tepav türkiye ekonomi politikaları araştırma vakfı İç göçün sosyal, ekonomik ve mekansal yansımaları Güven SAK Ankara, 11 Kasım 2009
Slide 2 Çerçeve Mesele nedir? Kentlerin hızla artan önemi ve kentleşme sürecinin sancıları EKOSEP illerinde mesele nedir? İç göçün farklı nedenleri; kentlerin hazmetme kapasitesi Ekonomik krizin etkileri nedir? Sosyal riskler artıyor mu? Fırsatlar var mı? Ne yapmalı? Kentlerin hazmetme kapasitesi nasıl artırılır?
Slide 3 Mesele nedir? Bugün dünya nüfusunun yüzde ellisi kentlerde yaşıyor Bu oran hiç bu kadar fazla olmamıştı.. 2050 de ise dünyada kent nüfusunun yüzde 75 e ulaşması bekleniyor Sorunlar katlanarak artacak... Kentleri modern yapan sosyal, yapısal, ekonomik faktörler önem kazanıyor Kentleşme her yerde sancılı: hazmetme kapasitesi Türkiye de aynı sürecin sancılarını yaşıyor
Slide 4 Türkiye de çok hızlı bir kentleşme süreci yaşanıyor Türkiye de kentleşme oranı % 1985 53 2000 65 2008 (il ve ilçe merkezleri) 75 2008 Kentleşme oranı % Gaziantep 88 Diyarbakır 70 Bir çok ülkenin 20-30 yılda kattetiği mesafeyi biz 2000 lerde 7-8 senede aldık.. Siyasi, ekonomik, sosyal olguları anlamak ve geleceğe hazırlık yapmak için bu hızlı dönüşümü iyi kataloglamak gerekiyor. TEPAV bu nedenle kuruldu.
Slide 5 EKOSEP illerinde mesele nedir? Göç etmenin temel nedeni, dünyanın birçok yerinde ekonomik Türkiye de de durum büyük ölçüde böyle (Diyarbarkır a 1950-2008 de göç edenlerin %58 i ekonomik faktörler) Ancak EKOSEP illerinden Diyarbakır, Şanlıurfa ve Gaziantep e yönelik göçte iki farklı unsurun da rolü olduğu görülüyor 1990 larda yaşanan zorunlu göç GAP projesinden dolayı gerçekleşen kamulaştırmalar Kentlerin zorlanan hazmetme kapasitesi
Slide 6 1990 ların siyasi ve idari tercihleri, 2000 lerin kentleşme sorunları oldu Türkiye Göç ve Yerinden Olmuş Nüfus Araştırmasına göre zorunlu göç edenlerin oranı (14 il) Dönem % 1981-1985 %6,1 1986-1990 %29 1991-1995 %47,2 Sonuçlar: Yoksulluk ve sosyal dışlanma; işsizlik; kentsel kapasite yetersizlikleri (altyapı-konutlar); kentsel hizmetlere erişimde sorunlar Metropollere doğru devam eden içgöç akımı 14 İl: Adıyaman, Ağrı, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Elazığ, Hakkari, Mardin, Muş, Siirt, Tunceli, Van, Şırnak
Bölgedeki kentlerde Türkiye genelinin çok üstünde bir nüfus artışı yaşandı Nüfus (bin kişi) 1990 2000 2008 Diyarbakır il 1096 1363 1463 Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi 460 605 799 Nüfus artış hızı (binde) 2000 2008 Gaziantep 24,5 32,9 Diyarbakır 21,7 21,7 Şanlıurfa 36,5 33 Erzurum 10-13 Türkiye 13,1
Gençler nüfusun büyük çoğunluğu... Eğitim sistemimiz buna hazırlıklı mı? Yaş aralığı - Diyarbakır Toplam kent nüfusu içinde pay % 0-4 %12 5-9 %13 10-14 %12 15-19 %11 Toplam %48 Türkiye genelinde ise 0-19 yaşın toplam nüfusa oranı %34.9 Diyarbakır ÖSS başarısı açısından 1998 de 24. sıradayken, 2008 de 68. sırada
Slide 9 Peki ya sağlık sistemi?... Türkiye genelinde ve Diyarbakır da bebek ölüm oranı (her doğan bin bebek için)diğer iller ülkeler 1980 1990 2000 Türkiye 126 67 43 Diyarbakır 133 75 57
Diyarbakır: bazı kritik göstergeler Ailelerin %53 ü 6-10 kişiden oluşmaktadır. Ortalama hanehalkı büyüklüğü: 6,8 Türkiye ortalaması: 4,5 Kadınların %75 i 10-17 yaş aralığında evlenmiş. Nüfusun sadece %14 ü gelir getirici bir işte çalışıyor. Kent merkezinde herhangi bir sağlık güvencesi olmayanların oranı %16 Sosyal yardımlara bağımlı nüfus artıyor. Sosyal yardımlardan yararlanmak için kayıt dışı istihdama yönelim artıyor...
