MİLLÎ MÜCADELEDE ÜSERA TABURLARIŞ* Ahmet ÖZDEMİR GİRİŞ Devlerarası hukukta harp esirlerine bir statü kazandırılmıştır. Kimlerin harp esiri sayılabileceği belirtilmiştir. Bunlar hakkında yapılabilecek işlemler de sıralanmıştır. Milli Mücadelede savaşan taraflar birbirlerinden muhtelif sayıda esir ele geçirmişlerdir. Tüıkler özellikle Büyük Taarruz'dan sonra çok sayıda Yunanlıyı es:ı etmiş ve bunları taburlara bölerek cephe gerisine göndermiştir. Bunların durumları, iaşesi, muhafazası, nakli, mübadelesi gibi konular sorun olmuştur. Taburların işleyişi ile ilgili çeşitli emir ve talimatnamelere yayınlanmıştır. Biz burada "Üsera Taburları"nı emir ve talimatnameler ışığında incelemeye çalışacağız. Üsera taburlarının askeıi bir birlik olmadığını belirtmekte fayda vardır. Amaç Esirlerin çoğalmasıyla üsera garnizon ve taburları kurulmuştur. Bunlar ihtiyaca göre değişik il ve ilçelere dağıtılmıştır. Esirler güvenlik açılarından hepsi bir arada tutulmamıştır. Belirli sayıda gruplara bölünmüştür. Üsera taburlarının kurulmasından amaç 1, düşmanın tahrip ettiği yerlerde kışa kadar "meskenler inşası" ve esir mübadelesine kadar da bunlardan "azami ve seri" faydalar sağlamaktır. Üsera tabuı komutanları aynı zamanda garnizon komutanı olarak kabul edilmiştir. Taburlar özellikle esirlerin arttığı Büyük Taarruz'dan * Milli Mücadele döneminde harp esirlerinin bir arada tutulduğu ve kuruluş bu ada göre düzenlendiği için aynı adı kullanmanın daha uygun olacağını düşündük. Nitekim bugün sınırlarda görev yapan askeri birliklere de "Hudut Taburları" denmektedir. 1 Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı (Ataşe) Arşivi, Klasör (K) 1500, Dosya (D) 60, Fihrist (Fih) 77
130 AHMET ÖZDEMİR sonra kurulmuştur. Bu zamana kadar esirler çeşitli kamplarda tutulmuşlardır. t Kuruluş Her esire garnizona gelişine göre önce askerse, askeri sonra sivilse sivil birer numara verilmiştir. Üsera taburlarının çoğalması sebebiyle Garp Cephesi mıntıkası içinde ayrıca bir de "Üsera Taburları Komutanlığı" kurulmuştur, izmir'de konuşlandırılan bu komutanlık, üsera taburları ile ilgili işlemleri takıp edecek, eksiklikleri giderecek, aksaklıkları düzeltecektir 2. Adı geçen komutanlık 16.12.1922 tarihinde kurulmuş ve esirltrin mübadelesine kadar devam etmiştir. Üsera taburları diğer taburlarda olduğu gibi bölüklere, bölükler takımlara, takımlar mangalara ayrılmıştır 3. Her tabur 4 bölükten, her bölük 4 takımdan ve her takım da 8 mangadan oluşmuştur. Bölüklere kendilerinden bir başçavuş, bir bölük emini, 8 çavuş ve 32 onbaşı tertip edilmiştir 4. Kanaatimizce bu, esirlerin kontrolü, yiyecek ve giyecek meselelerinin düzenlenmesi amacıyla yapılmıştır. Garp Cephesi Komutanlığı 31.12.1338/1922 tarihinde Üsera Taburları Komutanlığının kurulduğunu bir emirle duyurmuştur 5. Garp Cephesi Komutanlığı adı geçen komutanlığın Müdafaa-i Milliye Vekaleti (Milli Savunma Bakanlığımın 16.12.1338/1922 tarih ve 10711/357 sayılı emir leri gereğince kurulduğunu belirtmiştir. Üsera Taburları komutanlığı cephe emrinde ve "liva" (tugay) gücündedir. Bir de geçici kadro tahsis edilmiştir. Yer izmir gösterilmiştir. Bu komutanlığın görevleri şöyle sıralanmıştır: a) Üsera inşaat taburlarındaki subayların, askerlerin idari ve güvenlik işlerini ilgilendiren muameleler, b) Esirlerin sağl'k durumları ve iç işlerinin kontrolü; tanzim ve kuruluş maksadına göre üsre inşaat taburlarından azami faydanın sağlanması, c) Esirlere ait ve gelecek mektup ve emanetlerin yerlerine ulaştırılması. 2 Ataşe, K. 1501, D. 161, Fih. 2-1 3 Ataşe, K. 1500, D. 60, Fih. 49, 70 4 Ataşe, aynı dosya 70 5 Ataşe, K. 1501, D. 66, Fih. 2-1
MİLLÎ MÜCADELEDE ÜSERA TABURLARI 131 Sonra komutanlığın görev alanları genişletilmiştir. Esir ; şlemler" ile ilgili bakanlık nezdinde bir de "üsera şubesi" kurulmuştur. Üsera taburları komutanlığı "esir muamelelerinin sağlam bir şekilde takibini temin" için gerekli görürse doğrudan doğruya bu şube ile haberleşebilecektir. Yukarıda kısaca verdiğimiz emir "Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Reisi ve Garp Cephesi komutanı Fevzi (Çakmak)" imzasıyla ordulara, cephe emrindeki kolordulara, üsera inşaat taburlarına ve bilgi için de Milli Savunma Bakanlığına gönderilmiştir. Üsera taburları komutanlığının geçici kadrosu şöyle gösterilmiştir: Üsera Taburları Komutanlığı: 1 Mirliva (Tuğgeneral) Memuru: Yüzbaşı kadrosunda 2 teğmen Tercüman: Yüzbaşı kadrosunda 1 teğmen Doktor: Yüzbaşı kadrosunda 1 Yarbay Yazıcı: 3 Posta ve emir erleri: 10 Orduda genellikle astlar üstlere vekalet edebilir. Memur ve tercüman kadroları yüzbaşı olmalarına rağmen teğmenler tayin edilmiştir. Doktor kadrosu yüzbaşı olmasına rağmen üst rütbeden yarbay verilmiştir Bu kadrolar günümüz tuğay kadroları ile karşılaştırılırsa oldukça yetersiz olduğu anlaşılır. Personel, eğitim, istihbarat, ikmal gib ; konulara muhtemelen adı geçen 3 teğmen bakmıştır. Somadan bu kadrolara bazı yeni kadrolar eklenmiştir. Üsera taburlarına ayrı ayrı numara verilmiştir. Mevcut taburlardan 1-5'e kadar olanlarda daha çok Yunan askerleri, 6-14'e kadar olanlarda da yerli sivil esirler yer almıştır. Ancak daha önce belirttiğimiz gibi bu taburlarda 6 bazan başka esirler de bulunmuştur. Her tabur : çin ayrı ayrı kadro tahsis yapılmıştır 7. İhtiyaca göre taburların sayısı arttırılmış ve yenileri eklenmiştir. Esir garnizon veya inşaat taburlarının kadroları ve numaraları bakanlığın yetkisinde bırakılmış- 6 Ataşe, K. 1500, D. 60, Fih. 28-10 ve 70 7 Meselâ: 2. İnşaat taburunun kadro durumu şöyledir: 1 Kd. Yzb., 2 Üstğm., 1 Atğın., 1. sb. V., 1 Hakim, 116 muhafız, 1000 esir, 20 öküz ve 10 araba (Ataşe, aynı dosya, 6-2). Motorlu vasıtalar henüz kullanılmamaktadır. Yerine hayvanlar kullanılmaktadır.
