DUNYADA ve TURKIVE'DE OZEL OKULLAR

istanbul TiCARET ODASI YAYlN NO.: 2003-21 DUNYADA ve TURKIVE'DE OZEL OKULLAR HAZlRLAYANLAR Birgül SUBAŞI Aysun DiNLER

Bu eserin tüm hakları istanbul Ticaret Odası'na (ito) aittir. ito'nun ve yazarının ismi kaydedilmek koşuluyla yayından alıntı yapmak mümkündür. Ancak, ito'nun yazılı izni olmadan yayının tamamı veya bir bölümü, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, ticari amaçlarla kullanılamaz. Haziran 2003 ito - istanbul ISBN-975-512-732-1 ito yayınları için ayrıntılı bilgi Etüt ve Araştırma Şubesi Ticari Dokümantasyon Servisi'nden edinilebilir. Tel. 1 Phone: +90 (212) 455 60 00 1 63 21-63 28 Faks 1 Fax : +90 (212) 513 88 27-520 10 27 E. Posta : dokumantasyon@ito.org.tr BASKI ~~Il ~ TANITIM YAYINCILIK Kore Şehitleri Caddesi No: 52 80300 Zincirlikuyu-iSTANBUL Tel: O 212 356 43 43 (pbx)

ÖNSÖZ Nüfusunun büyük bölümü gençlerden oluşan ülkemizde, 6-13 yaş grubunda orta büyüklükteki bir Avrupa ülkesi nüfusu kadar bir kitleye ulaşan 16 milyon kişi bulunmaktadır. Buna karşın resmi olmamakla birlikte ilgili kurumlar tarafından yapılan tahmini çalışmalarda ülkemizde bu grupta yer alan öğrenci başına yapılan harcama tutarı ortalama 1000 $ olarak belirlenirken, komşumuz Yunanistan' da aynı yaş grubunda bulunan 1 milyon civarındaki öğrenci için ise kişi başına yapılan harcama tutarı ülkemizdekinin 3 katı olarak ifade edilmektedir. 2002 yılında eğitim bütçesinden yatırımlara 650 trilyon lira ayrılmıştır. Eğitim bütçesinden bir okula düşen pay ise yalnızca 105 milyon liradır. Kişi başına eğitim harcamalarının 70 milyon lirayı geçmediği ve bir derslikte ortalama 56 öğrencinin öğrenim sürdürdüğü koşullarda eğitim sistemimizin kalitesi bir yana yeterliliği de tartışılır hale gelmiştir. Günümüzün rekabet ortamında artık teknolojiyi kullanan insanların yanında yaratıcı düşüneeye yatkın insanlara da ihtiyaç bulunmaktadır. Çağdaş ülkeler seviyesine erişebilmemiz için öncelikle insanımızın eğitiminin, kişisel ve mesleki birikiminin yükseltilmesi şarttır. Ancak Türkiye' nin kamu finansman yapısı ve kamu kesiminin içinde bulunduğu büyük finansman açığı nedeniyle milli eğitime kısıtlı bütçe tahsis edildiği sürece bu sorunun çözümlenmesi de imkansızdır. Diğer taraftan kaynak yetersizliği sebebiyle mevcut devlet okullarının nitelik ve nicelik olarak yetersiz kalması ve eğitimin yeniden yapılandırılması gibi ihtiyaçlardan ortaya çıkan özel okulların gelişimi ve etkinliği de, yeterince teşvik görmemesi sebebiyle yalnız gelişmiş ülkelerin değil gelişmekte olan bir çok ülkenin de nerisinde kalmış bulunmaktadır. Eğitimin çok önemli olduğu günümüzde sistemin özel sektöre de kaydınlması ve özel okullarda eğitimin lüks olmaktan çıkarılması gerekmektedir. Eğitim konusunda oldukça duyarlı ve sorumlu bir anlayış içerisinde olmaya özen gösteren Odamız, gerçekleştirdiği çeşitli çalışmaların yanısıra, 1968 yılından beri farklı eğitim kademelerine yönelik 11 okul ve bir spor kompleksini inşa ettirerek Milli Eğitim Bakanlığı' na bağışlamış, bu konuda üzerine düşen görevi hep yapma gayreti içerisinde olmuştur. Bu anlayış içerisindeki çalışmalarımı?; çerçevesinde hazırlamış olduğumuz Dünyada ve Türkiye' de üzel Okullar adlı çalışmamızın eğitim camiamıza ve üyelerimize yararlı yayını hazırlayan Etüt ve Araştırma Şubesi Uzmanı Birgül Subaşı ile Raportörü Aysun Dinler' e teşekkür ederim. olmasını diler, Dr. Cengiz Ersun Genel Sekreter