Türkiye de yeşilkartların büyük kısmı bölgede kullanılıyor Bölge/İl % (Türkiye genelinde) 14 İl %40 GAP illeri %26 Şanlıurfa %6,3 Gaziantep %5,6 Diyarbakır %2,6
Slide 12 Özel sektörün ekonomik faaliyetleri çok cılız ve kaygı verici bir düzeyde İŞKUR verilerine göre Diyarbakır da firma sayısı: 50 + işçi çalıştıran firma sayısı: 87 350-500 işçi çalıştıran firma sayısı: 3 500 + işçi çalıştıran firma sayısı: 1 1.5 milyonluk Diyarbakır da kayıtlı çalışan sayısı 16.000 %40 a yakını memur!!!
Nov-07 Dec-07 Jan-08 Feb-08 Mar-08 Apr-08 May-08 Jun-08 Jul-08 Aug-08 Sep-08 Oct-08 Nov-08 Dec-08 Jan-09 Feb-09 Mar-09 Apr-09 May-09 Jun-09 Jul-09 Slide 13 Türkiye genelinde krizden dolayı işsizlik artarken, bölgedeki durum ne olur? İşsizlerin ve çalışmaya hazır olanların bir önceki yılın aynı dönemine göre değişimi 2.000.000 İşsizler ve iş aramayıp çalışmaya hazır olanlar 1.500.000 1.000.000 500.000 962.000 0-500.000 İşsiz İş aramayıp, çalışmaya hazır olanlar 1.400.000 1.200.000 1.000.000 600.000 400.000 800.000 600.000 842.000 200.000 400.000 200.000 0-200.000 0-200.000-400.000 Kaynak:
Jan-05 Apr-05 Jul-05 Oct-05 Jan-06 Apr-06 Jul-06 Oct-06 Jan-07 Apr-07 Jul-07 Oct-07 Jan-08 Apr-08 Jul-08 Oct-08 Jan-09 Apr-09 Jul-09 Jan-05 Apr-05 Jul-05 Oct-05 Jan-06 Apr-06 Jul-06 Oct-06 Jan-07 Apr-07 Jul-07 Oct-07 Jan-08 Apr-08 Jul-08 Oct-08 Jan-09 Apr-09 Jul-09 Slide 14 Şehirlerde işsizlik daha da sorunlu İşsizlik oranları (normal seri ve mevsimsellikten arındırılmış seri) 20 18 Kent 14 12 Kır 16 14 10 12 8 10 8 6 6 4 4 2 2 0 0 Kaynak: TÜİK
Slide 15 Öte yandan ilginç olgular da izliyoruz: İstihdam kayıpları Doğu da daha sınırlı Bölgeler itibariyle kayıtlı çalışan sayılarının yıllık değişimi, 2009 1. ve 2. Çeyrek Kaynak: SGK, TEPAV
Orta Doğu ve Kuzey Afrikaya ihracat yapabilenler büyümeye devam ediyor: Bölge için önemli fırsatlar var İlin toplam istihdamındaki değişim ve MENA bölgesine ihracatının payı, 2009 ilk 6 ay Slide 16 Kaynak: SGK, TEPAV
17 TEPAV Dünya Bankası UNICEF Türkiye Hanehalkı Refah Araştırması Kriz en çok kendi hesabına çalışanları vuruyor... Bölge için kritik... 70% 60% Ekim 2008 den beri gelirlerdeki değişim 64% 61% 58% 50% 40% 37% Maaş 30% 20% 17% 22% 27% Kendi hesabına Emeklilik 10% 9% 5% 0% arttı azaldı aynı kaldı
Slide 18 TEPAV Dünya Bankası UNICEF Türkiye Hanehalkı Refah Araştırması Ocak-Mayıs 2008 ve Ocak-Mayıs 2009 Tarihleri Arasında Hane Harcamalarındaki Azalma Oranları 70% 60% 58% 50% 48% 40% 39% 38% 30% 32% 29% 20% 10% 20% 14% 13% 0% Sosyal etkinlikler Giyim Gıda Ulaşım ve İletişim Dayanıklı ev tüketim ürünleri Ev mefruşatı Elektrik,Su,Gaz Eğitim Sağlık Harcamaları