132 AHMET ÖZDEMİR tır. Taburlar umumi kuvvelerini bağlı makamlara ve bir suretini de üsera şubesine göndermeleri istenmiştir. Her türlü ihtiyaçlarının karşılanması için yine aynı silsileye uymaları belirtilmiştir 8. Meselâ, idare işleri, güvenlik, iç işleri, memleketleriyle olan haberleşmeleri için doğrudan üsera taburları komutanlığı ile muhabere ederler. Emir ve komutaya ait olursa üsera taburları, üsera taburlar" komutanlığı vasıtasıyla, ordu ve kolordudan emir almak durumundadırlar 9. tdare Üsera taburlarının yetki ve görevleri 30.12.1338/1922 tarih ve 6670 sayılı genelgeye göre düzenlenmiştir 10. Daha sonra Garp Cephesi Komutanlığı'nın 1.2.1339/1923 tarih ve 666 sayılı emri gereğince Üsera Taburları Komutanlığının yetkileri hakkında 11 bir de "Üsera Talimatnamesi" yayınlanmıştır 12. Talimatnamede, yoklama ve firar, iaşe, tedavi, bakkaliye, esirlerin şevki, vefat edenlerle ilgili işlemler, meşguliyetleri, fotoğraf çekilmesi, mektup ve paketlerin gönderilmesi gibi meselelerde takip edilecek yol gösterilmiştir. Milli Savunma Bakanlığı 1.2.1339/1923 tarihinde yayınladığı em ; rde bazı değişiklikler getirmiştir: "Esirler için ya garnizon veya inşaat taburları teşkil olunur. Mevcutlar ilgili makamlara ve bir sureti de üsera şubesine gönderilir. Esirlerin hariçle irtibatı kesilir Esirler amele ve işçi olarak istihdam edilebilir. Ayrıca ilgili makamlar talimatname çıkarabilir." Yine bir başka emirde asker ve sivil esirlerin konuşmaları yasaklanmıştır. Garnizonda gezmeleri ve eğlence yapmaları için izin verilmiştir. Yasak olmayan Türkçe ve Fransızca eserler serbest bırakılmış, böylece boş zamanlarını değerlendirmeleri sağlanmıştır. Yatmak ve kalkmak zamanları komutanlıklar tarafından belirlenmiştir 13. Bağımsız üsera şubesi 28.12.1339/1923 tarihinde Sevkiyat ve Nakliyat Genel Müdürlüğüne bağlanmıştır 14. 8 Ataşe, K. 2202, D. 128, Fih. 5-5 9 Ataşe, K. 1501, D. 66, Fih. 14-4 10 Ataşe, K. 1501, D. 66, Fih. 1 9-14 11 Ataşe, aynı dosya, Fih. 19 12 Ataşe, K. 2202, D. 128, Fih. 5 Şimdilik bkz. Ahmet Özdemir, Milli Mücadelede Harp Esirleri, (Yüksek Lisans Tezi) s. 41-56 13 Ataşe, K. 1501, D. 66, Fih. 19-15 14 Ataşe, K. 1977, D. 371, Fih. 45 I
MİLL MÜCADELEDE ÜSERA TABURLARI 133 Esirlerle ilgili başlıca şu defterler tutulmuştuı: a) Üsera kayıt defteri: Esirlerin garnizona girişine göre ayrı ayrı birer numara verilmiştir. Bu numaralar mübadeleye kadar muhafaza edilmiştir. Defterin bir nüshası üsera taburları komutanlığına gönderilmiştir. Sevk ve nakillerde bu numaralara göre işlem yapılmıştır. Fazla numaralar yeni gelenlere verilmiştir. Vefat edenler için ayıı olarak birer ihbarname düzenlenerek bakanlığa gönderilmiştir. b) Künye defterleu : 4.10.1338/1922 tarihli emirde her taburdan "mevcut subayların, muhafız ve esirlerin birer künye defterinin hazırlanması" istenmiş ve bunların düzenli olarak tutulması da belirtilmiştir 15. Künye defterlerinde şu bilgiler yer almaktadır: "Sıra numarası, garnizon numarası, ismiyle mahlası, baba adı, doğum tarihi, rütbesi, aile adresi, kıt'ası (ordu, kolordu, tümen, tugay, alay, tabur, bölük vb.), milliyeti, tabiyeti, esareti (taıihi, mahalli), garnizona geliş tarihi, mülahazat (düşünceler)." 16 Birçok bilginin bulunması gereken künye defterlerinin mükemmel olması için muvazzaf, ihtiyat ve hatta emekli subaylardan istifade edilmiştir 17. Bugün de orduda künye defterlerine büyük önem verilmektedir. Bu bilgiler esirler hakkında genel bilgilerdir. İdari işlerin düzenli olması içindir. Sivil ve asker esirlerin künye defterlerine daha başka bilgiler de eklenmiştir. Meselâ: a) Taburların cephe teşkilinde mevcut esirlerin künyeleri: Bilindiği gib : taburlar cephenin çeşitli yerlerine sevk edilmiştir. Esirler kabiliyetlerine göre çeşitli işlerde çalıştırılmıştır. Yiyecek ve giyecek isteklerinin (istihkak) buna göre yapıldığını görmekteyiz. b) Firar ve vefat edenlerin künyelere işareti: Tabur mevcutları ölüm ve firarlarla sürekli değişmiştir. Bu durumlar günü gününe üst makamlara bildirilmiştir. Böylece üsera taburlarının esir sayıları takip edilebilmiştir. c) Hastahanelerde bulunanların miktarları: Savaş dolayısıyla artan ve yaygınlaşan hastalıklar sebebiyle hastahaneler hastalarla dolmuştur 18. Bunların takip ve kontrolü da önemli bir mesele halini t ' 15 Ataşe, K. 1501, D. 66, Fih. 25-36. Eöıir böyle olmakla birlikte bir çok güçlükler çıkmıştır. 16 Ataşe, K. 1500-0.60, Fih. 28-6 17 Ataşe, K. 1955, D. 291, Fih. 1, 2, 3 ve K. 1501, D. 66, Fih. 11-14 18 Ataşe, K. 1500, D. 60, Fih. 28-7
134 AHMET ÖZDEMİR almıştır. Eldeki sağlık personelinin azlığı Türk devletini başka yollara sevk etmiştir. Meselâ, esirler arasında bulunan doktor ve sağlık memurları kendi esirlerinin muayene vc tedavilerinde kullanılmıştır. Hastaların artması ve hastahanelerin kapasite üzerine çıkması sebebiyle "nekehathaneleı" kurulmuştur. d) Silah ve cephane miktarını gösterir cetveller 19 : Esirlerin korunmasını sağlamak ve kaçmalarını önlemek için gerekli sayıda muhafıza ihtiyaç vardır. Bunların kullanacağı silah ve cephane miktarları da yeterli olmalıdır. Taburlaıa ait bu malzeme miktarları zaman zaman bildirilmiş ve ihtiyaçlar istenmiştir. c) Üsera ve mülteciler işlem kayıt deften: Esir ve mültecilerin durumunu, ne gibi işlem yapıldığını gösteren bir defterdir. Bu defterler düzenli olarak tutulmuştur 20. Harp esirlerinin idaresi kolay olmamıştır. Halkın hizmetleri için gönderilen esirlerin sayısının "on kişiden aşağı olmaması ve üsera muhafızları refakatinde" götürülmesi emredilmiştir 21. Yiyecek ve yatacak ihtiyaçlarının karşılanması da götürene bırakılmıştır 72. Bugün silahlı kuvvetlerde askerler için tutulan pek çok defter vardır. Bu defterlerde askerlerin günlük ihtiyaçlarından memleketlerinden gelen paralarına kadar hemen hepsi yakılır. Bunlarda bunların bir çeşit asker olmasından terhis oluncaya kadar geçen süre içinde yapılan bütün işlemler yer alır. Üsera Taburları Müfettişliği Esirlerin her türlü tecavüzden korunması ve varlıklarının muhafaza etmeleri, ihtiyaç ve diğer haklarının gerekliği gibi takip edilmesi emredilmiş 2^ ve oıdu komutanlığı direktifleri doğrultusunda ayrıca "Üsera Taburları Müfettişliği" kurulmuştur. Müfettişlik Manisa merkez olmak üzere görev yapmıştır. 