. içindekiler 1. BÖLÜM TÜRK EGiTiM SiSTEMi VE ÖZEL OKULLAR Sayfa No 1. TÜRK MiLLi EGiTiM SiSTEMi 15 1.1.Türk Eğitim Sistemini Düzenleyen Mevzuat 16 1.2. Milli Eğitim Bakanlığının Tarihsel Gelişimi 17 2. ÖZEL OKULLAR -------------- 18 2.1. Özel Okulların Tarihçesi 19 2.2. Özel Okulları Düzenleyen Mevzuat 20 2.3. Özel Okulların "Öğretime Başlama izinleri" için Gereken Şartlar 21 2.4. Özel Okullara Verilen Teşvikler 22 2.5. istatistiki Bilgilerin lşığı Altında Özel Okulların Eğitim Sistemimizdeki Yeri 28 ll. BÖLÜM ÖZEL OKULLARlN DiGER ÜLKELERDEKi DURUMU 1. ALMAN EGiTiM SiSTEMi 41 1.1. Genel Eğitim 41 1.2. Özel Okullar 42 1.2.1.Özel Okul Kurmanın Genel Koşulları 44 1.2.2.Özel Okullara Devlet Tarafından Verilen Yardımlar 44 2. DANiMARKA EGiTiM SiSTEMi 45 2.1. Genel Eğitim 45 2.2. Özel Okullar 47 2.2.1. Özel Okul Kurmanın Genel Koşulları 47 2.2.2. Özel Okullara Devlet Tarafından Verilen Yardımlar _ 49 3. FRANSA EGiTiM SiSTEMi 50 3.1. Genel Eğitim 50 3.2. Özel Okullar 52 3.2.1.Özel Okul Kurmanın Genel Koşulları 52 3.2.2 Özel Okullara Devlet Tarafından Verilen Yardımlar _ 55 4. isviçre EGiTiM SiSTEMi 56 4.1. Genel Eğitim 56

4.2. Özel Okullar 57 4.2.1 Özel Okullara Devlet Tarafından Verilen Yardımlar_ 59 5. JAPON EGiTiM SiSTEMi 59 5.1. Genel Eğitim 59 5.2. Özel Okullar 61 5.2.1.Özel Okullara Devlet Tarafından Verilen Yardımlar _ 61 lll. BÖLÜM DÜNYA'DA VE TÜRKiYE'DE ÖZEL OKULLARDAKi MEVCUT DURUM VE VERiLEN TEŞViKLER AÇlSlNDAN DEGERLENDiRiLMESi 1. DÜNYA'DA VE TÜRKiYE'DE ÖZEL OKULLARlN MEVCUT DURUMU 67 2. DiGER ÜLKELERDE VERiLEN TEŞViKLER AÇlSlNDAN TÜRKiYE'NiN DEGERLENDiRiLMESi 70 IV. BÖLÜM TÜRK EGiTiM SiSTEMiNDE ÖZEL OKULLARlN YERi, SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERiLERi 1. ÖZEL OKULLARlN TÜRK EGiTiM SiSTEMiNDEKi YERi _ 75 2. ÖZEL OKULLARlN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERiLERi _ 77 2.1. Özel Okulların Sorunları 77 2.2. Çözüm Önerileri 78 Kaynakça --------------- 79

TABLOLAR 1. BÖLÜMÜN TABLOLARI Sayfa No Tablo 1: Eğitim Sektörüne Verilen Toplam Yatırım Teşvik Belgeleri 25 Tablo 2: Eğitim Sektörüne Verilen Sabit Yatırım Teşvik Belgeleri 26 Tablo 3: Yıllar itibariyle Eğitim Sektörünün Sabit Sermaye Yatırımları 26 Tablo 4: Toplam Sabit Sermaye Yatırımları içerisinde Eğitimin Payı 27 Tablo 5: Yıllar itibariyle Devlet ve Özel Okullarımızdaki Gelişmeler 29 Tablo 6: Yıllara Göre Ülkemizde Okuilaşma Oranları(%) 30 Tablo 7: 2001-2002 Yılında Resmi Ve Özel Ortaöğretimde Mevcut Durum (%) 30 Tablo 8: 2001 Yılında Açılan Resmi ve Özel Okul Sayıları 30 Tablo 9: 2001-2002 Öğretim Yılında Özel Okulların Türlerine Göre Sayısal Durumu 31 Tablo 10: 2001-2002 Öğretim Yılında Özel Okullarda Sayısal Durum 31 Tablo 11: Yıllar itibariyle Eğitim Harcamaları (Cari Fiyatlarla)_ 32 Tablo 12: Özel Okulların Türkiye Genelinde Dağılımı (2001-2002 Öğretim Yılı itibariyle) 33 ll. BÖLÜMÜN TABLOLARI Tablo 1: Almanya'da Özel Okul Öğrenci Sayıları 45 Tablo 2: Almanya'da Eğitimde Mevcut Durum (2001) 45 Tablo 3: Danimarka'da Devlet Okulları ve Özel Okullarda Mevcut Durum 46 Tablo 4: Danimarka'da Özel Okullardaki Öğrenci Sayısının Genel Toplam içerisindeki Payı(%) 47 Tablo 5: Danimarka'da Öğrenci Sayısının Yıllara Göre Dağılımı 50