Krizle mücadele için gıdadan kesiliyor... Gençlerin sağlıklı gelişimi için kritik bir sorun... Krizle mücadele yöntemleri Slide 19 Pahalı gıda ürünlerinin tüketiminin ucuzları ile ikamesi 73% Gıda dışındaki pahalı ürünlerin ucuzları ile ikamesi 65% Gıda tüketimi miktarında azalma Arkadaşlar ile daha az görüşme Gıda dışı ürünlerinin satın alımının durdurulması 49% 48% 53% Ulaşım şeklini değiştirme (toplu taşıma kullanımının veya yürümenin arttırılması) Bilgi hizmetlerinden (gazete, internet) daha az yararlanma Önleyici sağlık kontrolleri için doktora yapılan ziyaretlerin azalması 26% 31% 30% Sağlık hizmetlerini daha az kullanma 21% Bilgisayar, dil ve diğer kursları bırakma 10% Okul, lise veya anaokulu/yuvaya göndermekten vazgeçme veya erteleme 6% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%
Slide 20 Önümüzdeki döneme dair... Kentlerin sağlıklı hale gelmesi için sanayileşme süreci kritik Organize Sanayi Bölgeleri ne durumda? Gazitantep: faal 4 OSB; 611 firma; 65bin istihdam hedef 120bin Şanlıurfa: faal 1 OSB; 168 firma; 4bin istihdam; ikinci OSB hazırlıkları devam ediyor Diyarbakır: 1 OSB, düşük kapasiteli 90 firma Sanayi faaliyetlerinin yayılması için fırsatlar var Suriye ve Irak taki talep artışı; yollar yapılıyor... Batı da yükselen maliyetler; teşvikler... Kritik soru: Doğu daki kentler bu sürece hazır mı?
Slide 21 Ne yapmalı? Yeni bir teşvik sistemi tasarlandı Olumlu ama eksik; işgücü planlamamız var mı? Bölgede kural hakimiyeti? Kentlerin hazmetme kapasitesi nasıl artar? Mesleki eğitim, güven ortamı, özel sektörü geliştirme Sosyal yardımların önümüzdeki dönemde sürdürülebilirliği Mali alanımız var mı? (IMF...) Kamuda koordinasyon ve yeniden yapılanma... Sosyal politikayı tek kurum değil, onlarca kurum uyguluyor; sanayi politikasını da... Yerel aktörler arasında koordinasyon, politika tasarımı ve uygulama sorunları
Slide 22 Sonuç yerine... EKOSEP bizim için çok öğretici oldu Büyükşehir belediyeleri ve valiliklerin birlikte çalışmaya başlamaları olumludur. Kentin göçe ilişkin sorunlarına birlikte bakılması ve ayna tutulması gerekliydi ve yapıldı... Kentin ortak stratejik planının oluşturulması için birlikte çalışılması önemliydi ve yapıldı Bunlar sonucunda ortak akıl ortaya çıkabildi Türkiye nin geleceğine ilgilendiren çok önemli bir konuda malumat eksikliği vardı Bu proje sayesinde yerel malumat setimiz zenginleşti