ELEKTRONİK TİCARET (OSP254) Yazar: Öğr.Gör. Hakan TUNAHAN S1
SAKARYA ÜNİVERSİTESİ Adapazarı Meslek Yüksekokulu Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi ne aittir. "Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Copyright 2006 by Sakarya University All rights reserved No part of this course contenet may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University. Sürüm 1 Sakarya... 2006 S 1
ELEKTRONİK TİCARET VE HUKUK Bu Haftanın Hedefi: Bu Haftanın Materyalleri Bu haftaki dersimizde kullanacağımız bir materyal bulunmamaktadır. Kullanılan semboller Animasyon Soru Veritabanı Bağlantılı Soru Simülasyon Püf Noktası 1
1.Elektronik Ticaret Sözleşmeleri Elektronik ticaret işlemlerinin hukuki uygulamaları ve sonuçları dünyada ve ülkemizde halen tartışma konusu olmaktadır. Elektronik ticaret işlemlerinin hukuki boyutunu oluşturan konular aşağıda açıklanmıştır. Borçlar Kanunu'nun 1. maddesinin 1. fıkrasına göre, bir sözleşmenin kurulabilmesi için, tarafların birbirine uygun olarak karşılıklı irade açıklamasında bulunması gerekir. Sözleşme, hukuki bir bağı kurmak, değiştirmek veya ortadan kaldırmak üzere iki tarafın karşılıklı ve birbirine uygun olarak irade beyanlarının birleşmesi ile oluşur. Bir ticari sözleşmenin kurulması için yukarıda anılan şartlar elektronik ticaret için de geçerlidir. Kişinin elektronik bir imza ile gönderdiği sözleşme yapma teklifi icap, muhatabın (alıcı) bu teklifi kabul ettiğini elektronik ortamda iletmesi ise kabuldür. Muhatabın elektronik ortamda gönderdiği kabul beyanının icapçıya (teklif edene) ulaşması ile ticari bir sözleşme kurulmuş olur. Elektronik ortamda yapılan bir sözleşmenin kurulması anı ile, hüküm ve sonuçlarını doğurmaya başladığı tarih aynı tarihtir. Ülkemiz mevzuatında elektronik ticaret sözleşmeleri "Mesafeli Sözleşmeler'in bir türü olarak tanımlanmaktadır. Sanayi Bakanlığı tarafından hazırlanan Mesafeli Sözleşmeler Uygulama Usul ve Esasları Hakkındaki Yönetmeliğe göre; Mesafeli Sözleşme: Yazılı, görsel, telefon ve elektronik ortamda veya diğer iletişim araçları kullanılarak ve tüketicilerle karşı karşıya gelinmeksizin yapılan ve malın veya hizmetin tüketiciye anında veya sonradan teslimi veya ifası kararlaştırılan sözleşmelerdir. 1.1. İçeriği Açısından Elektronik Ticaret Sözleşmeleri İçeriği açısından elektronik ticaret sözleşmeleri; Mal Satımına Yönelik Sözleşmeler, Dijital Ürün Satımına Yönelik Sözleşmeler, Hizmet Sunumuna Yönelik Sözleşmeler ve Bilgi Teminine Yönelik Sözleşmeler olmak üzere dört başlık halinde incelemek mümkündür ( Altınışık, 33-34) 1.Mal Satımına Yönelik Sözleşmeler: Bu satışlarda daha önce de belirtildiği üzere, sözleşme internet ortamında kurulmakta ise de, satıcının borcunu ifası posta ve kurye gibi alışagelmiş yöntemlerle yapılmaktadır. Alıcı ise, kredi kartı ya da havale gibi elektronik araçlar kullanarak borcunu ifa etmektedir. 2.Dijital Ürün Satımına Yönelik Sözleşmeler: Sözleşmenin hem kuruluşunun hem de ifasının internet üzerinden yapıldığı en tipik elektronik sözleşmelerdir. "İnternet Veri Bankası Sözleşmesi" olarak da adlandırılan bu sözleşmelerde, yazılım, film, makale, kitap gibi elektronik ortamdaki ürünlerin "download" yöntemi ile alıcının bilgisayarına indirmesi söz konusudur. 2