Tablo 6: Fransa'da Eğitim Kurumlarındaki Mevcut Durum 55 Tablo 7: Fransa'da Devlet Kontratındaki Özel Okullardaki Mevcut Durum(1998-1999 Öğretim Yılı) 55 Tablo 8: isviçre'de Özel Okullara Devam Eden Öğrenci Sayıları Ve Yüzdeleri 58 Tablo 9: Yıllar itibariyle Japonya'da Toplam ilkokul Sayısı 62 Tablo 10: Yıllar itibariyle Japonya'da Toplam Ortaokul Sayısı 63 Tablo 11: Yıllar itibariyle Japonya'da Toplam Lise Sayısı 63 Tablo 12: Japonya'da Özel Okulların Genel Toplam içerisindeki Payı 64 Tablo 13: Japonya'da Özel Okullardaki Öğrenci Sayısının Genel Toplam içerisindeki Payı 64 III.BÖLÜMÜN TABLOLARI Tablo 1: Diğer Ülkeler ve Türkiye'deki Okul Öncesi Eğitim (1999) 67 Tablo 2: 1999 Yılı itibariyle Diğer Ülkeler ve Türkiye'deki Okul Öncesi Eğitimde Okuilaşma Oranları 68 Tablo 3: 1999 Yılı itibariyle Diğer Ülkeler ve Türkiye'deki ilköğretim 69 Tablo 4: 1999 Yılı itibariyle Diğer Ülkeler ve Türkiye'deki Orta öğretim 69 Tablo 5: Türkiye'de ve Diğer Ülkelerde Özel Okullara Verilen Teşvikler 71 Tablo 6: Türkiye'de ve Diğer Ülkelerde Eğitim Kademeleri itibariyle Öğrenci Başına Yapılan Harcamalar($) 72 IV.BÖLÜMÜN TABLOLARI Tablo 1: 2001 1 2002 Öğretim Dönemi itibariyle Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı -------- 76 Tablo 2: 2001 ÖSS Başarı Oranları 76

YÖNETiCi ÖZETi 1970'1i yılların sonlarında dünyada bilgi ve iletişim teknolojilerindaki hızlı değişim ve gelişim ile ekonomik, sosyal ve kültürel alanda hakim olmaya başlayan, küreselleşme rekabetle önemli bir olgu olan bilgi toplumu oluşumu sürecini de başlatmıştır. Bilgi toplumunun ekonomik büyürneyi hızlandırıcı ve kültürel etkileşimi artırıcı etkileri açıktır. Ancak bilgi toplumuna geçişin önemli şartlarından birisi insana ve bilgiye yapılacak olan yatırımlardır. Çünkü sözkonusu yatırımları yapabilen ülkeler, yeni alanlarda istihdam ve üretim yaratabilmenin yanında, vatandaşlarına eğitim, sağlık, sosyal ve kültürel alanlarda kaliteli hizmet sunabilecektir. Bilgi toplumuna geçişin önemli aşamalarından birisi olan nitelikli işgücünün oluşturulmasının temel şartı kişilere örgün ve yaygın eğitim kurumlarında hayat boyu öğrenmeyi esas alan bir yaklaşımla, uluslararası piyasada rekabet ortamında uyum sağlayabilecekleri bir eğitim verilmesi ile mümkün olacaktır. Türkiye'de eğitime ayrılan kaynaklarda mutlak olarak ciddi bir azalma sözkonusudur. Çünkü eğitim harcamalarına 1980'de milli gelirin %2,2'si ayrılırken, genç nüfusun hızla arttığı son yirmi yıl içinde bu oran hemen hemen değişmemiş ve 2002 yılında da %2,4 olarak gerçekleşmiştir. Avrupa Birliğine yeni girmiş ve 35-40 yıl pnce ekonomik göstergeleri Türkiye ile aynı olan Yunanistan, Ispanya ve Portekiz ile yapacağımız mukayese bu durumu daha açık şekilde ortaya koymaktadır. Yunanistan'da 1980'de milli gelirin %2'si eğitime h.arcanırken bugün bu oran %3,?'ye, Portekiz'de %3,8'den %5,8 'e, Ispanya'da ise% 2,4'den, %5'e çıkmıştır. Diğer taraftan bu ülkelerde genç nüfus da ise azalma sözkonusudur. Genç bir nüfusa sahip olan Türkiye'de, kaliteli bir eğitimden söz edilebilmesi bütçeden daha fazla kaynak tahsis edilmesine bağlıdır. Ancak bu gün Türkiye'nin kamu finansman yapısı ve kamu kesiminin içinde bulunduğu büyük finansman açığı milli eğitime tahsis edilecek bütçeyi de sınırlamaktadır. Bunun sonucu olarak da Türkiye'de devlet tarafından verilen eğitim sisteminin kalitesi de tartışılır hale gelmiştir. Diğer taraftan yeterli teşvik imkanlarının tanınmaması özel okulların da gelişimini olumsuz etkilemiştir. Zira özel okullarda okuyan öğrencilerin genel toplam içindeki oranı 9

