet Aru ve Kemali Söylemezoğlu nun Planları (1950) modern Gaziantep için geleneksel kentin değerlerini vurgulayan çalışmalar olarak kabul edilmektedir. Üretilen bu planların yol sistemleri açık olarak okunabilmektedir. Şekil 113 deki haritalarda görüleceği üzere bu planlarda, eski kent ile yeniyi yabancılaşmadan mekan örüntüsü anlaşılır bir omurgaya dayalı olarak kentsel tasarım anlayışını plana yansıtılmıştır. Aynı zamanda sosyal donatıların ihtiyaca göre düzenlendiği ve var olan doğal yapının da kentsel planlamaya biçim verdiği bir plan anlayışı öngörülmektedir. Nitekim, günümüz Gaziantep kent planlamasında en dikkat edilmeyen noktalar da bu hususlar olmuştur. Şekil 119: Gaziantep Hermann Jansen (1938) ve Kemal Ahmet Aru Kemali Söylemezoğlu (1950) Planları 1950'li yıllardan sonra TRC1 Bölgesi'nde artan nüfus yapısına ilişkin öngörüde bulunmayan planlar, ulaşım yapısının rasyonel verilere göre değil yerel yönetimlerin alt ölçekli planlarda yaptıkları uygulamalara göre plansız bir şekilde belirlenmektedir. Bölgede yapılan planlarda yer alması gereken sosyal donatı alanlarının yetersizliği, genel anlamda TRC1 Bölgesi'nde çarpık kentleşmeyi doğurmaktadır. Gaziantep in 1992 yılında onaylanmış olan üst ölçekli Nazım İmar Planları sonrasında karayolları tarafından Nazım İmar Planı nın öngördüğü güzergahın dışında projelendirilip uygulanmasına başlanan çevre yolu, Gaziantep kentinin üst ölçekli planlama sürecinin gözden geçirilmesini gerektirecek bir dışsal veri oluşturmuştur. Çevre yolu güzergahının üst ölçekli planlama sürecine dışsal biçimde belirlenmiş olması, kentin planlama süreci açısından belirsizlikleri artıran bir uygulama olmuştur. Bu belirsizlik ortamı spekülatif gelişme eğilimlerini güçlendirmektedir. Örneğin, Gaziantep kentinde alt ölçeklerde gerçekleştirilen planlama kararları ile kenti batı, güney ve güney doğu yönünde saran çevre yolu çevresinde, toplu konut 272

alanlarını da içeren yeni gelişme alanları öngörülmüştür. İbrahimli II. Etap yeni gelişme alanı da bunlardan biridir. Şekil 120: İbrahimli Kentsel Gelişme Alanının Doğusundaki Yerleşme Yapısı Şekil 114 teki resimden de anlaşılacağı üzere, çevre yolu hattı üzerinde oluşturulan yeni konut gelişme alanları, kendi içlerinde belirli bir yapıya ve arazi kullanım düzenine sahip olmakla birlikte mevcut tarihsel kent ve kentsel ana merkez ile ve diğer yeni gelişme alanları ile ne şekilde bütünleşecekleri konusu, üst ölçekli herhangi bir plan revizyonunun bulunmamasından ötürü önemli bir kentsel gelişme sorununa dönüşmektedir (Ersoy, M., Keskinok, Ç., Günay, B., 2007, Gaziantep İbrahimli 2. Bölgesi İçin Geliştirilen İmar Planlarının İrdelenmesine İlişkin Rapor, ODTÜ). Bu gelişme alanları kendi içlerinde belirli sistemler oluşturmakla birlikte, Gaziantep kenti genelinde kentsel bir bütünün parçaları olamamaktadırlar. Bu nedenle, kentle bütünleşme probleminin üst ölçekli planlarda dikkate alınması gerekmektedir. Gaziantep te kentsel gelişme alanlarına yönelik talebin yoğunluğu sebebiyle kentsel gelişmenin oldukça geniş bir alana yayılmasının yarattığı sorunlar; kentle bütünleşememe, yeni gelişme alanlarının birbirleriyle bir kentsel sistem oluşturamaması; gereğinden fazla ve sürdürülemez bir altyapı sunumu ve bunun yaratacağı maliyetler olarak ortaya çıkmaktadır. TRC1 Bölgesi Adıyaman ve Kilis illerinin kentleşme durumları incelendiğinde, daha çok mevcut altyapı problemleriyle