3.Hizmet Sunumuna Yönelik Sözleşmeler:Müşterilere karşı web sayfası aracılığı ile hizmet sunma taahhüdü altına girilen bu tür sözleşmelere bankacılıkta oldukça fazla rastlanmaktadır. 4.Bilgi Teminine Yönelik Sözleşmeler: Bilgi iletiminden başka bir taahhüt altına girilmeyen sözleşmelerdir. Döviz kurlarından faizlere, hava raporlarından uçak tarifelerine kadar bir dizi faaliyeti kapsamaktadır. 1.2. Elektronik Sözleşmelerin Kuruluş Şekilleri Elektronik ortamda sözleşme yapılırken izlenen bir çok yöntem bulunmaktadır. Bunlar aşağıda sıralanmıştır: 1. E-mail Aracılığı ile: Taraflar karşılıklı e-mail alışverişi ile geçerli bir sözleşme kurabilirler. İcap ve kabul tamamen e-mail aracılığı ile iletilebileceği gibi, yazılı belge, faks, sözlü görüşme desteğinde de kullanılabilir. 2. Web Sitesi Aracılığı ile: Çoğu kez müşteri ekrana yerleştirilen sipariş formunu tamamlar ve karşı tarafa iletir. Satıcı siparişi kabul ettiği zaman sözleşme kurulmuş olur. 3. Online Kitlesel Pazar Sözleşmeleri: Elektronik sözleşmeler online davranışlarla da kurulabilmektedir. Bir yayımcı, yazılım veya başka dijital içerikler, kalıp sözleşmeler halinde elektronik ortamda arz edebilir. Kullanıcının bu içerikleri bilgisayarına indirmesi kalıp sözleşmenin kabulünü teşkil eder. 4. EDI Aracılığı ile: Daha önce bahsedilen EDI sistemi vasıtasıyla, standart satın alma siparişlerinin, kabullerinin, faturaların ve diğer kayıtların iletiminde kullanılır. Bu değişimlerle geçerli sözleşmeler kurulur. 5. Elektronik Temsilci Aracılığı ile: Elektronik temsilci, şahısların aracılığı olmadan bir hareket başlatan, elektronik mesajlara ya da uygulamalara cevap veren bir yazılımdır. Böylece taraflardan birinin ya da her ikisinin elektronik temsilci kullanarak sözleşme yapması mümkündür. Ülkemiz mevzuatına göre, Mesafeli sözleşmenin yazılı olarak yapılması ve bu sözleşmenin bir nüshasının tüketiciye verilmesi zorunludur. 1.3. Elektronik Ticaret Sözleşmelerinin İçeriği Mesafeli Sözleşmeler Uygulama Usul ve Esasları Hakkındaki Yönetmeliği; sözleşmede bulunması gereken şartları aşağıdaki şekilde sıralanmıştır. Tüketicinin, satıcı veya sağlayıcının isim, unvan, açık adres, telefon ve varsa diğer erişim bilgileri, Sözleşmenin düzenlendiği tarih, Malın veya hizmetin teslim veya ifa tarihi ve şekli, 3
Teslimat ve ifaya ilişkin masrafların tutarı ve kimin tarafından karşılanacağına dair bilgiler, Sözleşme konusu malın veya hizmetin cinsi veya türü, miktarı ve varsa marka ve modeli, Malın veya hizmetin Türk Lirası olarak vergiler dahil peşin satış fiyatı, Vadeye göre faiz ile birlikte ödenecek Türk Lirası olarak toplam satış fiyatı, Faiz miktarı, faizin hesaplandığı yıllık oran ve sözleşmede belirtilen faiz oranının yüzde otuz fazlasını geçmemek üzere gecikme faizi oranı, Peşinat tutarı, Ödeme planı, Borçlunun temerrüde düşmesinin hukuki sonuçları 1.4. Elektronik Ticaret Sözleşmelerde Cayma Hakkı Mesafeli sözleşmeler yönetmeliği kapsamında tüketicinin satın aldığı malla ilgili cayma hakkının aşağıdaki şekillerde kullanılabileceği açıklanmıştır: 1. Tüketici; mal satışına ilişkin mesafeli sözleşmelerde, teslim aldığı tarihten itibaren yedi gün içerisinde hiçbir hukuki ve cezai sorumluluk üstlenmeksizin ve hiçbir gerekçe göstermeksizin malı reddederek sözleşmeden cayma hakkına sahiptir. 