1.10.1338/1922 tarihli emirle üsera taburları teftiş dışında önemli "muamele ve habeıleşmede" müfettişliğe bağlanmıştır. Bu durum muhtemelen "Üsera Taburları Komutanlığı" kurulmadan önce olmuş, daha sonra adı geçen komutanlığa devredilmiştir. Müfettişlik teftiş görevine devam etmiş ve şikayetleri değerlendirmiştir. 19 Ataşe, K. 1501, D. 66, Fih. 7, 11 20 Ataşe, K. 1500, D. 60, Fih. 28-7 21 Ataşe, K. 1813, D. 327, Fih. 48 22 Ataşe, K. 2202, D. 128, Fih. 30 23 Ataşe, K. 1672, D. 390, Fih. 82
MİLL MÜCADELEDE ÜSERA TABURLARI 135 Üsera garnizon ve taburları zaman zaman denetlenmiş, gerekli görüldüğü zaman kovuşturma yapılmış, hatta ilgililer cezalandırılmıştır. Meselâ, 7 Giritli esir Rumun "firarına sebebiyet veren" Bursa üsera garnizon komutanı ile muhafızları hakkında 27.12.1338/ 1922 tarihinde kanuni işlem yapılmıştır 24. Bazı yolsuzlukların işitilmesi üzerine 4 kişilik bir heyet 17.7.1339/1923 tarihinde gönderilerek bütün üsera taburları denetlenmiştir 25. Ancak bu tarihlerde esir mübadelesi yapıldığını unutmamak geıekir. Yine bir denetleme sırasında görevini tam yapmadığı anlaşılan Kayseri garnizon komutanı vazifesinden alınmıştır 26. Harp esirleri konusunda zaman zaman üst komutanlıklar emirler göndererek, yanlış davranışlara dikkat çekmiştir. Esirlere muamelede intikam duygusuna kapılmanın doğru olmadığı belirtilmiştir. Meselâ, M. Kemal "Heyet-i Temsiliye" adına 13.4.1920 tarihinde kolordulara gönderdiği' yazıda vatan menfaatlerine zarar verilmemesini istemiştir: 27 "Gerek kıtaat-ı askeriye gerek Kuva-i Milliye tarafından esir edilen düşman efradının hayatlarının muhafazasına fevkalade itina edilmesi talep olunur. Efrad-ı milletimize en ağır tecavüzat yapan katiller bile esir edildiği vakit intikam hissine kapılmayarak hayatlarının muhafazasını behemehal temin etmelerini bütün amirlerden rica ederiz. Üseranın hastalık sebebiyle bile olsun elimizde vefat etmeleri şiar-ı milli ve dinimize muvafık düşmedikten başka menafi-i vataniyemizi esaslı surette rahnedar eder." M. Kemal bu tarihlerde henüz tam yetkili değildir. Üstelik askerlik mesleğinden de ayrılmıştır. Millî Mücadelen ; n sonlarına doğru (26.9.1922) İzmir'de benzer sözleri tekrarlamıştır: "Biz intikam ve mukabele-i bilmisil fikrinde değiliz. Buraya eski hesapları araştırmaya gelmedik, bizim için mazi gömülmüştür." 28 taşe ve iskan Üsera taburları 6.10.1338/1922. tarihli emirde iaşe ve iskan noktasında cephe emrine verilmişken sonra mahalline iade edilmiştir 29. Esirlerin Büyük Taarruz'dan sonra hızla artması maddi ve manevi 24 Ataşe, K. 1500, D. 60, Fih. 14, 28-7 25 Ataşe, K. 2048, D. 169, Fih. 50 26 Ataşe, K. 1389, D. 4, Fih. 34 27 Atatürk'ün Özel Arşivinden Seçmeler, s. 124 28 Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, c. III, s. 45 29 Ataşe, K. 1500, D. 60, Fih. 9
136 AHMET ÖZDEMİR zorlukları da peşinden getirmiştir. Meselâ, esir Yunan subayları için önce Balıklı nahiyesinde kamp kurulması düşünülmüştür. (26.9.1922) Sonra sırasıyla Afyon'a, oradan Kırşehir ve Kayseıi'ye nakledilmişlerdir 30. Diğeı esirler (asker ve siviller) Anadolu'nun değişik yerlerine sevk edilmiştir. Taburlar zaman zaman yer değiştirmiştir. Mübadele başladıktan sonra elde kalan esirlerle yeni taburlar kurulmuştur. Esirlerin iskanı için yeni Binalar yapılmamış, mevcut olanlardan faydalanılmıştır. Esirlerin iaşesi Türk askerleri gibi düşünülmüştür. Ancak savaştan çıkan bir devletin askerlerine verdiği iaşe maddelerinin ne kadar fazla olabileceğini tahmin etmek zor değildir. Buna rağmen talimatname esaslarının aynen uygulanması istenmiştir. Defalarca emirler gönderilmiştir 31. Esir subaylara esaret tarihlerinden itibaren aylık verilmesi uygun görülmüştür. Aylıklar subayların rütbelerine göre hesaplanmıştır 32. Meselâ, esir Yunan subaylarına Bakanlar Kurulu kararı ile 21 TL. maaş bağlanmıştır 33. Yine Ağustos 1919'da 30 Rus esirine 12700 kuruş ödenmiştir 34. Her esire ortalama 423 kuruş düşen bu aylıklar diğerinden 3 yıl kadar önce verilmiştir. Ancak bunların subay mı, asker mi oldukları belli değildir. Esirlerin giyecekleri umumi levazımata aittir. Erlere ve sivillere aylık verilmemiş, yalnızca yiyecek ve giyecekleri sağlanmıştır 35. Günümüzde silahlı kuvvetlerin uygulaması da buna benzemektedir. Mültecilerin olduğu gibi esirlerin üzerlerindeki elbiselere, şahsi eşyalarına dokunulmamıştır. Savaşların sıkıntılarını yıllarca çeken bir milletin askerlerine ve esirlerine ne gibi giyecek vereceklerini düşünmek gerekir. Meselâ, Milli Mücadelenin sonlarına doğru tümen komutanı olarak gördüğümüz Alb. Halit (Akmansu) in elbisesi ve postalları oldukça eskidir. Hatta, esir Yunan generalleri bunun bir komutan olabileceğini tahmin etmemişlerdir. Ancak yine de hiç olmazsa mübadelede esirlerin yeni elbise giymelerine gayret gösterilmiştir. 30 Ataşe, aynı dosya, Fih. 49 31 Ataşe, aynı dosya, Fih. 49 32 Ataşe, K. 2202, D. 128, Fih. 5-6 33 Ataşe, K. 2048, D. 169, Fih. 38 34 Ataşe, K. 450, D. 1, Fih. 4. Bu esiler muhtemelen I. Dünya Savaşında ele geçiril iniştir. _ 35 Ataşe, K. 2048, D. 169, Fih. 4. Bu durumun Cenevre Sözleşmelerine uygun olduğu söylenebilir.