gelişmiş ülkelerde % 20'1erde seyrederken aynı oran Türkiye'de sadece yüzde 1,7 dolayındadır Ge,rek araştırma için seçilen ülkeler (Almanya, Danimarka, Fransa, ısviçre Japonya) ve gerekse diğer ülkeler ile eğitim sistemimizin mukayesesinde aşağıda yeralan sonuçlar çıkmıştır;.. 1) Zorunlu eğitime başlama yaşı (4-6 Yaş) yaklaştıkça Avrupa Ulkelerinde okul öncesi eği.timdeki okuilaşma oranının yükseldiği görülmektedir. Bazı Avrupa Ulkelerinde yüzde 90'ın üzerine çıkan bu oran ülkemizde (4-6 Yaş) % 6,6'dır. Genel okul öncesi okuilaşma oranı ise% 1 O, 1 'dir Özel okulöncesi eğitim kurumları açısından değerlendirildiğin de sonuç daha kaygı verici çünkü; ülkemizde %1,5 olan okuilaşma oranı Japonya'da %79, Fransa'da % 13,6, ve Almanya'da ise %16 civarındadır. 2) ilköğretim ve ortaöğretimdeki mevcut durum açısından mukayese edilen ülkeler arasında en ilgi çeken ülke Çin'dir. Çünkü genelde ülkemizde eğitim ile ilgili problemierin çözülememesinde en büyük mazeret olarak genç nüfus da ki hızlı artış gösterilmektedir. Ancak Türkiye'de ilköğretimde öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 30, orta öğretimde 21 iken Çin'de ilköğretimde öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 23, orta öğretimde ise 17'dir. 3) Teşvik açısından incelenen ülkelerin çoğunda; direkt özel okulun kendisine ve öğrenci velisine olmak üzere iki türlü yardımın olduğu görülmektedir. Ancak ülkemizde veliye yardım sözkonusu olmadığı gibi özel okullara yapılan yardımlar da okulların kuruluş aşaması ile sınırlı kalmaktadır. Bunun sonucu olarak özel okulların en fazla teşvik edildiği ülkelerden biri olqn Japonya'da Eğitim kademeleri itibariyle değişmekle birlikte üzel okuilaşma oranı %50'1erde seyreden okuilaşma oranı Türkiye'de % 3,3'dür. Ülkemizde eğitim sektöründe önemli gelişmelerin sağlanması için aşağıda yeralan düzeniemelerin bir an önce yapılması gerekmektedir. 1) 625 sayılı " Özel Öğretim Kurumları" Kanununun, çağın gereklerine ve Avrupa Birliğinin eğitim politikasına uyum çerçevesinde yeniden düzenlenmelidir. 2) Çocuğunu özel okulda okutmakta olan vergi mükelleflerine devlet okullarında okuyan bir öğrencinin devlete maliyeti kadar olan miktarını, ödeyeceği vergiden tenzil etme hakkı verilmelidir. 10

3) Telefon, su, doğalgaz v.b. harcamalar için uygulanan taritelerde özel okullar, devlet okulları ile eşiet statüye sahip olmalıdırlar. 4) Yerel yönetimlerlerle ilgili her türlü resim ve harçtan muaf tutulmalı ve KDV oranı %1 'e düşürülmelidir. 5) iş Kanunu gereği "hükümlü ve Engelli" ç:alıştırma zorunluluğundan muaf tutulmalıdır. 6) Yüksek öğretim kurumlarında olduğu gibi özel okullarada bedelsiz kamu arsa tahsisi yapılmalıdır. 7) Son yıllarda üst üste yaşanan ekonomik krizlerin, özel okullara olan talebi olumsuz etkilernesi özel okulların çoğunu atıl kapasite ile çalışmaya sevketmiştir. Sözkonusu atıl kapasitenin değerlendirilmesi ve özel okulların geliştirilmesi için ücretierin bir kısmının devlet tarafından karşılanması gerekmektedir. Zira gelişmiş ülkelerin bir çoğunda bu uygulama görülmektedir. Örneğin; Fransa ve Almanya'da özel okulların personel maaş ve giderleri devlet bütçesinden karşılanmakta ve öğrerıcilere de burs, kredi veya sene başı yardım parası verilmekte, lsveç'te eğitim ücretinin %30'u öğrenci velisi, geriye kalanı belediye ve devlet bütçesinden karşılanmaktadır. Yine bu örnekleri artıracak olursak; ABD, okul harcamalarının bir kısmı vergi idesi yolu ile devlet tarafından karşılanmakta, öğrenci taşımacılığı, sağlık hizmetleri, yemek, ders kitapları gibi harcamalar ise eyaletlerce karşılanmaktadır. 11

....... BIRINCI BOLUM TÜR~ EGiTiM SiSTEMi VE OZEL OKULLAR

1.TÜRK MiLLi EGiTiM SiSTEMi Türk Milli Eğitimi, 1973 yılında yürürlüğe konulan 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanununu ile örgün eğitim ve yaygın eğitim olmak üzere iki ana bölüme ayrılarak bugünkü şeklini almıştır. a) Örgün Eğitim Örgün eğitim, belirli yaş grubundaki ve aynı seviyedeki bireylere, amaca göre hazırlanmış programlarla okul çatısı altında yapılan düzenli eğitimdir. Örgün eğitimi aşağıdaki başlıklar altında sınıflandırabiliriz;../ Okul öncesi eğitim Okul öncesi eğitim, isteğe bağlı olarak 3-5 yaş grubundaki çocukların eğitimini kapsar. Okulöncesi eğitim kurumları özel teşebbüs tarafından kurulabildikleri gibi, gerekli görülen yerlerde ilköğretim kurumlarına bağlı anasınıfları halinde veya ii~jili diğer öğretim kurumlarına bağlı uygulama sınıfları olarak da açılabilirler. Bu okulların amacı, aile içindeki eğitimi desteklemek, çocuklara en iyi gelişme ve eğitim olanağını sağlayarak gelişmelerindeki mevcut eksiklikleri ortadan kaldırmak ve okul öncesi temel bilgiler işlenerek onları okul eğitimine hazırlamaktır. Ülkemizde okul öncesi eğitim hizmetlerinin %79'u Milli Eğitim Bakanlığınca, %13,8 'i Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumunca, %6,8'i 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 191. maddesine göre açılan kurumlarca verilmektedir. Anılan hizmetin %80,3'ü kamu, %19,7'si özel kuruluşlarca verilmektedir.../ ilköğretim ilköğretim 6-13 yaş grubundaki çocukların eğitim ve öğretimini kapsar. liköğretimin amacı; her Türk çocuğunun iyi birer yurttaş olabilmesi için, gerekli temel bilgi, beceri, davranış ve alışkanlık kazanmasını, ilgi ve yetenekleri doğrultusunda hayata ve bir üst öğrenime hazırlanmasını sağlamaktır. ilköğretim kız ve erk.ek bütün yurttaşlar için zorunlu olup, devlet okullarında parasızdır. liköğretim kurumları sekiz yıllık okullardan oluşur. Bu okullarda kesintisiz eğitim yapılır ve ilköğretim eğitimini tamamlayan öğrenciler ilköğretim diplaması almaya hak kazanır. 15