2. Satıcı veya sağlayıcı, tüketicinin cayma bildiriminin kendisine ulaştığı tarihten itibaren on gün içinde almış olduğu bedeli, kıymetli evrakı ve tüketiciyi borç altına sokan her türlü belgeyi iade etmekle, ayrıca yirmi gün içinde de malı geri almakla yükümlüdür. 3. Cayma hakkının kullanımından kaynaklanan masraflar satıcı veya sağlayıcıya aittir. 4. Elektronik ortamda anında ifa edilen hizmetler ve tüketiciye anında teslim edilen mallara (örn. bilgisayar yazılımları, bilgilendirme hizmetler vs.) ilişkin sözleşmeler cayma hakkı ve kullanımına ilişkin hükümlere tabi değildir. 5. Tüketicinin özel istek ve talepleri uyarınca üretilen veya üzerinde değişiklik ya da ilaveler yapılarak kişiye özel hale getirilen mallarda tüketici cayma hakkını kullanamaz. 6. Ayrıca tüketici, niteliği itibariyle iade edilemeyecek, hızla bozulma veya son kullanma tarihi geçme ihtimali olan mallar söz konusu olduğunda cayma hakkını kullanamaz. Mesafeli sözleşmelerde, ödemenin kredi kartı veya benzeri bir ödeme kartı ile yapılması halinde tüketici, kartın kendi rızası dışında ve hukuka aykırı biçimde kullanıldığı gerekçesiyle ödeme işleminin iptal edilmesini talep edebilir. Bu halde, kartı çıkaran kuruluş itirazın kendisine bildirilmesinden itibaren 10 gün içinde ödeme tutarını tüketiciye iade eder. 4
2. Elektronik Kayıtların İspat Gücü Elektronik kayıt, elektronik ortamda tutulan ve elektronik defter ve belgeleri oluşturan, elektronik yöntemlerle erişimi ve işlenmesi mümkün olan en küçük bilgi öğesini ifade etmektedir. Sözleşmeler, irade beyanları, faturalar, makbuzlar, sipariş formları, tanıtım metinleri, bültenler ve benzeri tüm belgeler bu kapsamda değerlendirilebilir. E-kayıtların kişisel ve kurumsal ve server bilgisayarlarda depolanıp elektronik ortamda; web sayfası,e-mail ve EDI şeklinde işlenip intranet,extranet,internet yolu ile iletildiği ve yazıcı,disket, CD, çip vb. araçlarla ortam dışına çıkarılmaktadır. Genel olarak e-ortamın ve özel olarak da e-ticaretin tarafları arasında ortaya çıkabilecek ihtilaflarda e-kayıtların, hukuki geçerliliği ve ispat aracı olarak güvenilirliği ve delil niteliği yönü ile değerlendirilmesi gereği öne çıkmaktadır. Vergi Usul Kanunu 242 inci maddesine eklenen bir fıkra ile elektronik defter, belge ve kayıt kavramları ilk kez Türk Vergi Hukukuna girmiştir. 3. Elektronik İmza (Dijital İmza) Sanal ortamda bir kimsenin bir takım hilelerle, kendi adına bir doküman düzenlemesi veya kendisini gönderici olarak göstermesi her zaman için mümkündür. Bu güvenlik boşluğunun aşılması gayesiyle, şifreleme teknikleriyle desteklenmiş elektronik imza geliştirilmiştir. Elektronik İmza: bir bilginin üçüncü tarafların erişimine kapalı bir ortamda, bütünlüğü bozulmadan (bilgiyi ileten tarafın oluşturduğu orijinal haliyle) ve tarafların kimlikleri doğrulanarak iletildiğini elektronik veya benzeri araçlarla garanti eden harf, karakter veya sembollerden oluşmuş bir seti ifade eder. Bu tanımda kullanılan "bilgi" sözcüğü, herhangi bir elektronik ortamda yaratılan, iletilen ya da depolanan ve daha sonra yeniden kullanılabilir şekilde geri çağırılabilen her türlü