MİLL MÜCADELEDE ÜSERA TABURLARI 137 Çeşitli işlerde çalıştırılmak üzeıe halka verilen es'rlerin iaşe ve iskanı kendilerini götürenler tarafından karşılanmıştır. Yemek konusunda esirlerin şikayetleri üzerinde durulmuştur 36. Meselâ, iaşe istenilen şekilde olmadığından özellikle 1. Ordu Menzil Mıntıka Müfettişliğini sert tedbirler almağa zorlamıştır. 7. Üsera taburunun iaşesi Salihli'de görevli memurların zorluk çıkarmaları sebebiyle istenilen şekilde yapılamamıştır. Üst komutanlık gerekirse bu taburun başka yerlere nakl edilebileceğini bildirm/ştir 37. Bu, halkı bir bakıma tehdittir. Çünkü, esirler vatandaşların işlerinde çalıştırılmaktadır. Yine bir başka emirde esirlerin iaşesi Türk askerleri gibi olduğu tekrarlanmış, verilen yiyeceklerin aynen dağıtılması istenmiştir. 38 Temizliğe dikkat edilmiş, esirler için ütü ve hamam imkanları sağlanmaya çalışılmıştır 39. Garnizon ve taburlara bakkallar açılmıştır 40. Böylece esirlerin ihtiyaçlarına cevap verilmeye çalışılmıştır. Bakkaliyenin çalışma sistemi talimatname esaslarına göre olduğu düşünülebilir. İşletmesi mahalli idarenin tasarrufuna bırakılmıştır. Yukarıda belirttiğimiz subay maaşlarının miktarı aynen devam etmemiştir. Meselâ, Türk esir subaylarına maaş verilmediği veya azaltıldığı zaman "mukabele-i bilmisil"e başvurulmuştur. Bakanlığın göstereceği miktara bağlanmışta. İstihdam Esir general ve subaylar her çeşit işten muaf tutulmuştuı. Asker ve sivil esirlerin durumlarına göre çalıştırılmaları uygun görülmüştür 41. Meselâ, esir asker ve sanatkarlar tahrip olan yerlerin tamiri için çalıştırılmıştır 42. Başta belirttiğimiz gibi üsera taburlarından maksat da "düşmanın tahrip ettiği" yerlerde ev yaptırmak ve çeşitli işlerde kullanmaktır. Yine bu esirlerden halk da geniş ölçüde faydalanmıştır. Meselâ, 18.1.1923 tarihli emirde "Kara değirmen sahibi İsmail'e 3 değirmenci er verilmesi" istenmiştir 43.. Verilecek esirlerin miktarları 36 Ataşe, K. 2202, D. 128, Fih. 30 37 Ataşe, K. 1500, D. 60, Fih. 76 38 Ataşe, aynı dosya, Fih. 28-10 39 Ataşe, aynı dosya, Fih. 73 40 Ataşe, K. 1501, D. 66, Fih. 19-13 41 Ataşe, K. 2202, D. 128, Fih. 5-7 42 Ataşe, aynı dosya, Fih. 4 4 43 Ataşe, K. 1501, D. 66, Fih. 3
138 AHMET ÖZDEMİR daha sonra en az şekliyle belirlenmiştir. Meselâ, Garp Cephesi Komutanı Fevzi imzasıyla yayınlanan bir genelgede bu konu açıklığa kavuştuıulmuştur: "Müessesat-ı resmiye ve hayıiyede ve ebniye inşaatında ve ahalinin tarla ve bahçelerinde çalışmak üzere verilecek üsera 10 kişiden aşağı olmayacaktır.'" Yine bunların muhafızlar refakatinde gitmeleri emredilmiştir 44. Esirleıin ve muhafızların iaşe ve iskanının da halk tarafından karşılanması emredilmiştir 45. Böylece bir taraftan halk kendi işlerini gördürürken, devlet de iaşe ve iskan yükünü azaltmış olmaktadır. Üsera taburları ihtiyaca göre zaman zaman yer değiştirmiştir 46. Bu bazan yapılacak başka iş kalmadığından veya daha önemli bir durum ortaya çıktığından oluyordu. Mübadele sırasında bazıları birleştirilmiştir. Çalışan esirlerin bazan firar ettikleri ve eşkiyaya katıldıkları da olmuştur. Bir belgede "Samsun, Havza, Merzifon ve Amasya'da çalıştırılmakta olan Rum ameleleri tabutlarından bir çok efradın kaçaıak eşkiyaya iltihak el tikleri" 47 bildirilmiştir. Üst makamlardan gelen emirlerde esirlerin hangi işlerde çalıştırılacaklar; sık sık belirtilmiştir, istihdam daha çok tahrip olan yerlerin tamiri için olmuştur 48. Tahrip olan yerler, bilindiği gibi daha çok Yunanlılarla savaş yapılan Batı Anadolu'dur. Bazan esirler büyük gruplar halinde uzak yerlere sevk edilerek çalıştırılmıştır. Meselâ, 150 Yunan esiri Uşak'tan Akşehir'e gönderilmiştir 49. Üsera taburları yapılan işleri günlük olarak raporlar halinde üst makamlara muntazaman bildirmişlerdir. Meselâ, "kasabanın muhterik yerlerini tamir ettiği ve temizlediği, cami ve mekteplerde çalıştırdığı 635 neferi ahali iaşe ettiği" 50 belirtilmiştir. Yine "7. Üsera taburunun 7.10.1338/1922 tarihinde kasabanın temizliği ile meşgul olduğu" 51 yazılmıştır. 44 Ataşe, K. 1813, D. 327, Fih. 48 45 Ataşe, K. 2202, D. 128, Fih. 30 46 Ataşe, K. 1501, D. 66, Fih. 3 47 Ataşe, K. 640, D. 299, Fih. 4-2 48 Ataşe, K. 2202, D. 128, Fih. 4-4 49 Ataşe, K. 1529, D. 21, Fih. 10 50 Ataşe, K. 1500, D. 60, Fih. 63 51 Ataşe, aynı dosya, Fih. 57