../ Ortaöğretim ilk öğretime dayalı en az üç yıllık genel, mesleki ve teknik öğretim kurumların tümünü kapsar. Ortaöğretimin amacı; öğrencilere asgari ortak bir genel kültür vermek, ülkenin sosyo-ekonomik ve kültürel kalkınmasına katkıda bulunacak bilinci kazandırarak öğrencileri ilgi ve yetenekleri doğrultusunda yükseköğretime veya iş alanlarına hazırlamaktır.../ Yüksek Öğretim Ortaöğretime dayalı en az iki yıllık yüksek öğrenim veren kurumların tümünü kapsar. Yüksek öğretimin amacı; ülkenin bilim politikasına, toplumun yüksek düzeyde ve çeşitli kademelerdeki insan gücü gereksinimine göre öğrencileri ilgi ve yetenekleri doğrultusunda yetiştirmek, bilimsel araştırma yapmak, araştırma inceleme sonuçlarını gösteren her türlü çalışmanın yayınianmasını sağlamak vb. hizmetlerde bulunmaktır. Yükseköğretim kurumları; üniversite, fakülte, enstitü, yüksekokul, konservatuar, meslek yüksek okulu ile araştırma merkezlerinden oluşmaktadır. b) Yaygın Eğitim Yaygın eğitimin amacı, milli eğitimin genel amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak, örgün eğitim sistemine hiç girmemiş olan veya herhangi bir kademesinde bulunan yada bu kademeden çıkmış yurttaşiara okuma-yazma öğretmek, eksik eğitimlerini tamamlamaları için sürekli eğitim imkanı sağlamak, Ekonominin gelişimi doğrultusunda ve istihdam politikasına uygun meslek edinmelerini sağlayıcı imkanlar hazırlamak, çeşitli mesleklerde çalışanlara, gelişmeleri için gerekli bilgi ve beceri kazandırma vb. eğitim hizmeti vermektir. 1.1. Türk Eğitim Sistemini Düzenleyen Mevzuat Eğitim sistemimizi düzenleyen unsurları toplayabiliriz; genel olarak iki başlıkta - T.C. Anayqı:;ası, - Eğitim ve Oğretimi Düzenleyen Yasalar. Anayasamızın aşağıda yeralan maddelerinde eğitim ve öğretim ile ilgili olarak; ll Din ve ahlak eğitim \!~ öğretimi Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır ll (md 24), 11 0ğrenim hakkının kapsamı yasayla tespit edilir ve düzenlenir. Eğitim ve öğretim, Atatürk ilkeleri ve inkılapları 16

doğrultusunda, çağdaş bilim ve eğitim esaslarına göre, devletin gözetim ve denetimi altı.nda yapılır. Bu esaslara aykırı e!jitim ve öğretim yerleri açılamaz. liköğretim bütün vatandaşlar için zorunludur ve devlet okulları parasızdır." (md 42), "Devlet yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşlarının aile birliğinin, çocuklarının eğitiminin, kültürel ihtiyaçlarının ve sosyal güvenliklerinin sağlanması, anavatanla bağlantılarının korunması ve yurda dönüşlerinde yardımcı olunması için gereken tedbirleri alır." (md 62), " Çağdaş eğitim-öğretim esasları na dayanan bir düzen içinde, ülkenin ihtiyaçlarına uygun insan gücü yetiştirmek amacıyla orta öğretime dayalı çeşitli düzeylerde eğitim-öğretim, bilimsel araştırma, yayın ve danışmanlık yapmak üzere çeşitli birimlerden oluşan kamu tüzel kişiliğine ve bilimsel özerkliğe sahip üniversiteler kanunla ~curulur." (md 130) hükümleri yeralmaktadır. Eğitim ve öğretimimizi düzenleyen yasalar ise; - 1739 Sayılı Milli Eğit[rıı Temel Yasası, - 2547 Sayılı Yüksek Oğretim Yasası, - 3797 Sayılı Milli Eğitim Bakanlığı'nın Teşkilat ve Görevleri Hakkı nda Yasa, - 4306 Sayılı Sekiz Yıllık Eğitim Yasası, - 3308 Sayılı.. Çıra~lık ve Mesleki Eğitim Yasası - 625 Sayılı üzel Oğretim Kurumları Yasası Yukarıda bahsi geçen yasalara yeri geldikçe değinilecektir. 1.2. Milli Eğitim Bakanlığının Tarihsel Gelişimi. Milli Eğitim Bakanlığı düzeyinde ilk örgütlenme Osmanlı Imparatorluğu döneminde (17 Mart 1857) "Maarif-i Umumiye Nezareti" adıyla kurulmuştur. Cumhuriyetin kurulmasıyla da sözkonusu teşkilatianma "Maarif Vekaleti" adıyla devam etmiştir. Anılan bakanlık değişik tarihler itibariyle Kültür Bakanlığı, yine Maarif Vekaleti ve Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı gibi değişik adlar altında çalışmalarını sürdürmüş, 1989 tarihinden itibaren ise "Milli Eğitim Bakanlığı" adı altında faaliyetine devam etmektedir. Milli Eğitim Bakanlığı'nın Teşkilat ve Görevleri hakkındaki 3797 Şayılı Yasaya göre Milli Eğitim Bakanlığı; Merkez Orgüt, Taşra Orgüt, Yurtdışı Orgüt ve Bağlı Kuruluşlar olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı, taşrada 81 il ve 58'i büyük şehir merkez ilçesi olmak üzere 850 ilçede örgütlenmiştir. MEB'in 21 eğitim müşavirliği ve 17 eğitim ataşeliği olmak üzere 22 ülkede temsilciliği bulunmaktadır. 17