bilgiyi içermektedir. Elektronik imza, günümüz teknolojisinde çeşitli şekillerde olabilmektedir. Halen kullanılan imza dosyaları, biyometri tekniği (kullanıcının parmak ya da el izi, göz retinası vb. kişiye has özellikler) ile oluşturulan imzalar ve sayısal imzalar en çok bilinen ve tartışılan elektronik imza çeşitleridir. (ETTK) Dijital (Sayısal) imza: elektronik imzanın özel bir çeşidi olup, bir anahtar çifti (açık ve gizli anahtarlar) ile elektronik ortamda iletilen veriye vurulan bir mühürdür. Sayısal imzalar göndericinin kimliğinin açık ve net bir biçimde teyidini, elektronik dokümanın 5
orijinalliğini ve güvenilirliğini mümkün kılar. Gönderici için ve mesajın gönderildiği taraf için tek olan sayısal imzalar doğrulanabilir ve inkar edilemez. Elektronik İmza ile ilgili olarak daha fazla bilgi edinmek için Tıklayınız Ülkemizde de 2003 yılında çıkarılan yasa ile resmi olarak elektronik imza kabul edilmiştir. Bu yasayı incelemek için tıklayınız. Kanuna göre elektronik imza, "Başka bir elektronik veriye eklenen veya elektronik veriyle mantıksal bağlantısı bulunan ve kimlik doğrulama amacıyla kullanılan elektronik veridir". Dijital imza mesaja eklenir ve mesajla birlikte alıcıya gider. Dijital imzanın özellikleri Dijital imzanın özellikleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir. 1. Dijital imza şifreleme tekniklerinden birisidir. Dijital imzalar da, insanlara ya da kurumlara dijital sertifika tanzim edilmesi temeline dayanırlar.. 2. Dijital imza bir kullanıcı, sunucu yada host' tan gönderilen bilgilerin kesinlikle o kuruma veya kişiye ait olduğunu doğrulayarak, verinin başkası tarafından yollanmadığını garanti eder. Yani imzalanmış bir dokümanı yollayan kişi onu yolladığını inkar edemez ve alıcı da aldığını inkar edemez. 3. Dijital imza, veri akışı sırasında bilgilerin içeriğini korur, bir başka kişinin eline geçmesini ya da değiştirilmesini engeller, bilginin sadece alıcıya gittiğini ve sadece alıcı tarafından okunacağını garanti eder. 4. Usulüne göre dijital imza ile oluşturulan elektronik veriler senet hükmündedir. Bu veriler aksi ispat edilinceye kadar kesin delil sayılırlar. 5. Dijital imza, elle atılan imza ile aynı hukukî sonucu doğurur. 6. Dijital imza oluşturma amacı ile ilgili kişinin rızası dışında; izinsiz elektronik imza oluşturanlar bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beşyüz milyon liradan aşağı olmamak üzere ağır para cezasıyla cezalandırılırlar. Elektronik imzanın işleyişini şekil yardımı ile incelemek için tıklayınız. 6
4. Elektronik Ticarette Vergilendirme (KDV ve Gümrük Vergileri) Geleneksel yöntemlerle yapılan ticaret ile elektronik ticaretin vergilendirilme açısından herhangi bir farklılığı bulunmamaktadır. Ancak, sanal satışların vergi açısından takip edilmesi zorluğu bulunmaktadır. Katma Değer Vergisi (KDV) geleneksel ortamda veya elektronik olarak yapılan mal ve hizmet ticareti üzerinden tarh edilmesi gereken önemli bir tüketim vergisidir. Elektronik ticarette yerel satıcı ve yerel alıcının bulunduğu her türlü mal ve hizmet satışı KDV'ne dahildir. Elektronik ticaret konusu mallar yurtdışından ithal edildiğinde ise, gümrüklerden geçtiği esnada KDV ve gümrük vergileri gümrük idarelerine ödenmektedir. Ancak, malların tesliminin tersine dijital ürünlerin tesliminde gümrükten geçmek söz konusu olmadığı gibi işlemin gözle görülür (takip edilebilir) bir belirtisi de bulunmamaktadır. Elektronik Ticaret kapsamında yurtdışındaki bir alıcıya satılan mallar ise, geleneksel ticarette olduğu üzere KDV'ne dahil değildir. E-Ticarette KDV ile ilgili daha fazla bilgi için tıklayınız. 