karşılaşılmaktadır. Gaziantep te olduğu gibi Adıyaman ve Kilis te de çarpık kentleşme ve gecekondulaşmanın yer aldığı gözlemlenmekle birlikte, bunlardan kaynaklanan altyapı problemleri ve çevre kirliliği kent yaşamını olumsuz etkilemektedir. Gaziantep kentinde sanayi atıklarının yarattığı çevre kirliliği önemli bir yer teşkil etmekte ve bölgede genel olarak geri dönüşüm tesisi sayısının yetersizliği de çevre kirliliğini arttırıcı temel sebeplerin başında gelmektedir. Hızlı yapılaşmanın doğurduğu yeşil alan miktarının yetersizliği özellikle Gaziantep te yaşayan halkın yaşam kalitesini düşürmekle birlikte, hava kirliliğinin artmasına da neden olmaktadır. Hava kirliliği, hem ulaşımda kullanılan araçların yarattığı kirlilik hem de doğalgazın bölgeye geç gelmesinin de etkisiyle ciddi bir problem haline gelmektedir. Bölgedeki ulaşım sistemi, altyapı yetersizliği sebebiyle yetersiz kalarak, bölgedeki kentlerden özellikle Gaziantep te trafik problemine yol açmakta ve bölgedeki kentlerde toplu taşıma sistemlerinin yeterli olmamasından dolayı özel araç sayısı artmaktadır. Özel araç sahipliliğinin hızla artması ve toplu taşıma sistemi yetersizliğinin sebep olduğu trafik problemi, bölgede yer alan kentlerde mevcut otopark sorununu daha ciddi bir problem haline dönüştürmektedir. Farklı ulaşım modellerinin bölgede yer almamasından kaynaklı, karayoluna bağımlı bir ulaşım sisteminin varlığı ve var olan toplu taşıma sisteminin yetersizliği de bölgede hem özel araç bağımlılığını artırmakta hem de çevre kirliliğine sebep olmaktadır. 273

Yerel halktaki çevre bilinci eksikliği TRC1 Bölgesi ndeki kentlerde birçok kirliliği artırmakla birlikte, trafik içerisinde yer alan gürültü kirliliği bu konuda ayrıca ele alınması gereken bir konu olmaktadır. Bunlara ek olarak, Kilis ve Adıyaman da mevcut kanalizasyon altyapısı ve su altyapısının yetersizliği, şehir suyu kalitesinin düşük olması ve bölgedeki kentsel dönüşüm sorunları, kentler içinde yaşayan bölge halkının yaşam kalitesini oldukça düşürmektedir. Sürdürülebilir olmayan kentsel büyüme, bölge kentlerinde fiziksel altyapı problemlerine sebep olmakla birlikte, sosyal sorunları da beraberinde getirmektedir. Örneğin, Gaziantep'te yoğun göç ile birlikte gelen insanlar çoğunlukla eğitimsiz, vasıfsız ve kalabalık aile yapılarına sahip olmaları sebebiyle kent içinde farklı gelir gruplarının var olmasına zemin hazırlamaktadır. Bunun sonucu olarak, farklı gelir gruplarına ait insan topluluklarının mekansal olarak farklı alanlarda yaşamalarından kaynaklı ortaya çıkan sosyal ayrışma, toplum içindeki duyarlılığın azalması ve toplumsal huzurun yıpranması konularında belirleyici etken olmaktadır. Genel olarak, bölgedeki mevcut çarpık kentleşme, yetersiz altyapı, göç, sosyal aktivitelerin olmaması ve bu konuda yeterli mekanın bulunmaması, ulaşım altyapısının yetersizliği ve belediyelerin çevre temizliği konusunda yeterince hizmet vermemesi yerel halkın yaşam kalitesinin günden güne düşmesine neden olmaktadır. Ülke geneli ile karşılaştırıldığında TRC1 Bölgesi, yüksek gelişmişlik endeksine sahip olan Gaziantep ili dolayısıyla, yüksek ve hızlı bir kentleşme oranı ile karşı karşıyadır. Bölgenin imalat sanayinde en gelişmiş yerleşkesi olan merkez ilçelerde, yüksek sanayileşme oranlarına ve bunun gerektirdiği nitelikli işgücü istihdamına bağlı olarak yeni ve nitelikli konut alanlarına yönelik taleplerin sürekliliği, il içinde yeni