2- ÖZEL OKULLAR Milli Eğitim Ba~anlığ.ı'nın gözetim ve denetimi altında olmak şartıyla 625 sayılı üzel Oğretim Kurumları Kanunu doğrultusunda yerli ve yabancı gerçek ve tüzel kişilerce açılmış ve bir ücret karşılığında hizmet veren öğretim kurumlarıdır. Anılan kanunun 2.maddesinde " Bu kurumlar, faaliyetlerini sadece kazanç sağlamak için düzenleyemezler. Ancak Türk Milli Eğitimi'nin amaçları doğrultusunda eğitimin kalitesini yükseltmek, gelişmelerine fırsat ve imkan verecek yatırımlar yapmak üzere gelir sağlayabilirler." hükmü yeralmakta olup, bu hüküm ile özel okulların amaçlarına da açıklık getirilmektedir. Özel okullar;.. 625 Sayılı Kanunda " Özel Türk Okulla~ı. Özel Azınlık Okulları, üzel Yabancı Okullar ve üzel Uluslararası Oğretim Kurumları" olarak sınıflandırılmaktadır. + Özel Türk Okulları: Türkiye Cumhuriyeti uyruklu özel veya tüzel kişiler tarafından açılmış bu okullarda anaokulu, ilköğretim ve ortaöğretim düzeyinde eğitim yapılmakta ve resmi okullara uygulanan programlar uygulanmaktadır. Özel Azınlık Okulları: Osmanlı imparatorluğu döneminde Rum, Ermeni ve Musevi azınlıklar tarafından kurulan ve Lozan Anlaşması ile güvence altına alınan bu okullara kendi azınlığına mensup öğrenciler devam etmektedir. + Özel Yabaı:ıcı Okullar: Osmanlı imparatorluğu döneminde Fransız, Alman, ıtalyan, Avusturya ve Amerikalılar tarafından kurulmuş ve Lozan anlaşmasına göre faaliyetine devam eden okullardır. Günümüzde bu okullara Türk çocukları da devam etmektedir. 4306 Sayılı Sekiz Yıllık Eğitim Yasası gereğince, 1998-1999 öğretim yılından itibaren, bu okulların hazırlık sınıfı, 6, 7 ve 8. sınıflarının kademeli olarak tasfiyesine başlanılmıştır. Özel Uluslararası Öğretim Kurumu: Yalnız yabancı uyruklu öğrencilerin devam edebildiği bu kurumlar, 625 Sayılı Yasanın 5. maddesi hükümleri çerçevesinde açılmakta ve faaliyet göstermektedir. Sözkonusu öğretim kurumlarının eğitim programları, Türk Devletinin milli güvenliğine ve menfaatine aykırı olmamak şartıyla 18

kurum idaresince hazırlanır ve Milli Eğitim Bakanlığının Onayına sunulur. 2.1. Özel Okullarının Tarihçesi Özel okullarının varolan belgeler ışığı altında 126 yıllık bir geçmişi olduğunu söyleyebiliriz. Zira 1876 yılında yürürlükte olan ve eğitim-öğretimi düzenleyen "Kanun-i Esasiyesinde" yeralan hükümler, Osmanlı Devleti'nde üç türlü özel okulun faaliyette bulunduğunu göstermektedir. Bunlar; a- Çoğunlukla Müslümanlar tarafından açılmış bulunan medrese ve mektepler, b- Tanzimat okulları, c- Yabancı dilde öğretim yapan okullar (azınlık ve yabancı okulları). Cumhuriyetin ilanından sonra çıkarılan Tevhid-i Tedrisat Yasası ile; ( 3 Mart 1924) 430 Sayılı - Arapça eğitim yapan medrese ve mektepler kapatıldı. Yerine Türkçe öğretim veren okullar teşvik edildi. - Bütün eğitim ve kültür kurumları Milli Eğitim Bakanlığına bağlandı. Lozan Anlaşması'nın teminatı altında bulunan azınlık ve yabancı okullar dahil bütün özel okullar, resmi okullara uygun şekilde, eğitim ve öğretimde birlik ve bütünlüğe kavuşturuldu. Özel okullar Maarif Nezareti'nin kuruluşundan itibaren diğer öğretim kurumları ile beraber devletin denetim ve gözetimi altında faaliyet göstermişlerdir. 1 O Şubat 1864'de Meclis-i Maarif'in ikiye bölünerek özel okullar dairesinin kuruluşuyla özel öğretim kurumlarıyla ilgilenen müstakil bir daire meydana gelmiştir. Bu tarihten itibaren günün değişen şartlarına uygun olarak özel öğretim kurumlarının Bakanlık merkez teşkilatındaki ilgili birimi de gelişerek. bugqnkü halini almıştır. Günümüzde özel okullar ile ilgili işlemler üzel Oğretim Kurumları Genel Müdürlüğü'nce yapılmaktadır. 19