MİLL MÜCADELEDE ÜSERA TABURLARI Mübadelede esirlerden istifade edilip edilemeyeceğine bakılmış, kendilerinden faydalanılamayacak olanlar ilk olarak iade edilmişr tir 52. Sağlam olanlar daha sonraya bırakılmıştır. Sanatkarlar Yukarıda esirlerin çeşitli işlerde çalıştırıldıklarını belirtmiştik. Bunların yapabilecekleri işler belirlenmeye çalışılmıştır. Taburlar aıasında çeşitli yazışmalar yapılmış, esirlerin hangi sanat grubuna girdikleri gönderilen cetvellerde gösterilmiştir. En çok aranan duvarcı, taşçı, değirmenci, terzi, sıvacı gibi sanatkarlardır 53. Sanatkar ve işçilere yaptıkları işlerin durumuna göre ücret ödenmiştir 54. Ancak bunun ne kadar olduğunu bilemiyoruz. Subaylara 21 TL. aylık verilirken esirlere daha az verilmiş olmalıdır. Muhtemelen günün şartlarına göredir. Esirlere verilen ücretlerin bir kısmı kasada tutulmuş, aıtanı harçlık olarak kendileıine verilmiştir. Kasada biriken para mübadele sırasında sahiplerine dağıtılmıştır. Ücretlerin tamamının esirlere verilmemesi, onların kaçmalarını önlemek olarak düşünülebilir. Sanatkar aletlerine zaman zaman ihtiyaç duyulmuş, gerekli durumlarda üst makamlara istek listeleri gönderilmiştir. Böylece sanatkarların ülke işlerinde çalıştırılması sağlanmıştır 55. Sanatkar esirlerin sebepsiz yere alıkonulduğu da olmuştur. Bu durumda bazı istekler yerine getirilememiş, ve işler aksamışıır. Üst komutanlık ve makamlar olaya müdahale etmiş \e esiıleı'n sebepsiz yere alıkonulmaması konusunda emirler göndermiştir 56. Savaşlar yüzünden memleketin harap, insanların yorgun düşmesi esirlerden, özellikle sanatkarlardan faydalanmayı zorunlu hale getirmiştir. Ülkenin imarı için Türk halkı yanında esirler de çalıştırılmıştır. Esirlerden amele yol inşaat taburları kurulmuştur. Adı geçen taburlar önce Milli Savunma Bakanlığına bağlanmışken, sonra bir kısmı Nafia Vekaleti (Bayındırlık Bakanlığı) ne devredilmiştir. Amele ve yol inşaat taburları ihtiyaç duyulan yerlerde çalıştırılmıştır. 52 Ataşe, K. 1672, D. 320, Fih. 28 53 Ataşe, K. 1500, D. 60, Fih. 28-7 54 Ataşe, aynı dosya, Fih. 53 55 Ataşe, aynı dosya, Fih. 33 56 Ataşe, aynı dosya, Fih. 7
140 AHMET ÖZDEMİR Böylece Anadolu'nun savaşlar sırasında yakılan-yıkılan yerleri büyük ölçüde imar edilmiştir, denebiliriz. Taburlara ayrı ayrı numara verilmiştir. Meselâ; Bayındırlık Bakanlığına bağlı belli başlı yel inşaat taburlarına şu numaralar verilmiştir: 1 (Manisa), 2 (Turgutlu), 3 (Alaşehir), 4 (Elvanlar), 5 (Torbalı), 6 (Trabzon), 7 (Gümüşhane), 8 (Samsun), 9 (Havza), 10 (Tokat), 11 (Sivas), 12 (Merzifon), 13 (Çorum), 14 (Antalya), 15 (Burdur), 16 (Afyon), 17 (Silifke), 18 (Kastamonu), 19 (Çankırı), 20 (Kalecik), 21 (Ankara), 57. 1,2,3,4,5. amele taburları Garp Cephesi emrinde bırakılmıştır 58, ihtiyaç kalmayan taburlar başka taraflara sevk edilmiştir. Sağlık ve ölüm v Savaşlaım başarıya ulaşmasında sağlık hizmetlerinin rolünün büyük olmasında hiç şüphe yoktur. Hasta ve yaralıların tahliyesi, tedavisi ve bulaşıcı hastalıkların önlenmesi için alınan tedbirler ordunun moral gücünü arttıracaktır. Sağlık hizmetlerinin eksiksiz yürütülebilmesi, yeterli kuruluşların olmasına bağlıdır. Uzun yıllar savaşan bir milletin sağlık kuruluşlarının yeterli olduğunu söylemfk oldukça zor, hatta imkansızdır. Kendileri için durum bu noktada iken, elinde tuttuğu esirler için de pek farklı değildir. Bütün bunlara rağmen Milli Mücadele yıllarında hizmet vermiş yüzden fazla hastahane vardı 59. Hastahane ve sağlık hizmetlerinin düzenli yürütülebilmesi için çeşitli talimatnameler ayyınlanmıştıı. Milli Mücadele yıllarında özellikle bulaşıçı hastalıklar halkı ve esirleri tehdit etmiştir. Bulaşıcı hastalıklar Milli Savunma Bakanı Fevzi (Çakmak) yi de telaşlandırmıştır: "Orduda bulaşıcı hastalıklardan özellikle lekeli humma, çiçek, humma-yı râcia ve nezle-i müstevliye (grip) gittikçe artmakta ve bu yüzden ölümler olagelmektedir" 60. 1921 yılından önce Türk ordusunda 300 muvazzaf, 116 yedek olmak üzere toplam 416 doktor ve 99 muvazzaf, 32 yedek olarak 131 eczacı da bulunmuştur. Aynı yıl içinde istanbul'dan 271 muvazzaf, 7 yedek olmak üzere 278 doktor ve 11 yedek diş hekimi ile 66 eczacı 57 Ataşe, K. 640, D. 299, Fih. 3-1, 9-1, 26 58 Ataşe, K. 1500, D. 60, Fih. 2-1 59 Cevdet Timur, Türk İstiklal Harbi, c. VII, Ankara, 1975, s. 513-515 60 Cevdet Timur, aynı eser, s. 530