konut alanlarının planlanması konusunu gündeme getirmektedir. İşte bu nedenledir ki, başta Gaziantep Metropolitan Kenti olmak üzere, TRC1 Bölgesi genelindeki illerde, üst ölçekli planlama çalışmalarının oluşturulması can alıcı öneme sahiptir. Bu planlar, alt ölçekli planlama çalışmalarını disiplin altına alan, gelişme bölgelerindeki ağırlıkları belirleyen, ana gelişme yönlerinin belirlenmesine ve kentsel bütünleşme kanallarının yaratılmasına yönelik, kentteki farklı gelişme-koruma alanlarına ilişkin genel stratejileri ve kentsel dönüşüm gibi müdahale alanlarının diğer problem alanları ile bütünsel bir çerçevede ele alındığı ve kentsel parçaları bütünleştiren planlar olmalıdır. Bu tür bir planlama yaklaşımı, kesinlikle alt ölçekli gelişme kararlarının bir araya getirilmesine indirgenmemeli, hatta alt ölçekli planlama çalışmalarının kurgusunu da bu tür bir üst ölçekli planlama anlayışı oluşturmalıdır. TRC1 Bölgesi illeri için üst ölçekli planlama çalışmalarının oluşturulması son derece önemlidir. Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerindeki farklı kent parçalarında üst ölçekli planlama çalışmaları düzeyinde irdeleme yapılmaksızın yoğunluk artırımlarına gidilmesi planlama esasları açısından sağlıklı bir yol olarak gözükmemekte olup, TRC1 Bölgesi kentlerinin bütününde üst ölçekli planlama çalışmalarının ele alınması gerekmektedir. Yerel yönetimlerce TRC1 Bölgesi içerisinde yapılacak şehir planları, mekansal örgütlenme, işlevsel dağılım, yol sistemi, merkez ve alt merkezler kademelenmesi ve mekansal düzeni kapsayan ve alan kullanımları açısından değerlendirildiğinde, üretilecek planların kentsel bütünleşmeye katkıda bulunabilecek kentsel omurgalar oluşturması gerektiği özellikle vurgulanmalıdır. Bölge genelinde kent merkezi ve diğer gelişme alanları ile bütüncül bir yapı oluşturmak amacıyla metro ve raylı sistem gibi toplu taşıma olanaklarının geliştirilmesi, 274

süreklilik oluşturan kent parkları ve kentsel yeşil alanlar sisteminin desteklenmesi ve birbirleriyle ilişkileri kurulmuş merkezler ve alt merkezler sisteminin yaratılması gibi bütünleşme araçlarının planlama içine dahil edilmesi ve uygulamaların bu şekilde yapılması gerekmektedir. Bu kapsamda, özellikle kentsel bölgeler arasında ilişkilerin kurulduğu ve buna ilişkin stratejiler içeren üst ölçekli planlama çalışmalarını olanaksızlaştıracak alt ölçekli planlama çalışmalarından özenle kaçınılmalıdır. Bölge içerisinde ortaya çıkan ve temelde üst ölçekli plan mevcudiyetinin eksikliğinden kaynaklanan ve kontrol edilemeyen insan hareketlerinin yarattığı çarpık kentleşme, bölge genelindeki şehirlerde kentsel bütünleşmeyi zorlaştırmaktadır. Kentsel bütünlüğü, yeterli altyapısı ve planlı bir sistemi olmayan kentler, içsel ve dışsal faktörler yüzünden kolayca deforme olabilecek bir hassasiyete sahip olmaktadır. Örneğin, sanayi altyapısının yetersizliği sonucu ortaya çıkan çevre kirliliği ile bölgedeki mevcut doğal kaynakların bilinçsizce tüketilmesi, TRC1 Bölgesi nin sürdürülebilir kent yaşamının varlığını tehdit eden unsurlardır. Yine bir altyapı problemi olan su kalitesinin yetersizliği sonucu ortaya çıkabilecek gıda güvenliği problemi bölge halkı ve bölgenin geleceği için ciddi bir tehlike potansiyeli taşımaktadır. Bu sebeple, kentleşme ve altyapı konusunun üst ölçekli ve bütüncül bir planlama yaklaşımı ile irdelenmesi gerekmekte olup bölgede yaşayanların refah seviyesini