2.2. Özel Okulları Düzenleyen Mevzuat Daha önce de bahsettiğimiz gibi özel okullar 18.6.1.. 965 tarih ve 12026 sayılı resmi gazete ile yürürlüğe giren 625 Sayılı üzel Oğretim Kurumları Kanunu hükümlerine göre açılmakta, faaliyetlerini ise bu Kanun v_r~ 23.6..1 985 tarih ve 18790 sayılı resmi gazete ile yürürlüğe giren üzel Oğretim Kurumları Yönetmeliği çerçevesinde yürütmektedirler. Ancak anılan kanunda, yürürlük tarihi olan 1965 yılından beri hiçbir düzenlemeye gidilmemiştir. Oysa 625 Sayılı Yasa günün değişen koşulları çerçevesinde özel okullarının ihtiyaçlarını karşılamaktan oldukça uzaktır. Özel okullar açısından olumlu olarak sayabileceğimiz gelişmeler 1985 yılından itibaren yürürlüğe giren yasal düzenlemeler ile getirilen bir takım yeniliklerdir ki bunları kısaca özetleyecek olursak; - 9.11.1985 tarihli Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 3236 Sayılı Kanunla, yalnız yabancı uyruklu öğrencilerin devam edebileceği milletlerarası öğretim kurumlarının yabancı uyruklu gerçek ve tüzel kişiler tarafından, doğrudan veya Türk vatandaşlarıyla ortaklık yolu ile 6224 sayılı Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu çerçevesinde açılmasına imkan tanınmıştır. - 2.6.1998 tarihli resmi gazetede yayınlanan 326 Sayılı Kanun hükmünde Kararname, özel öğretim kurumlarına öğrenci ücre.tlerinde serbestliğin sağlanmasında önemli bir rol oynamıştır. Oğrenci ücretlerinin tespit ve tahsiliyle ilgili olarak 5.1.1985, 24.4.1986, 4.6.1988, 30.5.1989 ve 1.5.1990 tarihlerinde çıkarılan yönetmeliklerle öğrenci ücretlerinin tespit ve tahsilinde tamamen ekonomik prensipler çerçevesinde serbestlik sağlanmıştır. - Özel öğretim kurumlarının açılış, işleyiş, yönetim ve eğitir:nöğretim bakımından tabi olacakları esasları belirleyen yönetmelik lik defa 23.6.1985 tarihinde çıkarılmış ve 7.9.1991 tarihinde ise yeniden düzenlenmiştir. Sözkonusu yönetmelik özel okullara yeni ufukların açılmasına sebep olmuştur. Çünkü bu yönetmeliğin yürürlüğe girmesiyle çıkarılan 3035 sayılı kanunla yabancı okullar tarafından açılmış bulunan özel okulların belli esaslar içinde kapasitelerini artırabilmeleri, bina yapabilmeleri gibi imkanlar getirilerek bu kurumların Türk milli eğitiminin amaçları doğrultusunda faaliyet gösteren kurumlar olması için büyük bir adım atılmıştır. Bugün her ne kadar tasnif sırasında Türk, yabancı veya azınlık ifadeleri kullanılsa da eğitim hizmetinin niteliği ve genişleme imkanları yönünden diğer özel okullara göre önlerinde bir engel kalmamıştır. 20

-Özel öğretim kurumlarının bine;! ve dq_natımıyla ilgili standartların tespiti amacıyla hazırlanan "Ozel Oğretim Kurumlarına Ait Standartlar Yönergesi" resmi okullarda dahil olmak üzere 1985 yılından sonra yapılan ilk uygulamadır. Sözkonusu yönergede okulların arsa ve binalarıyla ilgili standartlarla, binada bulunması gereken bölümler, eğitim-öğretim veya diğer amaçlarla kullanılacak araç ve gereçler tespit edilmiştir. Böylece özel okul açacakların eline gerek mimari gerekse doküman açısından önemli bir belge verilmiştir. 2.3. Özel Okulların "Öğretime Başlama izinleri" için Gereken Şartlar 625 Sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu gereğince özel okulların öğretime başlama izinleri için en ge.ç öğretim yılı başlamadan üç ay önce Milli Eğitim Bakanlığı'na ve ll Milli Eğitim Müdürlüğü'ne aşağıda yeralan belgeler ile başvurmaları gerekmektedir;./ Form dilekçe ( il Milli Eğitim Müdürlüğü'nden sağlanır.),./ Müfredat programı,./ Araç gereç listesi,./ En az ödenmiş sermaye şartı (Ticaret Mahkemesine baş vurularak, araç gereç tespiti için bilirkişi istenilip, bilirkişi raporu mahkeme kararına eklenecek),./ Teminat mektubu veya ipotek belgesi,./ Haftalık ders programı,./ Sertifika örneği,./ Disiplin yönergesi, Yukarıda yer alan belgelerle il Milli Eğitim Müdürlüğü'ne yapılan müracaat üzerine, arıılan müdürlük tarafından hazırlanan yazı ile birlikte Bayındırlık ve lskan Müdürlüğüne götürülecek belgeler ise,./ Binaya ait bilgiler (Statik Projesi), 21