MİLL MÜCADELEDE ÜSERA TABURLARI 141 getirilmiştir. T.B.M. Meclisi'nde bulunanların katılmasıyla bu sayı 719'u doktor, 12'si diş hekimi ve 215'i de eczacı olmak üzere 946 sağlık personeline çıkmıştır 61. Bu kadar sağlık personeli savaşan ve savaştan yen' çıkmış bir toplum için yeterli olamamıştır. Eldeki bu imkanlarla veya imkansızlıklarla harp esirleri geldikleri zaman muayene edilmiş 62, geıekli görülenleı tedavileri için askeri hastahanelere sevk edilmiştir. Her üsera taburu için bir revir açılmıştır. Buralarda daha çok esirler arasındaki sağlık elemanlarından faydalanılmış 63, olmadığı zamanlarda mahallin sağlık kuruluşlarına baş vurulmuştur 64. Esirlerin tedavi masrafları devlet tarafından karşılanmıştır 65. Esir subayların bazı hastahane masraflarının kendileri tarafından karşılandığı olmuştur. Esirlerin hangi hastahanelere sevk edileceği Garp Cephesi Komutanlığı yetkisine bırakılmıştır. Bulaşıcı hastalık olan garn ; zonlar karantinaya alınmış ve burada bulunan esirlerin iadesi daha sonraya bırakılmıştır 66. Zayıf esirler iç ; n Uşakta bir esirler garnizonu ve nekehathanesi kurulmuştur 67. Kızılhaç heyetleri hasta esirleri yerleıinde ziyaıet edebilmişlerd'r 68. Esirler arasında yer alan Yunan doktor ve sağlık elemanlarından faydalanılmış ve başlarına da Türk ordusundan birer baştabip tayin edilmiştir 69. Bilindiği gibi Büyük Taarruz'dan sonra esirlerin sayısında büyük artış olmuştu. Mevsim de kışa yaklaşmıştı. Bu yüzden esirler arasında hasta sayısı da artmıştır. Esirlerin garnizon ve tabur değiştirmeleri bulaşıcı hastalıkların yayılmasına sebep olmuştur. Durum anlaşılınca sevk ve nakiller kontrollü yapılmaya başlanmıştır. Hastalık sonucu hastahanelerde ölenleri meydanlarda ölenlerden bazan fazla olmuştur. Meselâ, Milli Mücadele yıllarında yapılan biı istatistiğe göre savaş meydanlarında ölen askerlerin sayısı 8505 iken, hastahanelerde ölenlerin sayısı 22543'tür 70. Bu da şunu göstermektedir ki, gerek askerlerin, gerekse esirlerin sağlık durumları istenilen titizlikte ele alınamamıştır. Böylece ölümler birbirini kovalamıştır. 61 Cevdet Timur, aynı eser, s. 538 62 Ataşe, K. 2202, D. 128, Fih. 5-7 63 Ataşe, K. 1500, D. 60, Fih. 17 64 Ataşe, aynı dosya, Fih. 28-10 65 Ataşe, K. 1501, D. 66, Fih. 19-12 66 Ataşe, 1501, D, 66, Fih. 16-1, 26-9 67 Cevdet Timur, aynı eser, s. 555 ' 68 Ataşe, K. 1672, D. 390, Fih. 52 69 Cevdet Timur, aynı eser, s. 555 r 70 Cevdet Timur, aynı eser, s. 559
142 AHMET ÖZDEMİR Ölen esirler için kendi din ve mezheplerine göre töreri düzenlenmesine izin verilmiştir. Cenaze töreni garnizondaki subay ve askerlerin bir kısmının katılmasıyla yerine getirilmiştir. Tören durumlarında yeterli miktarda muhafız verilmiştir 71. Ölümler kişilerin künyeleri ile birlikte ilgili makamlara bildirilmiştir. Ölen kişilere saygı duyulmuştur. Aksi durumlar giderilmeye çalışılmıştır. Meselâ, 1. Ordu komutanlığına bağlı bazı üsera taburları ölümleri "mürt olmuştur" şeklinde bildirmişlerdi. Bu durum ordu komutanının dikkatini çekmiş, hatta kızdırmıştır. Nitekim gönderdiği emirde, tabur komutanlarının "hayvanat kol kumandanı" olmadıkları belirtilmiş ve sert biçimde uyarılmıştır 72. Hastalık ve ölüm sebebiyle taburların mevcutları sık sık değişmiştir. Bu durum ilgili komutanlıklara raporlar halinde sunulmuştur. Tabur mevcutları ve nakil Taburların mevcuüarı devamlı bildirilmiş 73, ölenler kayıttan düşülmüştür. Esirlerin mübadelesiyle ilgili Lozan Andlaşmasının imzalanmasından sonra birliklere emir verilmiş ve çalıştırılmak üzere dağıtılan esirler geri çağırılmıştır. Esirlerin bir yerden diğer yerlere nakli daha önce belirttiğimiz gibi Milli Savunma Bakanlığı yetkisinde bırakılmıştı. Asker ve sivillerin yol masrafları devlet tarafından karşılanmıştır. Subayların yol masrafları aylıklarından kesilmek üzere verilmiştir 74. Esirlerin iadesine 1. Ordu emrindeki taburlardan başlanmıştıı 75. Garnizon ve taburlar boşaldıkça lağv edilmiştir. Meselâ, 15.6.1923 tarihli yazıda "Eızincan üsera garnizonunda üsera ve mülteci kalmadığından lağvına" 76 karar verildiği bildirilmiştir. Yine M.S. Bakanlığının 1.8.1923 tarih ve 4434 sayılı emrinde "Üseıa-yı askeriyenin şevkleri nihayet bulduğundan garnizon ve üsre taburları mülga" 77 olduğu duyurulmuştur. Mübadele dönemi uzun süımüş ve elde kalan esirlerle yeni taburlar kurulmuştur. Meselâ, 16.5.1339/1923 tarihinde 71 Ataşe, K. 1501, D. 66, Fih. 19-14 72 Ataşe, K. 1500, D. 60, Fih. 28-10 73 Ataşe, K. 640, D. 299, Fih. 45 74 Ataşe, K. 1501, D. 66, Fih. 19-13 75 Ataşe, aynı dosya, Fih. 27-9 76 Ataşe, K. 1672, D. 390, Fih. 77 77 Ataşe, K. 1529, D. 21, Fih. 34