yükseltmek amacıyla bölgenin kalkınması konusunda ele alınması gereken konuların başında olduğu bilincine varılmalıdır. Özellikle yerel yönetimlerin, kentleşme olgusunun sadece bir yapılaşma olmadığını, bu konunun doğal kaynakların ve çevrenin korunması ile birlikte sürdürülebilirlik anlayışı dahilinde değerlendirilmesi gerektiğinin farkına varmaları gerekmektedir. Bu bağlamda, TRC1 Bölgesi ndeki kentlerde, kent planlamasının ve kenti tasarlamanın en önemli konularından birinin toplumsal ve mekansal bütünleşme olanakları yaratacak kentsel omurgaların oluşturulması olduğu unutulmadan, kentsel yoğunluk dağılımlarının, planlanmış bu omurgalar üzerinde konumlandırılması gerekmektedir. Ayrıca, kentsel merkez ve alt merkezlerin planlanmasında olması gereken bilimsel kriterlere göre tasarlanmış ve kararsızlıklara izin vermeyen kentsel omurgaların yaratılması, kentsel merkezler ile kentsel parçalar arasında ilişkilerin belirli bir sistem içinde düzenlenmesine olanak sağlayacaktır. 3.5. RİSK DURUMU 3.5.1. Deprem Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve yakın çevresi, Türkiye nin en büyük tektonik yapılarından Doğu Anadolu Fay Zonu, Bitlis Zagros Kenet Kuşağı, Ölü Deniz Fay Zonu ve bu faylarla orantılı olan daha küçük faylarla kesilmiştir. Bu fayların yoğun bir deprem etkinliğinin olması ve üzerinde yer alan sismik boşluklardan dolayı Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde önümüzdeki yüzyıl içerisinde, tarihi dönemlerde meydana gelen depremlere benzer ve son dönemlerde meydana gelen depremlerden daha büyük depremlerin meydana gelebileceği düşünülmektedir (Şekil 115). 275

Şekil 121: Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Yakın Çevresi Fay Hatları ve Meydana Gelen Tarihsel Depremler Gaziantep ili sınırları içerisinde 1., 2., 3. ve 4. derece deprem bölgeleri yer almakta olup il, civar deprem merkezlerinin tesirinde kalmaktadır. Gaziantep in İslahiye ve Nurdağı ilçeleri büyük bir kısmı, Kahramanmaraş ve Antakya tektonik hattının etki alanında olmasından dolayı 1. derece deprem bölgesidir. Ayrıca, bu ilçelerin ve Araban ilçesinin bir kısmı 2. derece deprem kuşağında yer almaktadır. Gaziantep kent nüfusunun büyük bir çoğunluğunun yaşadığı Şehitkamil ve Şahinbey merkez ilçeleri yanısıra Yavuzeli ve Araban'ın bir kısmı 3. derece deprem kuşağı içerisinde bulunmaktadır. Kentin doğusunda yer alan Oğuzeli, Karkamış ve Nizip ilçeleri diğer ilçelere göre daha risksiz ilçeler olup 4. derece deprem kuşağı içerisindedir (Şekil 116). Gaziantep te geçmişte meydana gelmiş önemli bir depreme rastlanmamaktadır. İlde gerçekleşen en büyük deprem 1872 yılında, 7,3 şiddetinde ve merkezi Antakya olduğu bilinen depremdir. Yoğun bir yerleşim ve sanayi bölgesi olan Gaziantep, Doğu Anadolu Fayı na 50 km. uzakta yer almaktadır. Bu ana fay ile Gaziantep arasında tali fayların bulunması, Gaziantep in bu faylar üzerinde olabilecek depremlerden etkilenebileceğini göstermektedir. Şekil 122: Gaziantep Deprem Haritası Adıyaman ili 1. ve 2. derece deprem bölgesinde yer almaktadır. İlin kuzeyinde bulunan Çelikhan, Sincik, Gerger ve Gölbaşı ve Tut ilçeleri 1. derece deprem bölgesinde yer alırken, kentin güneyinde bulunan Samsat, Besni, Kahta ve Adıyaman Merkez ilçeleri ise 2. derece deprem kuşağında bulunmaktadır. Adıyaman, Doğu Anadolu Fay Hattı na olan yakınlığı nedeniyle TRC1 Bölgesi illeri arasında deprem riski en yüksek ildir (Şekil 117). 276