./ Projeyi çizen mimar veya mühendisin, ayrıca kurucunun veya temsilcinin adı, soyadı, adresi, bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarası yazılacak,./ 1/200 ölçekli vaziyet planı,./ 1/50 ölçekli kat planları,./ 1/50 ölçekli 1 adet kesit, 1 adet cephe planı (planlar 4 takım ve çizen tarafından imzalı olacaktır.)./ Binanın kullanım izin belgesi (ilgili belediyeden alınacaktır.), Bu belge yok ise, Mühendislik Fakültesi bulunan herhangi bir üniversiteden alınacak, binaya ait sağlamlık raporu. 2.4. Özel Okullara Verilen Teşvikler Özel okullar 263 bin öğrenciye eğitim hizmeti vermek ve 24 bin öğretmen, istihdam etmek suretiyle devletin sırtından önemli bir yükü almaktadır. Kalkınmış ülkelerde, devlet üzerindeki eğitim yükünün azaltılması için özel okulların yaygınlaştırılmasını desteklemektedir. Ancak ülkemizde ise devlet özel okulların yaygınlaştırılması için özel bir çaba sarf etmediği gibi, turizm, hayvancılık, sağlık vb.. Pir çok.. sektörü, eğitim sektöründen daha fazla desteklemektedir. Orneğin Ozel hastane ve sağlık kuruluşlarına emsali olan resmi kurumlara uygulanan indirimli fiyat tarifesinden elektrik, su uygulaması sözkonusu iken özel okullar için böyle bir uygulama dahi sözkonusu değildir. Özel okullara, verilen teşvikleri aşağıdaki başlıklar altında inceleyebiliriz; a) Teşvik Belgesi 6 mayıs 1998 tarih ve 23334 sayılı resmi gazetede yayınlanan "Yatırımlarda Devlet Yardımları ve Yatırımları Teşvik Fonu Esasları Hakkında Kararın Uygulanmasına Dair Tebliğ" hükümleri çerçevesinde özel okul yatırımı yapmak isteyenlere Hazine Müsteşarlığı'nca Teşvik Belgesi verilmektedir. Teşvik belgesi talebinde bulunulabilmesi için anılan tebliğ'in 3 üncü maddesinin beşinci fıkrasının (f) bendinin "... eğitim yatırımlarında Milli Eğitim Bakanlığı'ndan izin belgesi alınması gerekir, hükmü 22

doğrultusunda Milli Eğitim Bakanlığı Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü'ne aşağıdaki belgelerle baş vurulması gerekmektedir.../ Dilekçe,../ Yatırım Bilgi Formu,../ Talep sahibi tüzel kişilik ise, özel öğretim kurumu açılacağına dair hüküm ihtiva eden Ticaret Sicil Gazetesinde yayımianmış veya noterlikçe onaylanmış, tüzük, vakıf senedi veya ana sözleşme,./ Kurucu temsilci seçimine ilişkin tüzel kişiliğin (şirket, vakıf, vb.) yönetim kurulu kararını o ilgili şayfasının noter tasdikli örneği, (kurucu temsilcisi 625 Sayılı Oz.el Oğretim Kurumları Kanunu hükümleri gereği bir kişi olacak ve ligili Bakanlığa ve kurumlara karşı temsile yetkili olacaktır.),../ Kurucu temsilcisinin nüfus cüzdanı sureti ve noter onaylı imza sirküleri,./ Taahhütname (okul yapılacak arsanın özel öğretim kurumlarıyla ilgili standartiara uygl,j_nluğlj, Eğitim öğretim kadrosunda çalışacak elemanların 625 Sayılı Ozel Oğretim Kurumları Kanunu ile buna bağlı olarak çıkarılmış olan yönetmelik ve yönergelere uygun görevlendirilmesi ),./ Okulun yapılacak olduğu il Valiliğinin, yatırımcının "Teşvikten faydalanarak özel okul yatırımı yapmasında sakınca bulunmadığına dair uygun görüş yazısı, -./ Teşvik belgesi alındıktan sonra belgen.in bir.. sureti Milli Eğitim Bakanlığı'ndaki dosyasına konulmak üzere Ozel Oğretim Kurumları Genel Müdürlüğüne gönderilecektir,./ Teşvik belgesi alış tarihinden itibaren 3 ay içerisinde arsa temin edilerek özel öğretim kurumlarına ai~ stal]dartlar yönergesi hükümleri doğrultusunda hazırlanan proje Ozel Oğretim Kurumları Genel Müdürlüğüne gönderilecektir, 87/14016 sayılı 1987 Yılı Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve Izlenmesine Dair Kararda, Bakanlar Kurulu kararı ile değişiklik yapılarak özel önem taşıyan sektörlere eğitim yatınmları da ilave edilmiş olup, bu kararda belirtilen esaslar dahilinde teşvik belgeli yatırımlara,./ Gümrük Vergisi ve Toplu Konut Fonu istisnası, 23