MİLL MÜCADELEDE ÜSERA TABURLARI 143 Üsera Taburları Komutanlığı emrinde 2158 asker ve 6610 siv : l esir kalmıştır. Bunlarla yeniden 9 tabur teşkil edilmiştir 78. Yukarıda belirttiğimiz gibi çeşitli sebeplerden dolayı tabur mevcutları sık sık değişmiştir. 1-15 Şubat 1923 tarihinde garnizonlardaki asker ve sivil esir mevcutları şöyle gösterilmiştir 79 : Kırşehir'de 238, Kayseri'de 1105, Afyon'da 1116, Eskişehirde 567, Uşak'ta 2403, Erzincan'da 3, Nazilli'de 766, Çumra'da 1079, Bilecik'te 808, İzmiı'de 2784, Turgutlu'da 1343, Alaşehir'de 41, Torbalı (5. tabur) da 492, Salihli (7. tabur) da 1298, Aydın (8-9. taburlar)da 1944, Manisa (11 ve 14. taburlar) da 2914, Geyve (15-16. taburlar) da 1156, Bilecik (17. tabur) de 611, Susurluk (18. tabur) ta 700, Bandırma (19. tabur) da 485, Balıkesir (20. tabur) de 559, Bayramiç (21. tabuı) da 581, Adapazarı (22. tabur)ında 559, Ahmetli (6. tabur)de 758 olmak üzere toplam 24717'dir. Bunların 3'ü general, 22'si doktor, 12'si albay, 5'i yarbay, 12'si binbaşı, 36'sı yüzbaşı, 69'u üsteğmen, 85'i asteğmen, 176'sı subay vekili, 13787'si asker, 911'i Yunan (sivil), 9222'si yeıli Rum ve 374'ü ecnebidir. SONUÇ Yukarıda görüldüğü gibi Milli Mücadele yıllarında harp esirleri sorunu bazı esaslara bağlanmaya çalışılmıştır. Üst makamlardan gönderilen emir ve talimatnamelerle esirlerin durumu yakından takip edilmiştir. Esirler toplu olarak tutulmamış, askeri teşkilatlanma gibi bölümlere ayrılmıştır. Bunların can güvenliği sağlanırken, çeşitli işlerde çalıştırılmak suretiyle faydalanılma yoluna da gidilmiştir. Savaş sırasında tahrip edilen yerler tamir ettirilmiştir. İsteyen vatandaşlara işlerinde çalıştırmak üzeıe değişik sayıda esir verilmiştir. Bunlara gerekli miktarda ücret ödenmiştir. Esir subaylar hiçbir işte çalıştu ılmamış, muadili Türk subaylarının aldığı kadar aylık bağlanmıştır. Yine esir subaylara kendi vatandaşlarından hizmetçi verilmiştir. Harp esirleri mübadeleye kadaı ülkenin çeşitli yerlerinde, kamp veya garnizonlarda tutulmuştur. Üsera taburlarının mevcutları bölgenin ihtiyacına ve kapasiteye göre değişmiştir. Mübadel. sırasında 78 Ataşe, K. 1813, D. 327, Fih. 52 79 Ataşe, K. 1674, D. 396, Fih. 2
144 ÂHMET ÖZDEMİR EK-B-ÜSERÂ TABURLARI KURULUŞU* GARP OEPHESÎ K. ÜSBRÂ TABURLARI K. ÜSERÂ (înşaat,ahsls) TB. l.üserâ BÖLÜĞÜ 2.ÜSERA BÖLÜĞÜ Ö.ÜSHRÂ 'BÖLÜĞÜ f 4.ÜSERÂ BÖLÜĞÜ ÜSERÂ TAKIMI ÜSERA TAKIMI ÜSSRÂ TAKIIvTf ÜSERA TAKIMI Mangı Manga Mangt Manga Manga tlanga Manga Manga Ataşe. K. 1500. D. 60, Fih. 49. 70
MLL MÜCADELEDE ÜSERA TABURLARI 145 taburlar batıya kaydırılmış, mevcutlarla yeni teşkilarlanmaya gidilmiştir. Vücutlaıından faydalanılamayacak esirler öncelikle iade edilmiş. sağlam ve sanalkarlar daha somaya bırakılmıştır. Böylece ülke ekonomisine katkıda bulunmaları sağlanmıştır. Üsera taburları askeri bir kuruluş değildir. Ancak işleyişi yönünden askeriye ile benzerliği vardır. Bu taburlarda siviller de görev almıştır. EK-A- ÜSERÂ GARNİZONLARI* (1-15 ŞUBAT 1339/1923) Garnizonun Adı General Tabip Albay Yarbay Binbaşı Yüzbaşı Ütğın. Atğm. Zabit Vekili Asker Yunan Sivil \ Yerli Rum Kırşehir 3 8 4 11 34 57 59 28 34 238 Kayseri 5 13 148 436 503 1105 Afyon 4 1 1110 1 1116 Eskişahir 567 567 Uşak 2 1 2140 260, 2403 Erzincan 3 3 Nazilli 10 1 111 635 766 Çumra 12 1067 1079 Ecnebi Toplam Bilecik 13. 23. Tb. İzmir 1. Tabur Turgutlu 2. Tb. Alaşehir 3. Tb. 9 532 10 226 31 808 1 2783 2784 1 1226 51 65 1343 1 30 1 4 5 41 Torbalı 15. Tb. Salihli 7. Tb. 1 479 12 492 1 a, 68 85 1129 18 1298 Aydın 8. Tb. 1 65 597 4 667 Aydın 9. Tb. 1277 1277 Manisa 11. Tb. 350 890 1240 * Ataşe, K. 1500, D. 60, Fih. 28-10, 70
146 AHMET ÖZDEMİR EK. B Sivil Garnizonun Adı Ütğm. Atğm. Asker Yunan Yerli Rum Ecnebi Toplam Manisa 14. Tb. 335 1026 313 1674 Geyve 16. Tb. 1 452-453 Geyve 15. Tb. 703 703 Bilecik 17, Tb, 611 611 Susurluk 18. Tb. 1 ' 699 700 Bandırma 19. Tb. 1 484 485 Balıkesir 20. Tb. 559 559 Bayramiç 21. Tb. 497 84 581 Adapazarı 22. Tb. 966 Ahmetli 6. Tb. 1 757 758 Toplam: 3 general, 22 Tabip, 12 Albay, 5 Yarbay, 12 binbaşı, 36 yüzbaşı, 69 ütğm. 85 asteğmen, 176 zâbit vekili, 13784 asker, 911 Yunan, 9222 yerli Rum, 374 ecnebi olmak üzere yekûnü 24717'dir. 966