5. Elektronik Ticarette Kişisel Verilerin Korunması Kişisel Veri, belirli veya kimliği belirlenebilir bir kişiye ilişkin bütün bilgileri içermektedir. Elektronik ticaret işlemleri yapılırken, kişiler, satıcıya kendisinin kişisel bilgilerini de vermektedir. Bu bilgilerin alıcılar tarafından başka amaçla kullanılmaması veya başkasına verilememesi bu işlemleri gerçekleştirenler için büyük önem arz etmektedir. Genel olarak değerlendirildiğinde kişisel verilerin korunmasını aşağıdaki ilkelere tabidir. http://turk.internet.com/haber/yazigoster.php3?yaziid=9500 1. Amaca Bağlılık İlkesi: Verilerin ilan edilen amaçlar dışında işlenmemesi 2. Gereklilik İlkesi ve Depolama Yasağı: Amaca hizmet eden işlemin gerekli olması, ileride işe yarar düşüncesiyle verilerin depolanmaması 3. Maddi Gerçeklik, Veri Güncelliği, Silinme ve Düzeltme: İlgililerin kendi verileri üzerinde kontrolü yürütme ve değişiklik yapma fırsatlarının tanınması 4. Saklanma Süresine Uygunluk İlkesi: Mevzuatta öngörülen sürenin dışında veri saklanmaması 7
6. Domain Nameler ile Ticari Unvan ve Markaların Farklı Olmaları Sebebiyle Haksız Rekabetin Doğması Türk Ticaret Kanunu 57. Maddesi, başkasına ait markanın, ürünün, unvanın, işaret gibi tanıtma vasıtalarının izinsiz olarak kullanılmasını haksız rekabet olarak kabul etmiştir. E- ticarette bu konuda en çok rastlanan haksız rekabetin iki çeşidi aşağıda açıklanmıştır. i. Klasik Uzay Korsanlığı Alan adı tescillerinde "önce gelen-önce alır" ilkesi ile tesciller yapılmaktadır. Tescil ofisi, başvuru sahibinin alan adının başka bir kişinin haklarını ihlal edip etmediğini araştırmamaktadır. "Önce gelen önce alır" prensibi nedeniylebir çok tanınmış marka üçüncü kişiler tarafından alan adı olarak tescil edilmiştir. Üçüncü kişiler tescil ettirdikleri bu alan adlarını yüklü miktar karşılığında satmaktadırlar. Bu kişiler "uzay korsanı-cyberpirate veya cybersquatter"olarak tanımlanmaktadır. Başkasına ait bir markanın satmak amacıyla alan adı olarak tescil ettirilmesi tüm dünyada tartışmasız olarak marka tecavüzü ve haksız rekabet olarak kabul edilmektedir. ii. Tanınmış Markalarda Değişiklik Yapılarak Alan Adı Olarak Kullanmak Veya Bu Markaları Uzantı Olarak Kullanmak Bazen, tanınmış markaların aynısı değil bazı harflerini değiştirerek alan adı olarak tescil ettirilmektedir. Örneğin Citizen yerine, "Cetizen" gibi bazı değişiklikler yapmak suretiyle alan adı olarak tescil ettirilmektedir. Bundan da amaç, arama motorlarına markaları yanlış yazan internet kullanıcılarını kendi sitelerine çekmektir. Bir kişinin markasının alan adı olarak değil de, alan adı uzantısı olarak kullanılmasının da marka tecavüzü teşkil edip etmeyeceği ise, bu markayı kullanan kişinin niyetine göre değişmektedir. Örneğin; www.ahmet.com/cnn Daha detaylı bilgi için tıklayınız. http://www.mehmetgun.com.tr/domain_names.htm 8
9