MLLÎ MÜCADELEDE ÜSERA TABURLARI 147 EK-C-MİLLÎ MÜCADELE HASTANELERİ* 1920-1923 Sıra No Hastane Adı Yatak Sayısı Cehpesi 1 Ardahan 50 Şark Cephesi 2 Erzincan 200 Şark Cephesi 3 Erzurum 500 Şark Cephesi 4 Erikli 50 Adana SCephesi 5 Ürgüp 500 Milli Müdafaa Emrinde 6 İsparta 200 Güney Cephesi 7 İsparta 1000 Garp Cephesi 8 Eskişehir 400 Garp Cephesi 9 Afyon 200 12. Fırka Emrinde 10 Afyon 1000 Garp Cephesi 11 Akşehir 1000 Garp Cephesi 12 Amasya 200 Merkez Ordusu 13 Antalya 750 Güney Cephesi 14 Ankara (Merkez) 500 2. Fırka 15 Adana (2) Cenup Cephesi 16 Adapazarı Garp Cephesi 17 Ezine Garp Cephesi 18 Alaşehir Garbi Anadolu 19 Ilgın Garbi Anadolu 20 izmir Garp Cephesi 21 Eğridir Garbi Anadolu 22 izmit Garp Cephesi 23 Afyon Garp Cephesi 24 26 Arzı Burdur 1000 Garp Cephesi 27 Bala 100 Milli Müdafaa 28 Bayburt 50 Şark Cephesi 29 Bolvadin 500 Garp Cephesi 30 Bolu 100 Ankara Menzil 31 Bilemeldik 100 2. Fırka 32 Bandırma Garp Cephesi 33 Baba Yakup Garp Cephesi. 34 Bilecik Garp Cephesi 35 Beypazarı Milli Müdafaa 36 Ankara (2) 400 Milli Müdafaa V. 37 Ankara Istaston (6) 800 Milli Müdafaa V. 38 Ankara Taşhane Grubu 300 Milli Müdafaa V. 39 Ankara Sanayi Mektebi 500 Milli Müdafaa V. 40 Ankara Sarıkışla (3) 700 Milli Müdafaa V. 41 Ankara Sevkiyat (5) 400 Milli Müdafaa V. 42 Ankara Şifa Yurdu (4) 400 Milli Müdafaa V. 43 Avanos 500 Milli Müdafaa V. 44 Ulukışla 50 Milli Müdafaa V. 45 Alepi 400 Garp Cephesi 46 İshaklı 500 Garp Cephesi 47 Adapazarı 500 1. Ordu 48 Elaziz 200 Elcezire Cephesi 49 Balıkesir Garp Cephesi 50 Bursa Garp Cephesi 51 Biga Garp Cephesi 52 Balya Garp Cephesi 53 Bigadiç Garp Cephesi * Ataşe, K. 2502, D. 53-A
AHMET ÖZDEMİR (EK - C'nin devamı) 54 Polatlı 55 Pozantı 56 Piri Bekli 57 Tokat 58 Tokat 59 Çorum 60 Çayırlı 61 Çay 62 Hasankale 63 Horasan 64 Haymana 65 Denizli 66 Diyarbakır 67 Dinar 68 Dörtyol 69 Denizli 70 Sungurlu 71 Sivas 72 Sille 73 Sivrihisar 74 Sivrihisar 75 inönü 76 Samsun 77 Sandıklı 78 Sandıklı. 79 Samsun Nekahathanesi 80 Sarıkamış 81 Tarsus 82 Trabzon 83 Osmaniye 84 Uşak Mütenevvia 85 Aziziye 86 Uşak 87 Gunandallı 88 Gaziantep 89 Kazan 90 Kars 91 Kadınhanı 92 Karaman 93 Karaağaç 94 Kastamonu 95 Kalecik 96 Kayseri 97 Konya Merkez 98 Konya (1) 99 Konya (2) 100 Konya Hariciye 101 Konya Cildiye 102 Konya Hafif 103 Konya Meram Nekahathanesi 104 Karaköy 105 Kırşehir 106 Konya (Merkez) 107 Keskin 108 Gümrü 109 Çankırı 110 Köprüköy 400 Garp Cephesi 600 Batı Anadolu M. Batı Anadolu M. 100 Milli Müdafaa 100 Merkez Ordusu 1000 Milli Müdafaa Mili Müdafaa 200 Şark Cephesi 200 Şark Cephesi 200 Şark Cephesi Milli Müdafaa Garbi Anadolu 400 Elcezire Cephesi 500 Garbi Anadolu Menzil Adana Cephesi 750 Milli Müdafaa Milli Müdafaa 400 3. Fırka 600 Garbi Anadolu 500 Garp Cephesi Garp Cephesi Garp Cephesi 200 Merkez Ordusu 500 Garp Cephesi 200 Garp Cephesi Milli Müdafaa Şark Crephesi 2000 Garbi Anadolu Menzil 200 Şark Cephesi Adana Cephesi Milli Müdafaa Milli Müdafaa Garp Cephesi Garp Cephesi 100 2. Fırka 100 2. Fırka 400 Şark Cephesi 300 Garbi Anadolu Menzil 500 Garbi Anadolu Menzil 500 Garp Cephesi 100 Milli Müdafaa 150 Garp Cephesi 100 Milli Müdafaa 400 12. Fırka 500 Garbi Anadolu 500 Garbi Anadolu 1500 Garp Cephesi 200 Garp Cephesi 300 Garp Cephesi 300 Garp Cephesi Milli Müdafaa Milli Müdafaa Garbi Anadolu 500 Milli Müdafaa 400 Şark Cephesi 500 Milli Müdafaa 100 Milli Müdafaa
MİLL MÜCADELEDE ÜSERA TABURLARI 149 (EK - C'nin devamı) 111 Kütahya 200 Garp Cephesi 112 Geyve-Eşme Garp Cephesi 113 Kütahya Garp Cephesi 114 Kirmastı Garp Cephesi,115 Gekboza Garp Cephesi 116 Lefke Garp Cephesi 117 Maraş 100 Gaziantep K. 118 Mersin Cenup Cephesi 119 Mihalıççık 400 Garp Cephesi 120 Mahmudiye 500 ' Garp Cephesi 121 Manisa 1.Ordu 122 Mudanya 1. Ordu 123 Mallıköy 1. Ordu 124 Niğde 1000 Garbi Anadolu 125 Nevşehir 600 Garbi Anadolu Menzil 126 Yalvaç 250 Garp Cephesi 127 Yahşihan 100 Milli Müdafaa 128 İsparta (Kızılay) 200 Garp Cephesi 129 Eskişehir (Kızılay) 100 Garp Cephesi 130 Ankara (Kızılay) 100 Milli Müdafaa «131 Konya (Kızılay) 200 Cenup cephesi 132 Ankara Ankara K. 133 Konya Cenup Cephesi 134 Eskişehir Garp Cephesi 135 Afyon Garp Cephesi 136 Çay Garp Cephesi 137 Van 11. Fırka 138 Karaköse Şark Cephesi 139 Oltu Şark Cephesi
150 AHMET ÖZDEMİR EK-D-ÜSERÂ TABURLARINA VERtLEN NUMARALAR* Taburun adı Verilen numaralar Nereye bağlı olduğu Nereye bağlı olduğu Asker-Sivil 1. Üserâ Taburu İzmir 15001-19200 2979 1154 2. Üserâ Taburu Turgutlu 19201-20800 1459 146 3. Üserâ Taburu Alaşehir 20801-22000 1194 6 4. Üserâ Taburu Alaşehir 22001-23200 1300 1 tb. 5. Üserâ Taburu Torbalı 23201-23800 448 15 6. Üserâ Taburu Ahmetli 23801-24900 1141 7. Üserâ Taburu Salihli 24901-26210 81 1174 8. Üserâ Taburu Aydın 26211-27110 75 806 9. Üserâ Taburu Aydın 28461-29600 1328 11.-14. Üserâ Tb. Manisa 29601-31550 3082 15.-16. Üserâ Tb. 31551-33800 1. Ordu Kom. 700 - Üserâ TaburlarıK, 33801-36700 2. Ordu Kom. 17. 22. 23. Üserâ Tab. 37000-40000 Menzil Mıntıka Kom. 1300 * Ataşe, K. 1501, D. 66/25-34, 35